Материалдар / Қазақстанның қасиетті жерлері

Қазақстанның қасиетті жерлері

Материал туралы қысқаша түсінік

Бұл авторлық бағдарламаны география мен Қазақстан тарихына факультативті сабақ ретінде пайдалануға болады

Аубакова Алмагуль Орынтаевна

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

13 Қараша 2024

0 рет жүктелген

География Авторлық бағдарлама 8 сынып

2500 ₸

Бүгін алсаңыз
+125 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +125 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Түсінік хат

Бағдарлама қазақстандық ғалымдар құрастырған және Қазақстан Республикасы Ұлттық музейінің «Қасиетті Қазақстан» орталығы ұсынған Қазақстанның 100 ұлттық деңгейдегі киелі жерлерінің тізіміне негізделген. Авторлық бағдарлама өскелең ұрпаққа өздерінің шағын Отаны туралы толық және терең білім алуға көмектесу үшін киелі жерлерді зерттеудің негізгі тақырыптарын көрсетеді, олардың пайда болу және даму тарихы, өлкенің археологиялық ескерткіштері, сондай-ақ халықтың этноәлеуметтік және этносаяси тарихы , өлкенің тарихи тұлғаларының рөлі мен орны, киелі географиясы (топонимика, ономастика, лингвистика). Қазақстан халқы үшін тұрғылықты жеріне, ұлтына, дініне, руына, басқа да көзқарастарына қарамастан, әрбір жердің киелі болуы өте маңызды.

Бағдарламаның мақсаты:

- Ұлттық бірегейлікті сақтау (рухани мәдениетіміз)

- Қазақстанның 100 киелі орындарымен таныстыру

- Тарих пен мәдени-тарихи ескерткіштерге құрметпен қарауды насихаттау;

- «Қазақстанның мәдени-географиялық белдеуі» тақырыбы бойынша ақпарат көздерін құру (презентациялар, туристік маршруттар, көрме)

Бағдарламаның міндеті:

- «Қазақстанның киелі жерлері» жобасының рөлі мен орнын анықтау

- Оқушылардың бойында ұлттық құндылықтарды қалыптастыру және дамыту: қазақстандық патриотизм, азаматтық жауапкершілік, қазақ халқының мәдениеті мен салт-дәстүрін құрметтеу, еңбек пен шығармашылық, ынтымақтастық, ашықтық, өмір бойы білім беру.

- Зерттеуге байланысты іскерліктер мен дағдылардың негіздерін қалыптастыру, білім алушылардың өз бетінше білімді «алу» белсенді іс-әрекетін ұйымдастыру, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану дағдыларын дамыту.

Пәнаралық байланыстар: Археология, тарих, әдебиет, дінтану, философия.

Сабақты ұйымдастыру формалары: Әңгімелесу, зерттеу, виртуалды экскурсиялар.

Курсты аяқтау формасы: Презентациялар, туристік маршруттар

«Қасиетті география» бағдарламасы аптасына 1 сағат 34 сағатқа есептелген.

Жалпы білім беретін мектеп оқушыларына арналған «Қазақстанның қасиетті жерлері» қолданбалы курсының авторлық бағдарламасы

I бөлім. Кіріспе – 2 сағат

Қасиетті тарихы ғылымы нені зерттейді? Қасиетті тарихым – негізгі ұғымдар

Қазақстанның киелі жерлері қайда? Қазақстанның аномальды және жұмбақ жерлері

II-бөлім Ерекше қастерлі табиғат ескерткіштері

Мұра – 4 сағат

Орталық және Солтүстік Қазақстан аумағындағы ерекше құнды табиғат ескерткіштері: Табиғат ескерткіші Қасиетті таудағы Ақ мешіт, Бектау ата тауы мен үңгірі, Жамбақы тауындағы Қоңыр-Әулие үңгірі

Шығыс Қазақстандағы ерекше құнды табиғат ескерткіштері: Мұзтау тауы (Белуха, Алтай) және Абай ауданындағы Қоңыр-Әулие үңгірі.

Батыс және Оңтүстік Қазақстандағы ерекше құнды табиғат ескерткіштері: «Отпан Тау» тарихи-мәдени кешені, Хан Тәңірі шыңы, Шарын шатқалы, Қазығұрт тауы және Жылаған ата үңгірі.

III бөлім. Археологиялық және сәулет

Ескерткіштер – 3 сағат

Орталық Қазақстандағы археологиялық ескерткіштер: Теректі жолы және Беғазы археологиялық кешені

Солтүстік Қазақстан аумағындағы археологиялық және сәулет ескерткіштері: Бозоқ қалашығы, Ботай қалашығы, Қосбатыр-Құмай мемориалдық кешені, Сырымбеттің мүліктік мұражайы.

Шығыс Қазақстандағы археологиялық ескерткіштер: Берел қорымдары, Шілікті қорғандары, Патша алқабы

Оңтүстік Қазақстан аумағындағы археологиялық ескерткіштер: Боралдай шоқысы, Есік шоқысы, Таңбалы (Тамғалы) археологиялық кешені, Мерке-Жайсан түрік культі ескерткіштері және Ақыртас қорғаны.

IV бөлім Ортағасырлық ірі қала орталықтары мен астаналары

Қазақ хандығы – 3 сағат

Солтүстік және Батыс Қазақстан территориясындағы Қазақ хандығының орта ғасырлық ірі қала орталықтары мен астаналары: Ақкөл әулие немесе Ақкөл-Жайылма көне қонысы, Сарайшық көне қонысы, Жайық көне қонысы (Текке)

Қызылорда облысы аумағындағы Қазақ хандығының орта ғасырлық ірі қала орталықтары мен астаналары: Жанкент елді мекені, Сығанақ елді мекені, Шірік-Рабат елді мекені, Жент (Женд) елді мекені.

Алматы және Жамбыл облыстарындағы Қазақ хандығының орта ғасырлық ірі қала орталықтары мен астаналары: Қойлық елді мекені, Талғар қаласы (Талхиз), Тараз елді мекені, Түймекент елді мекені

Оңтүстік Қазақстан облысы аумағындағы Қазақ хандығының орта ғасырлық ірі қала орталықтары мен астаналары: Қала Отырар, Түркістан қаласы (Яссы), Сауран қаласы, Сайрам қаласы (Исфиджаб), Созақ қаласы

V бөлім Діни және ғибадат орындары болып табылатын ғибадат орындары-11сағат

Орталық Қазақстандағы ғибадат орындары болып табылатын діни және діни орындар: Алаш хан кесенесі, Жошы хан кесенесі, Домбауыл кесенесі, Бұқар жырау кесенесі, Құнанбай қажы мешіті, Ағыбай батыр кешені (Батырбасы)

Солтүстік Қазақстандағы ғибадат орындары болып табылатын діни және діни орындар: Екідин, Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы кесенесі, Ақкөл-Жайылма этнографиялық-археологиялық кешені, Барша әулиелер шіркеуі, Шапағат шіркеуі, Исаның қасиетті жүрегі ғибадатханасы.

Шығыс Қазақстан аумағындағы ғибадат орындары болып табылатын діни және діни нысандар: Қозы Көрпеш пен Баян сұлу мазары мен Ырғызбай ата кесенесі

Ғибадат орындары болып табылатын діни және культтік нысандар: қорымдар мен жерасты мешіттері Маңғыстау: Оғыланды ауданындағы Бекета-ата жерасты мешіті, 18 ғ. және Қараман ата жерасты мешіті, ХІІІ-ХІХ ғасырлар, Масат атаның жерасты мешіті, Х-ХІХ ғасырлар, Шақпақ атаның жерасты мешіті, IX-X ғасырлар, XIV-XIX ғасырлар, Сұлтан-епе қорымы, Х-ХІХ ғасырлар. Б.з., Абат Байтақ кесенесі (ХІІІ-ХІІІ ғасырлар), Сисем-Ата қорымы, ХІІІ-ХІХ ғасырлар. Ғасыр, Ұшқан ата қорымы, Ақмешіт қорымы

Қазақстанның оңтүстігіндегі Қаратау мен Қазығұрт тауларының етегіндегі Сайрам және Созақ өңірлеріндегі ғибадат орындары болып табылатын діни және діни орындар : Қарашаш ана кесенесі, Ибраһим ата кесенесі, Қарабур кесенесі, Баба Түкті Шашты Әзиз кесенесі, Домалақ ана кесенесі, Ысмайыл атаның сәулет кешені, Үкаша ата кесенесі, Бәйдібек ана кесенесі

Түркістан қаласы аумағындағы ғибадат орындары болып табылатын діни және діни нысандар: Қожа Ахмет Йассауи кесенесі кешені , Рабия Сұлтан Бегім кесенесі, Ұлы Құлует жерасты мешіті, Күлтөбе қалашығы, Арыстан баб кесенесі, Гауһар ана кесенесі

VI бөлім. Тарихи тұлғаларға байланысты киелі орындар – 6 сағат

Орталық және Шығыс Қазақстан аумағындағы тарихи тұлғалармен байланысты киелі жерлер: Тұңғыш Президенттің тарихи-мәдени орталығы, «Абай – Шәкәрім» архитектуралық-мемориалдық кешені, Ф.М.Достоевскийдің әдеби-мемориалдық үй-мұражайы.

Солтүстік Қазақстан аумағындағы тарихи тұлғаларға байланысты киелі орындар: Кесенелер мен Кенесары үңгірі: «Қабанбай батыр» кесенесі-қорымы, Кенесары үңгірі, Ыбырай Алтынсарин кесенесі, 1916 жылғы көтеріліс басшыларының кесенесі (А. Иманов қорымының орны ; Әбдіғаппар және Кейкі-Батыр кешендері)

Батыс Қазақстандағы тарихи тұлғаларға байланысты киелі орындар: Қобыланды батыр кесенесі, Хан Молас қорымындағы мемориалдық кешен, Тама Есет Көкұлы кесенесі, белгілі ақын және батыр Махамбет Өтемісов кесенесі, Т.Г.Шевченко мемориалдық кешені.

Қазақстанның оңтүстігіндегі тарихи тұлғалармен байланысты киелі орындар: Райымбек батыр кесенесі, Есім хан кесенесі, Жамбыл Жабаевтың әдеби-мемориалдық мұражайы, Ахмет Байтұрсыновтың үй-мұражайы, Шоқан Уәлихановтың мемориалдық кешені.

VII тарау.Тарихи және саяси оқиғаларға байланысты киелі орындар – 5 сағат

Орталық Қазақстандағы тарихи-саяси оқиғаларға байланысты киелі орындар: «Булантин шайқасы» стеласы, Долинка ауылындағы саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу мұражайы

Солтүстік Қазақстан аумағындағы тарихи-саяси оқиғаларға байланысты киелі орындар: «Отан қорғаушылар» монументі, «Ашаршылық құрбандарына монумент», «Бәйтерек-Астана» монументі, «Қазақ елі» монументі, «Мәңгілік жыл» салтанатты аркасы, «АЛЖИР» Саяси қуғын-сүргін құрбандарына арналған мемориалдық кешені.

Шығыс және Батыс Қазақстандағы тарихи-саяси оқиғаларға байланысты киелі орындар: «Алаш арыстары – М.Әуезов» мұражай-үйі, «Өлімнен де күшті» монументі, Бөкейорда тарихи-мұражайлық тарихи-революциялық кешені.

Оңтүстік Қазақстан аумағындағы тарихи-саяси оқиғаларға байланысты киелі орындар: «Орбұлақ шайқасы монументі» мемориалдық монументі, «Аңырақай шайқасы монументі», «Ордабасы» тарихи-мәдени ұлттық қорығы, Республика алаңы.

«Қазақстанның қасиетті географиясы» қолданбалы курсының күнтізбелік-тақырыптық жоспары (барлығы 34 сағат, аптасына 1 сағат)

Авторлық қолданбалы оқу жоспарын орындаудың ұзақ мерзімді жоспары

«Қазақстанның қасиетті географиясы»

Сабақ-ң нөмірі	Сабақтың тақырыбы	Оқу мақсаттары	Сағат саны	Практика
Кіріспе
№1	Қасиетті география ғылымы нені зерттейді? Қасиетті география – негізгі ұғымдар.	«қасиетті география» терминінің анықтама-сын тұжырымдайды әлемдегі киелі жер-лерге мысалдар келтіреді	1
№ 2	Қазақстанның киелі жерлері қайда? Қазақстанның аномаль-ды және жұмбақ жерлері	Қазақстан аумағын-дағы киелі жерлер тобын сипаттайды	1
Ерекше құнды табиғи мұра объектілері
№3	Орталық және Солтүстік Қазақстан-дағы ерекше құнды табиғат ескерт-кіштері: Табиғат ескерткіші Қасиетті Таудың Ақ мешіті, Бектау ата тауы мен үңгірі, Жамбақы тауындағы Қоңыр-Әулие үңгірі.	Орталық және Солтүстік Қазақстан аумағындағы ерекше көрнекті табиғат ескерткіштерін атау	1
№4	Шығыс Қазақстандағы ерекше құнды табиғат ескерткіштері: Мұзтау тауы (Белуха, Алтай) және Абай ауданындағы Қоңыр-Әулие үңгірі.	Шығыс Қазақстан аумағындағы ерекше көрнекті табиғат ескерткіштерін атау	1
№ 5	Батыс және Оңтүстік Қазақстандағы ерекше құнды табиғат ескерткіштері: «Отпан Тау» тарихи-мәдени кешені, Хан Тәңірі шыңы, Шарын каньоны, Қазығұрт тауы және Жылаған ата үңгірі.	Оңтүстік Қазақстан аумағындағы ерекше көрнекті табиғат ескерткіштерін атау	1
Археологиялық және сәулет ескерткіштері
№ 6	Орталық Қазақстандағы археологиялық ескерткіштер: Теректі жолы және Беғазы археологиялық кешені	Орталық Қазақстан аумағындағы археоло-гиялық ескерткіш-терді атайды	1
№ 7	Солтүстік Қазақстан аумағындағы археологиялық және сәулет ескерт-кіштері: Бозоқ қалашығы, Ботай қалашығы, Қосбатыр-Құмай мемор-иалдық кешені, Сырымбеттің мүліктік мұражайы.	Солтүстік Қазақстан аумағындағы археологиялық және сәулет ескерткіштерін атайды.	1
№ 8	Шығыс Қазақстандағы археологиялық ескерткіштер: Берел қорымдары, Шілікті қорғандары, Патша алқабы	Шығыс Қазақстан аумағындағы архео-логиялық ескерткіш-терді атайды	1
Археологиялық және сәулет ескерткіштері
№ 9-10	Оңтүстік Қазақстан аумағындағы археологиялық ескерткіштер: Борал-дай-Сақ қорғаны, Ыстық-сақ қор-ғаны, Таңбалы (Тамғалы) археоло-гиялық кешені, Мерке-Жайсан түрік культі ескерткіштері және Ақыртас қорғаны.	Оңтүстік Қазақстан аумағындағы археологиялық ескерткіштерді атайды	2	11.11 18.11
Қазақ хандығының ортағасырлық ірі қала орталықтары мен астаналары
№ 11	Солтүстік және Батыс Қазақстан тер-риториясындағы Қазақ хандығының ортағасырлық ірі қала орталық-тары мен астаналары: Киелі Ақкөл немесе Ақкөл-Жайылма көне қонысы, Сарайшық көне қонысы, Жайық (Теке) көне қонысы.	Солтүстік және Батыс Қазақстан аумағын-дағы Қазақ хандығы-ның орта ғасырлық ірі қала орталықтары мен астаналарын атайды.	1
№ 12	Қызылорда облысы аумағындағы Қазақ хандығының ортағасырлық ірі қала орталықтары мен астаналары: Жанкент қалашығы, Сығанақ қалашығы, Шірік-Рабат қонысы, Жент (Женд) қалашығы.	Қызылорда облысы-ның аумағында орна-ласқан Қазақ ханды-ғының ортағасырлық ірі қала орталықтары мен астаналарын атайды.	1
№ 13	Алматы және Жамбыл облыстары аумағындағы Қазақ хандығының орта ғасырлық ірі қала орталықтары мен астаналары: Қойлық қалашығы, Талғар қаласы (Талхиз), Тараз қалашығы, Түймекент қалашығы.	Алматы және Жамбыл облыстары-ның аумағындағы Қазақ хандығының орта ғасырлық ірі қала орталықтары мен астаналарын атайды.	1
№ 14	Оңтүстік Қазақстан облысы аумағындағы Қазақ хандығының ортағасырлық ірі қала орталықтары мен астаналары: Отырар қаласы, Түркістан қаласы (Яссы), Сауран қаласы, Сайрам қаласы (Исфиджаб), Созақ қаласы.	Оңтүстік Қазақстан облысының аума-ғында орналасқан Қазақ хандығының орта ғасырлық ірі қала орталықтары мен астаналарын атайды.	1
№ 15	Ғибадат ету орындары болып табылатын діни және діни орындар	Орталық Қазақстан аумағындағы діни және діни орындарды атайды	1
№ 16 № 17 № 18 - 19	Солтүстік Қазақстан Шығыс Қазақстан Маңғыстау аумағындағы діни және діни орындарды	Солтүстік Қазақстан аумағындағы діни және діни нысандар-ды атайды Шығыс Қазақстан аумағын-дағы діни және діни нысандарды атайды Маңғыстау аумағындағы діни және діни орындарды атайды	4
№ 20 - 21	Оңтүстік Қазақстандағы Қаратау жә-не Қазығұрт тауларының етегін-дегі Сайрам және Созақ аудандары аума-ғындағы ғибадат орындары болып табылатын діни және діни орындар: Қарашаш ана кесенесі, Ибраһим ата кесенесі, Қарабур кесенесі, Баба Түк-ті Шашты Әзиз кесенесі, Домалақ ана кесенесі. кесенесі, Ысмайыл ата сәулет кешені, Үкаша ата кесенесі, Бәйдібек ана кесенесі	Сайрам және Созақ аудандарының аумағындағы діни және діни нысандарды атайды.	2
№ 22-23---24-25	Түркістан қаласы аумағындағы ғиба-дат орындары болып табылатын діни және діни нысандар: Қожа А. Яссауи кесенесі кешені, Рабия Сұлтан Бегім кесенесі, Үлкен Құлует жерасты мешіті, Күлтөбе көне қонысы, кесене . Арыстан баб, Гауһар ана кесенесі	Түркістан қаласының аумағында орналасқан діни және діни объектілерді атайды.	4
Тарихи тұлғаларға қатысты киелі жерлер
№ 26	Орталық және Шығыс Қазақстан аумағындағы тарихи тұлғалармен байланысты киелі орындар: Тұңғыш Президенттік тарихи-мәдени орталы-ғы, «Абай-Шәкәрім» архитектура-лық-мемориалдық кешені, Ф.М.Дос-тоевскийдің әдеби-мемориалдық үй-музейі.	Орталық және Шығыс Қазақстан аумағында орналасқан тарихи тұлғалармен байланысты киелі жерлерді атайды.	1
Тарихи тұлғаларға қатысты киелі жерлер
№ 27-28	Солтүстік Қазақстан аумағындағы тарихи тұлғаларға байланысты киелі орындар: Кесенелер мен Кенесары үңгірі: «Қабанбай батыр» кесенесі-қорымы, Кенесары үңгірі, Ыбырай Алтынсарин кесенесі, 1916 жылғы көтеріліс басшыларының кесенесі (А. Иманов қорымының орны ; Әбдіғаппар және Кейкі-Батыр кешендері)	Солтүстік Қазақстан аумағында орналасқан тарихи тұлғалармен байланысты киелі жерлерді атайды.	2
Тарихи және саяси оқиғаларға байланысты киелі орындар
№ 29-30	Орталық Қазақстандағы тарихи-саяси оқиғаларға байланысты киелі орын-дар: «Булантин шайқасы» стеласы, Долинка ауылындағы саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу мұражайы	Орталық Қазақстан аумағындағы тарихи және саяси оқиғаларға байланысты киелі жерлерді атайды.	1
№ 31-32-33	Солтүстік Қазақстан аумағындағы тарихи-саяси оқиғаларға байланысты киелі орындар: «Отан қорғаушылар» монументі, «Ашаршылық құрбанда-рына ескерткіш», «Бәйтерек-Астана» монументі, «Қазақ елі» монументі, «Мәңгілік» салтанат аркасы . «. ел», саяси қуғын-сүргін құрбандарына арналған «АЛЖИР» мемориалы	Солтүстік Қазақстан аумағындағы тарихи және саяси оқиғаларға байланысты киелі жерлерді атайды.	3
№ 34	Оңтүстік Қазақстан аумағындағы тарихи-саяси оқиғаларға байланысты киелі орындар: «Орбұлақ шайқасы монументі» мемориалдық монументі, «Аңырақай шайқасы монументі», «Ордабасы» тарихи-мәдени ұлттық қорығы, Республика алаңы.	Оңтүстік Қазақстан аумағындағы тарихи-саяси оқиғаларға байланысты киелі жерлерді атайды.	1	1

№1

Бөлім:

Педагог-тің аты-жөні

Күні:

Сабақ

Сынып:

Қатысушылар саны: -

Қатыспағандар саны:

Сабақ-тың тақырыбы

Кіріспе Қасиетті география ғылымы нені зерттейді? Қасиетті география – негізгі ұғымдар.

Сабақ-тың мақсаты

«қасиетті география» терминінің анықтамасын тұжырымдайды

әлемдегі киелі жерлерге мысалдар келтіреді

Сабақтың барысы

Сабақ кезеңдері

Мұғалімнің оқу іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Оқушылармен амандасып, түгелдеу.

Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу:

Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.

Оқушылар амандасып,
сабаққа назар аударады

«Термометр» әдісі

Сабақтың ортасы

Сандықтағы қиынды қағаздар арқылы 3 топқа бөлінеді.

Shape2 - Саяхатшылар;

- Зерттеушілер;

- Ғалымдар.

Үй тапсырмасы: Сызба нұсқа арқылы география ғылымының салаларын және оларға мысал келтіріп түсіндіреді:

География

Shape11 Shape12

Дескриптор:

- География ғылымы нені зерттейтінің анықтайды;

- География ғылымының салаларына мысал келтіре алады

- География ғылымының маңыздылығын айта алады.

Әр топқа киелі жерлерді бейнелейтін фотоматериал және сәйкес мәтін мен сипаттама беріледі. Сіздің үй-жайыңызға орналастырылуы керек. (Әр топта 4 зат бар)

Әр топ өз заттары туралы айтады.

Келесі кезекте оқушылар киелі орындардың бірыңғай картасын жасайды.

6. Оқушыларға арналған сұрақтар.

1.Қасиетті жер дегеніміз не? Оның қандай құндылығы болуы керек?

2. «Қасиетті Қазақстан» идеясы не үшін қажет? Ол біздің қоғамға не береді?

Жауап үлгісі Бұл нысандар талқыланған міндеттерге қызмет етуі керек - тұтастық, сәйкестік. Бұл біздің киелі жақтауымыз, қазіргі өмірде қолдануға тиісті белдік. Өкінішке орай, қоғамда адамдар өте көп девиантты мінез-құлық, ауытқулар көбейіп, қылмыс көбейді. Себептері әртүрлі - әлеуметтік және экономикалық. Өз-өзіне қол жұмсау, оның ішінде жасөспірімдер арасында да көп. Оның себебі, менің ойымша, адамгершілік, рухани қасиеттердің жоқтығы. Бұл шын мәнінде қорқынышты. Адамгершілік пен имандылықтың кемшілігін киелі жерлерге бару арқылы түзету керек. Жаһандану кезеңінде адамдар виртуалды әлемге еніп, жерден түсіп, біздің кім екенімізді, не екенімізді ұмытып, секталардың құрбанына айналып, адам бойында рухани өзек болмаған кезде, адамдар өзіміздің кім екенімізді, не екенімізді ұмытып кетеді. түрлі секталар мен айла-шарғылардың күші.

3. Бірақ киелі жерлер әйтеуір дінмен байланысты. Бұл қоғамымызда діндарлар көбейеді деген сөз емес пе?

Жауап: Қасиетті Қазақстанға дінге еш қатысы жоқ көптеген зайырлы нысандар кіреді . Мысалы, Алжир мұражай кешені. Мұның бәрі біздің тарихымыздың бір бөлігі. Киелі нысандар жүйесінде діни нысандар да болады, әрине. Бірақ, мысалы, «Хазірет Сұлтан» мешіті, ең алдымен, сәулет ескерткіші екенін түсіну керек .

4. Қалай ойлайсыз, туристер мен зияратшылардың легі бұл жердің тұтастығын, тәртібін бұзбай ма, қажылар емес, туристер басып кірмей ме?

Жауап: - Киелі жерлерге саяхат жасаудың өзіндік тыйымдары бар. Ол жерге әркім барады - әркімнің өз себебі бар. Табуды бұзу киелі жерді қорлауы мүмкін. Егер адам шынымен сенсе, онда ол бұзбайды. Бірақ қасиетті жерді қорлау халықты қорлау екенін ұмытпауымыз керек. Мұндай жерлерді біреу әдейі қорлауы екіталай.

Айта кетейік, бұл орындардың көпшілігі Оңтүстік Қазақстанда орналасқан. Сіздің ойыңызша, бұған қандай тарихи жағдай әсер етті?

Жауап: Негізі оңтүстік және батыс өңірлерде киелі жерлер әлдеқайда көп. Бұған Ұлы Жібек жолының өтуі, сондай-ақ бұл аймақтардың халық тығыз қоныстануы себеп болуы мүмкін. Ұлттық жады Жамбыл облысы мен Сырдария облыстарында көбірек сақталған , Солтүстік Қазақстан облысы мен Ақмола облыстарына қарағанда мұндағы нысандар көп .

Қорытындылай келе

Мұғалім: Уақыт өте келе рухани мұрамызды құрайтын республиканың барлық рухани киелі орындары мен мәдени-тарихи орындары біртұтас географиялық аймаққа біріктіріледі. Бұл орындар алып жүрген рухани құндылық арқылы ұлттық болмыстың дамуына, тарихи-ұлттық санамыздың тұтастығына ықпал етуде. Мәдени-тарихи туризм де дамиды. Бұл тізімге енгізілген әрбір нысанның белгілі бір мәні бар. Қасиетті нысандардың тізімі біркелкі емес. Оған тас дәуірінен қазіргі заманғы ескерткіштерге дейінгі нысандар кіреді.

Бейнені қараңыз . 2 «Қазақстанның киелі жерлері»

https://www.youtube.com/watch?v=10XWEJ8kMMo&t=9s

Жаңа тақырыпты ашу үшін оқушыларға тақтадан сурет көрсетіледі

Оқушыларға топқа талқылауға арналған тақырып бойынша бейнебаян көрсетіледі. Топқа берілген тақырып бойынша дайындалып ерікті оқушыны басқа топқа сұхбаттасуға жібереді сағат тілі бойынша. Соңында жиналған мәліметтермен өз тобының мүшелерімен бөліседі.

