|
ІІІ Жаңа
сабақ
|
Кожағұлұлы Біржан Сал
(1834–1897 жж.)
Ол 1834
жылы Ақмола
облысының Біржан сал
ауданында дүниеге
келіп, 1897
жылы алпыс үш жасында
туған жерінде қайтыс болған. Бозбала кезінен әнші-ақындардың қасына
еріп, той-думанның сәніне айналады. Шөже, Салғара, Толыбай,
Орынбай, Нүркей, Сегізсері, Арыстан тәрізді өнер иелері – Біржан
салдың ұстаздары. Орта жүз Керей тайпасы Ақсарынан шыққан.[1]
1865 жылы Абаймен кездесуі
Біржан салдың композиторлық, әншілік, ақындық өнерінің дами түсуіне
үлкен әсер етеді. Біржан сал қазақтың дәстүрлі әншілік өнерін,
халық музыкасын жаңа белеске көтеріп, өз ән-өлеңдерімен толықтырған
ірі тұлға. Жаяу Мұса, Басықараның Қанапиясы, Құлтума, Ақан сері,
Балуан Шолақ, Ғазиз, Естай, Үкілі Ыбырай, Жарылғапберді, т.б.
арқаның атақты ақын-әншілері – Біржан салдың мектебінен өнеге алып,
оның композиторлық өнерін жалғастырып, ілгерілеуіне мол үлес қосқан
өнерпаздар.
Біржанның үлкен әкесі - Қожағұл, өз әкесі
Тұрлыбай қарапайым шаруа болған. Біржан алғаш ауыл арасында ән
салып, өнер куған, бертін келе өз жанынан да ән шығара бастайды. Ол
— қазақтың әншілік-орындаушылық өнерін дамытып, халық музыкасын өз
шығармашылығымен биік белеске көтерген аса дарынды халық
композиторы. Біржан сал әндері өзі өмір кешкен заманның неше алуан
окиғаларын, адамгершілік, ізгілік мәселелерін толғап, адам жанының
нәзік сезім күйлерін лирикалық әсем сазға бөлейді. Біржанның алғашқы әндерінің бірі — «Біржан сал» әні.
Мұнда жастық шақтың от-жалыны да, салдық, серілік салты да, сұлулык
атаулыға қызығу да көрініс береді. «Айтбай», «Ақтентек», «Алтын
балдақ», «Бірлен», «Ғашығым», «Мәті-Дәулен» сияқты әндер Біржан сал
шығармашылығындағы шоқтығы биік, сыршыл шығармалар. Мысалы
«Ләйлім-Шырак» немесе «Көлбай-Жанбай» әнінде жоғалған шідерін тілге
тиек ете отырып, өзі қонып шыққан үйдің сұлу қызы Ләйлімге деген
ішкі жан толкынысы, көніл күйі паш етіледі. Біржан сал
патриархалды-феодалды заманның етектен тартқан ескілігіне,
қарадүрсін заңжосығына, зорлықшыл ісіне, әлеуметтік әділетсіздігіне
асқақ әндерімен, уытты жырларымен қарсы тұрған суреткер. Оның
«Жанботасы» тек Азнабай болыстың ғана зорлықшылдығын әшкерелеп
қоймайды, сол сияқты озбыршыл Жанботаларға деген акынның ашу-ызасын
білдіреді. Ал «Адасқақ» атты әнінде осы ойын, шонжарларға деген
іштегі ыза-кегін одан әрі айқындай түседі. Заманының
әділетсіздігіне, зорлық-зомбылығына деген Біржан салның наразылығы,
өкініш үні тіпті оның өмірінің соңғы кезеңінде шығарған «Жамбас
сипар», «Теміртас», «Қарасу есік алды» деп аталатын трагедиялық
әндерінен де айқын сезіледі.
|
Жаңа сабақты
түсініп, сабақ барысында қойылған сұрақтарға жауап беру. Тақырыпты
талдау. Эпостық жырларды тыңдайды Оқушылар пікірімен
бөліседі
|
Оқушылар жаңа
сабақта өткен тақырыпты дәптеріне жазып
алу
Эпостық жырларды тыңдау
арқылы, мағынасын ұғыну, тақырыпқа сәйкес ой
түйіндейді.
|
https://youtu.be/DGv8uQ_lO7M
https://youtu.be/BXtb168bu7whttps://youtu.be/BXtb168bu7w
|
16 Ақпан 2023
269
1 рет жүктелген
