Ересек топ
Сөйлеуді дамыту: Күз сыйы
Оқу қызметінің мақсаты
Балалардың "күз сыйлары", көгөністер мен жемістер, жөніндегі ұғымдарын
жетілдіру, [о], [ө] дауысты дыбыстары жөнінде ұғымдар қалыптастыру; дауысты
дыбыстардың сөздердің құрамында жіңішке және жуан болуына мысалдарын
көрсету; "жемістер" мен "көгөністер" жалпылауыш сөздерінің мағынасын
пысықтау, "күз сыйларының" адам өмірінде алатын орны туралы білімдерінің
аясын кеңейту; әңгіме жанры туралы түсініктерді қалыптастыру.
Балаларды "күз сыйлары" туралы оқылған әңгіменің мазмұнын, суреттерге
қарамай-ақ, құлақпен тыңдап, есте сақтап, өздігінен сұрақтарға неғұрлым
толық жауаптарды құрастыруға үйрету; [о], [ө] дауысты дыбыстарының
артикуляциясын жаттықтыру, оқылған мәтінде кездесетін сөздердің
құрамындағы осы дауысты дыбыстарды есту, ажырату біліктерін,
фонематикалық қабылдау дағдыларын қалыптастыру; есту зейінін, есте сақтау,
елестету, ойлау, сөйлеу қабілеттерін дамыту.
Балаларды адамның даладағы еңбегін, еңбек нәтижелерін бағалауға,
зеректікке тәрбиелеу.

Сөздік жұмыс
Балалардың сөздік қорына "салат", "ыстық тағам", "нәрсу (клмпот)", "тұздама",
"дәрумен" сөздерін ендіру; "жеміс", "көгөніс" жалпылауыш сөздеріне қатысты
сөздерді айтқызып, сөйлеу қабілеттерін жетілдіру.

Әдіс-тәсілдер
Аудиожазбаны тыңдау, сәлемдесу шеңбері, слайдты немесе суретті көрсету,
қимылды және сөздік эстафета, әңгімені мәнерлеп оқу, тірек суреттер негізінде
әңгіме бойынша сұрақ-жауап, сергіту сәті, артикуляциялық жаттығу, оқу
қызметін пысықтау, балалардың іс-әрекетін бағалау. 

1

Құрал-жабдықтар
1. КӨРНЕКІЛІК МАТЕРИАЛДАР
Көңілді және салмақты әуенжазбасы.
Суреттер немесе слайдтар сериясы: шыны ыдысқа (банка) жабылған нәрсу
(компот), шырын, қияр мен қызанақ тұздамалары, ыдыстарда көгөністер мен
жемістерден салаттар, ыстық тағамдар үлгілері.
Көрнекіліктерге тақта немесе панно, көрсеткіш.
Әңгімеге тірек суреттері:
- қияр, қызанақ, пияз;
- картоп, асқабақ, орамжапырақ, сәбіз, қызылша;
- алма, өрік, алмұрт, алхоры;
- лимон, апельсин, банан, ананас.
Ырғақты, темпі орташа әуенжазбасы.
[о], [ө] дауысты дыбыстары артикуляциясының сызбалы суреттері.
2. ҮЛЕСТІРМЕЛІ МАТЕРИАЛДАР
Балалар санына сай жеміс, көгөніс нақпішіндері немесе суреттері.
 

Оқу қызметінің барысы
1. КІРІСПЕ БӨЛІМ
1.1. Аудиожазбаны тыңдау.

Әуенді тыңдау және бейнелерді көру үшін QR-кодты сканерлеңіз

 Көңілді және салмақты әуенжазбасы қосылады.
Сәлемдесу шеңбері.
– Күз жапырақты аямайды,
Желге ұшырып, айдайды.
Біз десе ажырамаймыз,
Дос болып, тату ойнаймыз.
– Балалар, сендер күздің сыйлары туралы не білетіндеріңді байқап көрейік.
1.2. Слайдты немесе суретті көрсету.
 Үстел басына шыны ыдысқа жабылған нәрсу (компот), шырын, тұздалған қияр
2

мен қызанақ қойылады. Ыдыстарда көгөністер мен жемістерден салаттар,
ыстық тағамдар қойылады.