Топта жұмыс (Әр топқа жеке тапсырмалар беріледі):

Сәйкестендіру

Саяхатшылар: Ежелгі зерттеушілер туралы ақпаратты тыңдайды.Тапсырма: Ежелгі зерттеушілердің сынарын тауып сәйкестендіру

1.Мысырлықтар	А) бірінші рет «география» ұғымын енгізген
2. Эратосфен	В) жылдың ұзақтығын анықтап күн күнтізбесін жасады.
3.XV-XVII ғасырлардың ортасында	С)географиялық өзгерістерді ғылыми тілде түсіндіріп, алғаш рет масштабты қолданып карта жасаған.
4.Фалес және Анаксимандр	D) Махмұд Қашғари «Дүниежүзінің дөңгелек картасы» атты еңбегінде түркі халықтарының қалаларына және жер бедеріне сипаттама берген.
5.Ежелгі грек ғалымы Геродок	Е)Ұлы географиялық ашылулар басталды.

Бағалау Дескриптор:

Ежелгі зерттеушілер туралы түсінік қалыптастыра алады.
Зерттеушілердің зерттеген аймақтарын анықтайды.
Саяхатшылар мен зерттеушілердің ғылымға қосқан үлестерін талқылайды;
Зерттеушілердің сынарын таба алады.

Зерттеушілер: Орыс ғалымдарының зерттеулері туралы тыңдайды. Тапсырма: Берілген сурет бойынша орыс зерттеушілердің зерттеген аймақтарын жазады

_______________________________

Н.А. Северцев

_______________________________

В.В. Сапожников

_______________________________

В.В. Докучаев

_______________________________

В.А. Обручев

_______________________________

Дескриптор:

Орыс зерттеушілердің зерттеген аймақтарын анықтайды.
Зерттеушілердің жүріп өткен жерлерін картадан анықтайды;
Саяхатшылардың ғылымға қосқан үлестерін талқылайды;

Ғалымдар: География ғылымының дамуына үлес қосқан қазақ зерттеушілері туралы тыңдайды. Тапсырма: Ш.Уәлиханов пен Қ.Сәтбаев туралы эссе жазыңыз.

Дескриптор:

Қазақ зерттеушілерінің зерттеген аймақтарын анықтайды
Эссе бойынша қазақ зерттеушілерінің еңбектерін жазады;
Зерттелген аймақтарының маңыздылығын түсіндіреді

Тапсырма:Жеке жұмыс. Оқушылар картадан саяхатшылар мен зерттеушілердің жүрген жерлерін кескін картаға түсіреді. Дескриптор:

Картада ұлы географиялық ашылулардың жүрген жолдарын анықтайды.
Саяхатшылар мен зерттеушілердің жүріп өткен жерлерінің географиялық нысандарды кескін картаға түсіреді;
Cаяхатшылардың сапарға шығу маңыздылығын түсіндіреді.
Кір жаятын жіпте сабақтағы негізгі ұғымдар ретсіз ілінген.

Тапсырма: Ұғымдарды ретімен орналастырып кестені толтырады.

Негізгі ұғымдар:зерттеушілер, саяхатшылар, географиялық қоғам, Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым Академиясы, География институты, сел.

Терминдер	Мағынасы
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Дескриптор:

Ұғымдардың мағынасын анықтайды;
Терминдерді түсініп жазады.
Ұғымдарды еске сақтайды.

Сергіту сәті: «Адам адамға»

Топтағы адамдар жұп-жұбымен бір-біріне қарама-қарсы тұру қажет. Жүргізуші дененің бір мүшесін айтқан кезде, жұптар дене мүшелерін бірін-біріне тигізу қажет. (Мысалы, қол-қолға, аяқ-аяққа...)Кейін жұптар ауысады.

Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады.

Зейіндері сабаққа ауады.

Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді

Сұрақтарға жауап береді

Берілген тапсырмаларды орындайды

Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды

Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды

«Зерттеу» әдісі

«Жасырын сұрақтар» арқылы

«Құм сағаты» әдісі

«Зертеу элементер арқылы

«Чемодан» әдісі

«Қолшатыр»

«Өрмекші» әдісі

«Ғарыш»

Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер

Сабақтың соңы

5 мин

Кері байланыс:

«Ойды аяқта»

-Бүгін мен білдім-----------

-Мен үйрендім--------------

-Қолымнан келеді----------

-Қиындық тудырады-----------

Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .

Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді

Стикер қағаздары

№2

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Қазақстанның киелі жерлері қайда? Қазақстанның аномальды және жұмбақ жерлері
Сабақтың мақсаты	Қазақстан аумағындағы киелі жерлер тобын сипаттайды
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	Қазақстандағы киелі жерлер. 1-тапсырма. Кластер құру. Қандай киелі жерді білесіңдер?Және олардың қандай пайдасын білесіңдер? Қ/Б: «От шашу» Оқушыларға видеоролик көрсетіледі. «Түртіп алу» стратегиясы арқылы маңызды ақпараттарды дәптерлеріне түртіп алады. - Видеороликте не жөнінде айтылған? - Бұл бастама біздің рухани жаңғырымуызға септігін тигізеді деп ойлайсың ба? 2-тапсырма. «Жұмыс үстелі». Мәтінді оқы. 1-топ: Мәтінді баяндап, кілт сөздерді таба отырып, бірге,бөлек, дефис арқылы жазылған сөздерді жаз. Алаша хан күмбезі – Ұлытаудағы сәулет өнері ескерткіші. Ол Қаракеңгір өзеннің жағасында, биік жотаның үстінде тұр. Ғалымдар күмбезді Қарахан әулетіне, оғыз-қыпшақ заманындағы (X-XIII ғасырлар) сәулет өнерінің қатарына қосада. Зерттеушілер жаңа болжамдар (XV-XVI ғасырларға тән деушілер де бар) жасаса да күмбездің әбден мүжіліп, тозған түрімен басқа ешбір ескерткішке ұқсамайтын көркемдеу тәсілі оны арғы замандарға сілтейді. Күмбездің шынайы қалпын онымен тұстас, сәулеттік үлгідегі ортақ жәдігерлер мен салыстыру арқылы елестетуге болады. Бұл орайда ол Қарахан әулеті дәуірі сәулет үлгілерінің Салжұқ өнері аталатын түрлерімен байланыстырылады 2-топ: Мәтінің негізгі бөліктерін ала отырып жинақы мәтін жазу. Айша бибі кесенесі — ХІ-XII ғасырлардағы сәулет өнерінің көрнекті ескерткіші. Жамбыл облысы Жамбыл ауданында Айша бибі ауылында орналасқан. Сырты керамикалық плиталармен қаланып, ойып жасалған өрнектің сән-салтанаты мен сан түрлілігі жағынан Қазақстандағы басқа мемориалдық-дәстүрлік ескерткіштер ішінде оған тең келетіні жоқ. Ескерткішті қалаған кірпіштердің әртүрлілігінің өзі таң қалдырады. Оның алғашқы қалпы біздің уақытымызға дейін тек батыс қабырғасында сақталған. Мазар сырты ерекше қапталған, оны тек Бұхарадағы Исмаил Самани мазарымен ғана салыстыруға болады. Айша бибі кесенесі Орталық Азиядағы плита түрінде қапталған оюға толы толығымен кесілген терракотамен безендірілген.. 3-топ: Мәтіндегі көтерілген мәселені болжау Ахмет Ясауи кесенесі — Түркістан қаласында XIV ғасырдың соңында тұрғызылған архитектуралық ғимарат. Қожа Ахмет Ясауи дүние салғаннан кейін халықтың көп жиылуымен өзіне арнап соғылған кішкене мазарға жерленеді. Кейін бұл кесене мұсылмандардың жаппай тәуеп ету орнына айналды. Түркістан қаласындағы Ахмет Ясауи ғимараты – 1-топ: Алаша хан күмбезі, Қарахан әулеті, күмбез, сәулет 2-топ: Айша бибі кесенесі — ХІ-XII ғасырлардағы сәулет өнерінің көрнекті ескерткіші. Мазар сырты ерекше қапталған, оны тек Бұхарадағы Исмаил Самани мазарымен ғана салыстыруға болады. Айша бибі кесенесі Орталық Азиядағы плита түрінде қапталған оюға толы толығымен кесілген терракотамен безендірілген. Қазіргі кезде бұл ескерткіштерден батыс қабырғасы, ал қалған қабырғалардан – аз ғана суреттер қалған. Пішіні шаршыланып біткен, ауданы 7,6 х7,6 м, бұрыштар бағана-тіреулер арқылы көтерілген. Кесене ортасында құлпытас (3х1,4 м) орнатылған. Батыс жақ қабырға мен бағаналар оюлы ұсақ плиткалармен қапталған. Қабырғаның ортасында сүйір аркалы текше жасалған. Қорытынды 3 мин орта ғасырлық сәулет өнерінің көрнекті ескерткіші. Ол XII ғасырда өмір сүрген бүкіл Шығысқа аты әйгілі көне түркі ақыны, софизмді уағыздаушы Ахмет Ясауидің (Яссы-дан шыққан деген мағынада) бейітінің басына орнатылған. Оңтүстік Қазақстанда Сайрам деген жерде туған Ахмет Ясауи сол кездегі ғылым мен ағартудың орталығы ретінде белгілі болған Отырар қаласында білім алады да, кейіннен Бұхардағы Юсуп Хамадани басқарған сопылар қауымына кіріп, дәруіштік мектептен өтеді. 1140 жылы Юсуп Хамадани, кейіннен оның екі мүритті дүние салған соң, қауымды Ахмет Ясауи басқарады. Бірақ көп ұзамай-ақ «мәртебелі» қызметін тастап, өзінің туған өлкесіне біржола қайтып оралады. Софизм идеяларын уағыздап, өзі де оны берік ұстана отырып, жоқшылықта өмір сүреді. Сондықтан да, оны жергілікті халық Әзірет Сұлтан деп атап кетеді. Ахмет Ясауидің уағыздаушы және ақын ретінде атағы кең жайылып, оның «Диуани Хикмет» («Даналық жайындағы кітап») атты діни өлеңдер жинағы көне түркі тілінде жазылғандықтан, жергілікті халыққа түсініктілігі арқасында талай мәрте қайта көшіріліп, бірнеше рет басылған.. Қ/Б: «Бағдаршам» 10-тапсырма. «Жәдігер» сөзіне 5 жолды өлең жаз. 1-жол: зат есім. 2-жол:екі сын есім. 3-жол:үш етістік. 4-жол: төрт сөзден құралған сөйлем. 5-жол: бірінші сөзге синоним. Қ/Б: «Смайлик» «Бумеранг». Әр топ бүгінгі сабаққа байланысты 2 сұрақ құрастырып, басқа топтармен алмасады Уақытты ұйымдастыру. Оқушылармен амандасып, сабаққа дайындығын тексеріп, сәттілік тілейді. «Маған ұнайсың» психологиялық ойынын өткізеді. Оқушылар мақсат туралы ойлайды. «Маған ұнайсың» ойынын ойнау.Оқушылар сыныптастарының жақсы қасиеттерін анықтайды. Жаңа тақырыпты оқуды бастамас бұрын пейзаждың не екенін еске түсірейік. Қандай ландшафт мәдениет деп аталады? Мысалдар келтіріңіз. Өткен сабақта біз сендерді «қасиетті география» ұғымымен таныстырдық. «Ұлттық санада Ұлытау төңірегіндегі ескерткіштер кешені мен Қожа Ахмет Ясауи кесенесі, Тараздың көне ескерткіштері мен Бекет-Ата қорымдары, Шығыс Қазақстанның көне кешендері мен Жетісудың киелі жерлері және т.б. олардың ұлттық болмысымыздың шеңберін құрайды», – деп жазды Сабағымыздың тақырыбы қалай аталады деп ойлайсыңдар? Сабақтың тақырыбы: Қазақстанның киелі жерлері Мәтінмен жұмыс. Топтық жұмыс. 6 топқа бөлінеміз Әр топ киелі заттардың бір тобына постер жасайды 1-топ – Ерекше құнды табиғат ескерткіштері 2-топ – Археологиялық және сәулет ескерткіштері 3-топ – Қазақ хандығының ортағасырлық ірі қала орталықтары мен астаналары 4-топ – Діни және діни орындар – ғибадат орындары 5-топ – Тарихи тұлғаларға байланысты киелі жерлер 6-топ – Тарихи және саяси оқиғаларға байланысты киелі жерлер Постер қорғау. «Кластер» әдісі жаңадан меңгерілген материалды бекітеді. Жұмыстың қысқаша мазмұны 1. Сабақты тереңдету үшін «аквариум» әдісін қолданады Тақырыпты тереңдету үшін сұрақтар: Сіздің ауданда, қалада, облыста қандай киелі орындар бар? Өзіңіз қандай қасиетті жерге бардыңыз? Сыныптастарыңызға бұл жер туралы және киелі жерге барғаннан кейін алған әсерлеріңізді айтыңыз Әлемдегі қандай киелі жерлерге барғыңыз келеді және неліктен? 2. Параграф мәтінін қарап, заттардың қай киелі топқа жататынын анықтаңыз. Зерттеу нәтижелерін кестеге енгізіңіз (оқулықтың 6-б. қараңыз) 3. Осы сабақта қандай жаңа нәрсені білдіңіз? сабақты қорытындылау Кезеңнің мақсаты : оқушылардың оқу іс-әрекетінің нәтижесін өзін-өзі бағалауы. Рефлексия жасайды. «Табыс ағашын» қабылдау. Әр жапырақтың өзіндік түсі бар: жасыл – сен бәрін дұрыс жасадың, сары – қиындықтарға тап болдың, қызыл – көп қателестің. Қарастыру: Оқу мақсаттары шынайы болды ма? Оқушылар бүгін не білді? Тренингтің мақсаты қандай болды? Жоспарланған саралау жақсы нәтиже берді ме? Жаттығу уақыты сақталды ма? Мен бұл жоспардан қандай өзгерістер жасадым және неге? Сабақ соңында оқушылар: «Жетістік ағашы» арқылы оқушылардың өзін-өзі бағалауын тексеру	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		«Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№3

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Орталық және Солтүстік Қазақстандағы ерекше құнды табиғат ескерткіштері: Табиғат ескерткіші Қасиетті Таудың Ақ мешіті, Бектау ата тауы мен үңгірі, Жамбақы тауындағы Қоңыр-Әулие үңгірі.
Сабақтың мақсаты	Орталық және Солтүстік Қазақстан аумағындағы ерекше көрнекті табиғат ескерткіштерін атау
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	-Мәтінмен жұмыс (оқу,аудару,сұрақ-жауап,жоспар құрастыру) Табиғат ескерткіштері — көбіне тарихи-табиғи және ғылыми мәні зор жеке табиғат нысандарын ғана (өсімдіктердің, жануарлардың жеке түрлері, үңгірлер, сарқырамалар және т.б.) қорғауды көздейді. Олардың ғылыми-танымдық мәніне ерекше көңіл бөлінеді. Елімізде республикалық мәні бар "Қаз қонақ" (Ертіс өзенінің жағалауында), "Шарын шаған тоғайы", "Шынтүрген шыршалары" (Алматы облысында) "Баум тоғайы" (Алматы қаласында) жәнө т.б. табиғат ескерткіштері бар. -Жазбаша жұмысы -Ескерткіш – фонет.талдау - табиғат- септік жалғау «Кім тез» ойынын өткізу 1. Маңғыстау облысында орналасқан қорық?(Үстірт) 2. «Ән салғыш құмдар» құмды төбесі бар қорық?( Алматы) 3. Екі өзеннің атауынан құрылған қорық? (Ақсу - Жабағалы ) 4. Суда жүзетін құстарды қорғау мақсатында құрылған қорық? ( Қорғалжын) 5. «Аралий» дәрілік өсімдігі кездесетін қорық? ( Марқакөл) 6. Шөлейтті аралда орналасқан қорық? ( Барсакелмес) 7. Жаңа қорық? (Қаратау) 1-топ аты Отпан тау. 2) 2-топ аты Желтау. 3) 3-топ аты Ақтау. Әр топқа мынандай сұрақтар қойылады. 1.Маңғыстау облысы қай жылы құрылды? 2.Маңғыстауда неше аудан бар? 3.Маңғыстау облысының қалалары? 4.Маңғыстауда қандай қорық бар? 5.Маңғыстауда ең төмен жатқан ойыс, оның тереңдігі? 6.Маңғыстаудың ең биік жерлері? 7.Маңғыстау билері кімдер? 8.Маңғыстауды зерттеген зерттеушілерді ата? 9.Маңғыстауда қандай түбектер бар? 10.Маңғыстау географиясы оқулығының авторы кім? 11.Маңғыстаудан шыққан батырлар? 12.Маңғыстау сөзі қайдан шыққан? 13.Маңғыстаудан шыққан билерді ата? 14.Отпан таудың биіктігі? 15.Отпан тау қай жерде орналасқан? 16.Маңғыстау аруларына кімдер жатады? Әлиханова Жұлдыз «Маңғыстау» әні. «Отпан тау» тобы: Отпан тау-тарихи мәдени кешен. кесенесі 2005жылы 25 қазанда ашылды.Кешен К.Демесінов жобасын негізінде құрылды.Осы жоба бойынша Отпан таудың басында салынған 12 құлпытас ортасынан қос күмбез көтеріліп,ол алтынмен апталды.Үш құлпытастың ортасындағысының бетіне алтын әріппен”Адай ата»деген сөз жазылған.Кесенеге кірер есік екеу:олар «қасиетті қос босаға» деп аталады.Күмбезді көтеріп тұрған құлпытастарға Адайдың сегіз арысының аттары,алішкі жағына Адай ұрпақтарының аты мен рулық шежірелері алтын әріппен жазылған.12қанат керегенің ішкі бетіне гранитпен қапталып.Адай туралыдеректер әртүрлі тілде жазылған.Кесененің диаметрі 7м,биіктігі13м. Адай ата кесенесі.Бұл Қаратау жотасының ең биік шоқысы Отпан тауда орналасқан.Биіктігі күмбез найзасының ұшына дейін 37метр. Адай атаның екі жағында екі баласы Келімберді мен Құдайке атамыздың құрметіне арналған кесене. «Желтау» тобы: «Адай ата-Отпан тау»этнографиялық рухани тарихи-мәдени кешені салынды.Оның авторы қоғам қайраткері,көрнекті ақын Қазақстан Республикасының еңбегі сіңген қайраткер»Сабыр Адай. «Ақтау» тобы: Көк бөрі Түркі халықтарының символы.Ертеде заманда аталарымыз көкжал қасқырды пір тұтқан.Себебі ол қандай қиыншылыққа да төзімді,өз жауларыынан да қорғана білетін,қолға үйренуге көнбейтін,туған жерінен басы ауған жаққа кетпейтін,ұяластарын сыртқы жауға бермейтін,қызыл кітапқа енген айлакер аң.Аталарымыз өз ұрпақтарының болымысында осындай қасиеттер болғанын қалап, балаларына үлгі тұтқан. 14 наурыз БатысҚазақстан өңірі халқының көне заманнан бергі Амал келді, жыл келді”деп жыл басы ретінде тойлаған,ғасырлар бойы салт-дәстүрге енген мейрам.2008 жылдан бастап,бұл мейрамөлкемізде Отпан таудағы Ақсарай алаңында өткізіліп келеді. Ерте заманда елге жау шапқанда кең байтақ Маңғыстауды ру-ру болып жайлап жатқан халықтың басын жинау үшін Отпан таудың басында ұран отын жаққан.Сөйтіп,Адай халқы бірігіп елін,жерін жаудан қорғап қалған Отпан таудың басынан жаққан алау от сонау Үстірттің үстінен көрінеді екен.Маңғыстау халқының амал мерекесі 14 наурызда басталады.Сол кезде Тағзым оты жағылады. Ту төбе.Тәуесіздігіміздің көрінісі.Ту тұғырдың биіктігі 20метр шамасында.Сонымен қатар болашақта Баһадүр батыр ескерткішін орнату жоспарланған.Бұл-қазақ жерін қорғағанАлатауға дейін барып,Сайрамды үш айналған Адай ата ұрпағы батырларына арналған ескеркіш статуя,Адай Ата-Отпан тау ТТЭМ орталығының мәртебесін көтеру,өлкеміздегі туризмді дамыту мақсатындағы ұлттық мәдени шаралар. Кең байтақ жерімізді қорғап,бүгінгі күнге жеткізген ата бабаларымыздың рухына арнап және бүгінгі таңда тәуелсіздігіміздің нығаюына үлес қосып жүрген халқымыздың еңбектегі жеңісінің құрметіне Ұран отын жағу. Кадір Дәулет «Адай» күйін орындайды. Оқушылар шығармашылығы «Маңғыстауға арнау» өлеңдерін оқиды Тәрбие сағатының негізгі бөлімінде Адай ата кесенесін интерактивті тақтадан оқушыларға суреті көрсетіледі.Оқушылардан алдарыңдағы суретте не бейнеленгені сұралады,тәрбие сағатының негізгі тақырыбы ашылады.Бұл көріп отырғандарын «Адай ата-Отпан тау»этнографиялық рухани тарихи-мәдени кешені. Адай ата туралы қандай әнгімелер мен өлең жырларды білесіңдер? Адай ата кесенесін тұрғызуға ұсыныс берген кім еді? Сабыр Адай суреті көрсетіледі.Бұл кісі туралы не білесіңдер? Негізгі бөлімінде оқушыларды жоғарыда бөлінген топтар бойынша жұмыс істейді. Мәселен бірінші топқа Адай ата кесеснесінің тарихы туралы. екінші топқа Отпан тау, Ұран оты тауы туралы. үшінші топқа Көк бөрі туралы әңгімелеп қорғайды. Маңғыстау ақын-жазушыларының шығармаларын әр топ мәнерлеп оқиды. (Сабыр Адай, Әбіш Кекілбаев, Темір Мыңжас, Ғалым Әріп, Светқали Нұржанов) Әр топ берілген тапсырмаларын қорғап болғаннан кейін,біз бүгінгі тәрбие сағатынан Не үйрендік? Не білдік?-деп оқушылардан сұралады.	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		«Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№4

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Шығыс Қазақстандағы ерекше құнды табиғат ескерткіштері: Мұзтау тауы (Белуха, Алтай) және Абай ауданындағы Қоңыр-Әулие үңгірі.
Сабақтың мақсаты	Шығыс Қазақстан аумағындағы ерекше көрнекті табиғат ескерткіштерін атау
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	Географиялық орны. Алтай Жайсан ойпатынан басталып, Байкал көліне дейінгі аралықты алып жатқан Алтай-Саян тау жүйесінің бір бөлігі. Қазақстанға оңтүстік-батыс шеті кіреді. Оның оңтүстігі Қара Ертіс өзені мен Жайсан көлі, батысы Қалба жотасы. Сарыарқадан Шар өзенінің аңғарымен бөлінеді. Жер бедері мен геологиялық құрылымы.Жер бедерінің ерекшеліктеріне қарайқазақстандық Алтай үш бөлікке бөлінеді. А л т а й д ы ң б ө л і к т е р і Оңтүстік Алтай Кенді Алтай (Батыс Алтай) Қалба жотасы Тарбағатай 2739 м. Сарымсақты 3374 м. Нарын жотасы 2386 м. Оңтүстік Алтай жотасы 3483 м. Сарытау 3300 м. Күршім 2644 м. Үлбі 2300 м. Иванов жотасы 2775 м. Үбі жотасы 2100 м. Сарышоқы 1558 м. Алтай таулары негізінен герцин қатпарлығында түзіліп, Альпі тау жасалу кезеңінде қайтадан өзгеріске ұшырап көтерілген. Геологиялық құрылысы жағынан метаморфтанғанпалеозойлық саз балшықты кремнийлі тақтатастан, әктастан, гранитті интрузиядан, жанартаулық эффузиялық тау жыныстарынан түзілген. Алтайдың ең биік нүктесі-Мұзтау (Белуха) 4506 метр. Оңтүстік Алтай-Бұқтырма өзені мен зайсан қазаншұңқыры аралығында жатыр. Оңтүстік Алтайды өз ретінде екі жотаға бөліпКүршім, Қарақоба өзендері бөліп жатыр. Герцин қатпарлығында түзілген. Асу жотасы мен Сарытаудың аралығында 1449 метр биіктікте Марқакөл қазаншүңқыры орналасқан. Пайдалы қазбалары :Алтай пайдалы қазбаларға бай өлке.Кенді Алтайда қорғасын, мырыш, қалайы, вольфрам, күміс пен сынаптың мол қоры бар.Алтай монгол тілінен аударғанда алтын тау дегенді білдіреді. Нарын мен Күршім жоталарында алтын мен сирек кездесетін металл, Қалба жотасында алтын, қалайы, вольфрам өндіріледі. Осы өңірден өндірілген қазбаларды байыту үшін Өскеменде, Риддерде, Зырянда металлургиялық зауыттар салынған. Кен рудаларын өндіру мен қорыту ісінің таза технологиялық негізде орындалмауы табиғаты әдемі өлкенің экологиясын бұзуға себепші болып отыр. Климаты :Алтайдың қазақстандық бөлігінің климаты қоңыржай континентті. Айналасындағы жазықтармен салыстырғанда жаздың өзінде тау іші салқындау, ал қыста, керісінше жылы. Оған инверсия әсер етеді. Шілденің орташатемпературасы19°-22°C, 1000 метр биіктікте 16°-14°C 2500-2700 метр биіктікте +7°-6°С-тан аспайды. Қаңтарың орташа температурасы -20°C. Жылдық жауын-шашын мөлшері тау бөктерінде 300-400 мм Тау ішінде 1000-1600 мм-ге дейін көбейеді. Тауға қар қалың түседі. Кейде оның қалыңдығы 1-3 метрге дейін жетеді. Қазақстанның ең көп жауын-шашын түсетін нүктесі Батыс Алтайда (1600 мм.) жатыр. Өзендері мен көлдері, мұздықтары. Алтайда өзен де, көл де көп. Олар басын таудағы қар суынан, мұздықтардан алады. Алтайдың ең басты өзені – Ертіс.Оған Кендірлік, Күршім, Бұқтырма,Үлбі, Үбі, Шар, өзендер құяды. Ертіс бойында Өскемен, Бұқтырма, Шүлбі су электр стансалары салынған. Ертіс Жайсан көліне құйғанға дейін Қара Ертіс деп, ал көлден ағып шыққан соң Ақ Ертіс деп аталады. Алтай көлге де бай. Жайсан, Тұранғыкөл, Марқакөл, т.б. көлдердің ауданы 1 км2-ден асады.Ең үлкені (ағынды көл, жағалауын жоғалтқан көл) - Жайсан көлі (ауданы 5510км2) . Марқакөлден Қалжыр өзені ағып шығады . Ол Жайсанға жетпей уәдке айналады. Алтай тауларында 328 мұздық бар.Жалпы ауданы 89,6 км2. Мұздықтар негізінен 2600 м-ден жоғары тау биіктіктерінде жатады. Олар Қатын, Холзун, Иванов, Оңтүстік Алтай, Сарымсақты тау жоталарында көбірек сақталған. Табиғат зоналары. Өсімдіктері мен жануарлары. Алтай тауларының табиғатына оның алып жатқан географиялық орны үлкен әсер етеді. Оңтүстік-батыстағы аласа тау беткейлерінде ылғал аз түседі. Сол себептен оның батыс бөлігіндегі тауларға ылғал молырақ түседі. Солтүстік батыстың биік белдеулері дала зонасынан (1600-1800 м) басталады да, оңтүстік-батыста Жайсан қазаншүңқырына караған жағы шөлейт зонаға (900-1100 м) кіреді. Ол екеуінің шекарасы Бүқтырма өзенімен жүреді. Далалық тау беткейлерінен жоғары орманды таулар (2100-2300 м), шалғынды альпілік белдеуі (2500-2600 м) жәнө биік шыңдағы мәңгі кар жататын белдеу (2600 м-ден жоғары) өтеді. Орман алқаптарында май қарагай, бал қарагай, шырша, самырсын өседі. Тау жоталарындағы шалғында мал жайылады, омарта шаруашылығы дамыған. Ең жоғарғы белдеу таулы тундрадан, жалаңаш тау басындағы қар мен мұздықтардан тұрады. Тау етегі мен аласа таулар кұнарлы кара топырақты келеді, онда дала зонасының өсімдіктері (боз, бетеге және т.б.), шөлейт зонада сортаң өсімдіктер өседі. Тоғайларда итмүрын, қарақат, жидек, тау аралық аудандарда күлгінді тарғақ шөп, қоңырбас, т.б. шөп тектес өсімдіктер шығады. Алтай өлкесі аңға бай. Орманда бұғы-марал өсіретін шаруашылықтары бар. Тағы аңдардан аю, қабан, бүғы, таутеке, қар барысы тіршілік етеді. Бұлғын, қаракүзен, ақкіс сияқты терісі бағалы аңдар жиі ұшырайды. Су тышқаны, жанат тәріздес ит жерсіндірілген. Құстардан саңырау құр, шіл, кекілік, тоқылдақ, ұлар кездеседі. Шығыс Қазақстанның әдемі табиғаты мен сирек кездесетін аңдарын, өсімдіктерін қорғау мақсатында 1976 жылы Марқакөл қорығы ұйымдастырылған. Қорықта Алтайдың тау алды даласы, бал қарағайлы, шыршалы ормандары, әсем табиғаты қорғауға алынған. Шығыс Қазақстан облысы Глубокое ауданының территориясында 1992 жылы Батыс Алтай қорығы құрылды.Онда өсімдіктердің 564 түрі,жануарлардың161 түрі, құстардың 120 түрі кездеседі. Рахман қайнары - Оңтүстік Алтайдың кішкене тектоникалык ойпатында Арасан курорты жағасында теңіз деңгейінен 1750 м биіктікте орналасқан. Айналасын биік тау,орман қоршаған табиғаты өте көрікті жер. 1 тапсырма 1.Мұғалжар қай таудың жалғасы? 2.Тауды екіге бөліп жатқан ойыс? 3. Ең биік нүктесі? 4.Мұғалжар қашан түзілген? 5.Мұжалжар тауының ұзындығы мен ені? 6.Мұғалжардың пайдалы қазбалар? 7.Жылдық жауын-шашын мөлшері? 8. Өсімдіктері мен жануарлары? 2 тапсырма 1. Алтайдың бөліктері? 2. Ең биік нүктесі? 3. Кенді Алтай қандай жоталардан тұрады? 4. Қалба жотасының ең биік нүктесі? 5. Пайдалы қазбалары? 6. Ең үлкен өзені? 7. Көлдердің ең үлкені?	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		«Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№5

