Қоршаған орта мониторингінің ғаламдық жүйесі

Экологиялық мониторингтің мемлекеттік жүйесі

Ғаламдық мониторингтің міндеттері биосфераның жалпы өзгерісін байқау, бақылау және болжауды қамтамасыз ету. Ғаламдық мониторингті фондық немесе биосфералық деп те атайды.

Ғаламдық мониторингтің нысаны: атмосфера, гидросфера, өсімдіктер және жануарлар әлемі және адамзат өмір сүретін орта - биосфера.

Қоршаған табиғи ортаның ғаламдық мониторингінің бағдарламалары мен координациясын БҰҰ құрамындағы ЮНЕП және Халықаралық метеорологиялық ұйым қарастырады. Бұл бағдарламаның мақсаты:

• Адам денсаулығына төнетін қауіптің алдын алу жүйесіннің кеңейтілген ұйымын құру;

• Атмосфераның ғаламдық ластануының климатқа әсерін бағалау;

• Азық-түлік тізбегіндегі, яғни биологиялық жүйелердегі ластаушылардың таралуы және олардың мөлшерін бағалау;

• Ауылшаруашылығы және жерді пайдалану еңбектерінің нәтижесінде туындайтын критикалық проблемаларды бағалау;

• Жер бетіндегі экожүйелердің қоршаған ортаға әсерлеріне реакциясын бағалау;

• Мұхиттың ластануы және ластанудың теңіз экожүйелеріне әсерін бағалау;

Ластайтын көздер

Қоршаған орта

Аэроғарыштық бақылаулар

Тұрғындардың денсаулық жағдайы

Әлеуметтік мәселелер

Жылжымалы зертханалар

Стационарлық датчиктер

Мәліметтер жинау

Экологиялық жағдайларды модельдеу

Мәліметтерді сақтау және өңдеу

Мәліметтерді ұсыну

Басқарушы шешімді қабылдау

2 сурет. Бірлестірілген экологиялық жүйенің құрылымы.

• Халықаралық масштабтағы апаттардың алдын алу жүйесін құру.

Ғаламдық мониторингтің бағдарламасы бойынша орындалатын жұмыстар табиғи ортаның жағдайын ғарыштан бақылау әдісін қолданады.

2. Экологиялық мониторингтің мемлекеттік жүйесі.

Мемлекеттік мониторинг бақылаудың жергілікті, аймақтық және ғаламдық деңгейлердегі жүйелерін біріктіреді. Осы үш деңгейдегі бақылау жүйелерінің нәтижелерін біріктіру еліміздің әр түрлі аймақтарындағы антропогендік және табиғи процестер жөніндегі нақты мәліметтерді анықтайды. Сондықтан көптеген стансаларда, тұрақты посттарда, химиялық зертханаларда, ұшақтар мен тік ұшақтар және ғарыштық қондырғылар көмегімен атмосфераның, судың, топырақтың, жер қойнауының минерал шикізаттарының, жануарлар мен өсімдіктер дүниесінің сақталып қалуын ұйымдастырады. Экологиялық мониторингтің мемлекеттік жүйесі 4 суретте көрсетілген.

Бақылау жұмыстарының негізгі бөлігін қоршаған орта мониторингі және гидрометеорология Комитеттері орындайды. Ресейде 1995 жылдан бастап бақылау қызметінің тиімділігін арттыру мақсатында Экологиялық мониторингтің Бірыңғай мемлекеттік жүйесі енгізілді. Бұл жүйенің негізгі қызметі экологиялық жағдайларды және олардың Халықаралық экологиялық ақпараттық жүйелермен байланыстарын сипаттайтын арнайы ақпараттар желісін құру, сондай-ақ нысандардың жағдайлары мен оларға әсер ететін антропогендік факторларды, қоршаған табиғи орта өзгерісінің жергілікті халық денсаулығына және экожүйелерге келтіретін зияндарын бағалау және бақылау.

Тақырып бойынша ақпаратқа кіретін топтар

Аймаққа жалпы экологиялық сипаттама:

• Санитарлық-эпидемиялогиялық жағдай;

• Атмосфералық ауа;

• Жер беті және жер асты сулары;

• Топырақ;

• Физикалық әсерлер (шу, жылулық ластану, және т.б.);

• Жасыл көшеттер.

Қоршаған ортаға қолайсыз әсер тигізетін көздер:

• Атмосфераға шығарындылар;

• Ақаба суларды тастау;

• Қатты қалдықтар;

• Физикалық ластану.

Қорғалатын аймақтар жүйесі:

• Тарих және мәдениет ескерткіштері;

• Қорғалатын су қоймасы;

• Инженерлік коммуникацияның қорғалатын аймақтары.

Жерлерді аймақтарға бөлу:

• Өндіріс нысандары;

• Селитепті жерлер;

• Жасыл көшеттер,

• Әкімшілік ғимараттары;

• Коммуналдық нысандар;

• Көлік кәсіпорындары;

• Ғылыми мекемелер;

• Архитектуралық ескерткіштер.

Инженерлік-техникалық және көлік коммуникациялары:

• Су құбырлары және канализация;

• Жылу трассасы;

• Электрлік жүйе;

• Тамақ өнімдерін тасымалдау;

• Телефон жүйесі;

• Автомагистралдар;

• Теміржол магистралдары.

Денсаулық сақтау, әлеуметтік-тұрмыстық жағдай:

• Инфрақұрылымның жабдықталуы;

• Ауру-сырқаудың көбею себептері.

Аймақтың болашақта дамуы:

• Бұрынғыны қалпына келтіру және жаңа нысандар салу жоспарлары.

3 сурет. Бірлестірілген экологиялық мониторингтің аймақтық жүйесі

қарастыратын тақырыптық мәліметтер.

Экологиялық мониторингтің мемлекеттік жүйесі

Қоршаған орта мониторингінің ғаламдық жүйесі

Экологиялық мониторингтің Бірыңғай мемлекеттік жүйесі

Бақылау посттары

Территориялық

органдар

Қоршаған табиғи ортаның мониторингі

Аймақтық

органдар

Бақылау стансалары

Орталық

органдар

Бақылау орталықтары

Табиғи нысандардың мониторингі

Жердің минерал шикі заттары

Жер

Жердің

беткі суы

Жер

асты суы

Жабайы жануарлар

Ормандар

Балық қорлары

Санитарлық-экологиялық

мониторинг

4 сурет. Экологиялық мониторингтің мемлекеттік жүйесі.