 

 

– Балалар, мына тағамдарды таныдыңдар ма? Атап көріңдерші. Осы тағамдар
қайдан келді екен? 
 Балалар нәрсу (компот), тұздама, салат және көженің құрамындағы таныған
жемістер мен көгөністерді атайды.
 Егер көрнекіліктерді  көргенде балалар белсенділік байқатпаса, педагог бір-екі
негізгі суретті көрсетуі мүмкін.
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Қимылды және сөздік эстафета. "Жемістер мен көгөністер."
Мақсаты – балалардың жеміс пен көгөніс түрлерін ажырату, ортақ қасиеттері
бойынша бөле білу біліктерін жетілдіру.
Шарты. Ойынды өткізу үшін педагог мына шарттарды ұйымдастыру керек:
1) балаларды екі бағанға, екі топқа  бөлу, топтарды "жемістер" мен
"көгөністер" деп атау;
2) ойын алаңының қарама-қарсы шетіне қатарынан екі орындыққа (үлкен
текшеге) бір бос табақшадан қою, екі табақшаның ортасына тағы бір үстелге бір
үлкен ыдысқа жеміс пен көгөністердің нақпішіндерін араластырып салу;

 

3

 

3) нақпішіндер жеткіліксіз болып жатса педагог бірыңғай мөлшердегі жемістер
мен көгөністердің үлестірмелі жеке сурет-карточкаларды дайындайды; 
4) балаларды жаттығудың шарттарын ұстануға шақыру, ереженің орындалуын
бақылау;
5) әрбір ойыншының қолға алған жемісі не көгөнісінің атауын тыңдау, қажетті
табақшаға топтастырылып салу тәртібін бақылау, балаларды мақтау.
Балалар келесі шарттарды ұстану қажет:
1) белгі бойынша әрбір топтың бірінші тұрған екі ойыншысы ойынды бастайды;
2) әрбір топтың ойыншысы табақшаларға жеткен кезде, қолына тек көгөністің
немесе жемістің бірін алып, педагогке атап, "бұл жеміс" немесе "бұл
көгөніс" деп қажетті табақшаға салып, өз тобына қайта оралуы қажет.
 Барлық жемістер мен көгөністер жиналған кезде, педагог ойынның
аяқталғанын жариялап, жемістер мен көгөністердің дұрыс жиналғандарын
тексеріп, нәтижені айтады.
 Бұнда әрбір баланың қатысуы, жеке жауап айтуы өте маңызды, сондықтан
педагог осы талаптарға ерекше көңіл аударады, балаларды мақтайды.
 Қателер болса балалардың бірі шақырылып, оларды түзетеді; бала дұрыс
түспеген нақпішінді (сурет-карточканы) өз топтамасына қосады.
– Балалар, қазір барлығымыз тең екі бағанға тізіліп, екі топ болып, тұра қалайық.
– Мен алаңның арғы шетіне көптеген көгөністер мен жемістерді араластырып
қойдым. Белгі бойынша топтың басында тұрған балалар, жарысып келіп мына
табақшадан сол жаққа жемістерді, оң жаққа көгөністерді біреуден алып, жеке
табақшаларға салады. Қолға алған затты атап, бағанның соңғы ұшына барып
тұрады.
 Егер балалардың саны жемістер мен көкөністерден асып жатса, қайталама
нұсқаларды салып қою керек. Әрбір бала бір данадан алып, салуы тиіс.
– Тамаша, міне, көгөністер мен жемістер бөлек жиналды. Жарайсыңдар.
– Орындарыңа отырыңдар. Ал, мен сендерге жеміс пен көгөністер туралы
қызықты әңгіме оқып берейін.
2.2. Әңгімені мәнерлеп оқу. «Көгөністер мен жемістер дауы.»
4

