Салыстырмалы лингвомәдениеттану: ғылыми бағыты және шет тілін оқытудағы қолданысы

Қабылбаева Аружан Серікқызы.
КЕАҚ «Семей қаласының Шәкәрім атындағы университеті»,
Филология Жоғары Мектебі, Шет тілдер кафедрасы
E-mail: aru.kabylbayeva@mail.ru

Қазіргі кезеңде жаһандану үрдістері мен мәдениетаралық байланыстардың күшеюі шет тілін оқытудың жаңа әдістемелік және лингвистикалық негіздерін қалыптастыруды талап етеді. Бұл бағытта салыстырмалы лингвомәдениеттану – тіл мен мәдениетті біртұтас жүйе ретінде қарастыратын интегративті ғылыми сала – ерекше маңызға ие болып отыр. Тілді тек грамматикалық құрылымдар жиынтығы ретінде емес, ұлттың дүниетанымы мен менталитетін жеткізуші мәдени код ретінде тану қажеттілігі артып келеді.

Лингвомәдениеттану – тіл мен мәдениеттің өзара байланысын зерттейтін ғылым. Ал салыстырмалы лингвомәдениеттану – бұл бірнеше тіл мен мәдениеттегі тілдік бірліктерді, олардың семантикалық, прагматикалық және мәдени ерекшеліктерін салыстыра отырып талдайтын қолданбалы бағыт.

Бұл ғылым лингвистика, мәдениеттану, этнолингвистика, психолингвистика, лингвоелтану тәрізді салалармен тығыз байланыста дамиды. Оның басты объектісі – мәдени мағынасы бар тілдік бірліктер: фразеологизмдер, мақал-мәтелдер, рәміздер, концепттер. Ал зерттеу пәні – осы бірліктер арқылы берілетін ұлттық мәдениет пен дүниетаным.

Қазақ және ағылшын тілдеріндегі фразеологизмдер мен рәміздік тілдік бірліктерді салыстыру олардың мәдениетке, ұлттық мінезге, дүниетанымға тән қырларын айқын көрсетеді. Мысалы:
- Қазақ тіліндегі «бетmonшадай болды» фразеологизмі ұялу эмоциясын білдірсе, ағылшын тілінде бұл “he blushed to the roots of his hair” деп беріледі.
- Метафоралар мен символдардың да ұлтқа тән ерекшеліктері бар: қазақ тілінде «қара» түс көбінесе қайғыны білдірсе, ағылшын мәдениетінде бұл жалпы зұлымдықтың символы ретінде қолданылады.

Салыстырмалы лингвомәдениеттану тәсілі білім алушылардың мәдениетаралық құзыреттілігін қалыптастыруда маңызды құрал ретінде танылады. Бұл тәсіл студенттерге:
- Тілдік бірліктердің ұлттық-мәдени мазмұнын түсінуге;
- Мәдениетаралық диалог жүргізуге;
- Шынайы тілдік жағдаяттарда бейімделуге мүмкіндік береді.

Практикада лингвомәдени тәсілге негізделген сабақтарда фразеологиялық сөздіктер, мақал-мәтелдер, көркем әдеби мәтіндер, мәдени жағдаяттарды бейнелейтін рөлдік ойындар қолданылады.

Қорытынды

Салыстырмалы лингвомәдениеттану – қазіргі тіл біліміндегі интегративті, әрі болашағы зор ғылыми бағыттардың бірі. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі лингвомәдени бірліктерді салыстыра зерттеу арқылы студенттердің лингвистикалық әрі мәдени құзыреттілігі артады. Шет тілін меңгеру процесінде лингвомәдени тәсілді қолдану – тұлғааралық, мәдениетаралық коммуникацияны дамытуға бағытталған маңызды қадам.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Маслова В.А. Лингвокультурология. – М.: Академия, 2001.
2. Красных В.В. Этнопсихолингвистика и лингвокультурология. – М.: Гнозис, 2002.
3. Карасик В.И. Языковой круг: личность, концепты, дискурс. – Волгоград: Перемена, 2004.
4. Хроленко А.Т. Лингвокультурология: учебное пособие. – СПб.: Лань, 2010.
5. Стернин И.А. Введение в лингвокультурологию. – Воронеж: Изд-во ВГУ, 2002.
6. Тагильцева А.А. Лингвокультурология: вопросы теории и практики. – Казань, 2015.
7. Қайдар Ә. Қазақ тілінің өзекті мәселелері. – Алматы: Арыс, 1998.