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Батыс және Оңтүстік Қазақстандағы ерекше құнды табиғат ескерткіштері: «Отпан Тау» тарихи-мәдени кешені, Хан Тәңірі шыңы, Шарын каньоны, Қазығұрт тауы және Жылаған ата үңгірі.
Сабақтың мақсаты	Оңтүстік Қазақстан аумағындағы ерекше көрнекті табиғат ескерткіштерін атау
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	Қызығушылықты ояту. Оқушылар назарына суреттер ұсынылады. Суретке қараңыз, болжам жасап көріңіз. 1. Сурет қандай ой салды? Неге? 2. Сабақтың тақырыбына болжам жасап көріңіз. Сабақ тақырыбы анықталады. Сабақтың тақырыбы оқушылардың ойларымен байланыстырылып, оқу мақсаты, күтілетін нәтижемен таныстырылады. Сыныппен жұмыс. 1.Қазақстанда туризмнің қай түрі жақсы дамыған? 2.Қазақстанның қандай көрікті жерлерінде болдың? 3.Қай қалаларды туризм орталығына айналдыруға болады деп ойлайсың? Не себептен? Жеке жұмыс. «Хан тәңірі шыңы » бейнежазбасын көріп, кесте толтырыңыз, жер атауларын жазу барысында бірге, бөлек, дефис арқылы жазылатын сөздерді ескеріңіз. Шыңның ерекшелігі деректер орналасқан жері Дескриптор: - жинаған ақпарат бойынша кесте толтырады (орналасқан жерін, жер көлемін анықтайды, кем дегенде 3 ерекшелігін табады); Жеке жұмыс: 2-тапсырма. Жақшаны ашып, сөздерді бірге, бөлек не дефис арқылы жазыңыз Шыңның мен танымаймын аласасын, Төбе де аласамен таласасың. Тянь-Шаньның шашақтаулы найзасындай Қайсың Хан тәңірімен жанасасың? Күн де оның баурайында дөңгелеген, Буалдыр, бозғыл шәйі перделеген. Бойында Хантәңірінің бұғып жатқан, Алапат аяныш бар жерге деген. Тік тұр ол.Қырын қарап сай-салаға, Күн көркі, Көк - мекені, Ай - шағала. Қалғымай қанша жылды өткерді екен Тәкаппар Тянь-Шаньдағы қайсар аға? Дескриптор: - өлеңнен бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздерді орфографиялық нормаға сай жазады. Топтық жұмыс. Берілген мақал – мәтелдерге керекті қос сөздерді қойып жазу. 1) Атыңнан айырылсаң да, ... айырылма. 2) Әдептілік, ... – адамдықтың белгісі. Тұрпайы мінез, тағы жат – надандықтың белгісі. 3) Қырықта қылау түсер, ... қырау түсер. 4) Жақсылықтың ... жоқ. 5) Үйдің ... қыс түскенде білінер, адамның ... басыңа іс түскенде білінер. 6) ... қадірін – балалы болғанда білерсің, ағайынның қадірін – қаралы болғанда білерсің, жанашырдың қадірін – жалалы болғанда білерсің. 7) Жақсы болса жан серігің – әйел болар, ... бәрінен жақын болар. 8) ... сөйлесең, жылан іннен шығады, ... сөйлесең, ақыл естен шығады. 9) ... көсем болар, ... шешен болар. 10) Ақымақтың ... болмайды. 11) Ақымақ ... айтады, ақылды ... айтады. 12) Өзімдікі дегенде өгіз қара күшім бар, кісінікі дегенде ... ісім бар. 13) ... би болсаң, Балқан тауға сыймассың, бір данаға жол берсең, жанған отқа күймессің. 14) ... белдер бар, аса алмай жаудың аты өлсін, ағайынмен тату бол, айыра алмай жат өлсін. 15) ... арық қазсаң, ... су ішерсің. Қажетті сөздер: 15жылай-жылай, 2ар-ұят, 1ер-тоқымыңнан, 12бас-басыңа, 3сақал- мұртқа, 4ерте-кеші, 10алыс-жуығы, 6ата-ананың, 7аға-іні, 8жылы-жылы, 8қатты-қатты, 9көре-көре, 11 ішкен-жегенін, 9сөйлей-сөйлей, 14асу-асу, 5ала-құласы, 13анау-мынау, 11көрген-білгенін, 5жылы-суығы, 15күле-күле. 3тапсырма	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		«Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№6

Бөлім:

Педагогтің аты-жөні

Күні:

Сабақ

Сынып:

Қатысушылар саны: -

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы

Орталық Қазақстандағы археологиялық ескерткіштер: Теректі жолы және Беғазы археологиялық кешені

Сабақтың мақсаты

Орталық Қазақстан аумағындағы археологиялық ескерткіштерді атайды

Сабақтың барысы

Сабақ кезеңдері

Мұғалімнің оқу іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Оқушылармен амандасып, түгелдеу.

Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу:

Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.

Оқушылар амандасып,
сабаққа назар аударады

«Термометр» әдісі

Сабақтың ортасы

Сыныпта психологиялық ахуал қалыптастыру:

«Тамаша екен!» әдісі

Топқa бірігу:

Суреттер арқылы сынып 3 топқa бірігеді

Б. «Серпілген сауал» әдісімен үй тапсырмасы тексеріледі:

1.Мыс кенінің ежелгі орталығын атаңыз? Жезқазған.

2.Ғалымдар Жезқазған өңірінен неше тонна мыс өндіретінін айтқан? 100 мың.

3.48 мың тонна мыс өндірілгенін қалай анықтаған?Имантау кен орнындағы қалдықтарға қарап.

4.Мыс пен қалайы кені қандай құралдармен қазып алынған?Қайла, балта, тесе.

5.Тау жыныстары қызған кезде үстіне не құйған?Су.

6.Шахталардағы төтенше,қайғылы жағдайлардың орын алғанына қандай дәлел келтіресің?Кен толтырылған тері қап арқалаған адам қаңқаларының табылуы.

7.Қолөнер кәсібінің ең дамыған түрі?Зергерлік бұйым жасау ісі.

8.Шеберханалар қайда орналасты? Қоныстарда.

9. Әшекей бұйымдары негізінен қандай әдіспен дайындалды? Қақтау, сығымдау, шеку.

10.Ерте металл дәуірінің тұрғындары қандай шаруашылықпен айналысты? Мал шаруашылығы, балық және аң аулау.

(Б) Түрткі сұрақ

Ширaту жaттығуы:

Іс-әрекет: «Қоныстың» суретін тақтадан көрсетіп, оқушыларға:

Бұл не?
Қандай мақсатта жасалған?
Кімдер жасаған?
Қазіргі адамдар қолдана ма? Неліктен?
Ал алғашқы адамдар қолданды ма?
Олардың не қолданғаны туралы білгілерің келе ме?-деген сұрақтар арқылы сыныптық талқылау ұйымдастыру.

Мақсаты:

сыныпта ынтымақтастық атмосферасын құру;
оқушылардың қызыгушылығын оятып, зейінін сабаққа аудару;
жаңа сабақтың тақырыбын ашу.

Ширaту жaттығу aрқылы сaбaқтың тaқырыбын aштым және мақсатын таныстырып өттім:

Тыңдaлым бaрысындaғы тaпсырмa:

(Б) «Саусақ ұшы» әдісі

Іс-әрекет: Интерактивті тақтаға Андронов және Беғазы-Дәндібай терминдері жазылған алақандардың суретін ұсынып, оқушыларға екі мәдениеттің ерекшеліктерін саусақ ұштарына жазуды ұсыну.

Дескриптор

Андронов және Беғазы-Дәндібай мәдениеттерінің негізгі ерекшеліктерін анықтайды.
Екі мәдениеттің белгілеріне сипаттама жасайды.

ҚБ «Бас бармақ» әдісімен оқушылар өзін-өзі бағалау.

Тыңдалымнан кейін:

Ж/Т Мәтінмен жұмыс. Графикалық органайзер «Ақпаратты сүзу» әдісі.

1-топ «Қазақстанның солтүстік-батысынан табылған артефактілер»

2-топ «Қазақстанның орталығынан табылған артефактілер»

3-топ «Қазақстанның оңтүстік-шығысынан табылған артефактілер»

Графикалық кескін-суреттер жапсырылған кестемен жұмыс жасап, осы суреттер негізінде Андронов және Беғазы-Дәндібай мәдениеттеріне сипаттама жасауды ұсыну.

Дескриптор

1. Тақырыпқа қатысты кескін суреттермен жұмыс жaсaйды.

2. Андронов пен Беғазы-Дәндібай мәдениетінің ерекшеліктерін дәлелдейді.

3. Дәлелдер келтіріп, талдау жасайды.

ҚБ «Бағдаршам» әдісімен топтағы оқушылар көршілес топтарды бағалау.

Б/Т «МИКС» әдісі арқылы 3 топқа 3 түрлі тапсырмалар беріледі.

Т 1- топ: Тапсырма. Картамен жұмыс.

-Тақырыптық картаны пайдалана отырып,1-контур картаға Андронов мәдениетінің ескерткіштерін белгілеп көрсетіңіз;

-2-контур картаға Беғазы-Дәндібай мәдениетінің ескерткіштерін белгілеп көрсетіңіз;

Дескриптор:

1.Андронов және Беғазы-Дәндібай мәдениеттерінің орналасқан жерін картада көрсетеді;

2.Қола дәуірі тұсындағы басқа мәдени ескерткіштерді картада белгілейді.

Т 2- топ: Тапсырма. Кестемен жұмыс.

Андронов мәдениеті мен Беғазы-Дәндібай мәдениетін салыстырады, ерекшеліктерін анықтайды. Өз жауаптарын дәйектер келтіре отырып қорытындылайды.

Андронов мәдениеті

ұқсастығы

Беғазы-Дәндібай мәдениеті

қорытынды:

Дескриптор:

1.Андронов және Беғазы-Дәндібай мәдениеттерінің ұқсастықтарын табады (кем дегенде 3-5-еуін табады);

2. Андронов және Беғазы-Дәндібай мәдениеттерінің айырмашылықтарын табады (кем дегенде 3-5-еуін табады).

Т 3- топ: Тапсырма. «Ой толғау»

Төмендегі дәйексөздерді қолдана отырып, «Андронов және Беғазы-Дәндібай мәдениеттері » тақырыбына 50-70 сөзден тұратын ой толғау жазыңыз.

-Андронов мәдениеті;

-Беғазы-Дәндібай мәдениеті;

-жертөлелер;

-абыз;

-қоныстар;

-кремация;

-қыш ыдыстар;

-артефактілер.

Дескриптор:

- Андронов және Беғазы-Дәндібай мәдениеттерінің тарихымызға тигізер ықпалын салыстырады;

- « Андронов және Беғазы-Дәндібай мәдениеттері» тақырыбына критерийге сәйкес 50-70 сөзден тұратын ой-толғау жазады.

Барлық топты бағалау. Бағалау критерийі:

1.Тақырыптың ашылуы, нақтылығы

2. Қызықты фактілердің келтірілуі

3. Белгілі бір деректерге сүйенуі

ҚБ «Жұлдызшалар» арқылы топтар бірін-бірі бағалау

Рефлексия «Борт журналы»

Тақырып бойынша оқушылар келесі мазмұнды кестені толтырады:

1.«Берілген тақырып бойынша бұрыннан білетінім».......

2.«Мәтінді оқып жаңадан білгенім».........

3.«Болжамдар».................

4.«Тың ақпараттар».........................

Мұғалімнің кері байланысы: Оқушыларға түрлі -түсті стикерлер арқылы кері байланыс беру.

Үйге тапсырма: «Қазақстан аумағындағы қола дәуірі мәдениеті» тақырыбында 50-70 сөзден тұратын ой-толғау жазу.

Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады.

Зейіндері сабаққа ауады.

АКТ, суреттер, дәптер, оқулық, карта, кесте,

Алақан суреті

Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді

Сұрақтарға жауап береді

Графикалық органайзерлерстеДАҒ

Берілген тапсырмаларды орындайды

Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды

Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды

LearningApps. org Интерактивті жаттығулар

1.https://learningapps.org/watch?v=pjsvsmr5521 2. https://learningapps.org/watch?v=pk32ibetk21

«Зерттеу» әдісі

«Жасырын сұрақтар» арқылы

«Құм сағаты» әдісі

«Зертеу элементер арқылы

«Чемодан» әдісі

«Қолшатыр»

«Өрмекші» әдісі

«Ғарыш»

Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер

Рисунок 1723229985

Сабақтың соңы

5 мин

Кері байланыс:

«Ойды аяқта»

-Бүгін мен білдім-----------

-Мен үйрендім--------------

-Қолымнан келеді----------

-Қиындық тудырады-----------

Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .

Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді

Стикер қағаздары

№7

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Солтүстік Қазақстан аумағындағы археологиялық және сәулет ескерткіштері: Бозоқ қалашығы, Ботай қалашығы, Қосбатыр-Құмай мемориалдық кешені, Сырымбеттің мүліктік мұражайы.
Сабақтың мақсаты	Солтүстік Қазақстан аумағындағы археологиялық және сәулет ескерткіштерін атайды.
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	1. Ерте темір дәуірінде Қазақстанды қандай тайпалар мекендеді 2.Ежелгі заманда Сарыарқаның батысында қандай тайпа тұрған еді? 3.Сарыарқа жерінің ескерткіштері неліктен «Мұртты » қорғандар деп аталған 4.Орталық Қазақстан ескерткіштеріндегі «мұртты» обалар неше жерлеу орындарынан тұрады? 5. Сарыарқаның ерте темір дәуір ескерткішін қандай мәдениет деп атайды 6. Орталық Қазақстанды мекен еткен тайпалардың шаруашылығын ата 7. Сарматардың өмір сүрген мерзімін ата 2 тапсырма Картадан көрсет: 1 .Сарыарқа,Қазақстанның қай бөлігін алыпжатқан аймақ? (Орталықбөлігін) 2. Орталық Қазақстан жерінен алғашқы ескерткіш қай жерден табылды? (Павлодар облысы Екібастұз ауданы) 3. Сарматтар Қазақстанның қай аймағын мекендеген? (батыс, Арал Каспий маңы) 4. Сақтардың мекендеген негізі аумағы қай жер? 3тапсырма 1 Солтүстік Қазақстан оңтүстік шегінде Орталық Қазақстанмен, солтүстігінде Батыс Сібірдің орманды далаларымен шектесіп жатыр. 2 Аргиппейлер туралы сипаттаған Страбон 3 Солтүстік Қазақстан ескерткіштері Ұлыбай – Тасмола деп аталады 4 Солтүстік Қазақстан тайпалары мал шаруашылығының отырықшы түрімен айналысқан. 5 Ең көп өсірген малы - сиыр 6 Ақтау бекініс-қалашығы 5 қорғаныс қамалдан тұрды Топқа тарихи сынақ хат береді. Оқушылар, мен сіздерді бекерден – бекер «Асыл мұра», «Көшбасшы» деп 2 топқа бөлген жоқпын. Біздің бүгінгі сабағымызда танысқанескерткіштеріміз, Солтүстік Қазақстанның ерте темір кезеңінің тарихы – бұл баға жетпес асыл мұрамыз, Ал мол мұраны келешекке айнытпай жеткізетін, көздің қарашығындай сақтайтын болашағымыз, еліміздің көшбасшылары мына сіздер. Бір-біріңді қолдап, ынтымақта, білімді, тәрбиелі, өнегелі болып,еліміздің бір кірпіші боп қалануларыңа тілектеспін. 3 тапсырма «Ботай мәдениеті» тақырыбына байланысты бейнебаян көрсетеді. Мұғалім көрсетілген бейнебаян бойынша оқушыларға «Серпілген сауалдар» әдісі арқылы сұрақтарға жауап беруді ұсынады. -Ботай мәдениеті қай кезеңнің тұрағы? -Ботай мәдениетінен қандай заттар табылды? ЕБҚ: Сөйлеу кемістігі бар оқушы бәрімен бірге Ботай мәдениетінің ерекшелігімен танысады 4 тапсырма Зерттеу мен талдау Тірек-сызба толтыру. Оқулықтағы Ботай мәдениеті тақырыбын оқи отырып, төмендегі сұрақтарға жауап береді, сол арқылы Энеолит дәуірі туралы тірек-сызбаны толтырады. Сұрақтары: · Энеолит дәуірінде қандай метал өндіріле бастады? · Энеолит дәуірі қандай мерзімді қамтиды? · Энеолит дәуірінде пайда болған жаңа құралдар? · Энеолит дәуірінде шаруашылықтың қандай түрлері дамыды? 5 тапсырма 2-тапсырма. Ботай қонысы. Ақиқат-жалған тапсырмасы: Берілген сөйлемдердің Ақиқат немесе жалған екендігін анықтайды, реттік номер тұсына жазады. 1. Ботай қонысы 1980 жылы табылған. 2. Ботай қонысы 30 жылдай зерттелген. 3. Ботай тұрағының көлемі 15 га. 4. Ботай тұрағы неолит дәуіріне жатады. 5. Ботай қонысын В. Зайберт зерттеген. 6. Ботай тұрағынан 1000 нан астам үй қалдықтары табылды. 7. Ботай тұрағынан мыс құралдар көп табылды. Дұрыс жауабы: Оқушылар мәтінмен жұмыс жасайды. Оқушылар сұрақтарға жауап бере отырып, Энеолит дәуірі туралы тірек- сызбаны толтырады. Қажет болса өз еркімен қосымша мәліметтер келтіріп сызбаны толықтыруына болады. Бейнематериалда айтылған ақпарат пен оқулық мәтінін пайдалана отырып, ақиқат-жалған тапсырмасын орындайды. Ауызша мадақтау -Жарайсың -Өте жақсы -Жақсы -толықтыр -ойлан т.с.с. Дұрыс жауаптар көрсетілгенде дұрыс жауаптар санына байланысты оқушылар өз өздерін бағалайды. Оқулық Тірек сызба Оқулық, бейнеролик Ақиқат; 2. Жалған ; 3. Ақиқат; 4. Жалған 5. Ақиқат; 6. Жалған; 7. Ақиқат 3-тапсырма. Тұжырымдамалық кестені толтыру. Ботайлықтардың шаруашылық ерекшеліктері мен тұрмысын сипаттап жазады. 6 тапсырма Сырымбет қонысы 19 ғасырдың ағаш сәулет ескерткiшi, Уәлихановтардың рулық иелiгi-қазақ ханы Абылайдың тiкелей ұрпақтары. 1824 жылы 30 сәуiрде Император Александр I жарлығымен Уәли ханның жесiрi Айғанымға (Шоқан Уәлихановтың әжесi) қоныс салынды.	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. АКТ, суреттер, дәптер, оқулық, карта, кесте, Алақан суреті Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Графикалық органайзерлерстеДАҒ Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		LearningApps. org Интерактивті жаттығулар 1.https://learningapps.org/watch?v=pjsvsmr5521 2. https://learningapps.org/watch?v=pk32ibetk21 «Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№8

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Шығыс Қазақстандағы археологиялық ескерткіштер: Берел қорымдары, Шілікті қорғандары, Патша алқабы
Сабақтың мақсаты	Шығыс Қазақстан аумағындағы археологиялық ескерткіштерді атайды
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	Тапсырма 1. Өкіл әдісі. (топтық жұмыс) тақырыптың мазмұнын бірлесе игеру, қиын жерлерін талқылап, бір-біріне түсіндіру), Не үйрендік? Басқа топқа өкіл ретінде барғанда, мәтіннің өзі түсіндіретін бөлімін қалай түсіндіруге болатындығын талқылайды.Өз араларынан сайланған өкіл қалған екі топқа тақырыбын түсіндіреді. Археологтар тобы - суретпен жұмыс. ( Берел қорымы ) Зерттеушілер тобы - З.Самашев. Тарихшылар тобы - археологиялық ескерткіштің тоң қабаты. Белгілеген уақыттан соң әрбір топ мұғалім берген тақырыпты қорғайды. Дескриптор: -Мәселені топта талқылайды, оқулық және қосымша деректермен жұмыстана алады. -Ойларын нақты,жүйелі тұжырымдап бір-біріне жеткізе алады. Қалыптастырушы бағалау. Оқушылардың дұрыс жауаптарын «Бас бармақ» әдісімен бағалау. түсіндім, түсінгенім аздық етеді, Тапсырма 2. (Жұптық жұмыс) Мәтінмен таныса отырып «Жас зерттеуші күнделігі» археологиялық ескерткіштердің салыстырмалы кестесін толтыр. Шілікті Бесшатыр Берел Ескерткіш қай жерден табылған? Темір дәуірінің қай кезеңіне жатады? Обаның құрылысы Обадан табылған заттар Дескриптор: -Сұрақтарға кесте түрінде жауап береді. -Мәтінді пайдалана отырып, ескерткіштерді өзара салыстырады. -Ескерткіштердің ұқсастықтары мен айырмашылықтарын шығармашылық тарихи тұрғыда талдайды. Қалыптастырушы бағалау. Интербелсенді тақта, оқулық, қосымша деректер, суреттер, плакат, түрлі-түсті қағаздар, маркер, «Бас бармақ» суреті «Жас зерттеуші» салыстырмалы кестесі Оқушылардың дұрыс жауаптарын үш шапалақ арқылы бағалау. Тапсырма 3. (Жеке жұмыс) 1-топ: “Сурет сыры” 1.Берел қорымындағы жерлеу ерекшеліктерінен не байқадыңдар? 2.Осы жерлеу рәсімі бойынша сақ тайпаларының діни наным-сенімі қандай болған? 3.Қазіргі таңдағы жерлеу рәсімдері қандай? 2-топ:Берел қорғаны тақырыбы бойынша тезис әзірлеу. (конспектінің қысқаша тұжырымдалған негізгі қағидасы) 3-топ:Тақырыпта қамтылған элементтерді қатыстыра отырып 5 жолды өлең (синквейн) құрастыру. Дескриптор: 1-топ: Археологиялық ескерткіштің ерекшелігін тұжырымдайды. -Ежелгі тайпалардың дүниетанымын анықтайды. -Алған білімдерін қазіргі өмірмен байланыстыра алады. 2-топ:-Мәтін құрылымын сақтай отырып,соған сәйкес жоспар құрады. -Мәтіндегі сөздерді орынды қолданады. 3-топ:-Өлең жолдарымен алған білімді нақтылайды. -Қысқаша тұжырымдық жазба жазады. Қалыптастырушы бағалау. Оқушылардың дұрыс жауаптарын (күн - толықтай түсінсе, ай -түсінуге жақын, аздап білсе, бұлт -түсінбесе, өз- өзіне сенімді болмаса) суреттермен бағалау.	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. АКТ, суреттер, дәптер, оқулық, карта, кесте, Алақан суреті Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Графикалық органайзерлерстеДАҒ Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		LearningApps. org Интерактивті жаттығулар 1.https://learningapps.org/watch?v=pjsvsmr5521 2. https://learningapps.org/watch?v=pk32ibetk21 «Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№9-10

