Сәндік-қолданбалы өнер және оның заманауи интерпретациясы

Автор: Кисабекова Мадина Канатбековна

Сәндік-қолданбалы өнер – адамның тұрмыс-тіршілігі мен рухани болмысын байланыстыратын ерекше өнер саласы. Ол адамның күнделікті өміріне көркемдік пен мағына беріп қана қоймай, ұлттық мәдениеттің ұрпақтан ұрпаққа жалғасуына септігін тигізеді. Әрбір өркениет өз заманында сәндік-қолданбалы өнер арқылы эстетикалық, әлеуметтік, рухани құндылықтарын көрсетіп отырған. Қазіргі жаһандану жағдайында бұл өнер өзінің классикалық сипатынан алыстап, заманауи интерпретацияларға ие болуда. Осы мақалада сәндік-қолданбалы өнердің тарихы, маңызы және бүгінгі күндегі жаңа бағыттары талданады.

Сәндік-қолданбалы өнер – қолөнер мен көркемдіктің тоғысқан нүктесі. Ол тек функционалды заттарды жасау емес, оларды көркемдеу, шебердің ішкі дүниесін жеткізу, эстетикалық талғамын білдіру құралы. Қазақ халқында бұл өнер ежелден бері кең таралған. Ағаштан ою ою, кесте тігу, киіз басу, зергерлік бұйымдар жасау, теріден, сүйектен тұрмыстық заттар әзірлеу – бәрі осы саланың құрамдас бөлігі.

Мәселен, киіз үйдің ішіндегі жабдықтар – тек тұрмыстық қажеттілік емес, сонымен қатар әр рудың, отбасының эстетикалық ұстанымын көрсететін заттар. Кілемдердегі ою-өрнектер, сандықтағы бедерлер, ыдыстардағы көркемдік – бәрі өзінше сөйлеп тұрады.

Осы өнер түрі ғасырлар бойы тек материалдық емес, рухани құндылықты да сақтап келді. Қазақ шеберлері табиғатпен үндесіп, экологиялық таза материалдарды пайдаланды. Бұл – қазіргі «slow design» немесе «эко-дизайн» ұстанымдарына үндес.

Бүгінгі күні сәндік-қолданбалы өнер тек этнографиялық мұра ретінде емес, заманауи дизайн мен өнер әлемінде де жаңа реңк алып келеді. Шеберлер мен дизайнерлер ұлттық элементтерді заманауи эстетикамен ұштастырып, жаңа үлгілер мен стильдер жасап жүр.

Мысалы, жастар арасында этностильдегі киімдер мен әшекей бұйымдар сәнге айналды. Қазақ ою-өрнектері заманауи киім үлгілерінде, интерьер дизайнында, зергерлік әшекейлер мен аксессуарларда қолданыла бастады. Көптеген дизайнерлер фольклорлық элементтерді минимализммен ұштастырып, жаңа трендтерді қалыптастыруда.

Қазақстандық жас шеберлердің туындылары халықаралық көрмелер мен жәрмеңкелерде жоғары бағаланып жүр. Бұл – қазақ сәндік-қолданбалы өнерінің жаһандық мәдениетке енуінің бір көрінісі.

Цифрлық технологиялар дәстүрлі өнерге жаңа тыныс берді. 3D-модельдеу, графикалық дизайн, лазерлік ою, цифрлық кесте тігу сынды жаңа технологиялар арқылы шеберлер бұрын-соңды мүмкін болмаған туындыларды жасап жүр. Бұл сәндік-қолданбалы өнердің өндірісін жеңілдетіп қана қоймай, шығармашылық мүмкіндіктерін кеңейтті.

Сонымен қатар, әлеуметтік желілер мен электронды платформалар арқылы қолөнершілер өз бұйымдарын кең аудиторияға ұсынуға мүмкіндік алды. Бұл – дәстүрлі өнердің коммерциялық мүмкіндігін арттырды, жаңа буын өкілдерінің қызығушылығын оятты.

Сәндік-қолданбалы өнер – мәдениетті сақтаудың, жаңғыртудың және таратудың бірегей жолы. Оның болашағы – дәстүр мен заманауи үрдістердің үйлесімінде жатыр. Бұл өнер түрін дамыту үшін:

• Шеберлерге арналған білім беру курстарын, көрмелер мен байқаулар ұйымдастыру;

• Заманауи технологияларды үйрету;

• Жас дизайнерлерді ұлттық элементтермен жұмыс істеуге ынталандыру;

• Мемлекеттік және қоғамдық қолдауды күшейту қажет.

Жоғары оқу орындарында сәндік-қолданбалы өнерге бағытталған мамандықтар ашылып, ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілсе, бұл салада жүйелі даму болар еді.

Сәндік-қолданбалы өнер – ұлттың рухани коды, мәдени жадының көрінісі. Қазіргі заманда бұл өнер жаңа мәнге ие болып, заманауи формалар мен технологиялар арқылы қайта жанданып келеді. Бұл үрдіс – дәстүр мен инновацияның ұштасуының айқын дәлелі. Қазақ халқының бай мұрасын сақтап қана қоймай, оны әлемдік мәдениетпен үндестіре білу – бүгінгі ұрпақтың басты міндеттерінің бірі. Сәндік-қолданбалы өнер тек өткеннің ізі емес, болашақтың да жарқын жолы бола алады.