Тарих пәндерін кіріктіре оқыту жүйесін қалыптастыруда әдіс-тәсілдердің тиімділігі
Қазіргі заманда оқу үрдісі үнемі өзгеріске ұшырап, жағымды жаңалық-тармен толықтырылып отырады. Қазақстан Республикасында білім беру жүйесін , оның ішінде жалпы орта білім беруді жетілдіру бойынша кең көлемді іс-шаралар жүзеге асырылуда. «Қазақстан Республикасында білімді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға мемлекеттік бағдарламасы-ның» басты мақсаттарының бірі жалпы орта білім берудің мазмұнын жаңарту болып табылады. Бұл оқытудың құзыреттілікке бағдарланған оқыту моде-ліне біртіндеп өтуге жағдай жасайтын білім беру жүйесін дамыту бағдарла-масын әзірлеуді және жүзеге асыруды талап етеді. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Бәсекеге қабілетті халық үшін», «Бәсекеге қабілетті экономика үшін» жолдауында: «Білім берудегі жаңалық – Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдың бірі» -делінген. ХХІ ғасыр бой жарыстыратын емес, ой жарыстыратын ғасыр екендігін ескерсек, сол ғасырда үздік оқытудың үлгісі бола алатын көшбасшы, ұлттың зияткерлік әлеуетін арттыратын ұрпақ тәрбиелеуді мақсат тұтатын еліміздегі мектептердегі жаңаша білім беру бағдарламалары тиімді. Мұндай бағдарламалардың бірі - «Үш тілде білім беруді дамытудың 2015-2020 жылдарға арналған жол картасы». Яғни, пәндерді кіріктіріп оқыту. Кіріктіріп оқыту дегеніміз:– біріншіден, сабақта пәнаралық байланыстарды дамытуды және тереңдетуді, олардың ғылымаралық байланысының түпнұсқасы, яғни түрлі пәндерді оқытуды қиыстырудан, олардың өзара терең байланысуына өтуді қарастыру болып табылады. – екіншіден, жекелеген пәндер бойынша білімді біріктіретін, ұштастыратын жүйе, осының негізінде балалардың әлемді тұтастықта қабылдау қалыптасады; – үшіншіден, оқушылардың ойлау қабілеттерін белсендендіруге, танымдық белсенділіктері мен қызығушылықтарын, өз бетінше жұмыс істеуін дамытуға ықпал етеді, түрлі ғылым слаларына қатысты білімді қорытындылауға бағыттайды. Пәнаралық байланысты жұмыстың мақсаты, мазмұны, әдістері және тәсілдері бойынша кіріктіріп оқытудың негізі болып табылады. Кіріктіріп оқыту барысында идеялар мен ұстанымдардың ұқсастығы айқын байқалады, сонымен бірге алынған білімді түрлі салаларда пайдалану мүмкіндігі пайда болады. Және де алған білімі мен мағлұматтарды оқушы өмірде де қажеттілігіне сай қолдана алады. Сондай-ақ, кіріктіріп оқыту барысында екі немесе одан да көп пәнді қарастыру және әлемдегі құбылыстар мен нысандардың өзара тығыз байланысын көрнекі көрсету мүмкіндігі болады. Кіріктіріп оқытуда жалпы білім беретін мектептерге арналған қолданыстағы оқу бағдарламалары және оқулықтардың аясын кеңейтетін, әртүрлі пәнаралық проблемалар қарастырылады. Бұндай тәсіл оқытудың түрлі әдістерімен (баяндама және әңгімелесу, түсіндіру, бақылау және тәжірибе, салыстыру, талдау және жинақтау, сонымен бірге компьютерде оқыту) үйлесімді байланыста болады. Кіріктіру жүйесі мектеп пәндерінің сабақтың әр кезеңінде бір-біріне сәйкес келетін және бірін-бірі толықтырып отыратын тақырыптарын тең мөлшерде біріктіруді қарастырады. Тарихи білім беру бағдарламаларын жүзеге асыруда кіріктірілген білім беру бағдарламаларын кеңірек қолдану ұсынылады. Кіріктірілген білім беру бағдарламасын табысты жүзеге асыру үшін белсенді оқыту, командалық оқыту, пәндік-тілдік кіріктірілген оқыту т.б. озық педагогикалық әдістерді қолдануға болады Қазақстан және Дүниежүзі тарихы пәндерінің кейбір тақырыптарын кіріктіру мүмкін болады. Тарихтан халықаралық қатынастар мен Қазақстанның сыртқы саясаты, әлемдік соғыстар тарихы, тарихтың жеке мәселелері, мәдениет т.б. тақырыптарын кіріктіруге болады. Тарих пәндерін кіріктіре оқыту жүйесін қалыптастыру оқыту процесінің коммуникативтік әлеуетін анағұрлым ұлғайтады. Мәселен, Әдебиет курстарын оқыту барысында оқушыларға рухани шығармашылық процесінің тарихи контекстін неғұрлым жоғары деңгейде игеруге мүмкіндік береді. Мысал келтіретін болсақ, ІІ тоқсанда 9 сынып оқушылары Қазақстан тарихы пәнінен лы отан соғысынан кейінгі әдебиет пен өнер тақырыбын өтеді. Бұл кезде Қазақстан тарихына әдебиет пәні кіріктіріле оқытылады. Сабақ үрдісінде оқушылар қазақ әдебиеті пәнінен таныс Сәбит Мұқанов, Ілияс Жансүгіров, Сәкен Сейфуллин, Бейімбет Майлин шығармаларын осы сабақта