-
Тура
пропорционалдық.

1-мысал.
Екі балмұздақ 300 теңге тұрса, онда 5 балмұздақ
қанша тұрады?
Шешуі:
Есепте балмұздақтың бағасы белгісіз, алайда ол
тұрақты. Балмұздақтың бағасын табу үшін 300-ді екіге бөлеміз. 300:
2 = 150 (т)
Заттың құны мен саны тура
пропорционал болғандықтан К = 150·5 = 750
(т).
Егербірзаттыңмассасытұрақтыболса,
ондабірдейзаттардыңжалпымассасы мен саны тура пропорционал болады.
Ал жалпымассасытұрақтыболса, ондабірзаттыңмассасы мен заттардың
саны керіпропорционалболады.
Мысалдардағы тура
пропорционалдықты y=kx формуласымен
беруге болады.
Мұндағы x- тәуелсіз айнымалы
шама мәні (аргумент- қункцияның анықталу
аймағы);
y- оған сәйкес тәуелді
айнымалы шама (мәндер жиыны – функциянық мәндерінің
аймағы);
k - нөлден өзге
сан.
y=kx формуласымен берілетін x
және y шамалары арасындағы тәуелділік тура пропорционалдық деп
аталады. k – пропорционалдық коэффициенті,
k
y=kx формуласындағы x –тің
әрбір мәніне y – тің бір ғана мәні сәйкес
келеді.
-
Тура пропорционалдықтың
графигі.
3-мысал.
x және y шамалары арасындағы тура
пропорционал тәуелділік кестемен берілген.
Тәуелділіктің
формуласын, x =1, x =3, x =4 және x =5 болғандағы y мәндерін тауып, графигін
сызайық. Берілген тәуелділік тура пропорционал болғандықтан, оның
формуласын y = kx түрінде құрастырамыз.
Кестеде берілгені бойынша 6
= k ⋅ 2, осыдан
пропорционалдық коэффициенті
табылады: k =6 : 2 немесе k =3. Яғни тура
пропорционал тәуелділіктің формуласы
– y =
3x.
Формула бойынша ізделінді
мәндерін табамыз:
x = 1,
y =
3 ⋅ 1 =
3;
x =
3 , y =
3 ⋅ 3 =
9;
x =
4 , y =
3 ⋅ 4 =
12;
x = 5,
y =
3 ⋅ 5 =
15.
Кестені
толтырайық:
x
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
y
|
3
|
6
|
9
|
12
|
15
|
Нүктелерді координат
жазықтығында белгілеп, графигін сызамыз:

|