Сапалы білімге қолжеткізудің негізі – Инклюзивті білім беру

Ханафина Жулдыз Рамазановна

Ақмола Облысы Білім Басқармасының

Целиноград Ауданы Бойынша Білім

Бөлімі Талапкер ауылының IT

мектеп-лицейі" КММ megakhanafina@mail.ru

Андатпа. Мақалада инклюзивті білім беру ұғымының мәні мен оның сапалы білім алуға қолжетімділік тұрғысындағы негізі қарастырылады. Қазақстан ркспубликасындағы инклюзивті білім берудің қазіргі жағдайы мен даму перспективалары талданады. Сонымен қатар, білім берудегі теңдік, әділеттілік, педагогтердің даярлығы, қоғамдағы орны мен маңызы, оқу процесін бейімдеу сияқты аспектілерге назар аударылып, ғылыми негіздемелер келтіріледі.

Түйінді сөздер: инклюзивті білім беру, сапалы білім, ерекше білім беру қажеттілігі, педагогикалық қолдау, инклюзивті мідениет, тең қолжетімділік.

Аннотация. В статье рассматривается сущность понятия инклюзивного образования и его основы в контексте доступности к качественному обучению. Анализируется современное состояние и перспективы развития инклюзивного образования в Республике Казахстан. Кроме того, уделяется внимание таким аспектам, как равенство и справедливость в образовании, подготовленность педагогов, место и значение инклюзии в обществе, а также адаптация учебного процесса, приводятся научные обоснования.

Ключевые слова: инклюзивное образование, качественное образование, особые образовательные потребности, педагогическая поддержка, инклюзивная культура, равная доступность.

Қазіргі заманғы білім беру жүйесінің басты мақсаты – әрбір балаға, оның әлеуметтік жағдайы мен жеке мүмкіндіктеріне қарамастан, сапалы білімге қолжетімділік беру. Бұл мақсатты іске асыруда инклюзивті білім беру ерекше рөл атқарады. Инклюзивті білім – бұл қоғамның әр мүшесін қабылдайтын, олардың білім алу құқықтарын қамтамасыз ететін және ешкімді шеттетпейтін жүйе [1]. Осыған орай, жалпы орта білім беретін мектептерде ерекше білім беруді қажет ететін оқушыларды тең дәрежеде қабылдап, оларды сапалы біліммен қамтамасыз ету әр педогогтың жүйелі жұмысы болып келеді. Инклюзивті оқыту процесінде айтарлықтар өзгерістер де байқалуда. БҰҰ-ның «Білім беру саласындағы инклюзия туралы» декларациясы мен ЮНЕСКО-ның «Баршаға бірдей білім беру» бағдарламалары әлемдік қауымдастыққа инклюзивті білімнің маңызын көрсетіп отыр [2]. Қазақстан да бұл бағытта нақты қадамдар жасауда.

Инклюзивті білім берудің теориялық негіздері

Инклюзивті білім беру – бұл барлық оқушылардың, соның ішінде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың, бір мектепте білім алуын және қоғам өміріне белсене араласуын қамтамасыз ететін тәсіл [3]. Қазіргі кезде әр оқушыға профайл жасалып, оқушының оқу, түсіну, қабылдау мен бейімделу дағдылары анықталып, жүйелі жұмыс жасалынуда. Педагогика ғылымында инклюзия принциптері мыналарға негізделеді:

• Теңдік және әділеттілік: әр бала өз әлеуетін толық жүзеге асыруға мүмкіндік алуы тиіс.

• Икемділік: оқу мазмұны мен әдістері оқушылардың қажеттіліктеріне сай бейімделуі қажет.

• Қоғамдық қолдау: ата-аналар, мұғалімдер мен жергілікті қауымдастықтың бірлесіп әрекет етуі маңызды [4].

Сапалы білімге қолжетімділікті қамтамасыз етудегі инклюзияның рөлі

Сапалы білімге қолжетімділікті қамтамасыз ету әрқашан мемлекет тарапынан қолға алынуда, яғни ол үшін Заңдар, бағдарламалар, стандарттар қабылдануда. Мектептерде, бала-бақшаларда қажетті ресурстармен ( пандус, арнайы сынып, оқу құралдарымен жабдықтау) және де мұғалімдер арнайы даярлау мен қайта оқыту да жүзеге асырылған. Инклюзивті ортада сапалы білім беру келесі факторларға байланысты жүзеге асады:

1. Жеке оқу траекториясы
   Әр оқушының даму деңгейі мен қабілетіне сай білім беру – оқудың тиімділігін арттырады [5].