«Көгөністер мен жемістер дауы.»
«Бір күні бақшада піскен көгөністер мен жемістер бірі-бірімен дауға түсіпті.
Көгөністер: қияр, қызанақ, пияз былай айтады:
– Біз адамға жаз бойы, салатта араласып, дәрумендер береміз. Біз астықтың
басымыз!
Олардың мақтанышын картоп, асқабақ, орамжапырақ, сәбіз бен қызылша
жалғастырады:
– Біз күзде пісіп, қысқа қоймаларға мол жиналып, адамды бір жыл асыраймыз.
Міне, біздің мықтылығымыз!
Бұндайды естіген жемістер жауап береді:
– Біз: алма, өрік, алмұрт, алхоры баубақшада, ағашта, бір-бірімізге жақын
боламыз және кейін дастарханның ортасында үлкен ыдыста бірге жатамыз.
Адам бізден нәрсу (компот) жасайды. Қайдай тәтті!
Тағы бір жемістер былай дейді:
– Қазақ жерінде қонақ болсақ та, біз лимон, апельсин, банан, ананас, шырынға
толып тұрамыз, сондықтан балалардың сүйікті жемісі болып шықтық.
Дәрумендерге толып тұрмыз. Бізді бірінші орынға қойыңдар!
Осы дауды естіген адам:
– Менің күнім жеміс-көгөністерсіз өте қиын болар еді. Сендер дастарханда,
нәрсуда, шырында, салатта, ыстық тағамда барсыңдар. Барлықтарыңды жақсы
көремін. Көмектерің үшін үлкен рақмет, – деп дауды тоқтатты.»
2.3. Тірек суреттер негізінде әңгіме бойынша сұрақ-жауап.
– Балалар, әңгіме не туралы, қалай аталады?
– Әңгіме немен басталады?
– Содан соң не болды?
– Дауға қандай көгөністер қатысты?
– Тағы дауға нелер қатысты?
– Олардың пікірі қандай болыпты?
– Біздің Қазақстандағы бау-бақшаларда барлық жемістер өсе ме?
– Оларды балалар не үшін жақсы көреді екен?
– Дау тоқтады ма? Дауды кім тоқтатты?
– Адам дауды қалай тоқтатты?
 Балалардың мәтінде жақын сөздерді қолданып, жауап айтқанын қамтамасыз
ету үшін педагог тірек суреттерді қолданады.

5

Әңгімеге тірек суреттер:
- Қияр, қызанақ, пияз;
- Картоп, асқабақ, орамжапырақ, сәбіз, қызылша;
- Алма, өрік, алмұрт, алхоры;
- Лимон, апельсин, банан, ананас.
2.4. Сергіту сәті. "Көгөністер мен жемістер."
– Балалар, жемістер мен көгөністер, адам күннің жылуы, күннің шуағынсыз
өспейді. Біз алаңға шығып, күннің астында жемістер мен көгөністер болып
билейік.
Ырғақты, темпі орташа әуенжазбасы қосылады.

Әуенді тыңдау және бейнелерді көру үшін QR-кодты сканерлеңіз

Қияр, пияз, қызанақ (екі жаққа кезек шапалақтау),
Картоп, орамжапырақ.
Топырақта өседі (шоқайып отыру),
Жазда, күзде піседі.
(Марш ырғағымен екі жаққа кезегімен айналу, қолмен шапалақтау).
Алхоры, өрік, алма (екі жаққа кезек шапалақтау),
Алмұрт, апельсин, хурма,
Ағаштарда өседі (аяқ ұшына тұру, қолдарды жоғары созу),
Тәтті болып піседі.
(Марш ырғағымен екі жаққа кезегімен айналу, қолмен шапалақтау).
2.5. Артикуляциялық жаттығулар. [о], [ө] дауысты дыбыстары.
2.5.1.
– Балалар, бүгін біз тағы да екі ерекше естілетін дауысты дыбыстарды
6