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Оңтүстік Қазақстан аумағындағы археологиялық ескерткіштер: Боралдай-Сақ қорғаны, Ыстық-сақ қорғаны, Таңбалы (Тамғалы) археологиялық кешені, Мерке-Жайсан түрік культі ескерткіштері және Ақыртас қорғаны.
Сабақтың мақсаты	Оңтүстік Қазақстан аумағындағы археологиялық ескерткіштерді атайды
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	1 тапсырма 1.Сақтар туралы мәлімет беретін жазба деректер сақталған елдер? 2.Қазақстан жеріндегі сақтар туралы жазған? 3.Сақтар туралы дерек қалдырған грек авторы? 4.Парсы жазбаларындағы «сақ» сөзінің мағнасы? 5.Иран жазбаларындағы «сақ» сөзінің мағнасы? 6.Ежелгі грек авторлары сақтарды қалай атады? 7.Ежелгі грек авторы Геродот сақтарды қалай атады? 8.Грек деректеріндегі көшпелілердің тағы бір атауы? 9.Сақтар туралы «дұшпанға –қатал, досқа адал» деп қай елдің дерегінде жазылған ? 10.Сақ әйелдері туралы «ержүрек келеді, соғыс қаупі төнгенде ерлеріне көмектеседі» деп жазған грек авторы? Сақ қоғамында адамдар неше топқа бөлінді және олар қалай киінді? 4 тапсырма Ақыртас — Жамбыл облысының Тұрар Рысқұлов ауданында орналасқан сарай кешені. VIII-IX ғасырларда салынған. Ақыртас соңғы 130 жыл бойы зерттеліп келеді. Тараз қаласының шығысында 40 км жерде, Ақшолақ теміржол стансысынан 6 км оңтүстікте орналасқан. Қазіргі кезде онда археологиялық жұмыстар жүргізілуде. Құрылыс материалдары тас және пішімі малға шөп салатын ақырға ұқсас болуына байланысты Ақыртас деп аталған. Ол алыстан көрініп тұруы үшін таудың үстіне төртбұрышты жобамен салынған. Қазіргі кезде қабырғаларының сақталған сілемдері 160,146 және 140 м шамасында. Қабырғаларының қалыңдығы 40х70х70 (80) см. Ірі тас блоктардан қаланған. Қорғанның 4 қақпасы бар, біреуі солтүстікте, үшеуі оңтүстікте. Тұрғын үйлер ішкі ауланың төңірегіне топтастырыла салынған қызмет көрсететін және шаруаға қажетті бөлмелер кешенінен тұрады. Ауланың түпкі жағында (оңтүстік есік жақтағы Ақыртас иесінің жатын және қонақ үйі орналасқан. Солтүстік есік жақтағы үйлер қызмет ететін адамдар мен күзетшілерге, бір бөлегі ат қораға арналған. Су қоймасы бар орталық аула, қорған әскерлерінің алаңы, жарлықтар жарияланатын арнаулы орын немесе діни рәсімдер, атқарылатын орын болған. П. И. Лерх Ақыртас салынып бітпеген будда ғибадатханасы десе, академик В. В. Бартольд несториан ғибадатханасы деген болжам айтады. Археолог Т.К.Басеновтың жазуына қарағанда Ақыртас салынып бітпей қалған ірі бек сарайының іргесі. 1996 жылғы зерттеулер барысында Қазақстан және Франция ғалымдары Ақыртас 8-11 ғ.-ға жататын Керуен сарайдың орны болуы мүмкін деген тұжырымға келді. Өйткені, құрылыс жобасы Ирак пен Сириядағы орта ғасырлық құрылыстарға ұқсас. Ақыртас 8 ғасырдың 2-жартысында, яғни 751 ж. қарлұқтар мен араб әскерлері Атлах маңында Қытай әскерлерін талқандап, екі мемлекет арасында бейбіт қатынас орнаған кезде салына бастауы мүмкін. Бірақ, құрылыс белгісіз себептермен тоқтап қалған. Араб деректеріндегі (Ибн Хордадбех, Ибн Кудам) Ұлы Жібек жолының бойында орналасқан Касрибас осы Ақыртас болуы мүмкін. Алған мәліметтер бойынша сұрақтар қою?	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. АКТ, суреттер, дәптер, оқулық, карта, кесте, Алақан суреті Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Графикалық органайзерлерстеДАҒ Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		LearningApps. org Интерактивті жаттығулар 1.https://learningapps.org/watch?v=pjsvsmr5521 2. https://learningapps.org/watch?v=pk32ibetk21 «Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№11

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Солтүстік және Батыс Қазақстан территориясындағы Қазақ хандығының ортағасырлық ірі қала орталықтары мен астаналары: Киелі Ақкөл немесе Ақкөл-Жайылма көне қонысы, Сарайшық көне қонысы, Жайық (Теке) көне қонысы.
Сабақтың мақсаты	Солтүстік және Батыс Қазақстан аумағындағы Қазақ хандығының орта ғасырлық ірі қала орталықтары мен астаналарын атайды.
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	Ақкөл — төменгі палеолит дәуіріндегі адамдар тұрағы. Тараз қаласынан солтүстік-батысқа қарай 170 км жерде орналасқан. Алғаш 1961 ж. археолог Х.А.Алпысбаев тапқан. 200 м² келетін аумақтан тас құралдар жиналды. Олардың көпшілігі өте көне пішінде және қатты бүлінген. Киелі жерлер: Әулие Ақкөл жұмбағы Қазақ жерінде Ақкөл атты көлдер баршылық, бірақ елден ерекше бұл көл неге әулие атанды? Көне және ортағасырлық шежіре деректері мен тарихи жазбалардан бұл аймақ туралы аздаған мәліметтер кездеседі Әулие Ақкөл немесе Ақкөл-Жайылма – ұлан-байтақ қазақ жерінің орталық бөлігіне орналасқан әдемі аймақ. Қазақ жерінде Ақкөл атты көлдер баршылық, бірақ елден ерекше бұл көл неге әулие атанды? Көне және ортағасырлық шежіре деректері мен тарихи жазбалардан бұл аймақ туралы аздаған мәліметтер кездеседі. Соларға қарап отырып Ақкөл-Жайылманың қазақ тарихындағы орны Ұлытау сияқты тарихи орталықтардан бір де кем емес екенін аңғарамыз. Жалпы сипаттама Ақкөл-Жайылма өңірі Өлеңті және Шідерті өзендерінің төменгі ағысындағы ұлан-байтақ жерді алып жатыр. Жалпы алғанда бұл алқаптың жер көлемі екі ауданды (Екібастұз және Ақтоғай) қамтиды. Ақкөл-Жайылма ұғымына Өлеңті-Шідертінің төменгі ағысы, Ақкөлдің өзі (Әулие көл), Ақкөлден төмен түсетін Дуана өзенінің бойы, одан әрі орналасқан көлдер жүйесі (Бәсентиін, Қылдыкөл, Сасықкөл, Өмірзақ, Бозайғыр, Ащыкөл, Көктөбе, Тоққылы) енеді. Өлеңті – ұзындығы бойынша облыстағы үшінші өзен. Павлодар облысы территориясында ағатын өзеннің ұзындығы 273 шақырым. Ақмола облысының Белоярское ауылынан оңтүстікке қарай 3 шақырым жерден басталып солтүстік-шығысқа қарай ағып, Павлодар облысының бұрынғы Екібастұз совхозы, қазіргі Төртүй селолық округіне жататын Қаражар (бұрынғы аты – Қаражыра) ауылы тұсынан екіге бөлініп, бір саласы Әулиекөлге (Ақкөлге), бір саласы Жаманкөлге құяды (Коорд.: 52°11 с.ш. 74°45 в.д., теңіз бойынан 126,4 м биіктікте орналасқан). Екі көл бір-бірімен іргелес орналасқан. Ақкөл Өлеңтінің суынан толып, деңгейінен асқан уақытта су солтүстікке қарай Жайылмаға түседі. Негізгі Ақкөл суы Дуана өзені (қазіргі уақытта дамба-бөгет салынып тоқтатылған) арқылы тұтас көлдердің үлкен жүйесіне барып құяды. Қазақ түсінігінде Ақкөл-Жайылма өңірі шаруашылыққа өте ыңғайлы деп есептелінеді. Әрине, қазақтың көшпелі мал шаруашылығы үшін бұл өңірдің ерекше қызықты болуы занды. Сол себептен қазақ ауызында ертеден «Шідертінің суы – бал, Өлеңтінің шөбі – бал» деген асыл, қанатты сөздер сақталған. Қалың қамыс басқан Ақкөл мен Жаманкөл жағалары қысқы қонысқа өте ыңғайлы. Ф. Щербина бастаған ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басындағы жүргізілген статистикалық зерттеулерден бұл арада қазақтың көптеген, бай қыстауларын кездестіреміз. Сол қыстаулардың орнын қазіргі күнде де көруге болады. Қысты күні көл жағалаулары бір жағы суықтан пана, екінші жағынан азық. Әлі күнге жергілікті ел қысты күні малын далада, тебінде ұстайды. Шөпті тек аса қажеттілік болмаса пайдалана қоймайды. Бізге дерек берген Қыздарбек ақсақал Қараоба маңында қыстаған елдің жазда Қойайырған, Сарыөзек деген жерлерді жайлағанын, ертеде бұл өңірдің шөбі қалың, бітік, биік болатынын, ат қапталынан келетін шөптің арасында бала адасатынын айтады. Ақкөл-Жайылма өңірінің тағы бір қасиеті – көлдер жүйесі аң мен құсқа, балыққа бай. Дала құстарынан үйрек, қаз, италақаз және балықтың көптеген түрлері кездеседі. Қаражардың этнографиялық маңызы Қаражар дегеніміз – Ақкөлге ең таяу орналасқан ауыл. Атақты Естай ақынның кіндік қаны тамған мекен. Қазақ өнерінің ордасы болған жер. Ақкөл жағасына орналасқан Қаражар ауылы қазіргі түсініктер бойынша ауқатты ауыл қатарына жатқызуға болады. Оның негізгі белгілері – ауылда орналасқан 18 үйдің әрбіреуінен орта есеппен 40-50 сиыр жайылымға шығады. Ең дәулетті дегендерінде 100-ге тарта жылқы, сол көлемде сиыр, қой, құс бар. Машина, мотоцикл ауылдың әрбір үйінің ауласында қаңтарулы тұр. «Қараоба» ескерткіштеріне сипаттама «Қараоба» ескерткіштері Қаражар ауылынан екі шақырым жерде, Ақкөлдің жағасында орналасқан қазақ зиратының ішінде. Қазақ зираты бірнеше мыңжылдықтың ескерткіштерін қоршап сақтап қалған, ата-бабамызға тағы да рахмет айтасың. Бұл жерде тас дәуірінің еңбек құралдары, қола дәуірінің қыш ыдыстарының сынықтары, ортағасырлық қорғандар кездеседі. Бізді әсіресе қызықтырған екі төбешік (Қараоба 1, Қараоба 2) зираттың күн батыс жағына қарай орналасқан: Қараоба 1 – биіктігі 2 м, солтүстіктен оңтүстікке қарай 25 м, батыстан шығысқа қарай 30 м. Көл жағалауынан 80-100 м жерде орналасқан Қараоба 2 – биіктігі 1,7 м, солтүстіктен оңтүстікке қарай 24,5 м, батыстан шығысқа қарай 25 м. Көл жағалауынан 100-115 м жерде орналасқан. Төбелердің үстінде қызылкірпіш қалдықтары шашылып жатыр. Сирек те болса арасынан көк шыны (глазурь) жалатылған кірпіш сынықтары кездеседі. Төбелердің үстінде кірпіш күйдіруден қалған шлак қалдықтары да кездеседі. Үшінші бір мәселе, төбелер маңында орта ғасырлық қыш ыдыстарының кездесуі. Жеке-жеке сипаттасақ: Қараоба 1 – қызыл (күйдірілген) кірпіш сынықтары, тұтас қызыл кірпіш (25х25х5), сыртқы, әшекейлейтін қызыл кірпіш (облицовочный кирпич), кейбіреулерінде араб жазуы мен балық тәріздес суреттер кездеседі, сыртын әшекейлейтін ою-өрнекті керамика плиткалары, көк шыны (синяя глазурь) жалатқан күмбездің кірпіш сынықтары, ою-өрнектелген, көк шыны жалатқан кірпіш сынықтары. Қараоба 2 – қызыл (күйдірілген) кірпіш сынықтары, тұтас қызыл кірпіштен (25х25х5) қаланған мазардың іргесі, сыртын әшекелейтін ою-өрнекті керамика плиткалары, шлак. Берілген мәліметтер арқылы сұрақ жауап алмасу	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. АКТ, суреттер, дәптер, оқулық, карта, кесте, Алақан суреті Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Графикалық органайзерлерстеДАҒ Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		LearningApps. org Интерактивті жаттығулар 1.https://learningapps.org/watch?v=pjsvsmr5521 2. https://learningapps.org/watch?v=pk32ibetk21 «Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№12

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Қызылорда облысы аумағындағы Қазақ хандығының ортағасырлық ірі қала орталықтары мен астаналары: Жанкент қалашығы, Сығанақ қалашығы, Шірік-Рабат қонысы, Жент (Женд) қалашығы.
Сабақтың мақсаты	Қызылорда облысының аумағында орналасқан Қазақ хандығының ортағасырлық ірі қала орталықтары мен астаналарын атайды.
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	Шірік-Рабат-б.з.б.4-б.з.-13 ғасырларына жататын ежелгі қалашық Сұрақ жауап Сақтар туралы «Құдай деп олар күнді есептейді және оған жылқыны құрбандықққа шалады» деп жазған –Страбон Сақ жеріне Кир бастаған парсы әскерлерінің басып кірген уақыты – б.з.б. 530ж. Томирис туралы «Әйел болса да қорыққан» деп жазған – Рим тарихшысы Помпей Трог Сақ жерінде Кирдің өлтірілгенін жазған Дарий бастаған парсы әскерелері жорығының мерзімі б.з.б. 519ж. Сақ малшысы «Шырақ» туралы суреттейтін герк тарихшысы Сақ патшайымы Томиристің өмір сүрген мерзімі – Сақтардың парсы патшасы Кирге қарсы күресін басқарған Томирис Сақтардың парсы әскері құрамында Марафон шайқасына қатысқан уақыты – б.з.б. 490ж. Б.з.б. IV ғасырда сақ жеріне қауіп төндірген – Македонский Грек-македон басқыншыларына қарсы күресті басқарған сақ жауынгері Спитамен А.Македонскийдің Сырдариядан өтіп сақтарға қалай щабуыл жасағаны туралы жазған Сақтардың А.Македонскийға қарсы ерлік күресі туралы жазған Томирис пен Кир шайқасы туралы жазған Қызылордадан 300 шақырым жерде орналасқан сақ қаласының орны Шірік-Рабат қаласының күзет мұнаралары бар орталығы – Цитадел Қыш күйдіретін пеш, қол диірмен тастары, тары қалдықтары табылған сақ қаласы – Бәбіш-Молда Б.з.б. VII ғасырдан бастап далалы аймақтарда пайда болған өнер – аңдық стиль Қызылорда өңіріндегі ортағасырлық құнды ескерткіштің бірі, еліміздегі жалпыұлттық қасиетті нысандар қатарына енген Жент қалашығы https://www.youtube.com/watch?v=mx11U8dFS90 видио сабақ тыңдау	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. АКТ, суреттер, дәптер, оқулық, карта, кесте, Алақан суреті Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Графикалық органайзер-лерстеДАҒ Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		LearningApps. org Интерактивті жаттығулар 1.https://learningapps.org/watch?v=pjsvsmr5521 2. https://learningapps.org/watch?v=pk32ibetk21 «Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№13

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Алматы және Жамбыл облыстары аумағындағы Қазақ хандығының орта ғасырлық ірі қала орталықтары мен астаналары: Қойлық қалашығы, Талғар қаласы (Талхиз), Тараз қалашығы, Түймекент қалашығы.
Сабақтың мақсаты	Алматы және Жамбыл облыстарының аумағындағы Қазақ хандығының орта ғасырлық ірі қала орталықтары мен астаналарын атайды.
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	Суяб қаласы Қазақстан астаналырының тарихы өте бай. Үш мемлекеттің: Батыс Түрік, Түргеш және Қарлұқ қағандықтарының астанасы Суяб қаласының іргесі V ғасырда қаланды. Шу алабындағы ортағасырлық қала. Тарихи, археологиялық және нумизматикалық зерттеулер бойынша ғалымдар Суяб қаласының орны Қырғызстанның Тоқмақ қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 8 км жердегі Шу өзенінің оңтүстік жағасындағы көне Ақбешім қала жұрты екенін дәлелдеді. Оның атақ-даңқы да дәл осы ғасырларда бүкіл батыс пен шығысқа мәшһүр болды. Көне қытай жазба деректемелерінде Суяб қаласы Су-е-чэн деп аталған. Ол туралы алғашқы мәліметті 627–629 жылдары Үндістанға жасаған сапары кезінде Суябқа соғып, Батыс Түрік қағандығының қағаны Тон жабғудың қабылдауында болған Қытайдың жиһанкез діндар-монахы Сюань Цзан жазып қалдырған. Суяб туралы бұдан өзге де қытайдың «Тундиянь», «Синь таншу» т.б. тарихи жылнамалары мен араб географтары ибн Хордадбектің «Китап әл-масалик уә-л-мамалик», Қудама ибн Жафардың «Китап әл-Харадж» т.б. еңбектерінде мол мағлұматтар кездеседі. Алғаш 1894 жылы В.В. Бартольд тексеріп зерттеді. 1950 жылы Л.Р. Кызласов, 1959 жылы П.Н. Кожемяков және кеңестік археологтар қазба жұмыстарын жүргізіп зерттеді. Берілген тапсырмалар арқылы тапсырмалар орындау 2 тапсырма Орналасқан жері: Алматы облысы, Сарқан ауданы, Қойлық ауылы Қысқаша мәлімет: Іле жазығының ең ірі қалажұрты. Қалашық X және XIII ғ. басындағы деректерде қарлық жабғуларының астанасы (ХI-ХII ғ.) кейін Шағатайлықтардың (ХIII-ХIV ғ.) аса ірі саяси-мәдени экономикалық орталығы болғандығы ретінде белгілі. Сондай-ақ саяхатшылардын қолжазбалары мен археологиялық табылған заттардан – VIII-XIV ғасырлардағы мұсылман мәдениетінің нысандары-христиан шіркеуі, буддамен манихей храмдарынан көре аламыз. Орта ғасырларда Қойлық қалашығы Жетісудың аса ірі-сауда-қолөнер және мәдениет орталығы болды. 1 тапсырма берілген мәліметтер бойынша оқушылар арасында сұрақ жауап. 1 Ш.Уәлихановтың мемориалдық кешені 2.Орбұлақ шайқасы болған жер 3"Жаркент мешіті" сәулет- көркемөнер мұражай кешені 4"Жаркент мешіті" сәулет- көркемөнер мұражай кешені	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. АКТ, суреттер, дәптер, оқулық, карта, кесте, Алақан суреті Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Графикалық органайзерлерстеДАҒ Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		LearningApps. org Интерактивті жаттығулар 1.https://learningapps.org/watch?v=pjsvsmr5521 2. https://learningapps.org/watch?v=pk32ibetk21 «Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№14

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Оңтүстік Қазақстан облысы аумағындағы Қазақ хандығының ортағасырлық ірі қала орталықтары мен астаналары: Отырар қаласы, Түркістан қаласы (Яссы), Сауран қаласы, Сайрам қаласы (Исфиджаб), Созақ қаласы.
Сабақтың мақсаты	Оңтүстік Қазақстан облысының аумағында орналасқан Қазақ хандығының орта ғасырлық ірі қала орталықтары мен астаналарын атайды.
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	ХҮІ-ХҮІІ ғ. Қазақстан қалалары, қалалардың құлдырауы, оның себептері Орта ғасырдағы қалалар XV ғасырдың бірінші жартысы — XVII ғасырдың басында – Қазақстан қалаларының саны 23-ке дейін азайып кетті. Рабадтар бос қалып, қала халқы бекініс қамалы бар орталыққа шоғырланды. XVI-XVII ғасырларда аймақтың саяси және экономикалық өміріндегі басшылық рөлі Сырдарияның солтүстік жағалауындағы Аркөк, Аққорған, Құтжан, Үзгент қалаларына ауысты. Қаратаудың солтүстігіндегі басты қала – Созақ. Түркістан – Оңтүстік Қазақстанның басты қаласы.Сығанақ – Шығыс Дешті-Қыпшақ үшін «сауда аймағы», Қасым хандығының ордасы. XVI-XVII ғғ. қазақ хандығының астанасы, діни орталық. Сырдария бойындағы көшпелі даламен шектесіп жатқан шеткі қала.Отырар – Оңтүстік Қазақстан жеріндегі ірі сауда-өнеркәсіп орталығы. XVI ғасырда Түркістандағы Шайбан әулетінің мекені. VIII ғасырдың басынан Тарбанд атымен белгілі қала. Деректерде: Тұрарбанд, Тұрар, Фараб. V-XV ғғ. Арал бойындағы көшпелілермен сауда жүргізетін орталық болған. Ерзен хан қалада мешіт-медреселер салдырған.Сауран – XVI ғасырдағы мұнаралы, биік қамал қабырғалы, терең ор қазылған қорғаныс жүйесі. Оның тербеліп тұратын мұнаралары болған. Сауран қаласы үшін Өзбек пен Қазақ хандығының арасында І ғасырға созылған шайқас болды. XVI ғасырда Қазақ хандығына түпкілікті өтті. Тәуекел хан тұсында – берік қамал, ірі сауда орталығы.Сайрам – мықты бекініс, ірі сауда-өнеркәсіп орталығы. Мәуереннахрдан Түркістан мен Жетісуға шығатын сауда және әскери жолдардың торабына орналасқан қала. Сайрам XVI-XVII ғғ. Қазақ хандығының қоғамдық, әлеуметтік-экономикалық өмірінде басты орын алды.Созақ – ірі бекініс, сауда және өнеркәсіп орталығы. Қазақ хандығы билеушілерінің басты тірегі, әскери бақылау орталығы.Йасы (Түркістан XIV ғ.) — XVII ғ. екінші жартысында Қазақ хандығына өтті. Есім хан тұсында астана болды. Керуен сауда жолы Түркістанды басып өтті. 1 –топ Түркістан. 2-топ Сауран 3топ Сығанақ. 4-топ Отырар 1. Ұлы Жібек жолында пайда болған қалалардың түркі тілдес ру-тайпалардың отырықшылануына пайдасы тиді; 2. Отырықшылыққа бейімделген тайпалар егін егіп, сауда жасап, мал өсірді, т.б.; 3.Орта ғасырлардағы Тараз, Сайрам, Талғар, Отырар, Түркістан, т.б. қалалардың әлеуметтік-экономикалық дамуына әсер етті.	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. АКТ, суреттер, дәптер, оқулық, карта, кесте, Алақан суреті Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Графикалық органайзерлерстеДАҒ Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		LearningApps. org Интерактивті жаттығулар 1.https://learningapps.org/watch?v=pjsvsmr5521 2. https://learningapps.org/watch?v=pk32ibetk21 «Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№15

Бөлім:

Педагогтің аты-жөні

Күні:

Сабақ

Сынып:

Қатысушылар саны: -

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы

Орталық Қазақстандағы ғибадат орындары болып табылатын діни және діни орындар: Алаш хан кесенесі, Жошы хан кесенесі, Домбауыл кесенесі, Бұқар жырау кесенесі, Құнанбай қажы мешіті, Ағыбай батыр кешені (Батырбасы)

Сабақтың мақсаты

Орталық Қазақстан аумағындағы діни және діни орындарды атайды

Сабақтың барысы

Сабақ кезеңдері

Мұғалімнің оқу іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Оқушылармен амандасып, түгелдеу.

Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу:

Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.

Оқушылар амандасып,
сабаққа назар аударады

«Термометр» әдісі

Сабақтың ортасы

№ 1-тапсырма: Тірек-сызба.

№ 2-тапсырма: Сызбаны толтырыңдар

Shape15

Қазақстан аумағындағы ислам діні

Қандай оқиғалар болды?

Исламдану үрдісі 8-9 ғғ жүрді

8ғ. Қарлұқтар ислам дінін қабылдады

10 ғ. ең алғашқылар болып қараханидтер ислам дінін мемлекеттік дін деп жариялады

Христиан церковтер мешіттерге айналды

ІХ-Х ғғ. 2-ші жартысынан бастап мұсылмандық жерлеу салттары үстем етті

№ 3-тапсырма: Бос торларды толтырыңдар

Shape17

Ислам дінінің келуіне байланысты дүниетанымда болған өзгерістер

Мұсылмандық суниттік бағыттың таралуы

Мұсылмандық этика, мәдениеттің таралуы

Мұсылмандықтың жергілікті халықтың әдет-ғұрпына икемделіп, сіңісуі

№ 4-тапсырма: Көшпелілердің дүниетанымы Т-С картасымен жұмыс

№ 5-тапсырма: Оқулықтағы мәтіндерді пайдаланып немесе жоғарғы тапсырмалардың мазмұндарын ескере отырып тапсырманы орындап көр.

Таным ерекшелігі	Қазіргі дүние танымы	Ежелгі дүние таным
Тәңірге табыну		+
Жер-суға табыну		+
Құдайға сену	+	+
Ұмай анаға табыну		+
Аллаға құлшылық ету	+
Шамандық ғұрыптары		+
Құдайға құлшылық ету	+
Киелі заттарға сену		+
Адам сүйегін өртеген, жерлеген	+	+
Отқа табыну	+	+
Ай қасиетіне сену	+
Затқа табыну		+
Заттың күшіне сену	+
Құдайға сенбеу	+
Жер қасиетіне сену	+	+
Күнге табыну		+
Айға табыну		+
Жануарға табыну		+
Жануардың қасиетіне сену

Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады.

Зейіндері сабаққа ауады.

АКТ, суреттер, дәптер, оқулық, карта, кесте,

Алақан суреті

Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді

Сұрақтарға жауап береді

Графикалық органайзерлерстеДАҒ

Берілген тапсырмаларды орындайды

Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды

Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды

LearningApps. org Интерактивті жаттығулар

1.https://learningapps.org/watch?v=pjsvsmr5521 2. https://learningapps.org/watch?v=pk32ibetk21

«Зерттеу» әдісі

«Жасырын сұрақтар» арқылы

«Құм сағаты» әдісі

«Зертеу элементер арқылы

«Чемодан» әдісі

«Қолшатыр»

«Өрмекші» әдісі

«Ғарыш»

Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер

Рисунок 222

Сабақтың соңы

5 мин

Кері байланыс:

«Ойды аяқта»

-Бүгін мен білдім-----------

-Мен үйрендім--------------

-Қолымнан келеді----------

-Қиындық тудырады-----------

Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .

Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді

Стикер қағаздары

№ 16

№ 17

№ 18 - 19

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Солтүстік Қазақстан Шығыс Қазақстан Маңғыстау аумағындағы діни және діни орындарды
Сабақтың мақсаты	Солтүстік Қазақстан аумағындағы діни және діни нысандарды атайды Шығыс Қазақстан аумағындағы діни және діни нысандарды атайды Маңғыстау аумағындағы діни және діни орындарды атайды
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	Оқушыларды топқа бөлу. Қораптағы жасырынған сөздер арқылы топқа бөлу. 1-топ – Қазақ 2-топ – Орыс 3-топ – Өзбек 4-топ – Қырғыз « Ойлан,жұптас,бөліс» әдісі. Мәтінмен жұмыс 1.Тапсырма: Оқулықтағы мәтінмен және картамен жұмыс 1 топ - Қазақстанның ұлттық құрамы Халықтың таралу аймақтары, Неліктен таңдалған ұлт өкілдері осы аймақта таралғанын анықтаңыз. Таратпа материалдар презентация Оқулық, 9 сынып атласы - - Жауабы: - Қазақтардың үлесі Қазақстанның Батыс және Оңтүстік аймақтарында салыстырмалы түрде өте жоғары екені 1-картадан көрінеді. - Батыста ең кем дегенде 62%-ды құрайды, басым бөлігі Маңғыстау облысында, 85%-дан артық. - Ал, Оңтүстік Қазақстанда кем дегенде 44%, басым бөлігі Қызылорда облысында екені көрінеді, ондағы қазақтардың үлесі 85%-дан жоғары. - Орыстардың үлесі ең көп аймақтар Орталық, Шығыс және Солтүстік Қазақстан болып табылады, 35%-дан басталады. - Ең үлкен көрсеткіш Солтүстік Қазақстан облысында, 45 пен 50% арасында 2 топ Этникалық процестер Бұл тапсырмада балалар алдын ала берілген үй тапсырмасы бойынша жергілікті өңірдегі диаспораларға саяхат жасап , тұрмыс тіршілігімен танысып ,сабақта сыныптастарымен бөлісу керек. Халықтың діни құрамы 3 топ берілген тапсырма бойынша постер қорғайды АҚТ пайдаланып, Қазақстандағы діндердің таралу ерекшелігін сипаттай отырып, таралу аймақтарын картадан көрсетеді –Халықтың діни құрамы Сүннит ислам Православиелік христиан Католик діні 11 млн астам тұрғын ұстанады Түркі және кавказ халықтары:тәжік, дұңған,күрдтер Орыс,украин, беларусь Этникалық немістер,батыс украиндіктер,поляктар Сипаттау критерийлері: • Ең көп таралған дінді атаңыз; • Осы діннің басым таралуын немен түсіндіресіз? • Осы діннің басым таралған аймағын картадан көрсетіңіз; • Осы діннің сол аймақтарда басым таралу себебін түсіндіріңіз; • Ең аз таралған дінді атаңыз; • Осы діннің аз таралу себебін түсіндіріңіз; • Осы діннің басым таралған аймақтарын картадан көрсетіңіз; • Осы діннің сол аймақтарда басым таралу себебін түсіндіріңіз; 4 топ - Ұлттық және діни саясат . Мәтіндегі тапсырма бойынша постер қорғау - - Бағалау Топ басшысының бағалауы .Топтардың өзара бағалауы мұғалімнің қадағалауымен. . Дескрипторлар: - Қазақстан халқының ұлттық құрамын біледі. - Халықтың таралау аймақтарын көрсетеді - Таңдалған ұлт өкілдерінің таралу себептерін атайды - Халықтың діни құрамын біледі. - Ұлттық және діни саясат не үшін жүргізілетінін біледі Ой толғаныс. Сабақты қорыту. «Кім тапқыр» Терминдер: Демография Этнос Ассамблея Конфессия «Атаулар туралы 3 сұрақ» қойылады Қайда ? Бұл терминдерді сіз бұрын қайда және қандай мағынада кездестіріп жүрдіңіз? Қалай? Осы терминдерді қолданудың мысалдарын келтірініз Қандай? Осы сабақта бұл атаулар қандай қолданыста болады деп ойлайсыз? Смайликтер арқылы бағалау	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. АКТ, суреттер, дәптер, оқулық, карта, кесте, Алақан суреті Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Графикалық органайзерлерстеДАҒ Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		LearningApps. org Интерактивті жаттығулар 1.https://learningapps.org/watch?v=pjsvsmr5521 2. https://learningapps.org/watch?v=pk32ibetk21 «Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№20-21

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Оңтүстік Қазақстандағы Қаратау және Қазығұрт тауларының етегіндегі Сайрам және Созақ аудандары аумағындағы ғибадат орындары болып табылатын діни және діни орындар: Қарашаш ана кесенесі, Ибраһим ата кесенесі, Қарабур кесенесі, Баба Түкті Шашты Әзиз кесенесі, Домалақ ана кесенесі. кесенесі, Ысмайыл ата сәулет кешені, Үкаша ата кесенесі, Бәйдібек ана кесенесі
Сабақтың мақсаты	Сайрам және Созақ аудандарының аумағындағы діни және діни нысандарды атайды.
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	Сайрам Исфиджаб – Оңтүстік Қазақстан орта ғасырдағы ірі қалаларының бірі. Жұрты қазіргі Сайрам кентінің Оңтүстік –батысында, Шымкент қаласынан 12 километр жерде. Сайрам жайлы алғашқы дерек Махмұт Қашқаридың «Диуани лұғат ат-түрік» атты еңбегінде кездеседі. Онда: «Сайрам-Исфиджаб деп аталатын ақ қаланың аты» делінген. Демек, Сайрам - Испиджаптың кейінгі аты. 15-18 ғасырларда қазақ хандықтары кезінде Сайрам ірі сауда, қолөнер және діни орталық болған. Зерттеу жұмыстарын 1923 жылдары П.П.Иванов, 1925 жылдары М.Е.Массон, 1947 жылдары Н.Бернштам басқарған. Оңтүстік Қазақстан археологиялық экспедициясы жүргізген қазба жұмыстары барысында айналасы төрт қақпалы дуалмен қоршалған, көл. 28 гектар жерді алып жатқан қала орны анықталған. Қала ішінде көптеген мазарлар сақталған. Ең көнесі - Падишаһ Мәлік баба мазары. Бұл ескерткіштер 9-18 ғасырларға жатады. Қазіргі таңда Сайрам ауылы - Сайрам ауданындағы ауыл, ауылдық округ орталығы. Сайрам өңірінің археологиялық ескерткіштерінің атауларына тоқталсақ: Ахмет Йасауи кесенесі, Ибраһим ата кесенесі, Қарашаш ана кесенесі. Ақ ата баба кесенесі, Дәруіш ата кесенесі, Қыдыр мешіті мұнарасы, Шақаландар баба, Сарқалқа баба, Махмұтхан ата, Сүзік ата, Мариям ана, Қожай Салық кесенелері осы кезге дейін сақталынған. Қасиетті мекен Тарихқа тұнып тұр ғой Сайрам жері, Бақытты өмір кешкен қалың елі. Ғасырлар қойнауынан сыр шертеді. Төбелер кесенелер әулиелі. Ойшылдар, ғұламалар мекен еткен, Назарын алты алаштың тартқан көктен. Әлемге мәшқұр болған Йассауидің Балалық, бозбалалық дәуірі өткен. Сайрамым - сансыз бапты сазды мекен, Өзіңе тең келетін жер барма екен? Танылсам көпшілікке талантың боп, Мен сені өмір бойы жырлап өтем. ІІІ.1. Сайрам қаласының көне атаулары: Сайрам аты сан рет өзгерген. Тарихта бірінші рет Сарем, Сайрим деген аттары кездеседі: Иран-Тәжік тілінде «Сар» - бас. (ем-кент) мағынасын білдіреді. Сайрам сөзі арабша жазылғанда екі белгіден құралады. Ол – Сайрим, Сарем, Сайрам деп оқыла берілген. Кейбір кісілер Сарем-Сани айем екінші өмір-Нұх пайғамбардың – топан суынан кейінгі (тарих деп түсіндіреді). Арабтар VIII ғасырда Сайрамды басып алғаннан кейін қала-Исфиджаб, (ирандар Аспижаб) деп аталады. Ұлы Жібек жолындағы Оңтүстік, оның ішінде Сайрам өркендеп кетеді. Сондықтан ІХ ғасыр аяғында бұл қала Мадинат ул-Байза деп аталған. Бұл арабша сөз болып, «Ақ қала» дегені. ХІ ғасырдағы ғалым бабамыз Махмұд Қашғары былай жазды. «Сайрам-Ақ қаланың аты, оны Сайрам деп те атайды». Қытай жазбаларында Сайрамды «Сайлан, нучиген» деген атпен кездестіресіз. Қытай саяхатшылары Сюан Цзан (629-630ж), Чань Чун (1221-23ж) тағы басқалар сондай деп жазған. 1219 жыл Сайрамды басып алған Шыңғысхан Моңғол-татарлары елді Орункент деп атайды. Сайрам, оның аттары туралы Махмұд Қашғари, Ибн-Асир, Яқут Хамавий, Табари тағы басқалар жазған, хабарлаған. ІІІ.2. Сайрам қақпалары: Х ғасырдағы жазба нұсқалардың мәліметтеріне қарағанда ескі қаланың біріне-бірі қарама қарсы орналасқан, әрі даңғыл көшелермен байланысқан төрт қақпасы болған. Х ғасырдағы атаулары: Нуджукет қақпасы, Фархан қақпасы, Шұқран қақпасы, Бұқара қақпасы. ХХ ғасырдың басында Сайрамның солтүстік қақпасы Белқақпа немесе Белдарбаза деп аталған. ІІІ.3. «Рисала»-Сайрам халқының қолында осыдан мың жыл бұрын жазылған «Сайрам тарихы» кітабы толық аты «Рисалан Сарем-Мадинат ул-Байза». ІV. Көне Сайрам өңірінің тарихи ерекшеліктеріне тоқталайық: 1.Ежелгі Сайрам атауы көне замандардан бері бүгінгі таңға дейін он мәрте өзгерген. 2.Көне Сайрамның жерінде орта ғасырлық архитектуралық ескеркіштердің сақталынғандығы туралы ерекшеліктері. 3.Ежелгі Сайрам жерінде орта ғасырларда салынған, Араб тарихшыларының мәліметіне қарағанда VIII-ХІ ғасырларда басқа қалаларда болмаған жер асты жолы болғандығы туралы араб ғалымы Яқут Хамавий жазған.. 4.ІХ ғасырда ежелгі Сайрам жерінде 11 мәрте ірі-ірі шабуылдар болса да қала өз қалпын сақтап қалған. 5.Көне Сайрамның тағы бір ерекшелігі: Мысалы: Ташкент қаласының қабырғасының қалыңдығы 1 қабатты болса, Сайрам қаласының қабырғаларының қалыңдығы 2 қабатты болған. 6.Қазақстанның оңтүстік өңірінде бірінші рет Сайрам өңірі ислам дінін қабылдады. 7.Сайрам өңірі Ұлы Жібек Жолының бойында орналасқаны және ірі сауда қолөнер орталығы болған. 8.Көне Сайрамда 1700 Рабат болған. 9.Үш мың жыл бұрын «Авеста» киелі кітабында Иран, Туран, Хорезм мемлекеттері қатарында Сайрам жерін, соның ішінде Сайрам қаласын мадақтап жазғандығы туралы ерекшелігі. 10.Қазақ халқының салт-дәстүрін жетік меңгеріп басқа да түрік тілдес халықтардың салт-дәстүрлерімен салыстырып байыту үстінде. V. Мұғалім сөзі. Көнеде киелі Сайрамның тек біздің халықтың ғана емес, әлем тарихында алар орны айрықша. Сайрам қаласының адамзат тарихындағы ежелгі кітаптардың бірі, б.з. дейінгі VII ғасырдан жеткен «Авестада» айтылды. Яғни бұл - өркениет, әлемдік өркениеттердің бір ошағы біздің Сайрам өңірі деген сөз. Пай, пай, пай киелі неткен жер! Батырлар дүрілдеп өткен жер! Бұл жердің бас иіп топырағына Тағзым жасамай өтпеңдер! Сайрам жері! Сан тарихқа куәгер, Елің аман, ен дәулетке мұрагер! Қасиетіңе кіршік түспей, киелім, Дүние тұрғанша сен тұра бер! - деп дәстүрлі сабағымызды аяқтаймыз. Сайрам Ұлы Жібек Жолының бойында орналасқан бұл көне қалада Ибрагим ата - Ахмед Яссауидің әкесі және анасы Қарашаш ананың – кесенелері орналасқан. Бұл ескерткіштерді араламай, Түркістан саяхаты толық болмайды. Сондай–ақ, Сайрамда Әбділ Әзіз-баб, Мір-Әлі-баб, Қожа –Тәліп кесенелері орналасқан. Олардың барлығы күмбезделіп салынған. Құранды түрік тіліне аударған Кәзия кесенесіде осында орналасқан. Сайрамда 177 мінәраты, 40 күндік ораза ұстайтын жер асты бөлмесі және жер асты будда монастірі орналасқан. Онда парсы тілінде жазылған орта ғасыр әдебиеттері сақталған. Ал әлемнің түкпір-түкпірінен келген саяхатшылар мұнда өзбек палауын, ыстық тандыр нандары мен дәмді самсаларынан дәм тату үшінде келеді. Қажы Талиға кесенесі Сайрам елді мекенінде Қажы Талиға кесенесі Оңтүстік Қазақстан облысы Сайрам елді мекенінде орналасқан. Кесене сол заманның белгілі адамы Қажы Талиғаның құрметіне салынған XVII ғасырдың дәстүрлі монументті сәулет ескерткіші. Осы кезге дейін кесененің бастапқы қалпы сақталмаған. Алғашқы оюлары жоғалған. Кесене көлемі 6400 х 6300 және биіктігі 7,2 м квадрат үлгісінде салынған. Қабырғалары гипсті қоспамен жасалған квадрат кірпіштермен қаланған. Кесененің барлық бұрыштарында доғал бағаналар бар. Оңтүстік фасадтың сылағында сары, көгілдір, қара түсті бояулы суреттер үлгісі сақталған. Кесене күмбезбен көмкеріліп салынған. Күмбез біртүрлі кірпішпен қаланып, сырты 1,1м кішкене күмбездермен аяқталады. Барлық периметрлері бойынша кесенеде екі ағаштан жасалған сейсмопояс бекітілген. Сайрам туралы алғашқы деректер біздің жыл санауымызға дейінгі ІV ғасырда парсылардың шежіре кітабы "Авестада" кездеседі. Аталмыш бастау хатта қаланың орналасу ендігі Сайрам елі деп көрсетілген екен. Соған қарағанда бұл атау қаланың ықпал ету аймағын білдірсе керек. Көне тұрік тілінде "Сайрам" Тастақ сай деген ұғым береді. Ал Исфиджаб "Екі дария аралығы" деген сөздің баламасы екен. Қаланың одан басқа да Орынкент, Аққала деген атта-ры болған. Бірақ, тарихи жазбаларда да, кейінгі замандары да бұл атаулар сирек қолданылады. Діни аңыздарда бұдан баска да деректер бар. "Қазығұрттың басында кеме қалған" дейді. Ол Нұх пайғамбардың кемесі. Барлық жан-жануарлар кемеге кейінгі ұрпақ тарату ұшін жұп-жұп болып тиелген еді. Кеме тау басына тоқтап, дұниені басқан топан су қайта бастады. Сол кезде бірінші болып Сайрам өңірі топан судан ашылып, кемеде тірі қалған жан-жануарлар осы жерге қоныс теуіп, аңыздың айтуынша, адамзаттың екінші өмірін бастаған. Діни аңызда тағы бір айтылатыны, Сай-рамнан 7 шақырым жерде Нұх пайғамбардың ұш ұлының бірінің қырык, метрлік қабірі бар екен. Оған қоса Мәриям ананың қабірі де бар. Біреулер онда Иса пайғамбардың ана-сының сұйегі жатыр деседі. Шамасы, ол ерте замандары христиандар салып, құлшылық қылатын жай болса керек. Сайрамдағы Қожа Салық пен Бибі Ғияз қабірлерін жұрт Қыдыр атаның ата-анасының мұрдесі деп қасиет тұтады. Айтпақшы, Отырарға баратын жер асты жолы осы арадан бастадатынға ұқсайды. Исфиджаб әуелгіде өзге қоныстардан ерекшеленіп, ор-талық ретінде қалыптасқан еді. Оның бірте-бірте дамып, өсіп-жетілуіне, ал арада мың жыл өткенде, яғни VIII ғасырға қарай айрықша өркендеп, гұлденіп кетуіне көпте-ген факторлардың әсері тиді. Жібек Жолының үстінде тұрған қаланың дамуына сауда мен кәсіпкерліктің ықпалы зор болды. Онда ірі бай, іскер адамдар тұрды. Қалада әкімшілік басқа ру жұйесінің құрылуы қаржыларды қорландыруға, қазынаны мақсатты бағыттарға жұмсауға, әкономиканы жұйелі дамытуға, оған бай адамдарды тартуға мұмкіндік берді. Жергілікті сақ тайпаларының саяси кеңістігі, рыногы, тауар алмасу шарттары, кәсіптері, мәдениеті, дұниетаны-мы, тілі, діні, әдет-ғұрыптары ортақ болған. Олар бір-бірімен тығыз байланыста кұн кешкен, ұздіксіз алыс-беріс жасап тұрған, ішкі-сыртқы мәселелерді ортақтасып шешкен. Кейінгі кездері табылған деректерді негізге ала отырып, қазіргі тарихшылар Сайрам жерін осы ұланғайыр кеңістікті мекендеген тайпалардың еркін араласу аймағы, яғни әко-номикалық орталығы болды деген болжамдар айтуда. Бұдан 2600-2700 жылдар бұрын бұл төңіректі мекендеген тайпа-лар, негізінен отқа, кұнге табынған. Олардың ішінде әртұрлі тайпалардың өкілдері жылына бір мәрте Мәртөбеге жиналып, діни рәсімдер өткізген. Қытайдың тұркі халықтарының тарихына арналған "Вәйшу" кітабында оларды қалай өткізгендігі тиянақты жазылған. Құрбан шалу рәсімдері өте салтанатты өтетін болған. Оған қоса Қытай саяхатшысы Тауға табыну рәсімінің болғандығын баяндайды. Бұл рәсім мамыр айының екінші онкүндігінде өтеді екен. Соған қарағанда Мәртөбенің қасиетті орын аталуы ерте замандарда болса керек. "Мамырда Мәртөбеге кел" деген сөздің төркіні ерте дәуірде жатыр. Кейіннен отқа, Тауға, Кекке табыну дәуірі ықпалын жойып, Ислам діні ресми түрде енгеннен кейін де Мәртөбенің қасиетті саналып келгенін көреміз. Ол арада" мал жаюға, жол салуға немесе мал айдауға тыйым салынған. Бертін келе Мәртөбе Оңтүстік тайпаларының уәждесу орны болды. Яғни, тайпалар мен рулар Мәртөбеде бас қосып, өзара соттасып, дау-жанжалдарды шешкен Х ғасырда Исфиджаб шоғыр-шоғыр кенттермен, үлкенді-кішілі қыстақтармен қоршалған ірі шаћарға айналды. Сол замандары, яғни, X ғасырда әл-Истархи былай деп куәлік етіп етті: "Оның құрылыстары саздан тұрғызылған, базарлары жеміске толы, онда жемістер мен пайдалы заттар көп. Айналасында көптеген қалалар мен қыстаулар бар". Бізге жеткен деректерде Исфиджабтың төңірегіндегі кенттердің ішінде Манкенттің, Жумишлагуттың, Газгрит пен Харлугтың аттары аталған. ХV-ХVІ ғасырларда өмір сүрген тарихшы, "Михманнаме-ий Бұқара" туындысының авторы Нузбихан Исфағани: "Қаланың негізгі бөлігін өте биік қабырға (сұр) қоршап тұр. Қабырғаның биіктігі соншама, тіпті оған әрекет қылған адамның қолы да жете алмас еді" деп жазды. X ғасырдағы жазба деректерде қаланы қақ жарып өтетін даңғыл жолдардың бірін-бірі қиып өтетіндігі айтылған. Яғни, қосу белгісі тәрізді схемаға негізделген. Мысалы, қазіргі Әмір-Темір даңғылы мен оны кесіп өтетін Жүсіп Сайрами көшесі сол баяғы ескі жобаны сақтап қалған. Осылайша, қаланың басты-басты төрт есігі төрт жаққа бірдей ашық болған. Әр қақпаның өз атауы болған. Солтүстік қақпа Белқақпа, немесе Белдарбаза, оңтүстік қақпа Базар дарбаза, шығыс қақпа Қарамұрт-дарбаза, ал батыс қақпа Шымкент-дарбаза деп аталған. Ол кездері қазіргі Шымкент қаласының орнында Отырар мен Түркістанға қатынайтын үлкен жол өткен. Осы жол мен Қошқарата өзенінің бойында топталып-топталып шағын қыстақтар мен бекеттер тұрған. Сайрам ауданы. Ауданның территориясы отырықшы жерөңдеушілік мәдениеті ескерткіштеріне: ерте және кейінгі ортағасырларға жататын қалашықтар мен қоныстарға өте бай. Бірақ көптеген археологиялық ескерткіштерге қарағанда (58), культтік сәулет ескерткіштері - 11-12 ғғ. Испиджабта (Сайрам) өмір сүрген көптеген әулиелердің мазарлары кең танымал. Қазіргі кезде 13, 15, 19 ғасырларда салынған көптеген мазарлар ішінде Сайрам ауылының тарихи орталығында сақталғандары мыналар: Қарашаш ана (18 ғ.), Қожа Талиғ (13-19 ғғ.), Мірәлі баб (19 ғ. соңы-20 ғ. басы), Қызыр минареті (13-19 ғғ.), Қази Байза (18-20 ғғ.), Абдель Азиз-баб (15-19 ғғ.), Ибраим ата (13-19 ғғ.). 2006-2008 жылдарға арналған Оңтүстік Қазақстан облысының «Мәдени мұра» өңірлік бағдарламасы шеңберінде Қызыр мешітінде 2007 жылы Сайрам ауылының тарихи орталығын әрі қарай музеефикациялау мақсатында археологиялық қазба жұмыстары жүргізілді. Осы жұмыстар барысында ашылған археологиялық сипаттағы элементтер мен құрылымдарды Оңтүстік Қазақстан облысының туристік нысандарына қосуға мүмкіндік береді.	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. АКТ, суреттер, дәптер, оқулық, карта, кесте, Алақан суреті Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Графикалық органайзерлерстеДАҒ Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		LearningApps. org Интерактивті жаттығулар 1.https://learningapps.org/watch?v=pjsvsmr5521 2. https://learningapps.org/watch?v=pk32ibetk21 «Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№22-23-24-25

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Түркістан қаласы аумағындағы ғибадат орындары болып табылатын діни және діни нысандар: Қожа Ахмет Яссауи кесенесі кешені, Рабия Сұлтан Бегім кесенесі, Үлкен Құлует жерасты мешіті, Күлтөбе көне қонысы, кесене . Арыстан баб, Гауһар ана кесенесі
Сабақтың мақсаты	Түркістан қаласының аумағында орналасқан діни және діни объектілерді атайды.
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	Оқылымалды кезең «Прожектор моделі» тәсілі ЖЖ. Сөздер мен сөз тіркестерімен жұмыс 1. Оқыту, аудару, сөз тіркестерін құрату 2. «Қасиетті» «дүниежүзі» «көне» сөздерінің синонимін табу Оқылым кезеңі. Мәтінмен жұмыс ТЖ. Мәтіндерді түсініп оқыңдар.Тақырып қойып, негізгі ойды анықтаңдар. 1- мәтін Түркістан-Қазақстан Республикасындағы тарихи қала. Ол бұрын «Ясы» деп аталған. Түркістан Есім ханнан бастап Қазақ хандығының орталығы болған. Осы кезден бастап қала «Түркістан» деп атала бастаған. 1903 жылы Түркістанда теміржол вокзалы салынды.Қазір де Түркістанды дүниежүзі біледі. Ол «қасиетті жер»саналады. 2-мәтін Ахмет Ясауи кесенесі- Түркістан қаласында XIV ғасырдың соңында тұрғызылған тарихи ғимарат. Ол XII ғасырда өмір сүрген, бүкіл Шығысқа аты әйгілі көне түркі ақыны Ахмет Ясауидың бейітінің басына орнатылған. Ахмет Ясауи Оңтүстік Қазақстанда «Сайрам» деген жерде туған. Оның «Диуани Хикмет»(«Даналық жайындағы кітап»)атты діни өлеңдер жинағы көне түркі тілінде жазылып, бірнеше рет басылған. Ахмет Ясауи өлеңдерінде жақсылыққа, әділдікке шақырады. Халықты басқа діндегілермен жауласудан сақтандырады. Кесене 1978 жылдан бастап мұражай ретінде жұмыс істей бастады. Оқылым кезіндегі тапсырма ТЖ. Екі мәтін арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды Венн диаграммасы түрінде көрсетіңдер. Бағалау критерийі: - Түркістан туралы орта көлемді шығармаларды түсініп, тақырыптары мен негізгі ойларын анықтайды. Дескриптор: · оқушылар мәтіндерді оқиды · шығармалардың мазмұнын түсінеді · тақырыптары мен негізгі ойларын анықтайды. · екі мәтіннің мазмұндық құрылымын салыстырып, ұқсастығы мен ерекшелігін Венн диаграммасында көрсетеді. Кері байланыс «Бутерброд» ЖЖ. Оқылымнан кейінгі тапсырма Мәтінге сүйеніп, ақпараттың дұрыстығын тексеріңдер. Түсіндіріңдер ҚБ. «Жетістік баспалдағы» Сергіту сәті «Түркістан» әнін айту Венн диаграммасы кесте C:\Users\Lab-PC-6\Desktop\images.jpg C:\Users\Lab-PC-6\Desktop\images2.jpg «Түркістан» әні Жазылым тапсырмасы ТЖ. Тапсырма «Түркістан- тарихи қала» тақырыбында постер жасаңдар. Кешегі Бүгінгі Болашақтағы Түркістан Түркістан Түркістан Бағалау критерийі: - Түркістан туралы мәліметтерді жинақтай отырып постер жасайды. Дескриптор: · Түркістан туралы мәліметтерді жинақтайды. · постер мазмұнын болашақпен байланыстырады; · өз ойларын жүйелі ұсынады. ҚБ. «Бас бармақ» Мұғалімнің көмегімен «Сөздер сөйлейді» әдісі арқылы қорытындылау Елбасының «Біз өзіміздің белгілі тарихымыз бен өзіндік болашағымыз бар еуразиялық елміз» сөзін ұсыну Кері байланыс -Елбасымыздың айтуынша біз қандай елміз? -тарих пен болашақты не байланыстырады?/тарихи қалалар, ескерткіштер, батырлар мен тарихи тұлғалар.	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. АКТ, суреттер, дәптер, оқулық, карта, кесте, Алақан суреті Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Графикалық органайзерлерстеДАҒ Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		LearningApps. org Интерактивті жаттығулар 1.https://learningapps.org/watch?v=pjsvsmr5521 2. https://learningapps.org/watch?v=pk32ibetk21 «Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№26