2. Материалдық-техникалық жағдайдың болуы
   Мектептердің физикалық қолжетімділігін қамтамасыз ету (мысалы, пандустар, арнайы жиһаз, көмекші құралдар) – білімге жол ашады [6].

3. Кәсіби педагог кадрлар даярлығы
   Мұғалімдердің инклюзивті ортада жұмыс істеуге даярлығы – оқу сапасының негізгі шарттарының бірі. Қазақстанда педагогтерді қайта даярлау жұмыстары жүргізілуде [7].

4. Психологиялық-педагогикалық қолдау
   Ерекше қажеттіліктері бар балалар үшін логопед, дефектолог, психолог сынды мамандардың көмегі – инклюзивті білім беру процесінің ажырамас бөлігі [8].

Қазақстандағы инклюзивті білім берудің қазіргі жағдайы

Қазіргі кезде мемлекетімізде біріншіден инклюзивті мәдениетті қалыптастыру керек, яғни әр балаға тең мүмкіндік беру, арнайы педогог, ассистент маманды тарту, оқушының ерекшеліктерін ескеріп оқыту процесін жүргізумен ата-аналарға қолдау жасау, қоғамдағы стереотипті жою болып келеді.

Қазақстанда инклюзивті білім беру бойынша заңнамалық және институционалдық негіз қаланған. «Білім туралы» Заңда инклюзивті білім беру принциптері нақты бекітілген [9]. Сонымен қатар:

• 2023 жылға қарай елімізде жалпы білім беретін мектептердің 70%-дан астамы инклюзивті білім беру элементтерін енгізген;

• Психологиялық-медициналық-педагогикалық кеңестер (ПМПК) мен психологиялық-педагогикалық қолдау кабинеттері ашылуда;

• «Білім алуда ерекше қажеттіліктері бар балаларды қолдау» бағдарламалары әзірленіп, жүзеге асырылуда [10].

Дегенмен, кейбір қиындықтар да бар:

• кадр тапшылығы (дефектолог, сурдопедагог, тифлопедагог т.б.);

• инклюзияға қоғамның толықтай дайын еместігі;

• оқытудың әдістемелік және ресурстық базасының жеткіліксіздігі.

Қорытынды

Инклюзивті білім беру – тек ерекше қажеттіліктері бар балалар үшін емес, бүкіл білім беру жүйесі үшін дамудың жаңа кезеңі. Ол – қоғамның әрбір мүшесінің толыққанды өмір сүруіне және өзін-өзі дамытуына мүмкіндік береді. Сондықтан, Қазақстанда инклюзивті білім беруді дамыту сапалы білім беру мен әлеуметтік әділеттілікке қол жеткізудің негізгі тетігі ретінде қарастырылуы тиіс. Сапалы білімге қолжетімділікті қамтамасыз ету- тек мемлкетттің емес, мектеп мұғалімі, ата-ана және бүкіл қоғамның ортақ міндеті.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Ainscow, M., Booth, T., & Dyson, A. (2006). Improving Schools, Developing Inclusion. Routledge.( 6 Б)

2. UNESCO. (1994). The Salamanca Statement and Framework for Action on Special Needs Education. ( 16 Б)

3. Florian, L., & Black-Hawkins, K. (2011). Exploring inclusive pedagogy. British Educational Research Journal, 37(5), 813-828.

4. Booth, T., & Ainscow, M. (2011). The Index for Inclusion: Developing Learning and Participation in Schools.

5. Жүнісбекова, Қ. (2021). Инклюзивті білім берудің ғылыми-теориялық негіздері. Педагогика және психология, №2.

6. ҚР Оқу-ағарту министрлігі. (2023). Инклюзивті білім беруді дамытудың ұлттық жоспары. ( 9 Б)

7. Мусина, А. (2022). Инклюзивті білім беру жүйесіндегі педагогтің рөлі. Білім кеңістігі журналы, №1. (8 Б)

8. ҚР «Білім туралы» Заңы (2020 жылғы өзгерістермен).

9. OECD. (2019). Education Policy Outlook: Kazakhstan.( 53 Б)

10. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2025 жылға дейінгі тұжырымдамасы. (№5 параграф)