Қоршаған орта табиғаты жайлы жиынтығы

Қысқа мерзімді жоспар 1
Сабақ:

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің есімі:

Сыныбы:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Қоршаған орта табиғат жайлы ғылымдардың жиынтығы ретінде

Сабақ негізделген оқу
мақсаты (мақсаттары)

Сабақты меңгерту

Сабақ мақсаттары

Тілдік мақсат

Барлық оқушылар: Сабақты айта алады
Оқушылардың басым бөлігі: талдайды
Кейбір оқушылар: ӛз ойларын толық жеткізе алады
Оқушылар: сабақта тҥсінгенін айта алады
Негізгі сөздер мен тіркестер:
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:
Талқылауға арналған тармақтар:

Алдыңғы тақырып

Қоршаған орта туралы сҧрақ -жауап

Жоспар
Жоспарланған уақыт

Басталуы.
3 –мин

Ортасы.

Жоспарланған жаттығулар (төменде
Әдістер
Ресурстар
Бағал
жоспарланған жаттығулармен қатар,
ау
ескертпелерді жазыңыз)
1Топқа бӛлу.
2.Ҥй жҧмысы
1. «Дҥниетану» ҧғымы қандай мағына
береді?
2. Дҥниетану дегеніміз не?
3. Дҥниетану пәнінің мақсаты.
4. Дҥниетану пәнінің маңызы.
5. Дҥниетану нені оқытады
1. Әңгіме-дәріс.
«Жаратылыстану» сӛзі екі ҧғымнан тҧрады: «Жаратылыс- табиғат және оны тану».
Жаратылыстану ғылымының бірнеше саласы бар. Мәселен, астрономия ғылымы- аспан
денелерін, физика-табиғат қҧбылыстарын зерттейді. Химия-бір заттың екінші затқа
айналуы туралы ғылым. География – біздің ғаламшарымыз туралы, биология –тірі
табиғатты , экология-тірі ағзалардың бір-бірімен және қоршаған ортамен , сондай-ақ
адам мен табиғаттың қарым-қатынасы арқылы қоршаан ортаны сақтаудың ғылыми
негізі.
Біз ӛсімдіктерді , жануарларды, жәндіктерді, қҧстарды кӛре аламыз.
Макро— грек тілінен аударғанда «ҧзын, ҥлкен»деген ҧғымды білдіреді. Бҧл сӛз
кҥрделі ғылыми терминнің бір бӛлігі ретінде жиі қолданылады.табиғаттағы ҥлкен
қҧбылыс пен ҥдерістерді, сондай-ақ адамдарды да макродҥниеге жатқызамыз.
Микро- «ӛте ҧсақ, майда» деген мағынаны білдіреді. Микродҥние –макродҥниенің
негізі. Оны ҥйге немесе қҧрылыс ғимаратына ҧқсатуға болады. Ғимарат тек бір заттан
тҧрмайды.оны қалау ҥшін цемент ерітіндісі мен кірпіш, т.б нәрселер қолданылады.
Микродҥниені микроскоп кӛмегімен кӛре аламыз. Қазіргі уақытта ғылымдар
микродҥниеден де ҧсақ денелердің бар екеніне кӛз жеткізді. Мҧндай
«микромикродҥниеге» жаңадан «нанодҥние» деген атау берді.
Мега— грек тілінен аударғанда «ҥлкен» деген ҧғымды білдіреді. Оған Жер шары,
Ғарыштық кеңістік жатады. «Макро», «мега» т.б. тәрізді ғылымда ӛзіндік атауы бар
сӛздер термин ретінде қабылданған.
Термин— (лат. –шек, шеті, шекарасы ) деген мағынада айтылады.
1

2. 2. Топтастыру.
Топтастыру арқылы оқушыларға жаратылыстану ғылымдары түсіндіріледі.
3. Кестемен жұмыс.
Оқушыларға Жаратылыстану пәні зерттейтін табиғат қҧбылыстарын тҥсіндіру.

Аяқталуы.

Астрономия

Аспан әлемі.

География

Жер

Биология

Тіршілік

Химия

бір заттың екінші затқа айналуы

Физика

табиғат қҧбылыстары

1. Жаңа сабақты бекіту.
2. «Жаратылыстану » ғылымы нені оқытады? Оның қандай салалары бар?
3. Адамдар не ҥшін жаратылыстануды оқып білуі қажет?
4. Жаратылыстану қандай ғылымдардың негізі?
5. Біз қоршаған ортаны қай белгілеріне қарап, қандай салалрға бӛлеміз?
Дәптермен жұмыс.
Терминдер

Түсініктер

Макродҥние

«ҧзын, ҥлкен»

Микродҥние

«ӛте ҧсақ, майда»

Мегадҥние

«ҥлкен»

Рефлексия
Сабақ / оқу мақсаттары шынайы ма?
Бҥгін оқушылар не білді?
Сыныптағы ахуал қандай болды?
Қорытынды бағамдау
Қандай нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Қандай нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге
кӛмектесетін не білдім?

