у=f(x),
функциясын натурал аргументті
функция немесе сандық тізбек деп атайды
және у=f(n) немесе , … … деп, яғни тізбек мүшелерін,
әдетте оның реттік нөмірлерін көрсететін индекстер жазылған
әріптермен белгілейді.
Егер сандар тізбегі (функция)
алғашқы натурал сандар жиынында
берілсе, онда тізбек шектелген сандар
тізбегі; егер барлық натурал сандар
жиынында берілсе, онда тізбек
шексіз сандар
тізбегі деп
аталады.
Мысалы:
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, … –
шексіз сандар тізбегі;
1, 3, 5, 7, 9, …, 99 – шекті
сандар тізбегі.
Тізбекті құратын
сандарды тізбектің
мүшелері деп
атайды. , … …
Бірсарынды тізбектер.
Егер тізбегінде
әрбір мүшесі
алдыңғы мүшесінен үлкен болса, онда
тізбек өспелі;
(1, 3, 5, 7, 9, … , 99 –
өспелі)
Егер
әрбір мүшесі
алдыңғы мүшесінен кіші болса, онда
тізбек кемімелі;( -10, -12, -14, …, -98 –
кемімелі)
әрбір мүшесі
алдыңғы мүшесіне тең болса,
онда тұрақты
тізбек( –
тұрақты)
деп
аталады.
Тізбектің кез келген мүшесін
белгілі бір нөмерден бастап алдыңғы мүшелері арқылы анықтайтын
тәсілді рекуренттік
тәсіл
дейді.
Мысалы, тізбектер өмірде
кездеседі:
-
1. бактериялардың көбеюі:
бактериялар бір жасушаны екіге бөлу арқылы көбейеді, сонда 1; 2; 4;
8; 16; ... тізбегі пайда болады.
-
2. Фибоначчи саны (1; 1; 2; 3;
5; 8; 13; 21; … .): теңіз жұлдыздары; сәулелерінің саны; түрлі
күрделі түсті өсімдіктердің гүлшоғырлары: ирис гүлінің 3 күлтесі,
бәйшешекте (примула) – 5, жусанжапырақты ойраншөпте (амброзия) –
13, қарапайым егінекте (нивяник) – 34, ақкекіреде (астра) – 55 және
89 күлте; өсімдіктердің бұтақтары; Паскаль үшбұрышында
коэффициенттер қосындысы.
-
3. Пирамида түрінде қаланған
кірпіштердің әр қатардағы кірпіш саны, тағы сол
сияқты.
1-мысал. Мына жазылған сандар
тізбек болып табыла ма?:
-
5;10;15;20;25; … ? Жауабы:
болады, өйткені сан тізбегінің бірінші мүшесі-5, екінші мүшесі-10.
байқағанымыздай, әрбір мүшесін беске қосқанда келесі мүшесін табуға
болады. Қандайда бір заңдылыққа тәуелді. Бұл тізбекте алтыншы
мүшесі көрсетілмесе де 30-ға тең болатынын
білеміз.
-
13; 24; 1;7; 46? Жауабы:
екінші жағдай тізбек бола алмайды, себебі бұл сандар жиыны
шектеулі.
2-мысал. Тізбегінің жалпы мүшесін табу
керек. Жауабы:
|