2023-2024 оқу жылына арналған

қысқа мерзімді сабақ жоспарларын

жүктеп алғыңыз келеді ма?

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен 2022-2023 оқу жылына арналған 472-бұйрыққа сай жасалған

Қышқылдар мен негіздер теориялары

Материал туралы қысқаша түсінік

Орынбаева Айгерим Назарбайқызы

Автор материалды ақылы түрде жариялады.
Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

14 Қазан 2018

8745

6 рет жүктелген

Химия Конспект 9 сынып

Бүгін алсаңыз 25% жеңілдік
беріледі

770 тг 578 тг

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Қышқылдар мен негіздер теориялары

С. Аррениустың электролиттік диссоциация теориясы заттардың судағы ерітіндісіндегі күйін, иондарға ыдырауын қарастырады. Бұл теория қышқылдар мен негіздерге деген қазіргі заманғы көзқарастың негізі болды.Қышқыл мен негіздің әрекеттесуі сулы ортада мына сұлбамен өтеді:Қышқыл + негіз = тұз + суНхR + Ме(ОН)х= МеR+хН2О

Н+ + ОН-= Н2О

Ал, сулы ортадан басқа ортада осыған ұқсатып, реакция сұлбасын былай жазамыз:Қышқыл + негіз = тұз + еріткіш

Мысалы, аммоний хлориді мен калий амиді әрекеттесуі кезінде мына реакция жүреді: NH4CI + KNH2 = KCI +2NH3 қышқыл негіз тұз еріткіш

Қышқылдардың сутектік концепциясын (бір-бірімен байланыссыз өмірге әкелген 1923 жылы Бренстед (Дания) және Лоури (Англия)) протондық теория бекіте түсті. Бұл теория бойынша:реакцияларда қышқылдар протондарды беретін болса, ал протондарды қосатын заттарды негіздер деп атады. Қышқыл мен негіздің әрекеттесуін мына сұлбамен көрсетуге болады:

АН + В ↔АН ......В↔ А- + НВ+

Реакция жүру үшін аралық сатыда қышқыл құрамындағы сутек пен негіздің арасында сутектік байланыс орнайды десек, негіз – электрон жұптарының доноры, ал қышқыл – электрон жұптарының акцепторы болып табылады (осы түсінікті А.И. Шатенштейн ұсынған еді)

Н2О+Н2О=(Н –О ......Н – О) = Н3О + + ОН- (1) негіз қышқыл Н Н қышқыл негіз

Н3О++ОН-=2Н2О (2) қышқыл негіз екідайлы зат

Н2SO4 +H2O=H3O++HSO4- (3)қышқыл (1) негіз (2) қышқыл (2) негіз (1)NH4 ++ H2O = NH3 + H3O+ (4)қышқыл (1) негіз (2) негіз (1) қышқыл (2)

(3,4) – реакциялар судың екідайлы қасиетін дәлелдейді.NH3+NH3↔(H3N---HNH2)↔ NH4+ + NH2- (5)негіз (1) қышқыл (1) қышқыл (2) негіз (2)NH2-+H2O↔NH3+OH- (6)негіз (1) қышқыл (2) қышқыл (1) негіз (2)

NH4++NH2-→2NH3 (7)қышқыл негіз екідайлы зат

Келтірілген мысалдарда протон бір бөлшектен екіншісіне өтіп, бірі солваттанған оң зарядты ионға, екіншісі-теріс ионға айналады. Оң зарядты мына типтес иондарды H3O+,NH4 +лионий (гидроксоний) , ал OH- -NH2 - HSO4- осы типтесиондарды лиат-иондар деп атайды.Бренстед-Лоури теориясы бойынша бөлшектердің қышқылдық-негіздік қасиеттері протонды қосу немесе беру қабілеттерін салыстыру арқылы анықталады. Бөлшек неғұрлым протонды оңай берсе, оның қышқылдық қасиеті басым болады, ал оны толықтырушы бөлшектің протонды қосу мүмкіндігі аз болады, мысалы НСІ, Н2SO4- күшті қышқылдар, олардан протон оңай бөлінеді, ал қышқыл қалдықтары СІ-,НSO42- протонды нашар қосады, сондықтан олар әлсіз негіздерге жатады.

H3O+ -Н2SO4 - NH4 + - H2OҚышқылдық қасиет артадыH2O - Н2SO4- - NH3 - O H-Негіздік қасиет артады 1923 жылы қышқылдар-негіздер теориясына Т.Н.Льюис өз үлесін қосты. Электрон доноры – негіздер қышқылдардан протонды қосса, электрон акцепторы – қышқылдар негіздерге протондарды береді. Бренстед – Льюис теориясы бойынша негіздер туралы пікірі бір-біріне сәйкес келсе, Льюис теориясы бойынша қышқылдарға протонды қышқылдардан басқа электрон акцепторлар да жатады: ВF3, SO3, AlCl3, Ag+. Бұл бөлшектер бізге белгілі протонды қышқылдар сияқты индикаторлар түстерін өзгертеді. Бренстед теориясы бойынша қышқыл мен негіздерге электробейтарап бөлшектен басқа иондар да жатады. Мысалы, NH4+(қышқыл), Н2РО4- (қышқыл, негіз), НРО42- (қышқыл, негіз), РО43- (негіз).

F Н F НF В + :N Н F В N Н Н F Н F Н қышқыл негіз кешенді комплекс

Льюис теориясы қышқыл мен негіздің әрекеттесуін донорлы-акцепторлы әсерлесу арқылы кешенді қосылыстың түзілуіне әкеледі.Бұл теорияның кемістіктеріне тоқталсақ:1) протонды қышқылдар (НСІ, Н2SO4) қышқылдық-негіздік әрекеттесу негізінде электрон жұптарын қоспайтынын түсіндіре алмайды;2) қышқыл мен негіздің күштерін өзара салыстыруға келмейді.

1939 жылы Қазақстандық ғалым М.И. Усанович қышқылдар мен негіздерге қатысты өзінің тоериясын ұсынды. Бұл теория осыған дейін белгілі теорияларды біріктірді.Қышқылдар деп катиондарын беретін немесе анион мен электронды қосатын бөлшек, яғни негіздерді бейтараптап, тұз түзетін зат. Негіздер анион мен электрондарды беретін, катиондармен қосылысып тұз түзетін зат деп қарастырады.Бұл анықтама бойынша біз білетін тотығу-тотықсыздану реакциясы да осы қышқылдық-негіздік әрекеттесуге келіп саяды. Заттардың қышқылдық-негіздік қасиетттерін анықтау үшін қосылыстағы орталық атомның координациялық қанығу дәрежесін және периодты жүйедегі орнына көңіл бөлу керектігін атап көрсетті. 1952 жылы Р. Малликен қышқылдар мен негіздердің квантты механикалық теориясын ұсынды, ол да Усанович теориясы сияқты жалпылай теория, бірақ күрделірек. Аталған теориялардың әрқайсысы қышқылдар мен негіздерді әр қырынан сипаттап, бірін-бірі толықтырады.

Материал жариялап тегін сертификат алыңыз!

Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!