Тексерілді:

2

Қысқа мерзімді жоспар 2
Сабақ:

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің есімі:

Сыныбы:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Табиғатты ғылыми тҧрғыдан тану әдістері

Сабақ негізделген оқу
мақсаты (мақсаттары)

Сабақты меңгерту

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: Сабақты айта алады
Оқушылардың басым бөлігі: талдайды
Кейбір оқушылар: ӛз ойларын толық жеткізе алады
Оқушылар: сабақта тҥсінгенін айта алады
Негізгі сөздер мен тіркестер:
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:
Талқылауға арналған тармақтар:

Тілдік мақсат

Алдыңғы тақырып
Жоспар
Жоспарланған уақыт

Басталуы.
3 –мин
Ортасы.

Жоспарланған жаттығулар (төменде
жоспарланған жаттығулармен қатар,
ескертпелерді жазыңыз)
1Топқа бӛлу.
2.Ҥй жҧмысы
Әр топтан бір оқушы келіп тапсырманы таңдайды.

Әдістер

Ресурстар

Бағал
ау

1-топ. Қоршаған орта туралы олен жолдарын шығару және бір әнге салып орындау.
2-топ. Қоршаған орта және табиғат туралы теле бағдарлама ҧйымдастыру.
3-топ. Тақырыпқа байланысты кӛрініс кӛрсету.
4-топ. Тақырыпқа байланысты эссе жазу.
Аяқталуы.

Адам мен табиғат арасындағы байланыс. Табиғат кешендері. Табиғаттың кҥрделі
екендігі туралы тҥсініктер. Кӛшедегі гҥлзарлар мен ағаштар. Мектеп ауласындағы
ӛсімдіктер. Ӛсімдіктер мен ауа арасындағы байланыс. Ауаның қажеттілігі мен сапасы.
Қҧстар-жәндіктер-ӛсімдіктер арасындағы байланыстар. Табиғаттағы тепе-теңдік туралы
ҧғым. Табиғаттағы бӛгде заттар. Олардың пайдасы мен зияны. Алғашқы экологиялық
зерттеулер.

Рефлексия
Сабақ / оқу мақсаттары шынайы ма?
Бҥгін оқушылар не білді?
Сыныптағы ахуал қандай болды?

3

Қорытынды бағамдау
Қандай нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Қандай нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге
кӛмектесетін не білдім?
Тексерілді:
Қысқа мерзімді жоспар 3
Сабақ:

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің есімі:

Сыныбы:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Адам денсаулығы және қоршаған орта

Сабақ негізделген оқу
мақсаты (мақсаттары)

Сабақты меңгерту

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: Сабақты айта алады
Оқушылардың басым бөлігі: талдайды
Кейбір оқушылар: ӛз ойларын толық жеткізе алады

Алдыңғы тақырып
Жоспар
Жоспарланған уақыт

Басталуы.
3 –мин
Ортасы.

Жоспарланған жаттығулар (төменде
Әдістер
Ресурстар
Бағал
жоспарланған жаттығулармен қатар,
ау
ескертпелерді жазыңыз)
1Топқа бӛлу.
2.Ҥй жҧмысы
Дамуында проблемасы бар балалар белсенділік кӛрсетіп, ӛз беттерінше жҧмыс істей
алуға, ӛзіне-ӛзі қызмет етуді, тҥрлі жағдаяттарда әрекет етуге, қоғамда ӛзін ҧстауды
ҥйренеді. Жасаған жҧмыстарына сын кӛзбен қарауға ҥйреніп қана қоймай,
салыстырмалы тҥрде бағалауға, ӛзгелердің сындарын қабылдай және текшелей алуға,
керек кезінде жолдастарын қолдауға, кӛмектесуге ҥйренеді.
Шаш ҥлгісін жасап кӛрсету. Ӛздерінің шаштарын ӛріп ҥйрету. Бір бірінің шаштарына
сән ҥлгілерін жасату. Лента, бантты байлауды ҥйрету. Мектеп оқушысының сыртқы
келбетін келтіретін шаш ҥлгісін жасау.
Рефлексия. Тақырып бойынша білім деңгейін бақылау. Таза, әдемі киініп жҥру керек
пе? Не ҥшін керек? Кім ҥшін керек? Тазалық дегенді қалай тҥсінесің? Талғаммен
киінудің, шашқа тҥрлі лента, бант тағу мектеп оқушысына неге керек?

Ҥйге тапсырма: Шашты кҥтуге арналған қҧралдардың суретін салу.

4

Аяқталуы.

Рефлексия
Сабақ / оқу мақсаттары шынайы ма?
Бҥгін оқушылар не білді?
Сыныптағы ахуал қандай болды?
Қорытынды бағамдау
Қандай нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Қандай нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге
кӛмектесетін не білдім?
Тексерілді:
Қысқа мерзімді жоспар 4
Сабақ:

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің есімі:

Сыныбы:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Астрономия – ғылым ретінде, жҧлдызды аспан

Сабақ негізделген оқу
мақсаты (мақсаттары)

Сабақты меңгерту

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: Сабақты айта алады
Оқушылардың басым бөлігі: талдайды
Кейбір оқушылар: ӛз ойларын толық жеткізе алады

Алдыңғы тақырып
Жоспар
Жоспарланған уақыт

Басталуы.
3 –мин
Ортасы.

