Қисық сызықты қозғалыс. Нүктенің шеңбер бойымен қозғалысы.

Сынып:9
Пән: физика
Сабақтың тақырыбы: Қисық сызықты қозғалыс. Нүктенің шеңбер бойымен қозғалысы.
Сабақтың мақсаты:

Қисықсызықты қозғалыстың физикалық табиғатын түсіндіру.

Есеп шығару жоспарын құру және оны жүзеге асыра білу машығын жетілдіру.

Талдау, салыстыра ойлаудың тәрбиеленуіне жағдай жасау

Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен сәлемдесу. Оқушыларды түгендеу және «Қисық сызықты қозғалыс. Нүктенің шеңбер бойымен қозғалысы.» жаңа тақырыппен таңыстыру.

Сабақтың барысы:

Материялық нүктенің шеңбер бойымен бірқалыпты қозғалысы кезінде нүктенің   радиус-векторы кез келген бірдей ∆t уақыт аралықтарында бірдей ∆φ бұрыштар сызады. 

Бұрыштық жылдамдық деп аталатын   қатынасы тұрақты болып қалады. Бір айналым жасайтын ∆t=T уақыт аралығында (Т - период) радиус-вектор ∆φ=2π бұрышқа бұрылады. Демек,   . Айналу жиілігі   екенін ескере отырып жазсақ,



аламыз.

Осы кезде мұндай қозғалыс жылдамдығының модулі (сызықтық жылдамдық)






болады. Анықтама бойынша 

Шеңбер бойымен бірқалыпты айнымалы қозғалыс жасайтын материялық нүктенің радиус векторы   бірдей уақыт аралықтары ішінде бірқалыпты артып отыратын (кемитін) ∆φ бұрыш сызып отырады, яғни айнымалы қозғалыстың бұрыштық жылдамдығы өзгеріп отырады.

 қатынасы бұрыштық үдеу деп аталады.   немесе  , ал сызықтық (немесе жанама) үдеу   , сонда , яғни сызықтық (жанама) үдеу мен бұрыштық үдеу арасындағы байланыс:



Енді   толық үдеуді нормаль (центрге тартқыш) және жанама (тангенциал) үдеулерге жіктейік. Суреттен көріп отырғанымыздай, 




Аз φ бұрыш үшін   және   векторларының арасындағы бұрыш 90⁰-қа ұмтылады. Осы теңдеуді ∆t-ға бөлсек,




екенін ескерсек, толық үдеу



түріне ие болады.

Түзусызықты қозғалыс пен айнымалы қозғалыстың кинематикалық шамалардың арасындағы ұқсастықтар кестеде берілген.

Сабақ бойынша сұрақтар:

1. 
   Қандай қозғалыс айналмалы деп аталады?

2. 
   Айналмалы қозғалыстың қисықсызықты ілгерілемелі қозғалыстан айырмашылығы неде?

3. 
   Бұрыштық орын ауыстыру деп нені түсіну керек?

4. 
   Бұрыштық деп қандай жылдамдықты айтады?

5. 
   Бұрыштық үдеу дегеніміз не?

6. 
   Орын ауыстырудың бұрыштық және сызықтық жылдамдықтары арасындағы байланыс қандай?

7. 
   Жанама, нормаль және толық үдеулердің анықтамаларын беріңдер.

8. 
   Тек жанама немесе тек нормаль үдеулер ғана қатысатын қозғалыстарға мысалдар келтіріңдер.

9.  сызықтық жиілік пен ω бұрыштық жылдамдықтың қандай өлшем бірліктерін білесіңдер?

Сабаққа қатысқан оқушыларды бағалау.

Үй жұмысы: Тақырыпты қайталау.