Қазастан аумағындағы ортағасырлық мелекеттер

Мұғалімнің аты-жөні:

Пән/Сынып:

Қазақстан тарихы, 6 сынып

Қай аптаның нешінші сабағы

2 апта, 1 сабақ

Тарау немесе бөлім атауы:

6.1.1VI-IX ғасырлардағы Қазақстан

Сабақтың тақырыбы:

Қазақстан аумағындағы ерте ортағасырлық мемлекеттер.

Оқу мақсаты:

6.3.1.2 VI-IX ғасырлардағы мемлекеттердің даму ерекшеліктерін түсіндіріп, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтау;

Бағалау критерийі:

- VI-IX ғасырлардағы мемлекеттердің даму ерекшеліктерін түсіндіреді;

- Ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтайды;

Саралап оқыту тапсырмалары

Ұжымдық жұмыс

Жаңа тақырыптың түсіндірілуі

Бірлескен жұмыс (1,2 тапсырма)

Тапсырманы ұсыну және дұрыс жауапты ұсыну арқылы үйрету

Жеке жұмыс

Тапсырманы ұсыну, оқушылар өз бетімен орындауы

Уақыты

Кезеңдері

Тапсырма

Тапсырманың мақсаты

Бағалау

Ресурстар

1 минут

00:00-01:00

Ұйымдастыру

Сәлеметсіздер ме оқушылар? Бүгінгі сабағымызда ерте орта ғасырда өмір сүрген мемлекет (қағанат) туралы айтамыз.

Сабағымыздың тақырыбы "Батыс Түрік (603-704 ж) және Шығыс Түрік (682-744) қағанаттары"

Бүгінгі сабақта:

Сенің меңгеретінің

Батыс және Шығыс Түрік қағанаттарын сипаттау;

даңқты қағандар мен қолбасшылардың ерліктерін зерделеу.

Сенің білетінің

Түрік қағанаты тарихымен таныстың;

Түрік қағанатындағы билеушілердің саясатын зерделедің.

Не меңгеретінін білу үшін

Презентация № 1-3 бет

5-6 минут

01:00-02:00

02:00-06:00

Жаңа сабақ

Шығыс Түрiк қағанаты (682-744)

Түрiк қағанаты бөлiнгеннен кейiн олардың дамуы әртүрлі болды.

682 жылы Қытаймен соғыс барысында шығыс түркілер өздерiнiң мемлекетiн қайта құрды. Қалпына келген мемлекет осы күнгі Монғолия аумағында құрылды. Шығыс Түрiк қағанаты Қапаған қаған тұсында Орталық Азияны бағындырды.

716 жылы Бiлге қаған Шығыс Түрiк қағанатының билеушiсi болды. Бiлге қаған мен оның iнiсi Күлтегiн Түрiк қағанатын қайта өркендеттi. Бiлге Қытаймен соғыстағы жеңiсi арқылы ұтымды бейбiт келiсiмге қол жеткiздi. Қытай императоры Түрiк ордасына үлкен көлемде жiбек жiбердi. Бұл Қытайдың солтүстік шегарадағы бейбiт өмiр үшiн төлемі еді.

731 жылы Күлтегiн, көп ұзамай Бiлге дүние салды. Орхон өзенi

маңында Бiлге мен Күлтегiнге арналып құлпытастар орнатылды. Бұл

құлпытастар Түрiк қағанаты тарихының жылнамасы болып табылады

Бiлге қаған мұрагерлерi кезінде қағанат құлдырады. 744 жылы бiрiк-кен ұйғыр және қарлұқ күштерi Шығыс Түрік қағанатын талқандады.

Ашина әулетi өмiр сүруiн тоқтатты.

Түргеш қағанаты (704-756)

Түргештер VI ғасырда Батыс Түрiк қағанатының құрамында болды. Олар Iле, Шу өзендерiнiң аралығын қоныстанып, Шу түргештерi (сары түргеш) және Iле түргештерi (қара түргеш) болып бөлiндi. VII ғасырдың соңында түркілердiң Қытайға қарсы күресi түргеш тайпаларының күшеюiне әкелдi. 704 жылы түргештер Жетiсуда өз саяси үстемдiгiн орнатты.

Түргештер әулетiнiң негiзiн Үшлiк қаған қалады. Үшлiк елдi 20 әкiмшiлiк аймаққа бөлдi, оның әрқайсысы әскер шығарды. Ол бас орда етiп Шу өзенi бойындағы Суяб қаласын белгiледi. Екiншi ордасы Iле өзенi бойындағы Күнгiт қаласында болды.

Сыртқы басқыншылармен белсенді күрес Сұлық қаған (715–738 жылдар) есімімен байланысты. Сұлық қаған тұсында түргештердің ордасы Тараз қаласы болды. Талантты қаған мемлекеттiң бұрынғы қуатын қалпына келтiре алды. Сұлықтың дипломатиялық және әскери шаралары Қытай тарапынан төнген қауiптiң алдын алды. Мұның өзi түргештердiң батыста арабтарға қарсы әрекеттерiн жандандыруға мүмкiндiк бердi.

Сұлық арабтарға қарсы батыл қимылдағаны соншалық, олар оған Әбу Музахим (Сүзеген) деген лақап ат қойды.