Жоспарланған жаттығулар (төменде
жоспарланған жаттығулармен қатар,
ескертпелерді жазыңыз)
1Топқа бӛлу.
2.Ҥй жҧмысы
1.Оймаржан
1.Жаратылыстану қандай ғылым ?
2.Табиғатты оқып ҥйренудің әдістерін атаңдар?
3.Табиғаттанушыларға арналған неше қағида бар ?
4.Астрономия қандай ғылым ?
5.Жаратылыстанушы ғалымдар туралы айтындар?
2.Ұлы есімдер
Ш.Уәлиханов
Н.Коперник
К.Линней
Әбу-Райхан-әл-Бируни
3.Жаңа тақырыпты түсіндіру
Қандай жұлдыздардың аттарын білесіңдер ?
5

Әдістер

Ресурстар

Бағал
ау

Ашық бҧлтсыз тҥнде қҧрал – жабдықты пайдаланбай аспан әлемінде сансыз жарқырап
тҧрған жҧлдыздарды кӛруге болады.Адамды тек жҧлдыздың әдемілігі ғана емес оның
аттарыда соншалықты қызықтырған. Мысалға,
Антарес,Альдебаран,Таңшолпан,Жетіқарақшы,Ҥркер және т.б.
Сонымен , жұлдызды аспан кеңістік дегеніміз не ?
Бҧл әр тҥрлі пішіндегі, бір – біріне ҧқсамайтын аспан денелері.Олардың негізін
жҧлдыздар тобы қҧрайды. Жұлдыз дегеніміз — бірнеше мың градус температураға
дейін қызып тҧрған аспанның жарық денесі.Кҥннің бізге ҥлкен болып кӛрінуі себебі,
ол Жерге басқа жҧлдыздардан гӛрі кӛп жақын.Ал әрбір жҧлдыз бізден ӛте алыста
тҧрған Кҥн деп есептеуге болады.Біздер ҥшін барлық жҧлдыздар әлемі бірыңғай
айналып жҥреді де Темірқазық жҧлдызы орнынан жылжымайтын сияқты кӛрінеді.
Шындығында жҧлдыздар емес ,біздің Жер ғаламшарымыз айналады.Ал Темірқазық
жҧлдызы әрдайым солтҥстік бағытты кӛрсетеді.Жҧлдыздарды зерттеуде ғылымға ҥлкен
еңбек сіңірген Ҧлықбек болды.Оны қызықтырған аспан әлемі мен табиғаттың
қҧпиялары.Обсерваторияда кӛптеген аспан денелерінің қҧпиялары ашылып 1018
жҧлдыздан тҧратын жҧлдыздаркатологы жасалынды. Жҧмысының нәтижесі « Жаңа
астрономиялық кесте » атты белгілі еңбегінде кӛрсетілді.Жұлдызды аспан – аспан
кҥмбезінде тҥнде кӛрінетін шырақтардың жиынтығы.Тҥнде жай кӛзбен аспан
сферасының жартысынан , ауа райы жақсы жағдайда, бір мезгілде 2,5 мыңдай
жҧлдызды кӛруге болады.
Жұлдыздардың көбі қайда орналасқан ? Галактикалық жыл деген не ? Жерге ең
жақын жұлдызды қайсы деп ойлайсындар ?
Ашық айлы тҥнде сансыз жҧлдыздар жарқырап кӛрініп тҧрады. Олардың кӛрінетінін,
кӛрінбейтінін жинақтап адамдар ғарыштық кеңістік деп атайды.Ғарыштық кеңістіктің
ҥлкендігі сондай,оны біздің қолданып жҥрген ӛлшем бірлігімен есептеп , шекарасын
анықтау мҥмкін емес.Бҧндай шексіз ара қашықтықты жарық жылмен есептейді. Жарық
жыл – жарықтың 1 жылда ӛтетін қашықтығы немесе бір жылда 946 млн шақырымға
жетеді.Жеке жҧлдыздардың тобын Галактика деп атайды. Соның бірі біздің
Галактикамыз — Құсжолы .Кҥн де басқа жҧлдыздар сияқты галактиканың орталық
нҥктесінен шамамен 250 миллион жылда айналып ӛтеді.Бҧл уақытты Галактикалық
жыл деп атайды.
Ғарыштық кеңістік дегеніміз – әр тҥрлі пішіндегі қалыптасып , жер атмосферасының
тысқары жатқан ӛзіндік жҧлдыздары, ғаламшарлары, астероидтары, кометалары мен
шаң- тозаңды газдары бар ғаламшар, жҧлдыз , галактика аралық бос кеңістік.
4.Жаңа тақырып бекіту:
Қорытынды:
1. Жҧлдыз дегеніміз — бірнеше мың градус температураға дейін қызып тҧрған
аспанның жарық денесі.
2. Жҧлдызды аспан – аспан кҥмбезінде тҥнде кӛрінетін шырақтардың жиынтығы.
3. Жарық жыл – жарықтың 1 жылда ӛтетін қашықтығы немесе бір жылда 946 млн
шақырымға жетеді
4. Жеке жҧлдыздардың тобын Галактика деп атайды
5. Ғарыштық кеңістік дегеніміз – әр тҥрлі пішіндегі қалыптасып , жер
атмосферасының тысқары жатқан ӛзіндік жҧлдыздары, ғаламшарлары,
астероидтары, аралық бос кеңістік.
Аяқталуы.

6

Рефлексия
Сабақ / оқу мақсаттары шынайы ма?
Бҥгін оқушылар не білді?
Сыныптағы ахуал қандай болды?
Қорытынды бағамдау
Қандай нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Қандай нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге
кӛмектесетін не білдім?