байқаймыз. Олар [о], [ө] дауысты дыбыстары.
– Осы дауысты дыбыстар сөздердің арасында жасырынып жүреді.
– Тыңдап көріңдер: 
– "Ооо-рамжапырақ" ...
– "Өөө-рік" ...
– Осы сөздердің естілуі бірдей ме? Иә. Біреуі жіңішке естіледі, біреуі жуан
естіледі. Жақсы.
– "Орамжарыпақ" пен "өрік" сөздерінде [о], [ө] дыбыстары қай жерде естіледі:
басында, ортасында, соңында ма? "Ооо-рамжарыпақ", "өөө-рік" (Сөздің басында
естіледі).
2.5.2.
 Педагог балаларға ұсынған сөздердің құрамындағы [о] дыбысын дауыс
қарқынымен, ырғағымен белгілеп айтады. Балалардан тура солай айтуды талап
етеді.
[о]:
Менің соңымнан қайталаймыз:
– Ото, опо.
– Отан, Оспан.
– Тоқым [тоқұм] - тосын [тосұн]
– Айбол, футбол. 
– Оп-оп-оп.
– Қандай дыбысты біз дауысымызбен көрсеттік? ([о] дыбысын) Дұрыс
айтасыңдар.
– Балалар, бұл сөздерде [о] дыбысы жіңішке естілді ме? Жуан естілді ме? (Жуан
естілді)
– Иә, [о] дыбысы – жуан дауысты дыбыс. Қайталаймыз.
– Біз [о] дыбысын айтқанда ауаның шығуына ештеңе кедергі болмайды.

– Ооо.., о.., о.., (артикуляцияны көрсету). Менің соңымнан қайталаймыз.
Бірнеше балаға жеке қайталату, ауыз қуысы мүшелерінің қалыптарын
қадағалау.
– Охо-хоо.
– Охо. Жарайсыңдар.
2.5.3.
7

Педагог балаларға ұсынған сөздердің құрамындағы [ө] дыбысын дауыс
ырғағымен белгілеп айтады. Балалардың айтуын қадағалайды.
[ө]:
Менің соңымнан қайталаймыз:
– Өтө - өкө
– Өлке [өлкө], өкпе [өкпө].
– Көлік [көлүк], бөлік [бөлүк].
– Сөз – көз
– Көктем [көктөм].
– Біз қандай дыбысты дауысымызбен көрсеттік? ([ө] дыбысын) Дұрыс
айтасыңдар.
– Балалар, бұл сөздерде [ө] дыбысы жіңішке естілді ме? Жуан естілді ме?
(Жіңішке естілді)
– Иә, [о] дыбысы – жуан дауысты дыбыс. Қайталаймыз.
– Біз [ө] дыбысын айтқанда ауаның шығуына ештеңе кедергі болмайды.

 – Өөө ... , ө ... , ө ...  (артикуляцияны көрсету). Менің соңымнан қайталаймыз.
Бірнеше балаға жеке қайталату, ауыз қуысы мүшелерінің қалыптарын
қадағалау.
– Өте жақсы. Жарайсыңдар.
– Балалар, [о], [ө] дыбыстарын біз неге дауысты деп айтамыз? (Ауаның шығуына
ешқандай кедергі болмайды) Жарайсыңдар.
3. ҚОРЫТЫНДЫ
Оқу қызметін пысықтау, балалардың іс-әрекетін бағалау.
– Балалар, бүгін біз күздің қандай күз сыйлары туралы әңгімені оқыдық?
(Жемістер мен көгөністер туралы әңгіме)
– Жарайсың, Дамир, көгөністер мен жемістер туралы әңгіме оқыдық.
– Балалар, әңгіме қалай аталады? ("Көгөністер мен жемістер дауы.")
– Балалар, адамға жемістер мен көгөнімтердің қайсы маңызды? Қайсысы артық?
(Жемістер мен көгөністер бірдей)
– Оны сендер қалай білдіңдер? Дауды кім шешті? (Дауды адам шешті.)
– Адам не деді? (Адам көгөніс пен жемісті бірдей жақсы көреді. Адам: «Рақмет,»
8

– деді)
– Жарайсыңдар.
– Ал, біз қандай дыбыстарды айтып, тілімізді жаттықтырдық? (Біз [о] мен [ө]
дыбыстарын айттық)
– Жаттығуларға сендер белсенді қатысып, осы дыбыстарды сөздер құрамында
ажырата білдіңдер.
– Балалар, біз жемістер мен көгөністерді жеп, көзімізбен көріп жүргенде,
олардың қолымызға түсуі үшін адам өте көп еңбектенетінін ұмытпайық.
Адамның еңбегін қадірлейік.
Оқу қызметіміз аяқталды. Жарайсыңдар.

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22