ГЕОГРАФИЯЛЫҚ
САРАПТАМА
ӘДІСТЕРІ

Гүлжамал Дүйсенбекова

САБАҚТЫҢ ЖОСПАРЫ:
Сараптама әдістері. Оның түрлері
Сараптама әдісінің ерекшеліктері
Дельфи әдісі

ГЕОГРАФИЯЛЫҚ САРАПТАМА
ДЕГЕНІМІЗ.......
Географиялық сараптама - мамандардың
қоршаған ортаны өзгертуге бағытталған немесе
оған жанама әсер етуге қабілетті жобаларды
тексеру.
Географиялық сараптама өткізудің біршама
шарттары бар:
Сарапшылардың
тәуелсіздігін және
аумақ туралы білім
деңгейін бағалау

Жергілікті жердегі
жағдайды географиялық
факторлар тұрғысында
талдау

Географиялық сараптама
сипатын (экологиялықгеографиялық немесе
экономикалықгеографиялық) анықтау

Қоғамдық пікірді
зерттеу және ескерту

Зерттелетін аумаққа
ұқсас балама ауданды
анықтау

Сараптама
қорытындысының
ғылыми негізделген,
обьективті және заңды
болуы

САРАПТАМА
ӘДІСТЕРІ
Географиялык

сараптамалар

экологиялық-географиялық

сипатына
және

байланысты
экономикалық-

географиялық болып бөлінеді.
Сараптама зерттеу нысаны мен мақсатына сәйкес әртүрлі
(географиялық, техникалық, экологиялық, медициналық және
т.б.) болады. Сараптама нәтижелері қорытынды түрінде
рәсімделеді. Сараптама жеке және топтық болып екіге
бөлінеді.

Жеке

сараптама

сарапшылардың

тәуелсіз

көзқарасына негізделеді.
Географиялық сараптама арқылы маман географтар
қоршаған ортаны өзгертуге немесе оған жанама түрде әсер
етуге бағытталған жобаларға кешенді баға береді.

Экономикалық-географиялық сараптама Аудандық
жоспарлау
Және
экономикалық
нысандарды
жобалау
негіздемесін
жасау
мақсатында аумақтық жобаларды сараптау.
Экологиялық-географиялық сараптама - елдегі
жобаларды, жоспарды өндірістік және әлеуметтік
нысандарды
қайта
қалпына
келтіру
мен
орналастыруға бағытталған шешім қабылдаудың
ажырамас
бөлігі.
Экологиялық-географиялық
сараптаманың негізгі максаты - бекітілген уақытқа
сай табиғат ортасын қорғау технологиясының
талаптарына жобалар мен сызбалардың сәйкестігін
анықтау. Экологиялық сараптама түрлері:
Мемлекеттік
(ҚР
және
оның
әкімшілік
бірліктерінде мемлекеттік арнайы міндеттелген
орындар ұйымдастырады және жүргізеді)
Қоғамдық (Азаматтардың және қоғамдық
ұйымдардың
қалауымен,
сонымен
қатар
қоғамдық
ұйымдардың
жергілікті
өзін-өзі
басқару
орындары
ұйымдастырады
және
жүргізеді)

САРАПТАМА ӘДІСТЕРІ

Дельфи әдісі - топтық сараптаманың ен кең тараған
түрі Ол белгілі бір оқиғаның ықтималдығын анықтау
және бағалау үшін қажет. Дельфи әдісі 1964 жылы
америкалық

зерттеу

корпорациясында
Development»
болатын.

деңгейлілігі,

(ағылшынша

тіркесінен

Дельфи

орталығы

«Research

құралған)

әдісінің

«РЭНД»
негізделген

ерекшеліктері:

жасырындылығы,

сырттай

and
көп

жүргізуге

болатындығы, салыстырмалы түрде әділдігі. Ен соңғы
кезенде шешімдер жарияланады.
Дельфи

әдісімен

сараптама

жасау

кезеңдері:

сарапшылар тобын құру, мәселені әр сарапшының
тәуелсіз қарастыруы, сарапшылардың жауаптарын
талдау, нәтижелерді жалпылау, шешім қабылдау,
нәтижелерді жариялау.

«Дельфи» әдісін 19501960жылдары АҚШ-тағы
«РЭНД» корпорациясының
қызметкерлері О.Хельмер
енгізген.

ДЕЛЬФИ ӘДІСІ
Бұл

әдістің

мәні

дұрыс

шешімді

анықтауда

максималды консенсусқа қол жеткізу үшін бірізді
әрекеттер

сауалнамалар,

–

сұхбаттар,

ми

шабуылдарын қолдану болып табылады. Delphi әдісін
қолданып

талдау

бірнеше

кезеңде

жүргізіледі,

нәтижелер статистикалық әдістермен өңделеді.
Әдістің

негізгі

принципі

–

бірқатар

тәуелсіз

сарапшылар (көбінесе бір-бірімен байланысы жоқ
және

бір-бірінен

құрылымдық

бейхабар)

тобына

жеке

(командасына)

тұлғалардың
қарағанда

нәтижені жақсырақ бағалайды және болжайды.

Дельфи әдісімен сараптама жасау кезеңдері

ДЕЛЬФИ ӘДІСІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Миға шабуыл әдісі ұжымдық идеялардың генерациясы (жинақталуы)
арқылы

жүзеге

асырылады.

байланысты шыккан.

Әдістің

атауының

өзі

осыған

Эксперттердің анонимдігі. Эксперттік
топтың қатысушылары бір біріне белгісіз.
Анкеталарды толтыру барысында топ
мүшелерінің араласуы мүмкін емес

Сауалнаманың алдыңғы өткен
турларының қорытындыларын
пайдалану мүмкіндігі

Топтық пікірдің статистикалық сипаты

ҚОРЫТЫНДЫ СҰРАҚТАР...

1. Географиялық сараптама дегеніміз не?
2. Географиялық сараптама жүргізудің қандай шарттары бар?
3. Сараптама әдісі сипатына қанша түрге бөлінеді?
4. Дельфи әдісі дегеніміз не?
5. Дельфи әдісінің ерекшеліктері қандай?