Тексерілді:

Қысқа мерзімді жоспар 5
Сабақ:

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің есімі:

Сыныбы:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Кҥн және кҥн жҥйесі, Ғарыштық кеңістіктің заттық табиғаты

Сабақ негізделген оқу
мақсаты (мақсаттары)

Сабақты меңгерту

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: Сабақты айта алады
Оқушылардың басым бөлігі: талдайды
Кейбір оқушылар: ӛз ойларын толық жеткізе алады
Оқушылар: сабақта тҥсінгенін айта алады
Негізгі сөздер мен тіркестер:
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:
Талқылауға арналған тармақтар:

Тілдік мақсат

Алдыңғы тақырып
Жоспар
Жоспарланған уақыт

Басталуы.
3 –мин
Ортасы.

Жоспарланған жаттығулар (төменде
Әдістер
Ресурстар
Бағал
жоспарланған жаттығулармен қатар,
ау
ескертпелерді жазыңыз)
1Топқа бӛлу.
2.Ҥй жҧмысы
Жҧлдыздардың кӛрінетінін, кӛрінбейтінін жинақтап адамдар ғарыштық кеңістік деп
атайды. Жорамал бойынша біздің Галактикамыз сутегінен тҧратын газды бҧлттардан
пайда болды дейді. Газды заттардың бір-бірімен соқтығысуы олардың жылдамдығын
тежеп жылу қуатының пайда болуына әсер еткен деп есептейді. Ғарыштықкеңістік
дегеніміз — әр тҥрлі пішінде қалыптасып, жер атмосферасынан тысқары жатқан ӛзіндік
жҧлдыздары,ғаламшарлары, астероидтары, кометалары мен шаң-тозаңды газдары бар
ғаламшар, жҧлдыз, галактика бос кеңістік.
Кҥн — жер бетіндегі жарықтың және энергияның кӛзі. Сондықтан да адамдар және оны
7

Аяқталуы.

қоршаған дҥниенің барлығы кҥннің жарығынәтижесінде ӛмір сҥруде. ЕгерКҥн болмаса
жер бетінде жарық болмас еді, себебі Жердің жарық бӛліп шығару қабілеті жоқ. Кҥн
сәулесінің қуаты болмаса жануарлар мен ӛсімдіктер ӛмір сҥре алмаған болар еді. Кҥн —
табиғаттағы ерекше жаратылған сансыз кӛп жҧлдыздардың бірі, жерге ең жақын
орналасқан жҧлдыз. Кҥн дегеніміз — балқыған ыстық газды жарқырап тҧрған ӛте ҥлкен
шар. Кҥн мен Жердің орташа ара қашықтығы 150 млн шақырым. Кҥннің бетіндегі
температура — ӛте жоғары. Оның бетіндегі қою дақтарда температура біршама
тӛмендеу. Кҥ жарқырап шуағын шашқанымен бірге жылу да береді. Ӛсімдіктер кҥзде
және қыста дамуын уақытша тоқтатып, кӛктемде кҥн жылынғанда қайтадан ӛсе
бастайды.Жылу ӛсімдіктерден басқа жануарларға да қажет. Олардыңда кӛбеюіжәне жер
бетінетаралуы жылуға байланысты. Аспандап ғаламшарларжарқырап кӛрінеді. Барлық
ғаламшарлар Кҥнді айнала ӛзінің орбитасымен қозғалады.
Орбита дегеніміз — Кҥнді айналақозғалатын ғаламшарлардың жолы.
Меркурий — Кҥнге ең жақын орналасқан ғаламшар. Оның диаметрі Жерден 2,5 есе
кіші. Кҥнді 88 тәулікте айналып ӛтеді. Жарты шардың Кҥнге қарғана жағының
температурасы ӛте жоғары, ал қарама-қарсы жағында ӛте суық.
Шолпан (Венера). Ауданы жағынан Жерден сәл кіші. Кҥнді 225 тәулікте айналып
ӛтеді. Беткі температурасы шамамен 500ºС болатын ең жарық ғаламшар.
Марс. Оның диамерті жерден екі есе кіші. Кҥнді687 тәулікте айналып ӛтеді. Марстың
екі серігі бар — Фобос және Деймос. Серіктер Марсты айнала қозғалуымен қатар
Кҥндіде Марспен бірге айналып ӛтеді.Кҥн жҥйесіндегі бесіншіең ҥлкен ғаламшар —
Юпитер . Шолпаннан кейінгі екінші жарық ғаламшарлардың бірі.
Юпитердің 16 серігі бар.
Сатурн. Ғаламшардың ерекшелігі сансыз кӛп тастардың кесектерінен, мҧзданжәне
шаң-тозаңнан тҧратын жалпақ жарқыраған сақина тәрізді болып келуі. Диаметрі
Жерден 9,5 есе ҥлкен Кҥнді 29,5 жылда айналып ӛтеді. Айналасында 17 серігі бар.
Уран. ХVІІІ ғасырда ашылған. Нақты айтсақ 1781 жылы неміс астрономы Вильгелм
Гершель ашты. Оның Кҥннен алыстығы соншалықты, Кҥннен бӛлініп шыққан жылуды
Жерге қарағанда 400 есе кем алады.
Нептун. ХІХ ғасырда, яғни 1846 жылы ғылымға белгілі болды. Оны француз Урбен
Леверье және ағылшын Джон адамсашты. Қҧрылымы Уранға ҧқсас.
Қайталап, есте сақтау

