РНК құрылымы

Рибонуклеин қышқылының молекуласының құрылымы

РНҚ - бұл қысқартылған сөз рибонуклеин қышқылы. Бұл көрсетілген функциялар мен сипаттамаларға сәйкес ақуыздарды синтездеу үшін генетикалық ақпаратты ДНҚ-дан беруге жауапты нуклеин қышқылы. РНҚ эукариоттық және прокариоттық жасушалардың цитоплазмасында болады. Сол сияқты, РНҚ кейде қайталануы мүмкін бір тізбектен тұрады. Ол тізбек түзетін біріктірілген нуклеотидтерден тұрады. Әрбір нуклеотид мыналардан тұрады: қант (рибоза), фосфат тобы және 4 азотты негіздер (аденин, гуанин, урацил және цитозин). РНҚ қажетті ақуыздардың синтезі үшін ДНҚ-ның генетикалық ақпаратын алып жүреді. Яғни, РНҚ әр ДНҚ генінен ақпаратты көшіреді, содан кейін цитоплазмаға өтіп, рибосомамен тікелей ақуыз синтезі үшін байланысады.

РНҚ-ны 1868 жылы Фридрих Мишер зерттей бастады, сол сияқты ол ДНҚ-ны зерттеген және нуклеин қышқылдарының зерттелуіне ықпал еткен алғашқы адам болды.
РНҚ молекуласының құрылымы. ДНҚ мен РНҚ бірдей; мономерлі тізбек — нуклеотидтерден тұрады, сонымен қатар олардың арасында төмендегідей айырмашылықтар бар:
1. Олардың молекуласындағы қанттардың құрамы әр түрлі. РНҚ рибозадан құралған, сондықтан рибонуклеин қышқылы деп аталады, ал ДНҚ-ның құрамы көмірсудың дезоксирибозасынан тұратындықтан, дезоксирибонуклеин қышқылы деп аталады.
2. ДНҚ, мен РНҚ-ның құрамындағы аденин (А), гуанин (Г) және цитозин (Ц) бірдей, ДНҚ-да — тимин (Т), ал РНҚ-да соған ұқсас урацил (У) орналасады.
3. ДНҚ екі тізбекті, ал РНҚ бір тізбекті. Бірақ РНҚ-ның сәйкес нуклеотидтері қосылған жерлері қос тізбекті болады.
РНҚ молекуласының мөлшері, құрылымы және қызметіне қарай әр түрлі. Олар мыналар:
1. Тасымалдушы РНҚ (т-РНҚ). Жасуша ядросындағы т-РНҚ-ның мөлшері 10%-тей болып, молекулалық салмағы 20 000—50 000-ға дейін жетеді. т — РНҚ-ның негізгі қызметі ақуыз молекуласының синтезі кезінде аминқышқылдарын рибосомаларға тасиды. Әрбір аминқышқылының өзіне тән ерекше т-РНҚ-сы болады, яғни аминқышқылының әрқайсысына бір т-РНҚ сәйкес келеді. Сондықтан да т-РНҚ-ның жиырмадан астам түрі бар. Олар бірінші реттік құрылымымен ерекшеленеді.
т- РНҚ-ның екінші реттік құрылымы «жоңышқа жапырағына ұқсас келеді. т-РНҚ молекуласының бірнеше нуклеотидтері комплементтік негіздеріне сәйкес бір-бірімен өзара байланысады да, оның пішіні жонышқа жапырағына ұқсас болады. т- РНҚ-ның «Е» бөлігінде ДНҚ-ның аппаратына сәйкес үшөрім (триплет) болады да, ал оған қарама-қарсы тұрған «Д» бөлігіне үшөрімге сәйкес келетін аминқышқылын жабыстырып алады.
2. Рибосомалық РНҚ. Жасушадағы РНҚ-ның 85%-ін р-РНҚ құрайды. Рибонуклейн қышқылының бұл түрі рибосома органоидында кездеседі. р — РНҚ-ның молекулалық салмағы 700 000— 3000 000-ға дейін ауытқып отырады. Ол рибосомада ақуыз синтезіне қатысады.
3. а-РНҚ (ақпараттық немесе қалыптық РНҚ). а-РНҚ жасушадағы рибонуклеин қышқылының 5%-ін құрайды. Молекулалық салмары 100-ден 10 000-ға дейін ауытқып отырады. Бұл -жоғары молекулалы рибонуклеин қышқылы. Қысқа мерзім ішінде өмір сүреді. Мысалы, бактерия жасушаларында 5 минут, жануарлар жасушасында 12—16 сағ, ал кейбір жасушаларда бірнеше күнге дейін тіршілік етеді. а — РНҚ, ДНҚ молекуласының белгілі бір бөлігінде РНҚ — полимераза ферментінің әсерінен синтезделеді. Сондықтан а-РНҚ, ДНҚ молекуласының белгілі бір бөлігінің көшірмесі болып табылады. а — РНҚ, ДНК, молекуласында көшірілген тұқым қуалау ақпаратын р — РНҚ-ға береді де, осыдан кейін өзі ыдырап кетеді.