ҚАРЛҰҚ ҚАҒАНАТЫ (756–940 жылдар)

Қарлұқтар – Алтай мен Балқаш көлi аралығындағы жерлерді мекендеген көшпелі тайпалар. Ибн әл-Факих (Х ға сыр) «олар (қарлұқтар) – көне түркілер» деп жазды.

756 жылы қарлұқтар түргештердi ығыстырып, Жетісу аумағына өздерiнiң саяси үстемдiгiн орнатты.

VIII–Х ғасырларда қарлұқ тайпалары Жоңғар Алатауынан Сырдарияға дейiнгi Қазақстанның үлкен аумағына қоныстанды. Х ғасырдағы араб дерегінше: «Қарлұқтар жерiн батыстан шығысқа дейiн жүрiп өту үшiн 30 күн қажет болған».

Қарлұқ қағанатында басқарудың әскери-әкiмшiлiк жүйесi орнықты. Мемлекет басында жабғу болғанымен, олардың билiгi әлсізеді. Саяси-әлеуметтік құрылымы жағынан феодалдық мемлекет саналды.

Қарлұқтарда жекеменшік дамыды.

Деректерге сәйкес, қарлұқтар елiндегі 25 қала мен қоныстың көпшiлiгi

Ұлы Жiбек жолы бойында орналасты.

Араб басқыншылығы нәтижесiнде қағанат әлсiредi, ал Қарлұқ қағанатына үлкен қауiп Қашғар жағынан төндi. 940 жылы Қашғар түркiлері Баласағұн қаласын басып алды. Қарлұқ қағанаты өмiр сүруiн тоқтат ты. 200 жылдай

өмiр сүрген мемлекет тарихы аяқ талды.

Жаңа тақырыпты меңгеру

Презентация № 4-7 бет

6 минут

06:00-08:00

08:00-10:00

10:00-12:00

Тәжірибе

1-тапсырма. Блиц сұрақтар

1) Батыс Түрік қағанатындағы үстем тайпалар?

2. Шығыс Түрік қағанаты қазіргі таңдағы қай мемлекеттің аумағында құрылды?

3. VII ғасырдың соңында түркілердiң Қытайға қарсы күресi қай тайпаның күшейюіне алып келді?

4. Қарлұқ қағанатында басқарудың қандай жүйесi орнады?

Дескрипторлар:

• Батыс Түрік қағанатындағы үстем тайпаларды анықтайды;

• Шығыс Түрік қағанатының қазіргі таңдағы қай мемлекеттің аумағында құрылғанын анықтайды;

• VII ғасырдың соңында түркілердiң Қытайға қарсы күресi қай тайпаның күшейюіне алып келгенін анықтайды;

• Қарлұқ қағанатындағы басқару жүйесін анықтайды;

2-тапсырма. Кестемен жұмыс

Ерте орта ғасырлардағы Қазақстан аумағындағы мемлекеттерді келесі бағыттар бойынша сипаттаңыз.

3-тапсырма. Мәтінмен жұмыс.

Мәтінді оқи отырып бос орындарды толтыр.

Қағанаттағы ......, ...... және ........ сияқты жоғары лауазымдар қаған әулетіне тиесілі еді. Сот қызметiн бұйрықтар мен .......... атқарды. Қағанаттың негiзгi халқын ерiктi малшылар қауымы (қара бұдун) құрады. Түркілер отырықшы бағынышты халықты ........ яғни тәуелдi алым-салық төлеушiлердеп атады.

…. жылы Бiлге қаған Шығыс Түрiк қағанатының билеушiсi болды. Бiлге қаған мен оның iнiсi …… Түрiк қағанатын қайта өркендеттi.

Сұлық арабтарға қарсы батыл қимылдағаны соншалық, олар оған Әбу Музахим (………) деген лақап ат қойды.

Саяси-әлеуметтік құрылымы жағынан …….. мемлекет саналды.

Қарлұқтарда ……. дамыды.

Дескриптор:

-Мәтінді оқи отырып бос орындарды толтырады;

Жаңа тақырыпты тәжірибе арқылы меңгеру

Бағалау критерийлерін ұсыну

Презентация № 8 бет

Презентация № 9-10 бет

Презентация № 11-12 бет

2 минут

12:00-14:00

Қорытынды

Орта ғасырларда өмір сүрген мемлекеттердің, мемлекетті басқару формасы ұқсас болған. Барлығында билік ұрпақтан ұрпаққа беріліп отырды. Батыс,Шығыс Түрік қағанаты, Түргеш, Қарлұқ қағанаттарының дамуына үлкен септігін тигізген фактор Ұлы Жібек жолын бақылауда ұстауы. Орта Азияда өмір сүрген мемлекеттер Ұлы Жібек жолын бақылауда ұстау үшін күресіп отырды. VII-VIII ғасырларда араб, қытай басқыншыларына қарсы күрес жүргізді. Мемлекеттердің ыдырауының басты себептері сыртқы жаудың шапқыншылығы мен билік үшін ішкі талас-тартыс.

Тақырыпты меңгергенін анықтау

Бағалау критерийлерін ұсыну

Презентация № 13 бет

1 минут

14:00-15:00