1.
Жер бетіндегі тіршілік ҥшін кҥннің қандай маңызы бар?
2. Кҥн дегеніміз не?
3. Кҥннің жылуын қандай байлық кӛзіне жатқызуға болады?
Рефлексия
Сабақ / оқу мақсаттары шынайы ма?
Бҥгін оқушылар не білді?
Сыныптағы ахуал қандай болды?
Қорытынды бағамдау
Қандай нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Қандай нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге
кӛмектесетін не білдім?
Тексерілді:

8

Қысқа мерзімді жоспар № 6
Сабақ:

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің есімі:

Сыныбы:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Ғарышты зерттеу және ғарыштың экологиясы

Сабақ негізделген оқу
мақсаты (мақсаттары)

Сабақты меңгерту

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: Сабақты айта алады
Оқушылардың басым бөлігі: талдайды
Кейбір оқушылар: ӛз ойларын толық жеткізе алады
Оқушылар: сабақта тҥсінгенін айта алады
Негізгі сөздер мен тіркестер:
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:
Талқылауға арналған тармақтар:

Тілдік мақсат

Алдыңғы тақырып
Жоспар
Жоспарланған уақыт

Басталуы.
3 –мин
Ортасы.

Жоспарланған жаттығулар (төменде
жоспарланған жаттығулармен қатар,
ескертпелерді жазыңыз)
1Топқа бӛлу.
2.Ҥй жҧмысы
Ғарышқа ғарышкерлер қайдан ҧшырылады ?

Әдістер

Ресурстар

Бағал
ау

Поляк жазушысы Станислав Лемнің айтуы бойынша адамдар жерді игеруден не
болмаса ӛз денесінің қҧрлымымен танысудан бҧрын ғарыштық кеңістік ондағы
жҧлдыздар кӛбірек қызықтырған.Ежелгі астрономдардың басты жҧмысы
жҧлдыздардың катологын жасаумен және олардың орналасқан жерімен айналу
бағытымен анықтаумен болады .Ғарыштық кеңістікті нақтылап зерттеу жҧмыстары 17
ғасырдағы телескоптың пайда болуынан кейін мҥмкіншілік туды. Алғашқы « ҥлкейткіш
дҥрбіні » 1609 жылы Галилео Галилей ойлап шығарды. Бірақ оның кӛру мҥмкіншілігі
тек қана 3 есеге ҥлкейтті.Осы кезеңнен бастап әлі кҥнге дейін аспан денелерінің зерттеу
мақсатында телескоптың тҥрлері жаңартылуда. Оптикалық телескоптар – жарықты
линазаға немесе айна табақшаға жинау арқылы кӛріністі
анықтайды. Радиотелескоптар - ғарыштық объектілерден бӛлініп шығаратын
дыбыстармен импульстерді табақшасына жинау арқылы жҧмыс істейді.Ғарыштық
телескоптар – ғарыштық кеңістікте орналастырылады. Оның мҥмкіншілігі кӛп.Адамзат
ерте заманнан бері аспанға ҧшуды армандаған болатын.Әуе кӛлігінің шығуы олардың
ойын одан ары қарай жетеледі.Ғарышқа алғашқы жол 1957 жылы 4 қазан кҥні ашылады.
Жердің жасанды серігі алғаш рет Жердің орбитасына ҧшып шықты.Қазіргі кезге дейін
Жер орбитасына мыңдаған жасанды серіктер ҧшырылуда.Олар жер атмосферасын,
ғарыштық кеңістікті, қҧрлықпен теңіздердегі болып жатқан процестерді бақылап
отырады. Ғарышты зерттеудегі ең ҥлкен қадам 1961 жылы 12 сәуір кҥнгі бірінші
ғарышкер Юрий Алекссевич Гагариннің « Восток » атты ғарыш кемесімен жерді айнала
ҧшып,алғаш рет Жерді ғарыштан кӛруі.
Алғашқы қазақ ғарышкері Тоқтар Әубәкіров ғарышқа 1991 жылы ҧшты. Оған дейін ол
Кеңестер Одағының белгілі Батыры , ҧшқыш – сынақшы болатын. Одан кейінгі
ғарышкер Талғат Мұсабаев ғарышта ҥш рет болды. 1994 жылы ғарыш кеңістігінде 126
тәулік болды. Ал 1998 жылы халықаралық экипаждың командирі болды. Ҧшу ҧзақтығы
207 тәулікке созылды .2001 жылы тарихи оқиға болды. Талғат Мҧсабаев экипаж
9

командирі ретінде және алғашқы ғарыштық туристі алып ҧшты.

Аяқталуы.

«Сұрақ менен – жауап сенен»

Рефлексия
Сабақ / оқу мақсаттары шынайы ма?
Бҥгін оқушылар не білді?
Сыныптағы ахуал қандай болды?
Қорытынды бағамдау
Қандай нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Қандай нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге
кӛмектесетін не білдім?

Тексерілді:

Қысқа мерзімді жоспар 7
Сабақ:

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің есімі:

Сыныбы:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Жердің пайда болуы, Жер планетасының пішіні, ӛлшемі, қозғалысы

Сабақ негізделген оқу
мақсаты (мақсаттары)

Сабақты меңгерту

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: Сабақты айта алады
Оқушылардың басым бөлігі: талдайды
Кейбір оқушылар: ӛз ойларын толық жеткізе алады
Оқушылар: сабақта тҥсінгенін айта алады
Негізгі сөздер мен тіркестер:

Тілдік мақсат

10

Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:
Талқылауға арналған тармақтар:
Алдыңғы тақырып
Жоспар
Жоспарланған уақыт

Басталуы.
3 –мин
Ортасы.