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Орталық және Шығыс Қазақстан аумағындағы тарихи тұлғалармен байланысты киелі орындар: Тұңғыш Президенттік тарихи-мәдени орталығы, «Абай-Шәкәрім» архитектуралық-мемориалдық кешені, Ф.М.Достоевскийдің әдеби-мемориалдық үй-музейі.
Сабақтың мақсаты	Орталық және Шығыс Қазақстан аумағында орналасқан тарихи тұлғалармен байланысты киелі жерлерді атайды.
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	Тапсырма: Моңғол империясының ыдырауына әсер еткен факторларды талқылаңыздар:Мемлекеттің ыдырауына әсер еткен ұзақ мерзімді себептер мен қысқа мерзімді себептер қандай? Мемлекеттің ыдырауы нәтижесінде саяси картада қандай өзгерістер болуы мүмкін? (дәптерге жазбаша орындайды) Дескрипторлар: Моңғол империясы ыдырауының негізгі екі ұзақ мерзімді атап, пікірін негіздейді; Тапсырма: Карталарды ұсыныңыз (карталардың тақырыптары болмау керек): · Моңғол шапқыншылығына дейінгі Қазақстан картасы · Моңғол шапқыншылығынан кейінгі Қазақстан картасы · Ұлыстардың картасы · Алтын Орданың картасы Сұрақтар: 1. Карталарды хронология бойынша ретпен қойыңыз. 2. Әр кезең бойынша өзгерістерді атаңыз. Екі қысқа мерзімді себептерді атап, түсіндіреді. Картамен жұмыс жүргізеді Моңғол империясының картасы. Қазақстан тарихы туралы моңғол деректемелері. ауд. Н. Базылхан; ғыл. ред. М. Қ. Әбусейітова. Р. Б. К. Д. Оссон «от Чингисхана до Тамерлана». – Алматы: «Санат», 2001. 3. Моңғол империясы ыдырағаннан кейін Қазақстан аумағында құрылған ұлыстарды атап, гегографиялық атауларды қолдану арқылы аумағын сипаттаңыз. 4. Алтын Орда мемлекетінің аумағын сипаттаңыз. 5. Алтын Орда мемлекеті қай ұлыстардың аумағын қамтыды? Дескрипторлар: Карталарды дұрыс хронологиялық ретпен орналастырады; Әр карта бойынша саяси өзгерісті атайды; Қазақстан аумағында құрылған үш ұлысты атайды; Географиялық атауларды қолданып, ұлыстардың аумағын сипаттайды; Алтын Орда мемлекетінің шекарасын түсіндіреді; Алтын Орда мемлекетінің аумағы қамтыған моңғол ұлыстарын атайды. Тапсырма: Алтын Орда мемлекетінің құрылуы туралы ақпаратпен танысып, сызбаны толтырыңыз: Өмір сүрген уақыты: Алғашқы аумағы: Алтын Орда Негізін салушы: Құрылуына әсер еткен факторлар: 1. 2. Дескрипторлар: Алтын Орда мемлекетінің өмір сүрген уақытын толтырады; Негізін салушы ханның есімін жазады; Алтын Орда мемлекетінің алғашқы аумағын сипаттап жазады; Кестемен жұмыс Бас ред. М.Х.Асылбеков, Қ.С. Алдажұманов, К.М.Байпақов. Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінгі күнге дейін. 5 томдық. ІІ том. Атамұра, 2012 Сүлейменов атын. шығыстану ин-ты: 1-том.: Моңғолдың құпия шежіресі.- Алматы, Дайк-пресс, 2006. Т.Сұлтанов. Шыңғыс хан және оның ұрпақтары. – А: Мектеп, 2007 Алтын Орда мемлекетінің құрылуына әсер еткен 2 факторды түсіндіреді. 2 тапсырма Шығыс Қазақстан табиғат жағдайларын Солтүстік Қазақстанның табиғатымен және климатымен салыстыр. 2. Шығыс Қазақстанның ерте темір дәуірін мәдениеті қай аймақтың мәдениетімен ерекше байланысты болған? 3. Шіліктіобасы мен Бесшатыр обасының құрылысындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды тізіп жаз. 4.Берел қорғандарын салу үшін иқай саладағы білімді игеру керек екенін ойлап көр. 5. Берел обасы туралы қысқаша әңгіме құрастыр. 3тапсырма Достоевскийдің әдеби-мемориалдық мұражайы — Семей қаласындағы мәдени-ағарту мекемесі. Орыс жазушысы Ф.М. Достоевскийдің туғанына 150 жыл толуы қарсаңында 1971 жылы құрылған. Мұражай жартылай ашылған кітап пішінінде бұрынғы жазушы тұрған (1857 — 59) екі қабат ағаш үйге жапсарлас ғимаратта орналасқан. Мұражайдың кіре берісіне Достоевский мен Ш.Уәлихановтың достығын бейнелейтін қоладан құйылған мүсін қойылған. Мұражайда жазушының алғашқы “Бейшаралар” (1846) романынан бастап, “Ағайынды Қарамазовтар” (1880) романына дейін, сондай-ақ, әр жылдары басылған толық жинақтары, әлем тілдерінде шыққан туындылары, ғалымдардың жазушы шығармалары туралы жазған зерттеу еңбектері қойылған. 2000-нан астам экспонат бар. Жазушының Сібірде өткізген жылдарын (1849 — 59) бейнелейтін экспозициялар бір бөлімде жеке жинақталған. Омбыдағы кезеңі “Өлі үй” атты композиция арқылы көрсетілген. Осы бөлімде жазушының “Сібір дәптері”, “Өлі үйден жазбалар” атты шығармаларына суретшілер А.Н. Корсакова мен З.А. Толкачеваның салған иллюстрациялары қойылған. Мұражайда жазушының Уәлихановпен жазысқан хаттары, оған байланысты көптеген құнды экспонаттар бар. Берілген мәліметтер бойынша сұрақ жауаптар	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. АКТ, суреттер, дәптер, оқулық, карта, кесте, Алақан суреті Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Графикалық органайзерлерстеДАҒ Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		LearningApps. org Интерактивті жаттығулар 1.https://learningapps.org/watch?v=pjsvsmr5521 2. https://learningapps.org/watch?v=pk32ibetk21 «Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№27

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Солтүстік Қазақстан аумағындағы тарихи тұлғаларға байланысты киелі орындар: Кесенелер мен Кенесары үңгірі: «Қабанбай батыр» кесенесі-қорымы, Кенесары үңгірі, Ыбырай Алтынсарин кесенесі, 1916 жылғы көтеріліс басшыларының кесенесі (А. Иманов қорымының орны ; Әбдіғаппар және Кейкі-Батыр кешендері)
Сабақтың мақсаты	Солтүстік Қазақстан аумағында орналасқан тарихи тұлғалармен байланысты киелі жерлерді атайды.
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	Солтүстік Қазақстанның киелі нысандары Кие тұнған Қазақстан Солтүстік Қазақстан жерінде де еліміздің киелі нысандарына кіретін бірлі-екілі ескерткіштер бар. Олардың бірі энолит дәуіріндегі тайпалар ғұмыр кешкен, сан мыңдық тарихы бар Ботай мәдениеті болса, келеcісі қазақ жерін жаудан қорғаған қос батыр Қарасай мен Ағынтайға арнап тұрғызылған ескерткіш. Тағы бірі Орта жүздің ханы – Абылай билік жүргізген резиденция. Ботай мәдениеті Бұл – энолит заманында солтүстікті мекен еткен тайпалардың мәдениеті. СҚО, Айыртау ауданындағы Никольское ауылынан сәл әрірек бір жарым шақырым жерде Ботай қоныстарына орай осындай атау алған. Ол жерге 1981-83 жылдар аралығында жергілікті оқу орнының археологиялық экспедициясының профессоры Виктор Зайберттің жетекшілігімен зерттеу жұмыстары жүргізілді. Жалпы ауданы он бес гектар жерден 160-қа жуық үйдің орны қазылып алынды. Зерттеушілерді қираған үйлерден қалған ойпатты жерлер қызықтырған еді. Бұрынғы тұрғын-жайларды қайта қалыпқа келтіру жұмыстары қолға алынып, доңғалақ, көпбұрышты болып келген қазан шұңқырлар қазылды. Олардың тереңдігі 60-80 см-ге жетсе, ауданы 30-70 м²-ты құрады. Қалыпқа келтірілген үй-жайлардың қабырғаларының ені 80 мен 120 см аралығында болып, ені 60 пен 100 см-ге жетті. Олардың қабырғасы мен еденін салу үшін жақындау жерден арнайы ор қазылып, қажетті топырақ алынды. Арнайы топтың осында тұрғызған орын жайларының арқасында көптеген тың деректерге қол жеткізілді. Ол жайлар бұрынғы ботайлықтардың құрылымымен тұрғызылған еді. Бөренеден шатырлар жасалынып, орта тұсына түтін шығатын тесік қалдырылды. Бөренелердің ортасы сыланып, оның үстіне жануарлардың терісі тасталды. Ішкі биіктігі 300 см-ден сәл асырылды. Зерттеу көрсеткендей осындай үйлер жазды күндері салқын болып, қыста бір температураны қалыпты ұстап тұрған. Қолданған материалдың беріктігі шамамен жиырма жылға дейін қызмет ететін болады. Ботайлықтар жыл сайын шатырдың сыртқы бөлігін ауыстырып, ішкі қабырғаны және ошақты сылап отырған. Сондай-ақ, олардың жайлары бір-біріне жалғаса салынған. Ботайлықтардың үйлері туралы көптеген қызықты деректерді айта кетуге болады. Ол үйдің ортасына ошақ салып, шет-шетіне қажетті ұсақ-түйек заттарды қойған. Ал кіреберіске сәкілер қойып, арнайы жануарлардың терісін жерге төсеген. Тағы бір ерекше айта кетер тұс, ол – шұңқыр-консервілер. Ол үшін бір метрге жететін шұңқыр қазып, ішіне жылқы етін салып, бетін тері және сазбен жапқан. Оның үстіне от жаққанда, шұңқыр ішіндегі оттегі толығымен сыртқа шығып кетеді. Ал оттегісіз жерде ет көпке дейін бұзылмай сақталады. Сол сияқты ботайлықтар қолөнерге өте жақын болған сыңайлы. Себебі, олар ағаш, тас, сүйек, теріні өңдеп өздеріне керек заттарын жасап, киім де тіккен. Қыш ыдыстарды әзірлеген. Тастан жебе, қанжар, пышақ ұштарын дайындап, аңшылықпен айналысқан. Жылқы сүйегінен жасалған шаруашылықта қолданылған не түрлі заттардың табылуы да ботайлықтардың епті болғандығын көрсетеді. Мәселен, олар ине мен жуалдызды құс сүйегінен әзірлеген. Ботай мәдениетін зерттеген ғалымдарды, бәрінен бұрын ат сүйегінің көптеп кездесуі ойлантып тастаған еді. Сол үшін ғалым-остеологтар арнайы шақыртылып, лабораториялық жұмыстар жүргізілді. Соның арқасында осынан табылған 130 мыңдай жылқы сүйегі зерттеуден өтті. Белгілі болғандай, ботайлық жылқылар өзге жылқылардан ерекше болып шықты. Себебі, олар қолға үйретілген екен. Мұндағы тайпалар жылқы малын үй шаруашылығына, аң аулауға пайдаланған. Бұл күнге дейін жылқылар қолға кейінірек үйретілген деген пікір қалыптасқан еді. Ботайда жасалған бұл ғылыми жаңалық әлем назарын Қазақстанға аудартты. Мұндағы жылқылардың сүйегін зерттеу үшін Новсібір, Мәскеу қалаларынан, Ұлыбритания мен Германиядан арнайы ғалымдар келді. Олар Ботайдың Еуразиядағы мал шаруашылығының нағыз орталығы болған деген пікірге тоқталды. Алғаш келіп экспедиция жүргізген Виктор Зайберт Англиядағы белді университет Кембриджге барып, дәріс оқыды. Ботай мәдениетін зерттеу 28 жылға созылды. Ондаған мақалалар жазылды, бірнеше кітаптар шықты. Ботай мәдениеті Ертіс пен Жайықтың ортасын мекендеген тайпаларға жатқызылады. Қаншама жылдар зерттеу жүргізілсе де, бұл өңірде әлі де ашылмаған тарихи жаңалықтар жетерлік. Мұнда табылған адамдардың бас сүйегінің қаңқалары тағы да зерттеуге мұқтаж екендіктерін көрсетті. Ботайлықтардың жерлеу рәсімі толық зерттеле қоймады. Сол себептен де бүгінге дейін бұл орында қазба жұмыстары жүргізіліп келеді. Ботай мәдениеті арнайы қорғауға алынып, Қазақстанның киелі нысандарының тізіміне еніп отыр. Абылай ханның резиденциясы Елизавета патшайымның жеке жарлығымен тұрғызылған екі қабаттан тұратын үйдің аты – Абылай хан резиденциясы. Бұл кірпіштен салынған үй туралы небір қызықты әңгімелерді естуге болады. Расымен де «Абылай хан осында тұрып, билік жасаған ба, жоқ па?»деген сұрақ қойылғанда, зерттеушілердің пікірі сан-саққа кетеді. Ресейдің Қазақстан мен Орта Азияны жаулаудағы негізгі мақсаты – Үндістан арқылы мұхит жолдарымен жасалатын халықаралық сауда-саттыққа ат салысу болған. Дегенмен, казактар жерін отарлауға қарсы шыққан қазақтардан қорғану үшін бекіністер салып, қорғанысқа көп көңіл бөле бастайды. Міне, осындай ниетпен салынған ғимараттың бірі – Абылайхан резиденциясы. Қытай мен Ресейдің арасындағы сыртқы қарым-қатынасты сауатты түрде жүргізген, қос алыптың ортасында бодан болмаудан қашқан Абылайға сый жасау үшін осындай ғимарат салғызу керек болғандай. Ресей билігі қазақтардың ең ықпалды деген топтарының күш жинап, мықты болып кетпеуі үшін арнайы «сыйлықтар» жасап, оларды әрдайым «астына көпшік қойып» отырған. Сонау Түркістанда ордасы тіккен Абылайдың резиденциясы Солтүстік өңірден бір-ақ шығуының басты себебі осында жатыр. Кейбір деректерде келтірілген ақпаратқа сүйенсек, Абылай бұл резиденцияның Есілдің жоғары жағында болуын қалайды. Нақтырақ, Еңқыстау тауындағы, Әулие Петр бекінісінің жанында салынады. Ол 1765 жылы еді. Сәл кейінірек ХІХ ғасырдың бас кезінде ол ағаш үй өртке оранып, орнына кірпіштен екі қабаттан тұратын бүгінгі дейін жетіп отырған ғимараттың іргетасы қаланды. Бұл резиденцияға Орта жүз ханы келіп-кетіп қана қоймай, шекара бойынша туындаған көптеген мәселелерді шешу үшін ат басын тіреген. Ғимаратта көптеген тарихи шешімдер шыққанына күмән келтірмейміз. Десек те, кей тарихи мәліметтерде Абылайдың Петропавловскте ешқашан тұрамағаны айтылады. Тек қана Түркістан мен Қызылжарға дейін келіп жеткен сауда жолы жайында деректер кездеседі. Тарихта ол жол «Абылайдың жолы» деген атаумен қалған. Ол уақыттағы Қазақ хандығының соңғы шекара тұсы осы Қызылжарға келіп тірелсе керек. Яғни, Абылай хан тек сауда ісі арқылы ғана еліміздің солтүстігінде болған, ал жалпы ондағы резиденцияға келіп, билік құрып, тарихи шешімдер шығарды делінген ақпараттар жалған болуы ықтимал дейді кей зерттеушілер. Ол заманда Абылайды өздері салған үйде билік құрып отыр деген ақпарат беріп, сонда «тұрғызуы» Ресей үшін тиімді тұстары болған шығар. Бірақ, бұл резиденция қазан ревалюциясынан кейін әскерилердің госпиталі болып кеткен еді. Жөндеу жұмыстарын біраз уақыт көрмеген ғимарат тіптен қаңтарылып тұрды. Еліміз егемендікке қол жеткізіп, мәдени мұраларымызды қалыпқа келтіру жұмыстары қолға алынған кезде ғана «Абылай хан резиденциясы» көзге ілінді. Қабырғалары мен едендері мүжілген резиденцияны жөндеу барысында бұрынғы қалпы басты назарда болды. Жалпы, ғимарат төрт бөліктен тұрады. Алғашқы қабатта әкімшілік, ал жоғарғы қабатта тарихи залдар бар. Ол залдың бірінші бөлімінде – Абылай ханның бала кезінен хан сайланғанға дейінгі өмір дерегінен мәліметтер беріледі. Екінші бөлім хандық құрған уақытына арналса, үшіншісі – Тақ залы. Сол орында отырып Абылай хан тарихи шешімдер шығарып, ел билігін жүргізген деген мәліметтер бар. Соңғы бөлімде Абылай хан жайындағы көптеген материалдар мен суреттер ілінген. Бұл резиденцияны 2008 жылы Елбасы Н.Назарбаевтың өзі келіп, ресми ашылуын өткізді. Содан бері ғимарат мұражай ретінде көпшілік келетін орынға айналған. Қарасай мен Ағынтай батырлар ескерткіші Өшпес ерліктерімен есімдері ел есінде қалған қос батыр СҚО, Айыртау ауданына қарасты, Мәдениет ауылындағы Құлшынбай төбесінде жер қойнына тапсырылған. Қос батыр ХVІІ ғасырда Есім ханның тұсында қазақ жерін сыртқы дұшпандардан қорғауға белсене ат салысқан. Жоңғарлардың үздіксіз шапқыншылықтары кезінде Қарасай батыр небәрі 17 жасында әскер бастаса, оның досы Ағынтай батыр көмекшісі болған екен. Осы қос батыр елу жыл ішінде шамамен екі жүз рет басқыншыларға қарсы күресіп, елі мен жерін қорғауда ерен ерлік көрсеткен. Жоңғарлардың 1635 жылғы шапқыншылығы кезінде дұшпандардың қолына түсіп қалған Жәңгір ханды қос батыр құтқарып келеді. Жоңғарлардың қоңтайшысы 1643 жылы қазақтарды жаулап алу мақсатында 50 мың қолмен қазақ жеріне ентелеп жетеді. Ал қазақтар мұндай күтпеген «қонаққа» бар-жоғы 600 әскермен қарсы тұрады. Бірақ, ол 600-і кілең «сен тұр, мен атайын» деген батырлар болды. Қарақұрым жауды жеңген батырлардың ішінде осы Қарасай мен Ағынтай да бар еді. Сол жоңғарларға қарсы екі алып еуропалық соғысу тәсілдерімен көзге түсіп, кейінгі өскелең ұрпаққа үлгі бола білді. Ағынтай батыр мен Қарасай батыр 1644 жылы екі мыңға жуық жау әскерін жер жастандырып, жеңіске жеткен соңғы шайқасы болыпты. Аңыздарға сенсек, Ағынтай батыр алып күштің иесі болған екен. Оның жұдырығының жойқындылығы соншалық, тиген адам бірден есінен тана құлайды екен. Сондықтан да ел арасында «Ағынтайдың жұдырығы» деген тіркес қалыптасып кеткен. Осы батырлардың басына 1999 жылдың 15 қазанында арнайы ескерткіш тұрғызылды. Биіктеу келген төбеде ескерткіштер әскери құрылыс секілді орнатылып, маңында мешіт тұрғызылған. Ол жерде сол сияқты батырлықтың белгісі ретінде найза қойылған. Күмбездердің айналасында сол дәуірде жауға қарсы тұрған бірнеше жауынгерлердің жерленген орындары жайғасқан. Бұл кешен сәндік тұрғысынан көне түрік дәстүрінен сыр шертеді. Орталықтағы есігі Меккеге қарай бағытталып тұр. Кірпіштен қаланған қабырғамен қорғалған шеңберге кіру және сәл әрірек намаз оқитын арнайы орын бар. Ал шеңбердің ортасында қос батырдың кесенелері орналасқан. Тағы бір назарға ілетін жайт – кесенелердің кескіндемелері жергілікті дәстүрмен байланыстырылып салынуы. Бұл мұнаралардың алдында конус тәріздес кішкене ғана мешіт бар. Қарасай мен Ағынтай батырлардың аруағына арналып тұрғызылған мемориалдық кешен СҚО-дағы басты тарихи орындардың қатарына кіреді. Әрине, Қазақстанның киелі нысандарының тізімінен де табасыз. Әр жыл сайын осы аталған тарихи орынға республикамыздан ғана емес, әлемнің түкпір-түкпірінен арнайы келіп көрушілер жетерлік. Мұнда ел Президенті Назарбаевтың өзі екі рет келген екен. Осындай батырларымызды құрметтеп, басына ескерткіш орнатып, ұрпақтан-ұрпаққа өшпес ерліктерін жеткізіп отыру біздің басты міндетіміз.	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. АКТ, суреттер, дәптер, оқулық, карта, кесте, Алақан суреті Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Графикалық органайзерлерстеДАҒ Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		LearningApps. org Интерактивті жаттығулар 1.https://learningapps.org/watch?v=pjsvsmr5521 2. https://learningapps.org/watch?v=pk32ibetk21 «Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№29-30