өтеді, талқылайды. Қазақ әдебиеті мен өнерінің қалыптасуы жөнінде әңгімелей алады. Осы кіріктірілген сабақтың басында оқушыларға «сұрақтар тақтасына» өздері білгісі келетін сауалдарын жаздырып, кейін сабақ соңында осы сауалдарға жауап ала алдыма, соған көз жеткізуге болады. Әдіс тәсілдерді кіріктіріп (мысалы, джигсо әдісі мен SWOT кестесі) негізгі бөлімде тақырыпты аша түсуге болады. Келесі бір сабақта, мысалы, гуманитарлық циклдағы пәндермен байланысы картамен, мәтінмен жұмыс істеу, оқиғалармен құбылыстардың ерекшеліктерін айқындау сияқты ортақ әдіс - тәсілдері негізінде іске асады. Тарихқа деген қызығушылығын арттыру үшін сапалы білім берудің тиімді жолдарын таңдау, тарихи және мәдени мұралармен таныстыру, қосымша элементтерді пайдалану мен тарихи деректерді оқып білім алып шығармашылықпен айналысуына жағдай жасау сияқты жаңа педагогикалық технологиялармен инновациялық бағыттарды, әдістер мен тәсілдерді енгізу. Менің үш жылдық іс-тәжірибелік сабақтарымның біреуін мысал ретінде көрсетіп өтейін. Сабақтардың тақырыбына байланысты әдіс-тәсілдерді кіріктіріп,оқушылардың тақырыпты жеңіл меңгеруін іске асыру ұстаздың шеберлігіне байланысты. Сабақтарда пайдаланатын әдістер: джигсо -1 оқушылардың бірін-бірі оқытуда көмектесуіне арналған жұмыс түрі (мәтінді оқу) джигсо-2 мәтінді толық меңгерген топ сараптама тобына барып сұрақтарға жауап береді. Сұрақтар алдын ала дайындалған болуы керек. Топ өздерінің алған ақпараттары бойынша А-4 форматтарға өз ойларын (постер) түсіреді, қорғайды. Тақырыпты меңгергеннен кейін Венн Диаграммасы бойынша (анализ,синтез) жасайды. Бұл әдісті сабақтың итермелеу сатысына да бекіту кезеңіне де пайдаланса болады. Автор орындығы (тақырыптағы оқиға туралы өз ойын айтады қазіргі өмірмен байланыстырады), ыстық орындық ( басқа топтағы оқушылар тақырып бойынша сұрақтар қояды, әр топтан бір сұрақ). РАФТ рөлдік ойын (баяндап беруші, зерттеуші, сұрақтар құрастырушы, сілтемелер табушы, бейнелеуші-суретші, дәнекер (кем дегенде екі өмірмен байланысатын фактор айтуы қажет), семантикалық карта (тірек терминдер арқылы оқыту) ақылдың 6 қалпағы (қалпақтардың түсіне қарай өз ойымен бөлісу. Ақ –белгілі бір оқиғаның жағымды жағын суреттейді, сары— өмірге сенімділік және айқындылықпен қарайды,қара- оқиғаның жаман жағын суреттейді,қызыл қалпақ- сезімді,болашақты болжайды, жасыл-мүмкіндіктерге және идеяларға бағыттайды, көк— ойлауды және барлық алты қалпақтың бағыттарын бақылайды), ББҮ , INSERT (іс-әрекетке бағытталған) кері әсер парағы ( оқушы осы тақырып бойынша өз ойын жеткізеді? Мыс: тақырыпты түсінбеген (түсінген) қызық (қызық емес) . Себебін өздері жазады. Топтасып жұмыс істеу барысында көңіл бөлмегенін. т.с.с. Ұстаз әр пәніне (сабақ) дайындалу барысында (сабаққа дейін, сабақта, сабақтан кейін) іс-әрекетін жоспарлайды және рефлексия жазады. Тіл мен пәнді кіріктіріп оқыту ең алдымен тілдік іс-әрекеттің төрт түрін (тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым) меңгеруге бағытталған болады. Мысалға, әдебиет пәнінен 10 сыныпқа арналған сақ дәуірі аясына арналған тақырыптарға тоқталар болсақ, бағдарлама бойынша іс – әрекетке қойылатын талаптарды жүзеге асыруда кіріктіріп оқытудың тиімді тұстары басым деуге болады.Тыңдалым: сақ дәуірі туралы мәтіндерді түсіну . Оқылым: мәтінді түсініп оқу. Сақ дәуірі туралы мәтіндерге талдау жасау. Тақырыбын аша отырып, өздіктерінен жоспар құрып, тақырыптық ауызша диалог құрастыруда қиындық болмайды.Айтылым: сақ дәуірі туралы баяндау. Сақ дәуірі туралы баяндауда тарих пәнінен алған қосымша деректерге сүйене отырып, баяндамасын картамен бекіте алады. Жазылым: жазбаша жұмыстарды орындау. Оқыған мәліметтерді жазу. Жазбаша жұмыстарға Томирис ханшайымды, Алтын адамды сипаттау, мәтін бойынша сұрақтар дайындау және мағлұматтарды толықтыр сынды тапсырмаларды орындауда оқушы Қазақстан тарихынан алған біліміне сүйінеді және ағылшынша сөздерді аудару арқылы ізденімпаздық қабілеті жетіледі, пәнге қызығушылығы артады және пәнаралық байланыстың қажеттілігін мойындау арқылы жауапкершілігі нығаяды. «Білім алудың тамыры ащы, бірақ жемісі тәтті», - деп бірінші ұстаз Аристотель айтқандай, білім жолы қиындау болса да, оқушыға оңай әрі ұтымды қылып жеткізу ұстаздың міндеті.
Мәлімет беруші: Қаженова М.Ә.
03 Ақпан 2019
592
1 рет жүктелген