Аяқталуы.

Жоспарланған жаттығулар (төменде
Әдістер
Ресурстар
Бағал
жоспарланған жаттығулармен қатар,
ау
ескертпелерді жазыңыз)
1Топқа бӛлу.
2.Ҥй жҧмысы
Жер — Кҥн жҥйесіндегі Кҥннен әрі қарай санағанда ҥшінші ғаламшар адамзаттың
тіршілік ететін бесігі. Жер эллипстік (дӛңгелекке жуық) орбита бойымен 29, 765 км/с
жылдамдықпен 149, 6 млн. км орташа қашықтықта 365, 24 орташа кҥн тәулігі ішінде
Кҥнді бір рет айналып шығады. Оның табиғи серігі – Ай. Ай Жерді 384000 км орташа
қашықтықта айналады. Жер осінің эклиптика жазықтығына кӛлбеулігі 66°33´22˝, оның
ӛз осінен айналу периоды 23 сағ 56 мин 4, 1 с. Жердің ӛз осінен айналуы себебінен
Жерде кҥн мен тҥн ауысса, ал оның осінің орбита жазықтығына кӛлбеулігі мен Кҥнді
айналуы салдарынан Жерде жыл мезгілдері ӛзгеріп отырады. Жердің жасы шамамен 4,
5 млрд. жыл деп есептеледі. Жер Кҥнді айналып жҥрген 9 планетаның ішінде мӛлшері
мен массасы бойынша 5 орында. Жердің массасы 5, 975•1021 т, орташа тығыздығы 5,
517 г/см ³, кӛлемі 1, 083 млрд. км ³, ауданы 510, 2 млн. км ³, сыртқы пішіні 3 осьті
эллипсоидқа (сфероидқа) жақын. Осы кҥнгі космогониялық тҥсінік бойынша Жер
осыдан 4, 5 млрд. жыл бҧрын Кҥн айналасындағы кеңістікте шашыраған газ - тозаң
заттан, планеталар тартылыс кҥшінің әсерінен пайда болған. Қатты материя
кесектерінің соқтығысып, жабысуынан планеталар ҧлғая берген. Газ - тозаң зат
іріктеліп, олардың жеңіл элементтері Кҥн сәулесінің қысымымен онан әрірек, ал
біршама ауырлары Кҥнге жақын орналасқан. Жер қҧрамына Кҥн жҥйесінде кездесетін
барлық химиялық элементтер енеді. Заттың планета центріне тартылуы және оның ось
бойымен айналуы салдарынан Жер эллипсоидты пішінге келген. Ғылыми деректер
бойынша Кҥн жҥйесіне жататын Жер ғаламшары бҧдан 4, 5 — 5 млрд. жыл бҧрын газды
- шаңды тҧманнан пайда болған. Ғаламшарға энергия ағысы бір қалыпты тҥспесе
тіршіліктің пайда болуы мен дамуы мҥмкін емес. Ӛйткені тірі ағзалардың тіршілігі
белгілі бір температуралық жағдайда ғана жҥріп отырады. Қорыта айтқанда, Жер
ғаламшарында тіршіліктің пайда болуының алғышарттарына — ғаламшардың қажетті
мӛлшері, энергия және белгілі температуралық жағдайлар жатады
«Сұрақ менен – жауап сенен»

Рефлексия
Сабақ / оқу мақсаттары шынайы ма?
Бҥгін оқушылар не білді?
Сыныптағы ахуал қандай болды?

11

Қорытынды бағамдау
Қандай нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Қандай нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге
кӛмектесетін не білдім?

Тексерілді:

Қысқа мерзімді жоспар №8
Сабақ:

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің есімі:

Сыныбы:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Ай – Жердің серігі

Сабақ негізделген оқу
мақсаты (мақсаттары)

Сабақты меңгерту

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: Сабақты айта алады
Оқушылардың басым бөлігі: талдайды
Кейбір оқушылар: ӛз ойларын толық жеткізе алады
Оқушылар: сабақта тҥсінгенін айта алады
Негізгі сөздер мен тіркестер:
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:
Талқылауға арналған тармақтар:

Тілдік мақсат

Алдыңғы тақырып
Жоспар
Жоспарланған уақыт

Басталуы.
3 –мин
Ортасы.

Жоспарланған жаттығулар (төменде
Әдістер
Ресурстар
Бағал
жоспарланған жаттығулармен қатар,
ау
ескертпелерді жазыңыз)
1Топқа бӛлу.
2.Ҥй жҧмысы
Ай жердің тартылыс кҥші байланысты оны айнала қозғалады.Айдың белгілі мӛлшерде
жерге әсер етеді.Теңіздердің деңгейі айдың тартылыс кҥшіне байланысты кӛтеріліп
тӛмен тҥсіп отырады.Жер мен айдың арақашықтығы 384000 км.Ай жердің табиғи
серігі.Айдың кӛлемі жердің кӛлемінен 50 есе аз.айда тіршілік жоқ,ай ӛздігінен сәле
шығармайды.Кҥн сәулесінің тҥсетін жарыққа байланысты ай сәуле шығарып тҧрғандай
болады.Ай жерді 28 кҥнде толық « рет айналып шығады.Айда суда,ауада жоқ.Айда ауа
қабығы болмағандықтан оның белінде кҥндіз +130 ыстық,ал тҥнде -170 суық
болады.Айға ең алғаш рет АҚШ-тың Аполлон ғарыш кемесі.Айға барған ғарышкерлер
астронавтар деп аталады.Ай жерден 6 есе жеңіл. Айда тек ыстық,суықтан қоғайтын
киім жҥріп –тіршілік ете алады.