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Орталық Қазақстандағы тарихи-саяси оқиғаларға байланысты киелі орындар: «Булантин шайқасы» стеласы, Долинка ауылындағы саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу мұражайы
Сабақтың мақсаты	Орталық Қазақстан аумағындағы тарихи және саяси оқиғаларға байланысты киелі жерлерді атайды.
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	Долинкадағы саяси қуғын-сүргін құрбандарын есте сақтау мұражайы Қарлагтағы бүгінгі мұражайдың жай-күйі «Долинка кентіндегі саяси қуғын-сүргін құрбандарын есте сақтау мұражайы» Қарағанды облысы, Долинка кенті, Школьная көшесі, 39. Қарағанды қаласынан 45 шақырым, Шахтинск қаласынан 10 шақырым жерде орналасқан. Мұражай 1933-1935 жылдары мыңдаған тұтқындардың қолымен тұрғызылған Қарлаг Басқармасының тарихи маңызы бар ғимаратында орналасқан. Бұл өңірдің байырғы атауы – Қоңыртөбе, белгілі қазақ руларының қыс қыстауы, жаз жайлауы болған жер. Ресей патшалығы тұсында Столыпин реформасынан кейін бұл жерлерге 1908 жылы неміс, орыс, украин қоныс аударушылары көшіп келіп, кенттің негізін қалаған. 1909 жылы бұл орын Долинское селосы деп атала бастады. 1929 жылы Қарағанды көмір бассейнінің жұмыстары қарқынды дами бастауына байланысты жаңа индустриалдық орталыққа жақын жерден аса ірі азық түлік базасы және көп жұмыс күші қажет болды. Көп ұзамай бұл мәселе шешімін тапты да. 1930 жылы мамыр айында КСРО ХКК қаулысымен Қазақ еңбекпен түзеу лагері құрылды. Оның бірінші бөлімшесі «Гигант» кешарының негізінде 1931 жылы 19 желтоқсанда Қарағанды еңбекпен түзеу ерекше лагері (Қарлаг) құрылды. Лагердің орталығы Долинское кентінде орналасты және тікелей Мәскеуге, Гулаг басшылығына ғана бағынып тұрды. Бұл жердің бұрынғы тұрғындары: 4 мыңдай қазақ шаңырақтары және 1200 неміс, орыс, украин отбасылары басқа аудандарға қуып шығарылды. Ғимараттың жалпы ауданы – 3326,6 шаршы метр. Келушілердің назарларына мұражайдың 3 қабатында орналасқан 17 экспозициялық залдар ұсынылады: «Қазақстандағы ашаршылық», «Қарлагтың қалыптасу тарихы», «Қарлагтың шаруашылық жұмыстары», «Әйелдер мен балалар», «Халықтар депортациясы» және т.б. Мұражайдың тұрақты экспозицияларында саяси қуғын-сүргін тарихының мұрағаттық құжаттары, хаттар, фотосуреттер, Қарлаг тұтқындарының жеке істері және экспедициялар кезінде табылған Қарлаг тұтқындарының еңбек және тұрмыс құралдары орналастырылған. Сонымен қатар жиынтықтар ішінде лагерь тұтқындарының қолымен жасалған өнер туындылары бар. Мұражайдың шығыңқы ірге қабатында орналасқан тергеу изоляторының инсталляциясы: карцер, ер адамдар мен әйелдердің камералары, тергеушінің кабинеті, азаптау бөлмесі және т.б. экскурсиядағылардың ерекше қызығушылығын туғызады. Бұл жерде тұтқындардың қапастағы жағдайы, оларды тергеу және жеке істерін толтыру сәттері бейнеленген. Тергеу изоляторының инсталляциясы тұтқындардың, оларды бақылаушылар мен тергеушілердің гипс пен балауыздан сомдалған мүсіндерімен толықтырылған. Мұражай ғылыми – зерттеу жұмыстарымен айналысады. Қазақстандық ғалымдардың туындылары орналастырылған саяси репрессиялар тарихын зерттейтін орталық жұмыс істейді. Мұражайдің ғылыми қызметкерлері республика архивтарындағы саяси қуғын – сүргін тарихы материалдарын зерттеуде. Мұражай қызметшілері репрессияға ұшырағандардың және Қарлаг тұтқындарының ұрпақтарымен кездесулер, саяси қуғын – сүргін құрбандарын есте сақтау күніне арналған митингілер, конференциялар, «дөңгелек» үстелдер, семинарлар, оқушылармен және студенттермен тәжірибелік сабақтар өткізу сияқты мәдени – бұқаралық шаралар өткізеді. Жыл барысында мұражай қорынан және жеке жиынтықтардан алынған экспонаттардан құралған уақытша көрмелер өткізеді. Әсіресе, Халықаралық мұражайлер күніне арналған «Мұражайдегі түн» акциясына көрушілер көп жиналады. 18 мамыр күні түн мезгілінде өтетін бұл шарада театрландырылған көріністері аралас экскурсиялар ұйымдастырылады. Экспозициялық залдарда Қарлаг тұтқындарының өмірінен көріністер олар тіріліп келгендей әсер қалдырады. Мұражай қорында 6000-дай экспонат бар, олардың 2000-нан астамы Қарлаг уақытының жәдігерлері. Мұражайдің негізгі қорына жататын аса бай және әртүрлі материалдар көп жиналған. Фотосуреттер мен құжаттар мұражай қоры мен экспозицияларында алатын орны ерекше, өйткені еңбекпен түзеу лагерлері өмірін шынайы бейнелейді. Сонымен қатар, мұражай қорында депортацияға ұшыраған Реченский П.И., Андреюк Л.П., Гамбургер Л.Э. сияқты суретшілердің сирек кездесетін туындылары, 1932-33 жылдардағы ашаршылық кезінде Монғол және Қытай елдеріне көшіп кеткен жергілікті халықтың тұрмыстық заттары, тұтқын әйелдердің қолымен тігілген кестелері, сол заманның музыкалық аспаптары, тұтқындардың жөндеу – механикалық зауытта дайындаған құралдары, қуғын – сүргінге ұшырағандардың жеке заттары, тағы басқа да құнды жәдігерлер бар. Сұрақ жауап Саяси қуғын-сүргін сипаттары: - 1921 – 23 жылдарда малды тартып алу - малдан айырылудың кесірінен болған аштық - шаруалар көтерілісі мен “бандыларды жою” деп аталған қырғын науқан - бай –кулактарды жою, олардың мүліктерін тәркілеу және жер аудару - 1923-33 жж арлығындағы дін өкілдерін жазалау - халық жауларымен , шетел тыңшыларымен жүргізілген күрес Сұрақтар: 1937-1938жж репрессияға ұшыраған алаштың біртуар азаматтарын ата? 1937-1938жж репрессияға ұшырағандарға тағылған айып түрлері ? Айып түрлері : - халық жауы - Отанына опасыздық жасағандар - шпиондар - сатқын - буржуазияшыл -ұлтшыл Сұрақтар: Жазаның түрлерін ата ? Жаза түрлері 1. Жаппай өлім жазасына кесу 2. Түрмеге қамау 3. Тұтас жер аудару 4. Қылмыстық істерді қолдану 5. Адамдардың қадір- қасиеттері мен жанын жаралау Ертең қаралы күн... 31 мамыр – саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні. Әрбір елдің қуанышты күндерімен қатар қайғылы, азалы күндері де болады. Адам өмір сүргендіктен, ұлт болғандықтан өзінің тарихынан тағылым алып, қайдан шыққанын, қайдан келе жатқанын ұмытпауы керек. 31 мамырды «Ашаршылық және репрессия құрбандарын еске алу күні» деп белгілеп, 1997 жылы Елбасымыз жарлыққа қол қойған. Біз бұл күнді қаралы дата деп атап өтіп, оңай айта салғанымызбен, оның түбінде үлкен қайғы-қасірет жатыр. Әрбір қазақтың баласы осы қайғы-қасіретті ұмытпауы керек. Кезінде атылып кеткен Алаш зиялылары бар, қазақтың белгілі марғасқа азаматтары бар, аштық кезінде қырылған біздің ата-бабаларымыз бар. Шамамен тарихшылардың айтуы бойынша сол кезде қандастарымыздың 60 пайызы қырылып кеткен. Бұл басқа елдермен салыстырғанда адамзат тарихында осындай қиянат болмаған. Бірақ, қазақтың мықтылығы осы тарихқа табына отырып, болашаққа деген талпынысымыз. Кеңес өкіметі болмағанда, қолдан жасалған аштық болмағанда, қуғын-сүргін болмаған кезде қазір 30 миллиондық халқымыз болар ма еді. Яғни біздер тек қана болған нәрсені емес және қандай нәрсе болуы керек еді дегенді тарихи жадымыздан шығармағанымыз дұрыс. «Біз кімбіз, қайдан шыққан едік, біздің бабаларымыз қандай жағдайда дүниеден өтті» деген мәселелерді өзімізге өмірлік сұрақ ретінде қойып отыруымыз керек. Ашаршылық қазақ даласында 1929 жылы бірінші рет болып, кейін 1932 жылы қайталанған. Бірінші ашаршылықта бірнеше миллион халық қырылған болса, екіншісінде одан да көп халық аштықтан көз жұмды. Ал қырылғаннан қалғандары жан сақтау мақсатында басқа елдерге босып, тозып кетті. Бұның барлығы қазақ даласына жасалған қиянат болатын. Мысалы, сол кезде Қазақстанда басшы болған Голощекиннің «Кіші октябрь» саясатының өзі халықты осыған итермеледі. Ол бастапқыда малмен ғана күнін көріп отырған байларға, кейін орташаларға, ең соңында астық екпейтін малшыларға астық салығын салды. Астықты тауып бере алмағандарын шұбыртып, қаңғытып жіберді. Ол кезде баспасөздегі материалдардың барлығы тек біржақты саяси екпінмен, тапсырмамен жазылған дүниелер болатын. Мысалы, 1930 жылы «Еңбекші қазақ» газетінде Мұстафа Шоқайдың «1929 жылғы аштық» деген мақаласы жарық көрген болатын. Онда ол Ахмет Байтұрсыновтың «Қазақ жерінде болған аштықтың кесірі біріншіден табиғаттың қолайсыздығына байланысты болды» («Қазақ жеріндегі ашаршылық» атты мақаладан) деп айтқан пікіріне: «Бұл жерде ешқандай табиғаттың қолайсыздығы деген факті болған жоқ, қазақтың ойлы, қырлы даласында қанша қырғын, қанша жұт болса да, халқы былай жаппай қырылмаған. Сондықтан, Ахмет Байтұрсыновтың мына пікірлері кеңестік електен өткен деп, оның мақаласын шынайы сынға алады. Бұдан біз қазақ жеріндегі ашаршылыққа сол кезде билікте жүрген адамдар болсын, алаш ордашылар болсын, барлығы бір жақты ғана баға бергендігін көреміз. Яғни, олардың барлығы ашаршылықтың себебі табиғаттың қолайсыздығынан дегенге әкеліп тіреді. Ал шын мәнінде бұл биліктің халыққа жасаған қиянаты еді. Әрине, ашаршылық сол кезде жалғыз болған жоқ. Қазақта «жұт жеті ағайынды» дейді ғой. Оған 37 жылы репрессия келіп қосылды. Сол жылдары шығып тұрған газеттерде күзде егінді орып болғаннан кейін қалған масақты тергені үшін сотталып, тіпті халық жауы аталып, атылған адамдар туралы ақпарат бар. Мысалы «Еңбекші қазақ» газетінде Қызыл тақта және Қара тақта деген айдарлар болды. Осы екі айдардың аясында қызыл тақтаға қуғын-сүргін, ашаршылыққа қарамастан шолақ белсенділік танытып жүрген мекемелер, ұйымдар, колхоз-совхоздардың басшылары туралы мақтау-мадақтау материалдары болатын болса, қара тақтада масақ теріп халық жауы атанған қарапайым, кінәсіз адамдардың есімі тізімге ілінді. Қара тақтаға ілінгендер күні ертең ату жазасына кесіліп отырды. Кей қандастарымыз 31 мамырдың қандай күн екенінен мүлдем бейхабар. Тіпті кейбір адамдардан «осы 31 мамыр қандай мереке?» дегенді де естіп жүрмін. Мереке емес қаралы күн екенін білмеуі қынжылтады. Кейбір аймақтарда Алаш қайраткерлеріне арналған ескерткіштер орнатылмаған. Тіпті сол күні жастарымыз Алаш боздақтарына тағзым жасау үшін қайда баратындарын да білмей жатады. Бұл күні мен мұсылманмын деген әрбір қазақ мешітке барып, құран бағыштап, дұға тілеуі керек деп ойлаймын. Бұл әрбір қазақтың қолынан келетін іс. 31 мамыр Қазақстан халқы үшін жай күн емес екенін жас ұрпақ жадында сақтаса екен. Бұл қастерлі кезеңді еске алу күні. «Алаш туы астында, Куә болсын арымыз. Көркейтуге алашты, Құрбандық біздің жанымыз! Алаш туы астында, Күн сөнгенше сөнбейміз. Енді ешкімнің алашты, Қорлығына бермейміз! Өлер жерден кеттік біз, Бұл заманға жеттік біз! Жасайды алаш, өлмейміз! Жасасын, алаш, жасасын!» деп жырлап өткен Сұлтанмахмұт ақынның зарынан бүкіл Алаш қайраткерлерінің жанайқайы мен айта алмай кеткен жүрек сөзі естілетіндей сезіледі маған. Олар сөнген жоқ! Олардың жаны әрбір қазақтың қантамырында, жүрек соғысында. Біздің бүгінгі бейбіт күнімізге сөнбейтін Күнді сыйлаған аяулы ақтаңгерлер жер бетінде ең соңғы қазақ қалғанша мәңгі жасай бермек! Осы орайда саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күніне арналған «Алаш туы астында, Күн сөнгенше сөнбейміз!» атты интеллектуалдық ойынымызды бастап кетейік. 1 тур. Мозайка (Қай атамыздың суреті жасырылғанын табуы қажет). § 1 сұрақ - Міржақып Дулатов § 2 сұрақ – Мағжан Жұмабаев § 3 сұрақ – Ахмет Байтұрсынов § 4 сұрақ – Ілияс Жансүгіров § 5 сұрақ - Әлихан Бөкейханов § 6 сұрақ – Шәкәрім Құдайбердіұлы 2 тур. Сұрақтар § Қоғам қайраткері Әлихан Бөкейхановтың күйеу баласы кім?/ С.Сәдуақасов § Қазақ газетінің редакторлары?/ А.Байтұрсынов және М.Дулатов § Қажымұқан Мұңайтпасұлы қандай күрес түрі бойынша әлем чемпионы атанды?/ Француз күресі § 1920-30 жылдары тарих пәнінен мектепке арнап оқулық құрастырған тұлға?/ С.Асфендияров § Алашорда үкіметінің оқу-білім министрі болған тұлға?/ А.Байтұрсынов § Алаш қайраткерлері қандай идеологиялық бағыт ұстанған?/ Либерал-демократия 3 тур. Аудио/Музыкалық - Шәмші ағаның «Бәрінен де сен сұлу»әнінің авторы кім?/ М.Жұмабаев - Мұстафа Шоқайдың өз дауысы - «Кез болған соң кер заман біздің баққа» М.Дулатов - «Ғаскер» өлеңі Ж.Аймауытов - «Анаға хат» А.Байтұрсынов - «Алаш Ұраны» С.Торайғыров 4 тур. Кино - Алиханның Аманаты спектаклі - Мұстафа Шоқай фильмі - Жерұйық фильмі - Тар заман фильмі - Қанмен жуылған қар фильмі - Тыңдашы тағдыр фильмі 5 тур. Ребус - Қазақтың үш бәйтерегі: (С.Сейфуллин., Б.Майлин.,І.Жансүгіров) - «ОЯН, ҚАЗАҚ» - Қазақтың бес арысы: А. Байтұрсынов., Ш.Құдайбердіұлы., М. Жұмабаев., Ж. Аймауытов., М. Дулатов. - Торғай Облысы - «БАТЫР БАЯН» - «ҚАЗАҚ» газеті 6 тур. Афоризм - Бұл өмір абақты ғой саналыға.../ М.Жұмабаев - Әділдік жоқ жұртта береке-бірлік болмайды/ Ә.Бөкейханов - Кедей – тамақ асыраймын деп, ақылсыз жас – атымды шығарамын деп, надан ақсақал – кек аламын деп ұрлық жасайды/ Ә.Бөкейханов - Білімдіден не пайда білгенін көпке айтпаса, үйреткеннен не пайда қайырымы қайтпаса/ А.Байтұрсынұлы - Тілдің міндеті – ақылдың аңдауын аңдaғанынша, қиялдың меңзеуін меңзегенінше, көңілдің түйін түйгенінше айтуға жарау/ А.Байтұрсынұлы - Жат сөздер тілімізге екі жақтан кіріп жатыр. Бірі — араб, парсы сөздері, молдаға оқығандар, екіншісі – орысшаға оқығандардың еуропалық сөздері/ М.Тынышбаев	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. АКТ, суреттер, дәптер, оқулық, карта, кесте, Алақан суреті Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Графикалық органайзерлерстеДАҒ Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		LearningApps. org Интерактивті жаттығулар 1.https://learningapps.org/watch?v=pjsvsmr5521 2. https://learningapps.org/watch?v=pk32ibetk21 «Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№31-32-33

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Солтүстік Қазақстан аумағындағы тарихи-саяси оқиғаларға байланысты киелі орындар: «Отан қорғаушылар» монументі, «Ашаршылық құрбандарына ескерткіш», «Бәйтерек-Астана» монументі, «Қазақ елі» монументі, «Мәңгілік» салтанат аркасы . «. ел», саяси қуғын-сүргін құрбандарына арналған «АЛЖИР» мемориалы
Сабақтың мақсаты	Солтүстік Қазақстан аумағындағы тарихи және саяси оқиғаларға байланысты киелі жерлерді атайды.
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	«АЛЖИР» ескерткішті мұражайы 2007 жылы 31 мамырда Астана қаласынан 40 шақырым жерде Н.Ә. Назарбаевтың қолдауымен “Алжир” – “Отанды сатқындар әйелдерінің Ақмола лагері” атты саяси қуғын-сүргін және тоталитаризм құрбандарының мемориалды кешені ашылды. Бұл қайғылы орын, дәл осы жерде бұрынғы Кеңес Одағының түкпір-түкпірінен 1937-1939 жылдар аралығында қуғын-сүргінге ұшыраған кінәсіз әйелдер мен балаларды еске алу сақталған. 1.Сталин және тоталитарлық режім . 2.Саяси қуғын – сүргіннің негізгі кезеңдері, себептері, барысы. 3.Қазақстанның “лагерлік өлкеге ” айналуы. 4.Саяси қуғын -сүргіннің құрбан болған қоғам қайраткерлері 5.Саяси қуғын – сүргіннің нәтижесі Терминдермен жұмыс Тоталитарлық режім Саяси репрессия Геноцид Тоталитарлық режім - Тоталитарлық – (латын сезінен – totalis барлық, толық) қоғамдағы мемлекеттік билік бір топтың, бір партияның қолында шоғырланған, елде демократиялық бостандық пен саяси оппозицияның болуына тыйым салған режим. Мемлекет жеке адамның барлық істерін бақылауға алады. Тоталитарлық режимде: 1.Тек бір партия билік жүргізеді. 2.Басқару қатаң түрде бір орталықтан жүргізіледі. 3.Бір идеология ғана жарияланады. 4.Еркін пікір айтуға тыйым салынады. 5.Репрессия, күш қолдану мемлекеттің ең негізгі функциясы болып табылады. Репрессия - бүтіндей жою, басып- жаншу мақсатында жүргізілетін жазалау шаралары. Г еноцид – бір халықты және ұлтты жойып жіберу саясаты. Сталин шын аты Джугашвили Иосиф Виссарионович , 1879 жылы 12 желтоқсанда Тифлис маңындағы ауылда етікші Виссарионның отбасында дүниеге келген. Саяси қайраткер, Кеңестер Одағының батыры, генералиссимусы, маршалы, Лениннің үміт артқан үзеңгілестерінің бірі . Сталин 3 рет Ленин орденімен , 2 рет “жеңіс орденімен”, Социалистік Еңбек Ері және Кеңес Одағының Батыры тағымен марапатталған.Астыртын қызмет барысында бірнеше рет тұтқынға алынып, , Шығыс Сібірге жер аударылды. Айдаудан 1917ж Ақпан революциясынан кейін оралып, РСДЖП – ның ОК бюросының құрамына Және “Правда” редакциясына енді. Ф илипп Исаевич Голощекиннің шын есімі – Шая Исаекович Фрам, ұлты еврей. 1876 жылы Невель қаласында ауқатты отбасында дүниеге келген. Орал мен Сібірде Кеңес өкіметін орнатуға қатысқан. Ленин, Сталинмен жақсы араласқан. ІІ Николай патшаның отбасын жазалағанда оның қатыгездігінен тіпті өз қаруластары қатты шошынған. 1924 жылдың қазан айынан бастап 1933 жылға дейін ол Қазақстан Компартиясы орталық комитетінің бірінші хатшысы қызметін атқарған. «Кіші Қазан төңкерісін» жасаймын деп, Ф.И.Голощекин ұлтымыздың тең жартысын аштан қырды. Осы қылмысы үшін жазаланудың орнына КСРО Халық комиссарлары кеңесінің бас мемлекеттік төрешісі болып тағайындалды. Тек 1941 жылы «халық жауы» деген айыппен ату жазасына кесілген. 20 жылдан соң ақталды. Даламызды қу сүйекке толтырғанына орай қазақтар Голощекинді «Қу жақ Филипп» деп атаған. Саяси қуғын – сүргіннің себебі, сипаты, барысы “Корзина идей” стратегиясы І- топ себебі, сипаты ІІ- топ барысы Саяси қуғын-сүргіннің себебі, сипаты, салдары: Қазақстанда саяси қуғын –сүргін құрбандарын еске алу күні 1997 жылдан бері 31 мамырда атап өтіледі. 1993 жылы республикада саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау туралы заң қабылдады. Мақсаты: -отаршылдық салдарын жою -саяси зұлматтан зардап шеккен жандардың құқығын қалпына келтіру -тоталитарлық режімнің акциялары мен актілерге саяси құқықтық баға беру Статистикалық мәлімет -Ресми деректер бойынша КСРО –да 3,77 млн адам сталиндік репрессия құрбаны болған. Олардың 500 мыңы атылса , қалғандары -25 жылға дейін бас бостандықтарынан айырылған. Бүгінгі таңда 1921-1954 ж аралығында 103 мың адам қуғын-сүргінге ұшырап, олардың 25 мыңнан астамы атылған. Елімізде бүгінгі таңда 345 мың заңсыз қуғындалған адам ақталды. Олардыңішінде қазақстанға жер аударылғандар бар. Саяси қуғын-сүргін сипаттары: -1921 – 23 жылдарда малды тартып алу -малдан айырылудың кесірінен болған аштық шаруалар көтерілісі мен “бандыларды жою” деп аталған қырғын науқан -бай –кулактарды жою, олардың мүліктерін тәркілеу және жер аудару -1923-33 жж арлығындағы дін өкілдерін жазалау -халық жауларымен , шетел тыңшыларымен жүргізілген күрес Сұрақтар: 1937-1938жж репрессияға ұшыраған алаштың біртуар азаматтарын ата? 1 937-1938жж репрессияға ұшырағандарға тағылған айып түрлері ? Айып түрлері : халық жауы Отанына опасыздық жасағандар шпиондар сатқын б уржуазияшыл -ұлтшыл Сұрақтар: Жазаның түрлерін ата ? Жаза түрлері Жаппай өлім жазасына кесу Түрмеге қамау Тұтас жер аудару Қылмыстық істерді қолдану Адамдардың қадір- қасиеттері мен жанын жаралау Сонымен, Қарағанды еңбекпен түзеу лагері 1931 жылы 19 желтоқсанда құрылды, лагерьдің орталығы Қарағанды қаласынан 45 шақырым жердегі Долинка ауылы болды, оған 120 000 гектар егістікке жарамды жер, 41 мың гектар шабындық жер бөлініп берілді. Карлаг аумағы солтүстіктен оңтүстікке дейінгі 300 шақырым, шығыстан батысқа дейінгі 200 шақырым жерді алып жатты. Оған қоса осы аумақтан сыртқары лагерьден 350 шақырым жерде Ақмола және 650 шақырым жерде Балқаш бөлімшелері құрылды. Карлагты құрудағы басты мақсаттардың бірі – сол кезде қарқыныды дами бастаған Орталық Қазақстандағы Қарағанды көмір бассейініне, Жезқазған және Балқаш мыс қорыту комбинаттарына аса ірі азық-түлік базасын жасау болды. Оған осы өнеркәсіп салаларын құрып, дамытуға жұмыс күші де қажет болатын. Қарлаг 32 мың тұтқынға арналған, ал шын мәнінде, мұнда 75 мыңға жуық адам отырды . СТЕПЛАГ — «халық жауларына» арналған ерекше лагерь. 1940 жылы Кеңгір өзенінің жағасында бұрынғы пионер лагерінің орнынан КСРО ішкі істер халық комиссариатының (НКВД) ірі лагерь «Жезқазған лагері және КСРО НКВД ГУЛАГ-ның комбинаты» құрылды. 1943 жылы Үлкен Жезқазғанның іске қосылған және салынып жатқан бөлімдерінің бәрі НКВД-ның қарауына беріліп, ол «НКВД Жезқазған еңбекпен түзеу лагерь-комбинаты» деп аталды.1947 жылы №4 Ерекше лагерь немесе СТЕПЛАГ деп аталды. СТЕПЛАГ-тың басты міндеті — Жезқазған мыс комбинатын тез арада салып бітіру. Лагер 1940 жылдың 1 сәуірінен бастап жұмыс істеді.1942 жылдың 1 қаңтарында лагерьде 120–140 тұтқын ұсталды. Бұлардың ішінде 1830-ы төңкеріске қарсы қылмыстылар, 548-і бандитизм және кісі өлтіргені, 108-і шекараны рұқсатсыз өткені, армиядан қашқан және әскери қылмыстары, 9050-і өзге де қылмыстары үшін сотталғандар. Сотталғандар негізінен кінәсіз жұмысшылар, колхозшылар, инженерлер, дәрігерлер және НКВД тізімі мен құрылысқа, шахталарға еңбек күші керек болғандықтан қамалған адамдар болды. Соғыстан кейін лагерьге 12 мың Кеңес тұтқындарына 8 мыңға жуық соғыста қолға түскен немістер мен жапондықтар келіп қосылды. Лагерь үш негізгі бөлімшеден тұрды: Кеңгір, Жезқазған және Қарсақбай бөлімшесі. Жұмысының ауырлығы, лагерь ішіндегі қатаң тәртіп жағынан Степлаг басқа лагерьлерден де асып кетті. Бірақ адам төзгісіз ауыр каторгалық еңбек, аштық, жалаңаштық, ауру, мыңдаған адамдардың өлімі тұтқындардың еңсесін басып, рухын жасыта алмады. КСРО-ның барлық лагерьлеріндегідей, мұнда да зорлық-зомбылыққа, қатал тәртіпке қарсы наразылық үздіксіз бой көрсетіп отырды. Лагерьлер жүйесінде ең көлемді, әрі ұзаққа созылған тұтқындар көтерілісі осы СТЕПЛАГ-та болды. Алжир . Лагерьде 22 болімше болған онда. 22 мыннаң астан жазықсыз жазаланған «Отаның сатқандардың әйелдері азап шекті. Сотталған аналар орналасқан лагерьді көпшілік «Алжир -cонау 1937-ші жылы ІІХК-ның арнайы бұйрығымен салынған Ақмола халық жаулары әйелдерінің лагері, кейін баршаның аузында АЛЖИР аталып кеткен азап орталығында 20 мыңға дейін нәзік жандар қамауда болған. Қарағанды лагерінің 17-ші бөлімшесінің артынан 26-шы нүкте болып құрылған осынау тозақ орталығында небір ел жайсаңдарының зайыптары, қыздары мен қарындастары жазықсыздан-жазықсыз жапа шекті. Ең сұмдығы – мұнда бойына нәресте біткен аналарға да мейірімділік жасалмады. Нәтижесінде темір тордың ар жағында 1 мың 507 нәресте дүниеге келіп, олардың басым көпшілігі аштық пен суықтың құрбаны болды Солардың бірі «Отанына опасыздық жасағандардың жарларының Акмола лагерінде» (АЛЖИР) С. Сейфуллин, Б. Майлин, Ж. Шанин, С. Асфендияров, М. Тәтімов, Т. Жүргенов, Н. Нұрмақов, С. Сармолдаев, С. Есқараев және басқа белгілі қайраткерлердің жарлары қамауда ұсталды. 1938 жылы 6 қаңтарда, мәселен, мұнда 1-3 жас аралығында балалары бар 50 әйелден тұратын алғашқы этап келіп түседі. Олар ерлері саяси айыпкер ретінде сотталған, өздері жас сәбилерімен тұтқынға алынған аналар болатын. . Ш ығармашылық жұмыс Салыстыру Бекіту кезеңі: Кеңес билігінің тұсында құғын – сүргіннің қайталанып отыруының себебі неде деп ойлайсыңдар? Қ азақстанның құқығы жоқ мемлекет болғандығын неден дәлелдеуге болады?	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. АКТ, суреттер, дәптер, оқулық, карта, кесте, Алақан суреті Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Графикалық органайзерлерстеДАҒ Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		LearningApps. org Интерактивті жаттығулар 1.https://learningapps.org/watch?v=pjsvsmr5521 2. https://learningapps.org/watch?v=pk32ibetk21 «Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