12

Аяқталуы.

«Сұрақ менен – жауап сенен»

Рефлексия
Сабақ / оқу мақсаттары шынайы ма?
Бҥгін оқушылар не білді?
Сыныптағы ахуал қандай болды?
Қорытынды бағамдау
Қандай нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Қандай нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге
кӛмектесетін не білдім?

Тексерілді:
Қысқа мерзімді жоспар №9
Сабақ:

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің есімі:

Сыныбы:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Жердің глобуста және карталарда бейнеленуі

Сабақ негізделген оқу
мақсаты (мақсаттары)

Сабақты меңгерту

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: Сабақты айта алады
Оқушылардың басым бөлігі: талдайды
Кейбір оқушылар: ӛз ойларын толық жеткізе алады
Оқушылар: сабақта тҥсінгенін айта алады
Негізгі сөздер мен тіркестер:
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:
Талқылауға арналған тармақтар:

Тілдік мақсат

Алдыңғы тақырып
Жоспар
Жоспарланған уақыт

Жоспарланған жаттығулар (төменде
жоспарланған жаттығулармен қатар,
ескертпелерді жазыңыз)
13

Әдістер

Ресурстар

Бағалау

1Топқа бӛлу.
2.Ҥй жҧмысы

Басталуы.
3 –мин
Ортасы.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Аяқталуы.

«Миға шабуыл» стратегиясы.
Карта дегеніміз не?
Картада ӛзен, теңіз, мҧхит қандай тҥспен белгіленеді?
Картада қоңыр тҥспен нені бейнелейді?
Жоғарғы жағы картаның қандай бағытты білдіреді?
Тӛменгі жағы картаның қандай бағытын кӛрсетеді?
Сол жағы картаның қандай бағытын кӛрсетеді?
Оң жағы картаның қандай бағытын кӛрсетеді?
Ал не себепті мен сендерді, балалар, «сызықтық», «сандық», «атаулық» топқа деп
бӛлдім?
«Сұрақ менен – жауап сенен»

Рефлексия
Сабақ / оқу мақсаттары шынайы ма?
Бҥгін оқушылар не білді?
Сыныптағы ахуал қандай болды?
Қорытынды бағамдау
Қандай нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Қандай нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге кӛмектесетін
не білдім?
Тексерілді:
Қысқа мерзімді жоспар 10
Сабақ:

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің есімі:

Сыныбы:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Жер қҧрылысының жалпы сипаты, литосфера

Сабақ негізделген оқу
мақсаты (мақсаттары)

Сабақты меңгерту

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: Сабақты айта алады
Оқушылардың басым бөлігі: талдайды
Кейбір оқушылар: ӛз ойларын толық жеткізе алады
Оқушылар: сабақта тҥсінгенін айта алады
Негізгі сөздер мен тіркестер:

Тілдік мақсат

14

Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:
Талқылауға арналған тармақтар:
Алдыңғы тақырып
Жоспар
Жоспарланған уақыт

Басталуы.
3 –мин
Ортасы.

Аяқталуы.

Жоспарланған жаттығулар (төменде
Әдістер
Ресурстар
Бағал
жоспарланған жаттығулармен қатар,
ау
ескертпелерді жазыңыз)
1Топқа бӛлу.
2.Ҥй жҧмысы
1.Литосфераның жоғарғы қабаты жер бетіндегі барлық сулар-гидросфера, жерден 20
шақырым биіктікке дейінгі атмосфераның тӛменгі қабатын және бҥкіл тірі ағзалардың
ӛмір сҥру аймағын қосып-бҧл аралықтарды географиялық қабық деп атаймыз. 2.
Жерден басқа Кҥн жҥйесіндегі бірде –бір ғаламшарлардың географиялық қабығы жоқ.
3. Айналасын су қоршап жатқан ірі қҧрлықты материк, одан кішігірім қҧрлықты арал
деп атаймыз.
«Сұрақ менен – жауап сенен»

Рефлексия
Сабақ / оқу мақсаттары шынайы ма?
Бҥгін оқушылар не білді?
Сыныптағы ахуал қандай болды?
Қорытынды бағамдау
Қандай нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Қандай нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге
кӛмектесетін не білдім?

Тексерілді:

15

Қысқа мерзімді жоспар 11
Сабақ:

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің есімі:

Сыныбы:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Жердің заттық қҧрамы, тау жыныстары және пайдалы қазбалар

Сабақ негізделген оқу
мақсаты (мақсаттары)

Сабақты меңгерту

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: Сабақты айта алады
Оқушылардың басым бөлігі: талдайды
Кейбір оқушылар: ӛз ойларын толық жеткізе алады
Оқушылар: сабақта тҥсінгенін айта алады
Негізгі сөздер мен тіркестер:
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:
Талқылауға арналған тармақтар:

Тілдік мақсат

Алдыңғы тақырып
Жоспар
Жоспарланған уақыт

Басталуы.
3 –мин
Ортасы.

Жоспарланған жаттығулар (төменде
жоспарланған жаттығулармен қатар,
ескертпелерді жазыңыз)
1Топқа бӛлу.
2.Ҥй жҧмысы
Сұрақтар:

Әдістер

Ресурстар

Бағал
ау

1. Географиялық қабықтың құрамдас бөліктерін ата (атмосфера, гидросфера,
литосфера, биосфера)
2. Жер шарындағы ең алғашқы материкті атаңыз (Пангея)
3. Дүние жүзінде неше материк бар, оларды атап картадан көрсет (Еуразия,Африка,
Солт. Америка, Оңт .Америка, Антарктида, Аустралия)
4. Дүние жүзінде неше мұхит бар, оларды атап картадан көрсет(Тынық, Атлант, Үнді
және Солтүстік Мұзды мұхиттары)
5. Жердің ішкі құрылымы неден тұрады(жер қыртысы, мантия мен ядродан)
6. Жердің ең жұқа қабатың ата(жер қыртысы)
7. Жер қыртысының қалыңдығы таулы аудандарда қанша(80 км)
8. Жер қыртысының қалыңдығы мұхит табанында қанша км құрайды (6-8 км)
9. Мантия латын тілінен аударғанда қандай мағынаны білдіреді («жамылғы»)
10. Жердің кіндігі (ядро)
11. Ядро нешеге бөлінеді және оларға қысқаша тоқталып кет (2)
Жаңа сабағымызды бастамас бҧрын топқа бӛлінеміз: Магмалық, шӛгінді және
метаморфты тау жыныстары деп.
Бҥгінгі сабағымыз қандай тақырыпта екендігін білу ҥшін тақтадағы суретке назар
аударайық:
Бҥгінгі сабағымыздың тақырыбы: «Жердің заттық қҧрамы, тау жыныстары және
16

пайдалы қазбалар».

Аяқталуы.

«Сұрақ менен – жауап сенен»

Рефлексия
Сабақ / оқу мақсаттары шынайы ма?
Бҥгін оқушылар не білді?
Сыныптағы ахуал қандай болды?
Қорытынды бағамдау
Қандай нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Қандай нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге
кӛмектесетін не білдім?
Тексерілді:

Қысқа мерзімді жоспар 12
Сабақ:

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің есімі:

Сыныбы:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Материктер мен аралдар

Сабақ негізделген оқу
мақсаты (мақсаттары)

Сабақты меңгерту

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: Сабақты айта алады
Оқушылардың басым бөлігі: талдайды
Кейбір оқушылар: ӛз ойларын толық жеткізе алады
Оқушылар: сабақта тҥсінгенін айта алады
Негізгі сөздер мен тіркестер:
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:
Талқылауға арналған тармақтар:

Тілдік мақсат

Алдыңғы тақырып
Жоспар

17

Жоспарланған уақыт

Басталуы.
3 –мин
Ортасы.

Аяқталуы.

Жоспарланған жаттығулар (төменде
жоспарланған жаттығулармен қатар,
ескертпелерді жазыңыз)
1Топқа бӛлу.
2.Ҥй жҧмысы

Әдістер

Ресурстар

Бағал
ау

«Сұрақ менен – жауап сенен»

Рефлексия
Сабақ / оқу мақсаттары шынайы ма?
Бҥгін оқушылар не білді?
Сыныптағы ахуал қандай болды?
Қорытынды бағамдау
Қандай нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Қандай нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге
кӛмектесетін не білдім?
Тексерілді:

Қысқа мерзімді жоспар 13
Сабақ:

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің есімі:

Сыныбы:

Қатысқандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Гидросфера – Жердің су қабығы

Сабақ негізделген оқу
мақсаты (мақсаттары)

Сабақты меңгерту

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: Сабақты айта алады
18

Қатыспағандар саны:

Тілдік мақсат

Оқушылардың басым бөлігі: талдайды
Кейбір оқушылар: ӛз ойларын толық жеткізе алады
Оқушылар: сабақта тҥсінгенін айта алады
Негізгі сөздер мен тіркестер:
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:
Талқылауға арналған тармақтар:

Алдыңғы тақырып
Жоспар
Жоспарланған уақыт

Басталуы.
3 –мин
Ортасы.

Аяқталуы.

Жоспарланған жаттығулар (төменде
Әдістер
Ресурстар
Бағал
жоспарланған жаттығулармен қатар,
ау
ескертпелерді жазыңыз)
1Топқа бӛлу.
2.Ҥй жҧмысы
Мҧхит , ӛзен кӛл жер асты ,батпақ сулары және мҧздақтар мен атмосферадағы су
булары - жердің су қабығы гидросфераны қҧрайды. ( грек сӛзінен аударсақ гидро - су ).
Бҥкіл шамамен гидросферадағы судың қоры ( 97 % ) мҧхит және теңіз сулары.
Мҧхит және теңіз суларында тҧздың кӛп болуынан су кермек дәм татып, ішуге
жарамайды. 1 литр теңіз суының қҧрамында 35 грамм тҧз болады Ең жоғарғы тҧздылық
- Промилле деп атайды.
Ең жоғарғы тҧздылық байқалатын Атлант мҧхит - 35 промилл