№34

Бөлім:
Педагогтің аты-жөні
Күні:
Сабақ
Сынып:	Қатысушылар саны: -		Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Оңтүстік Қазақстан аумағындағы тарихи-саяси оқиғаларға байланысты киелі орындар: «Орбұлақ шайқасы монументі» мемориалдық монументі, «Аңырақай шайқасы монументі», «Ордабасы» тарихи-мәдени ұлттық қорығы, Республика алаңы.
Сабақтың мақсаты	Оңтүстік Қазақстан аумағындағы тарихи-саяси оқиғаларға байланысты киелі жерлерді атайды.
Сабақтың барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқу іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті		Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасып, түгелдеу. Ынтмақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сабақ тақырыбы, мақсатымен таныстырылады. Оқушыларды топқа бөлу: Оқушыларды түрлі –түсті бояумен боялған «Жасыл», «Қызыл», «Көк» асықтарды таңдап алу арқылы топқа бөлінеді.	Оқушылар амандасып, сабаққа назар аударады		«Термометр» әдісі
Сабақтың ортасы	«Туған жер»бағдарламасы жаңа ғасырдағы әлемдік, өңірлік, ішкі-сыртқы тәуекелдерге қарсы тұра алатын отаншылдық тәрбиенің, ұлтжандылықтың кепілі болмақ. Сондай-ақ,«Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасы жалпыұлттық қасиетті орындарды және аса қастерлі жерлерді сақтауға, әрі елдегі туристік инфрақұрылымды дамытуға мүмкіндік береді.«Жаһандағы заманауи қазақстандық мәдениет» жобасын іске асыру Қазақстанды өз шығармашылығы арқылы дүние жүзіне танытатын көптеген таланттарға жол ашады «Кесененің орны тұр да, кесене жоқ. Кесене салынбаған. Бірақ оның орнына атаның қабірінің үстінен ағаштар қаулап өсіп шыққан. Оны әдейілеп ешкім отырғызған жоқ. Мұндағы ағаштардың барлығы өзі шыққан», – дейді шырақшы ата. Тек азын-аулақ жеміс-жидек ағаштары мен гүлдерді өзі отырғызыпты. «Жазда келсеңіз, мына маң түп-түгел жап-жасыл болып жайқалып тұрады», – деді ол қазір сарғыш тартып, жалаңаштана бастаған ағашқа толы атырапқа қарай қолын сермеп. Расымен де, арада жеті ғасырдан аса уақыт өтсе де, неге әулиенің басында кесене жоқтығына аң-таң болатындар аз емес-ау шамасы. Біз де таңданысымызды жасырып қала алмадық. «Кесене саламыз деп келді. Ағаштардың барлығын опырып тастап, кесене салмақшы болды да. «Мына ағаштар құдайдың құдіретімен шыққан, ешкім еккен жоқ» десем, міз бақпады. Бірақ өздері майып болды. Бірінің аяғы сынды, бірінің көзі көр болды, қолы сынды...», – дейді. Темірші әулиенің 17-ұрпағы саналатын Хәкім атаның да мұнда шырақшы болғанына жиырма бес жылға жуықтапты. 86 жастағы қария күннің суығына қарамастан ағаштарды бұталап, жүзімдерді қырқып жүр. Қурағандарын кескенмен, қайтадан өсіп шыға беретін көрінеді. Киелі жерлердің география жайлы не білеміз? Елбасымыз Н. Назарбаевтің «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында оқушыларды киелі туған өлкенің киелі жерлерімен таныстыру мақсатында олармен бірге тұрғылықты мекеніміз Ордабасы ауданының қасиетті орындарын аралап қайттық. Жоспарымызда Тоқсансай ауылындағы «Көз ата әулие», Темірлан елдімекеніндегі Қажымұқан мұражайы мен Қажымұқан ауылындағы Қажымұқан Мұңайтпасов кесенесі, Бадам ауылындағы Ордабасы Ұлттық Тарихи-мәдени қорығы және Батыс Еуропа - Батыс Қытай күре жолының бойындағы «Темірші әулие»болатын. Көз ата тарихта болған ба? Алдымен Ордабасы ауданының орталығы Темірлан елдімекенінен оңтүстік-шығысында 17 шақырым қашықтықта орналасқан Тоқсансай ауылындағы Көз ата әулие кесенесіне бардық. Көз ата әулие кесенесі қалың қорым ішінде орналасыпты. Кесенені қарапайым жұртшылық шама-шарқы келгенінше тұрғызғаны көрініп тұр. Көрінісі тым жадау. Шағын ғана екі бөлмелі ескі үй зияратшыларға арналыпты. Шырақшысы Тәңірберген Сағындықовтың айтуына қарағанда, мұнда ем іздеп алыстан зияратшылар жиі келіп тұрады екен. Әсіресе, Түркістан қаласы, Сарыағаш ауданынан, Жамбыл облысынан көп келеді дейді. «Неліктен Көз ата деп аталады?» «Бұл кісі қай ғасырда өмір сүрген? Кім болған? Осы әулиеге қатысты қандай да бір тарихи деректер бар ма?» деген сұрақтарымызға Тәңірберген Қосмұратұлы былайша жауап берді: «Шынын айтқанда нақты мына ғасырда өмір сүрген, белгілі тұлға болған екен деген тарихи деректер, мәліметтер жоқ. Дегенмен ел ішінде бұл кісінің есімі Сүгірәлі, руы ұлы жүз сіргелі екен деген әңгіме бар. Нақты қай жылдары екенін тағы да ешкім білмейді, бірақ ертеректе бір кісі осы маңда мал жайып жүреді екен. Содан бір күні ауылға су бармай қалып, әлгі кісі осындағы арықты шауып, арнасын кеңейтпек болыпты. Түс мезгілінде көзі ілініп кеткен екен түсіне бір қария еніп: «Балам, мен аяқасты қап кеттім. Басыма бір белгі салып, мал аяғы баспайтын етіп қоршап қойшы», - депті. Оянып кетсе түсі екен. Онша мән бермей, тірлігін жалғап, ертесіне ұйықтаса сол түсті тағы көреді. Осылай үш күн түсіне кіргесін мұның тегін түс емесін біліп, қай тұсты айтты екен деп сол айналаны шолып шығады. Сол күні түсінде қария әлгі кісіні қолынан жетелеп бір түп жусанның түбіне апарып: «Осы жерді қорша, балам. Мен осы жерде жатырмын» деген екен. Сол жерге белгі қоймақ ниетте айналасын қоршап жатса, түйеге мініп мал жайып жүрген бір кісі келіп: «Жайылымдық жерді қоршап, қартайғанда көзіңе бірдеңе көрінейін деді ме? Неге қоршайсың жерді?» - деп дүрсе қоя беріпті. «Түсіме әруақтар кіріп, аян бергесін қоршап жатырмын. Бұл бір киелі адамның жатқан жері екен» десе, әлгі түйеге мінген кісі: «Ойдан құрап айтпайтындарың жоқ, адам емессіңдер ғой», -- деп түйесін тебініп бұрыла бергенде түйесі жығылып, оның үстінен өзі құлап мойны үзіліп, сол жерде тіл тартпай кетіпті дейді. Сөйтіп алғаш осы араға сол кісінің мәйітін жерлеп, кейін қорымға айналыпты деседі. Бірақ көнекөз қариялар бұл жерде бұрыннан ескі қорым болған деп топшылайды. Себебі мазар секілді кішкене төбешіктер өте көп. Ол жерлерге мәйіт жерлемейміз. Келушілерге де басып кетпеуін айтып отырамыз». Көз ата кесенесі Көз ата кесенесінің ішкі көрінісі Ескі қойылымдар Көз ата бұлағы Шынында қорымның екі шетінде мазарлар бар да, ортасы ашық алаңқай екен. Шырақшы айтқаннан кейін үңіле қарағаннан кейін ғана белгісі жоқ, қалың шөп астында жатқан бейіттерді байқадық. Енді «Киесі қандай? Неліктен Көз ата дейді?» деген сұрағымызға шырақшы аңызға бергісіз тосын әңгіменің шетін шығарды. Оқушылардың қызығушылығын тудырған бұл әңгімені жазбай кетуге тағы болмас. «Менің бала күнімде әкемнің осы маңда диірмені болатын. Әулиеге келген кемпір-шалдар қорым ішінде жалғыз жүргісі келмей ме, «балам, жүрші», -- деп мені серік етіп ертіп алатын. Сөйтіп әулие басында шырақ жағып, күлін көзіне, беліне, денесінің ауырған тұсына жағып қоятын. Кейін сол қарттар әулиенің кереметімен ауруларынан айығып кеткендерін айтқанда сенер-сенбесімді білмей, таң қалушы едім. Көз ата аталуының себебі әсіресе, көз ауруларына шипасы көп екен. Келген адамдар бұлақ суынан алып, үстеріне ниет етіп құйынып, көздерін жуып, қала берді ыдыстарға құйып үйлеріне әкетіп жатады. Адамдар қысы-жазы толастамайды, шомылып алуларына ыңғайлы болсын деп душ та істеп қойдық. Ниеттенген адам жеті шелек суға шомылады. Өзім де бір жылы мазам кетіп ауырғанда, қыстыңгүні үстіме жеті шелек су құйынғаным бар. Ол кезде душ жоқ, ашық жерде шомылдым. Мал жайып жүрген біреу қызықтай қарап тұр. Қызып тұрған шоққа су құйғандай үстіңнен аппақ бу бұрқырап шығып жатыр ғой дейді. Шомылып болғасын жылы киініп алып, әулиенің басына барып жатсам ұйықтап кетіппін. Тұрсам шылқып терлеп жатыр екенмін. Үйге қайттым. Киімімді ауыстырып жатсам әйелім бауырымның тұсы үш бұрыш боп қызарып тұрғанын айтты. Бөлмеге кіріп қалған ұлым арқа жағымнан да бауырымның тұсы солай көрініп тұрғанын айтып таңданды. Мен ем қонғанын түсіндім. Асқазаным қыжылдап, аузыма кермек дәм келіп, мазам қашатын. Кейін ондай жайсыз әсерлер жоғалып кетті. Соған қарағанда әулиенің шапағатымен судың бір шипасы болған-ау. Бұл өз басымнан өткергенім. Жұрттың аңыз ғып айтатын әңгімесі қаншама. Шымкенттен инсульт алып, бір жағы жансызданып қалған бір кісі келіп үш күн түнеген. Сол кісі әлі күнге келіп тұрады. Қазір өз аяғымен жүріп тұратын болған. Денсаулығы жақсы. Содан кейін Тассайдан бір қызды әкелді көзіне пышақ кіріп кеткен екен. Қорыққанынан әке-шешесі алдымен осы жерге зияраттап, ауруханаға кейін апарыпты. Дәрігерлер қыздың көзіне операция жасап, көз жанарының жұқа пленкасы тілініп кеткен екен, соны тігіп, ауруханадан шығарған. Енді он төрт күннен кейін келіп жібін алдырасыңдар деген екен. Сол арада олар тағы бір рет келіп зияраттап кетті. Уақыты келіп ауруханаға барса, дәрігер: «Жібі жоқ, қашан, кімге алдырдыңдар?» -- деп сұрап таңғалыпты. Осындай адам айтса сенгісіз таңғажайыптар болып тұрады. Мен оны адамның ниеті мен сеніміне байланысты болатын шығар деп ойлаймын. Айта кететін тағы бір нәрсе, әулие маңынан кей кісілер ұзындығы екі метрге жуық ақ жылан көргенін айтады. Өзім де көріп тұрам ара-тұра. Алайда ол жыланның ешкімге зияны жоқ. Әулиенің жыланы ғой дейді кей кісілер. Кім біледі, ол сөздің де жаны бар шығар. Себебі біз түсінбейтін сырлы, тылсым дүниенің бары рас қой». Шырақшының әңгімесінен кейін оқушылармен бірге кесенені зияраттап, құран бағыштаған соң, бұлақ басынан су ішіп, беті-қолдарын жуып, саяхатымызды әрі қарай жалғадық. Ендігі бағыт Қажымұқан ауылындағы әйгілі Қажымұқан атамыздың жаны мәңгілік тыныштық тапқан мекені. Қажымұқан атамыздың әулиелік қасиеті жайында сыр шертті Алып қара күштің иесі, жер шарын аралап, әлем халқын өзінің өнеріне тамсандырған Қажымұқан атамызды білмейтін қазақ жоқ десе де болатын шығар. Ол кісінің бейіті Түркістан облысының, Ордабасы ауданындағы Қажымұқан ауылында екенін бірі білсе бірі біле бермейді. Біздің оқушылардың арасында да палуан атаның кесенесі нақ осы жерде жатқанын білмейтіндері бар екен. Олар Қажымұқан аталарының кесенесіне зияраттап, қартайған шағында ғұмыр кешкен қара шаңырағын көргенде тіпті таңқалысты. Қажымұқан атаның Есбол есімді ұлының шаңырағында отырған немере келіні , мен шөбересі Таңшолпанға түрлі сұрақтар қойып сұхбат құрды. Қажымқұқан атамыздың ақтық сапарға шығарып салған үйі, осы жерде тұрған, үй құлап, 2008 жылы қайта тұрғызыпты. Балажан әрі әңгімешіл , балалардың сұрақтарына ерінбей жауап беріп, атасының көзі тірісінде тұтынған заттары қойылған музей-бөлмені көрсетті. Ғұмырнамасынан біраз әңгімеледі. Ол кісінің әңгімесі былайша өрбіді: «Қажымұқан Мұңайтпасов 1871 жылы 7-сәуірде Отырар ауданы, Ескі Шілік ауылында дүниеге келген. Анасы он алты жыл бойы құрсақ көтермей қиналғанда, әжесі Кәбира Құдайдан келініне бір бала беруін тілеп, әулие аралап жолға шығады. Әулиеден әулие қоймай аралап, еліне келем дегенше күз түсіпті деседі. Содан Құдай оңдап, әулиелер қолдап келінінің бойына шөже бітіп, көктем шыға ұл келіпті өмірге. Алайда тағдырдың жазуына амал бар ма, Қажымұқан атамыз жарық дүниенің есігін ашысымен анасы пәнимен мәңгіге қош айтысып кете барыпты. Зираты сол Ескі Шілік ауылында. Екі айдан соң әкесі Мұңайтпас ағайындарымен ренжісіп, шешесі мен екі айлық құндақтаулы сәбиі Мұқанды алып солтүстікке қарай, сол кездегі Ақмола облысы, Буденовка ауылына көшіп кетіпті. Кейбір деректерде Қажымұқан атаны Ақмола облысында туып-өскен делінетіні содан. Сол Буденовка ауылы бүгінде атамның атымен Қажымұқан ауылы деп аталады. Қажымұқан ата кесенесі Қажымұқан атамыздың ресми біз білетін төрт әйелі болған. Алғаш рет 1905 жылы Польшаға барған сапарында цирк аренасында ат спортымен шұғылданатын Надежда Николаевна Челковская деген 16 жасар қызға ғашық болады. Оны қазіргі Астана қаласы маңындағы Қараөткел ауылына әкеліп, мұсылманша Бәтима деген ат қойып, некесін қидырады. Ол кісіден Халиолла, Абдолла деген екі ұлы болған. Абдолла Ұлы Отан соғысында жастай қаза болады. Ал Халиолладан алты ұл-қыз өмірге келіп, бүгінде Қазақстанның түкпір-түкпірінде ғұмыр кешуде. Екінші әйелі Ырысты апамызға Қажымұқан атамыз 1927 жылы үйленіпті. Алайда ол кісі жастай қайтыс болып, үшінші рет әмеңгерлік жолмен Мүнәйім апамызға үйленген. Одан Айдархан деген ұл туған. Бұл кезде атамыз солтүстіктен көшіп келіп, ел ішінде, жұртқа жақын отырайын деп дәл осы шаңырақ тұрған жерді бір сиырға сатып алып, төрт бөлмелі қоржын тамды өз қолымен тұрғызған екен. Ғұмырының соңғы күндерін де осы шаңырақта өткізген. 1946 жылы Бәйдібек ауданында Ортақшыл деген ауылға барып өнер көрсетеді. Сол кезде он жеті жастағы Бибіжан деген қыз атамызға ғашық болып, отырған киіз үйіне кіріп барған екен. Содан ол қызды осында әкеліп, Мүнәйім апамыз ауладан киіз үй тігіп, атамыз бен Бибіжан қыздың некесін қидырып үйлендіреді. Бұл кезде атамыз 76 жаста екен. Атамыз 78 жасында 1948 жылы қайтыс болғанда Бибіжан апамыздың құрсағында алты айлық бала қалған екен. Ол Жанәбіл Қажымұқанов болатын. Атамыз ауырмай-сырқамай, пәнимен қош айтысыпты. Және бақилық болатынын тура тоғыз күн бұрын біліп Мүнәйім апамыз бен баласы Есболған атаға: «Тоғыз күннен кейін кетемін, пайғамбарлар табанымды тіліп кетті», -- деп алдын-ала ескерткен екен. Содан кейін атамыз отырса тұра алмай, тұрса отыра алмай қиналыпты. Тоғыз күннен кейін күбіден жаңа алынға сары майды табадан шыққан ыстық нанға жағып беріп, балаларға жегізіп, ұлы Айдарханды дәрігерге көрсетеміз деп бара жатқан кезде Қажымұқан атамыз кері қайтыңдар депті де, сол жерде қол-аяғын созып, ауырып-сырқамай, ешбір қиналмастан жан тәсілім етіпті. Ол кісінің ел мен жерді аралап, 48 алтын-күміс медаль алғаны, соғыс жылдары ел аралап өнер көрсетіп, қаражат жинап, соғысқа ұшақ жібергені таусылмайтын әңгіме де, әулиелік қасиеті өз алдына бөлек әңгіме. Қашаннан «Жақсының артынан сөз еретіні» белгілі нәрсе ғой. Атамыз туралы айтылатын алып-қашты, өтірік-шыны аралас әңгімелер өте көп. Соның бірі ол кісі тамаққа тоймайтын қомағай болған екен, өлер шағында ішерге ас, киерге киім таппай қиналып өліпті деген әңгімелер де көп айтылады. Алайда мұның бәрі алып-қашпа әңгіме. Атамыздың көзін көріп, ақтық сапарға шығарып салған менің атам Есболған мен енем Науат ол кісінің сонша алып денесіне қарамастан азғана тамаққа тоятын қанағатшыл адам болғанын айтып отыратын. Ол кісі соғыс жылдарында еңсесі түскен елінің еңсесін көтеру үшін арбамен ауыл-ауылды аралап, сом темірлерді иіп, төсіне тас қойып, оны балғамен ұрғызып сындырып деген сынды өнер көрсетіп жүрген ғой. Сол кезде бір ауыл мен екінші ауылдың арасына арбаме үш-төрт күн жүріп барады екен. Сонда атамыз жолшыбай ас-су ішпей-ақ келесі ауылға барады екен. Өлер шағында ішер ас таппай қалыпты деген де өтірік әңгіме деп отыратын ата-енем. Себебі Қажымұқан атамызды елі көзі тірісінде-ақ әулие тұтып құрметтеген. Ол кісінің киген киімін теберік ретінде жыртып алып, тумаған әйелдерге ырымдап беретін болған. Амандасып батасын алу үшін ел-жұрты алыстан ат арылтып келеді екен. Келгенде құр қол келмей сойыстық малын да ала келетін болыпты. Жұрттың ықыласына бөленген Қажекең осылайша өзін ғана емес, ауыл-аймағын да қиын-қыстау кезеңде ас-сумен қамтамасыз етіп отырған екен. Сондықтан бұл жағынан да хабардар болғандарың жөн». Қажымұқан атаның үшінші әйелі Мүнәйм қасында жерленген. , апайларының бір сөзін бөлместен ұйып тыңдаған оқушылар ол үйден батыр бабаларының рухы қолдағандай жігерленіп, қайраттанып шықты. Ауладағы Қажымұқан аталарының көзі тірісінде қазылған құдықтан батыр аталарының су ішкен ожауымен су ішіп, батырдың шаңырағының шырағын жағып отырған , апайларына алғыстарын жаудырып, мұражайға бет түзеді. Мұнда балаларды музей қызметкерлері Қажымұқан атаның өмірі мен өнер жолындағы қайсарлығын, қай жылдары қай елге барып, кімдермен жекпе-жекке шыққан тарихынан әңгімеледі. Мұражайдағы жәдігерлерді тамашалап, сырттағы ескерткіштің алдында фотосуретке түскен балалар киелі мекендерге саяхатты әрі жалғады. Үйінің ішінен бір бөлмесін мұражай ретінде жасап қойған. Әрі қарай сонау ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама жылдары елді жоңғар шапқыншылығынан аман алып қалудың жолын іздеп, үш жүздің үш биі бас қосқан киелі мекен Ордабасы тауына бет түзедік. Оқушылардың жүзі бал-бұл жанып, ерекше көңіл-күйде келеді. Оларға қазанның қара суығы да әсер етпегендей, жүздерінде нұр ойнайды. Ордабасы Ұлттық тарихи-мәдени қорығының тарихы тым тереңде жатыр екен Ордабасы тауы өңменімізден өтердей қара суығымен қарсы алды. Жел де үдете соғып, етек-жеңімізден кіріп, өн-бойымыздан бір-ақ шықты. Алайда оқушылардың тарих пен киелі мекендерге деген қызығушылығы суықты да, желді де елең қылатын емес. Үш бидің құрметіне 1997 жылы тұрғызылған ұзындығы 27 метр болатын монументті айналып, ондағы үш бидің ұлағатты сөздерін оқып мәз-мейрам. Одан әрі жау келгенде от жағып, хабар беретін төбе басына шығып, фотосуретке түсіп мәз-мейрам. Ара-тұра осындай жерлерді аралатқанымыз үшін бізге ұстаздарына алғыс айтуды да ұмытқан жоқ. Ордабасы Ұлттық тарихи-мәдени қорығының мұражай қызметкері Досымбек Әбдіраевтың айтуына қарағанда, бұл қорықтың тарихы сонау сақ ғасырынан бастау алады екен. «Біздің эрамызға дейінгі 7-8 ғасырларда бұл жерде адамдар қоныстанған екен. Сол кездегі сенімдеріне байланысты мәйітті жерлемеген, өртеп күлін жерлейтін болыпты . Сонау есте жоқ ескі замандардан бастау алатын қорықтың тарихы өте қызық. Мұражайда сақталған мына құлпытастар он алтыншы ғасыр естеліктері. Жазулары парсыша, арабша. Кісі есімдері жазылған. Ал 1727 жылы үш жүздің атақты үш биі Төле би, Қазыбек би мен Әйтеке би осында кездесіп, жоңғар шапқыншылығына қарсы соққы беріп қазақ халқы жеңіске жеткен. Соңғы аялдама Темірші әулие кесенесіне жол тарттық. Мұнда бізді әулие мазарына ұзақ жылдар шырақшы болған Хәкім атаның ұлы Мұрат Хәкімұлы қарсы алды. Темірші әулие қолында темір балқитын ұста болыпты Темірші әулиенің шын есімі солай ма, әлде істеген кәсібіне байланысты елдің қойған аты ма ол жағы белгісіз. Нақты қай жылы өмірге келіп, қай жылы дүниеден озғаны да, ұлты кім, әке-шешесі кім болған деген деректер де жоқтың қасы. Алайда ел ішінде ол кісінің дүкен ұстаған ұста болғаны жайында аңызға бергісіз әңгімелер көп айтылады. Шырақшылық етіп отырған Мұрат Омаршин Темірші әулие жайлы бізге былайша әңгімелеп берді: «Темірші әулие елдің керек-жарағын жасап берумен шұғылданған кісі болыпты. Көбіне арба, ат әбзелдерін жасайды екен. Қасиеті сондай темір қолында тұрып-ақ балқиды екен деген аңыз бар. Және ол кісі алты ағайынды болыпты, Шымкенттегі Қошқар ата, Дәруіш ата, Ғайып ата, Сыпырған ата, Сайрамдағы Гөзал ата осы Темірші әулиенің бауырлары екен деп те айтылады. Анығын Алла біледі. Ол кісілердің өмірбаяны туралы деректер жоқтың қасы. Есесіне, зияраттап барған жұрттың ауруына шипа тапқаны, жолы болмай жүргеннің жолы ашылғаны, күрмеуі қиын тағдыры әулиеге зияраттап келгеннен кейін шешіліп сала бергені, перзент сұраған адамдар перзентті болыпты деген секілді әңгімелер жиі айтылады. Темірші әулиеге ұзақ жаққа жолаушылап сапар шеккен жолаушылар, жол апатына ұшырағандар, жаңадан көлік мінгендер, темірмен жұмыс істейтін адамдар жиі келеді. Темірші әулиенің мазараты Бізге дейін әкемнің әке-шешесі шырақшылық еткен екен. Сол кісілер айтып отыратын қабір басындағы ағаштарды ешкім отырғызбаған, өзі шыққан деп. Ұзындығы екі жарым метрдей ақ жылан барын әкемнен естігенмін. Ұзын ақ жылан көргенін бірлі-жарым келіп-кетіп жүрген зияратшылар да айтады. Қабір үстіндегі жез ыдысқа, жанындағы тал түбіне екі-үш кесе қойылған, соған ақ құйып отырамыз. Білетіндер айран-сүттерін ала келеді. Біз құйып құямыз. Алайда өз басым әлі күнге ол жыланды көрген емеспін. Бірақ осы жазда бір кісілер сүт әкеліпті. Мен ыдыстарға сүттің жартысын құйдым да, қалғанын үйге әкеттім. Сәлден кейін тағы бір зияратшыларды ертіп келіп, ыдыстарға қарасам, сүт жоқ. Оны жылан ішіп кетті ме, жоқ басқа нәрсе ішті ме тағы білмеймін. Бірақ ақ құйып отыру әдетімізге айналған». Темірші әулиенің шырақшысымен сұхбат Шырақшы Темірші әулиеге құран оқып, оқушыларға бата берген соң, қабірстанның кіре берісіне қойылған төске балғаны соғып, ырымын жасап, ауылға қарай жол тарттық. Оқушылардың әңгімесінен, көтеріңкі көңіл-күйінен байқағанымыз, киелі орындарды аралап, аңыз әңгімелер есту, жазып алу оларға ұнайды екен. Ерекше көңіл-күймен қайтқан олар алған әсерлері жайлы қағазға түсіруге уәде берді. Жалпы, баланың отансүйгіштік қасиетін ояту үшін мұндай саяхат қажет деп білеміз. Алдағы уақытта да туған елдің қасиетті топырағына тәу етіп, киелі орындарды аралап тұруды дәстүрге айналдырамыз деген ниетіміз бар	Оқушылар тақырыпты дәптерлеріне жазады. Зейіндері сабаққа ауады. АКТ, суреттер, дәптер, оқулық, карта, кесте, Алақан суреті Тапсырмалар орындауға дайындалады, жауап береді Сұрақтарға жауап береді Графикалық органайзерлерстеДАҒ Берілген тапсырмаларды орындайды Оқушылармен бірлесе тапсырмаларды орындайды Ойларын айтып, сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларын орындайды		LearningApps. org Интерактивті жаттығулар 1.https://learningapps.org/watch?v=pjsvsmr5521 2. https://learningapps.org/watch?v=pk32ibetk21 «Зерттеу» әдісі «Жасырын сұрақтар» арқылы «Құм сағаты» әдісі «Зертеу элементер арқылы «Чемодан» әдісі «Қолшатыр» «Өрмекші» әдісі «Ғарыш»	Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер Интерактивті тақта, стикер , смайликтер, көрнекіліктер
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс: «Ойды аяқта» -Бүгін мен білдім----------- -Мен үйрендім-------------- -Қолымнан келеді---------- -Қиындық тудырады----------- Бүгінгі сабақтың бағалау критерийлеріне қайтып оралу. .	Пікір жазылған парақтарға өз ойларын жазып, сабаққа кері байланыс береді		Стикер қағаздары

Қорытынды

«Қазақстанның қасиетті жерлерінің географиясы» жобасыеліміздегі ішкі туризмнің дамуына тың серпін бермек.Қазақстанның барлық аймақтарында «Киелі жерлер географиясы» жобасының іске асуынан бастап, республиканың қасиетті жерлерінің картасына еңгізілуі керек бірегей ескерткіштерді іздестіру күшейе түскен. Жамбыл облысының ғалымдары көптеген ескерткіштерді жұртшылық назарына ұсынылған. Жайсан шатқалынан жүздеген мәдени-мемориалдық кешендер мен әртүрлі кезеңдерде бір-біріне жақын орналасқан 40-қа жуық тас мүсіндер – балбалдар табылған. Тараз археологы И. Төрбековтің егжей-тегжейлі сипаттамасы: «Діни ата-бабалардың мүсіндері салттық қоршаудың шығыс жағында орналасқан. Олар өлшемдері, жынысы, бет ерекшеліктері бойынша ерекшеленген. Әдетте олар мазарларда орнатылған. Бірақ, балбалдар болған жерден алыс аумақтарда да адамдарды жерлеу кездеседі. Мысалы, соғыс майданында шейіт болған жауынгерлер. Тиісті атрибуттар адамның мәртебесі мен қызметі жайлы ақпарат береді. Әйел бейнелері жиі кездеседі. Кейбір мүрделер белдің деңгейінде бір-біріне бүктелгені және оларда – Жер-Судың құдайы бейнелейтін суы бар ыдыс анық көрінген. Далада табылған балбалдар исламға дейінгі дәуірге жатады. Шығыс жағында негізінен ер адамдардың мүсіндері бар. Олар ата-бабалардың рухын ұлықтауға арналған деп есептелген. Ғибадат құрылымдары мен тас мүсіндермен бірге жерлеу орындары қасиетті ата-бабалардың рухтарына табыну және олар үшін, сондай-ақ түркі пантеонының жоғары құдайларына құрбандық шалу рәсімдері ретінде қызмет етеді». Сонымен қатар, Жайсан шатқалында түркі тайпаларының тайпалық таңбалары және жартасқа салынған суреттердің көп саны табылған. Қорыта айтқанда, алдыға қойған мақсат міндеттерді жүзеге асыра келе мынындай қорытынды жасадық. Заманға сәйкес жаңғыру міндеті барлық өңірлерге тікелей қатысты. Жаңғыру тарихтағы өзі сияқты жалғаса беретін прцесс. Қасиетті жерлерімізді зерттеуіміз кітап түрінде емес, ір түрлі мультимедиялық тәсілдермен де, суретті альбомдармен шығаруға тырысудамыз. Туған жер бағдарламасына сәйкес ұмыт болып бара жатқан киелі орындарды жаңғырту, мектеп оқушыларына таныстыру.

«Қазақстанның қасиетті жерлерінің географиясы» жобасы аясында халықаралық ғылыми практикалық конференция өткізу, археологиялық ескерткіштерге ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру, Байғанин, Шалқар аудандарының тарихи-мәдени және табиғи мұраларының «Ескерткіштер жинағын» құрастыру, этномәдени экспедициялар жүргізу, Керуен сарай тарихи-архитектуралық кешеніне реставрация жұмыстарын жүргізу, қазақ, орыс, ағылшын және қытай тілдерінде облыстың виртуалды туристік картасын әзірлеу,

Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» тізіліміне енгізілген объектілер бойынша «3D тур» әзірлеу сынды жұмыстар атқарылмақ.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998

2. Қашқари М. Түркі тілінің сөздігі (Дивани лұғат-ит-түрік). ІІІ томдық шығармалар жинағы /Қазақ тіліне аударған, алғы сөзі мен ғылыми түсініктерін жазған А.Егеубай/. – Алматы:Хант, 2000

3. «Ана тілі» газеті, 2014 жыл, 23-29 қаңтардағы № 3 саны, «Дулығалы дала перзенттері» айдарында «Қапал батыр» мақала

4. Интернет беттері

https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%BD%D1%96%D2%A3_%D0%B6%D0%B0%D2%A3%D0%B0_%D0%B6%D0%B5%D1%82%D1%96_%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%96

https://massaget.kz/layfstayl/alemtanu/syrly-alem/63646/

https://alashainasy.kz/okushy_portfolio/alemnn-jana-jet-keremet-60740/

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!