«ШЕТ ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ДИАЛОГТЫҚ ОҚЫТУДЫ ҚОЛДАНУ»

«ШЕТ ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ДИАЛОГТЫҚ ОҚЫТУДЫ ҚОЛДАНУ»

Сейтжанова Нургул Алтынбековна

Қызылорда облысы Қызылорда қаласы

«Болашақ» университетінің жоғары колледжі

Шетел тілі мұғалімі

Тіл. "Өз тілің бірлік үшін, өзге тіл тірлік үшін" - деген мақалдың да түп төркіні XXI-ғасырдың жағдайын тайға таңба басқандай анық аңғартады. Қазіргі күні еліміздің мектептерінде ағылшын тілі міндетті пәндердің бірі болып оқытылатыны да шындық. Жаңғыру жолында ағылшын тілін оқушыларға үйретудің ең тиімді деп табылатындарының бірі - диалогтық оқыту. Диалогтік сөйлеу тақырыбы аясында көптеген сұрақтар болуы мүмкін. Бұл: адам (оның ісәрекеті, сыртқы келбеті, өмірбаяны, сөйлеуі), оқиға, нәрсе. Диалог тақырыбын қалыптастыратын факторлар-әңгімелесушілер арасындағы қарым-қатынас, олардың коммуникативті қоғамдастық деңгейі, сыртқы оқиғалар, кең мағынадағы жағдайлар. Диалогтың өзі күрделі материалды білдіреді, ол бір аспектімен шектелмейді. Мұны осы саладағы көптеген ғылыми-зерттеу жұмыстары дәлелдейді. Диалогтың өзі-бұл нақты және нақты құралдардағы тілдің өзіндік көрінісі. Бұл сөйлеу қарым-қатынасының ерекше формасы, онда адамның сөйлеу әрекеті, сондай-ақ, кез-келген тілдің өмір сүру формасы көрінеді. Диалогты ауызша қарым-қатынас нысаны ретінде талдай отырып, зерттеушілер, ең алдымен, сөйлеу процесінің нәтижесінде пайда болған сөйлеу процесіне, яғни диалогтік сөйлеуді, сөйлеу құрылымын жүзеге асыруға жүгінеді. Сондай-ақ, белгілі бір жағдайда сөйлеудің пайда болуы мен жүруіне себеп болған жағдайлар зерттеледі. Сонымен қатар, диалог мәселесі аясында көтерілген мәселелер шеңберіне тілдің әлеуметтік функциясы және оны зерттеу әсер етеді. Диалогты зерттеудің барлық аспектілері бір-бірімен тығыз байланысты, сонымен қатар, диалог құбылысы лингвистикалық ғылымның кез-келген саласына белгілі бір дәрежеде тартылады. Диалогтық оқытуда оқушылар бір-бірінің білім деңгейлерін көруге үлкен мүмкіндік алады. Сабақта жүргізіліп жатқан бұл тәсіл күнделікті өмірде әдетке айналып кетуінің де ықтималдығы жоғары. Ең бастысы мұғалім оқушыларды қызықтыра білуі тиіс. Диалогтық оқытуды жетекші рөлге қоя отырып, жаттығулар жүйесін де тиімді пайдалану маңызды. В. В. Субботина "жоғарыдан төменге" диалогтық оқыту стандартты немесе Типтік диалогтарды оқыту үшін ең оңтайлы деп санайды. Себебі, оқушылар тек қана қойылған сұраққа жауап беріп қана қоймай, қайтара сұрақ қойып үйренулері тиіс. Сөйлеу әрекетінің кез-келген түрі сияқты, диалогтық сөйлеу әрқашан ынталандырады. Алайда, оқу жағдайында мотивтің өзі әрқашан пайда бола бермейді. Сондықтан, мектеп оқушыларының бірдеңе айтуға, сезімдерін жеткізуге деген ықыласы мен қажеттілігі пайда болатын жағдай жасау керек. Осыдан басқа орта буындағы оқушылар, жалпы білім беретін оқушылардың ағылшын тілінде диалогтық оқытуда жүзеге асырылатын сөйлеу жаттығулары мен дәстүрлі емес әдістері де салыстырмалы түрде зерттеу арқылы орындалып отырады. Салыстырыла зерттелудің де өзіндік ерекшеліктері бар. Мысалы, психологиялық жағдай. Диалогтік сөйлеудің негізгі психологиялық ерекшеліктерінің бірі-оның ситуациясы. Диалогтік сөйлеу негізінен ситуациялық болып саналады, сондықтан көбінесе оның мазмұнын ол құрылған жағдайды ескере отырып түсінуге болады. Қазіргі мектеп жағдайында шет тілін оқытудың практикалық мақсаттарын ұсынуға осындай көзқарастың мүмкіндігі қарым-қатынасты оқыту іс жүзінде қосымша тілдік материалды да, қосымша уақытты да қажет етпейтіндігімен байланысты. Қойылған мақсатқа оқушылар үшін оқу іс-әрекетін ынталандыру сипатын өзгерту және оның құрылымын қайта құру арқылы қол жеткізуге болады. Оқытудың мақсаты ретінде қарым-қатынасқа бағытталған педагогикалық процесс қарым-қатынас оқу құралы ретінде әрекет еткен жағдайда ғана тиімді бола алады. Мақсаты-шет тілі ретінде пәндік облыстың мектептегі оқыту үшін жағдай жасаудан тұрады меңгеруін қабілетіне қарым-қатынас оқитын шет тілінде. Бұл коммуникативтік құзыреттілікті қалыптастыру туралы, яғни тікелей шетелдік қарым-қатынасты жүзеге асыру қабілеті мен 6 дайындығы. Коммуникативтік құзіреттіліктің негізі коммуникативтік дағдылар болып табылады, оның даму құралдарының бірі-диалогтық сөйлеу. Диалогты оқыту жүйесі іс-әрекетті сөйлеуді мұздатылған репликалардың оссификацияланған схемасы немесе диалог ережелерінің қатаң таңдалған жиынтығы ретінде емес, әңгімелесушінің жеке басына толығымен бағытталған жанды, белсенді, сөйлеу-ойлау әрекеті ретінде игеруді қамтуы керек. Оқушыларды проблемалық мәселелерді шешуге, қорытынды жасауға, қорытындылауға және т. б. ынталандыру қажет. Сонымен қатар, оқушылардың ойынға қызығушылықтарын да ұмытпаған жөн. Ойын далогтік сөйлеу дағдыларын дамытуға септігін тигізеді Мен өз тәжірибемде «мақтаншақ» ойынын қолдандым. This boy is a boаster. This is what he sаid. 1) Previous day I brushed my teeth in the mоrning, in the afternооn and in the evеning. 2) Previous day I wаshed my hаnds and fаce tеn timеs. 3) Previous day I hеlped my friеnds to do thеir homеwork. 4) Previous day I playеd chеss with a champion. 5) Previous day I wаtchеd TV аt night. 6) Previous day I skаted at the stаdium. Тапсырмалар: 1) Еxpress your doubt. 2) Disagrее with him. Мұндай ойын бір уақытта грамматиканы оңай үйренуге ықпал етеді. Енді диалогтық оқудағы жаттығуларға тоқталсақ. Ауыстыру жаттығулары. Жаттығудың бұл түріне бастапқы материал ретінде клише сөйлемдерді пайдалану ұсынылады. Түрлі өзгерістерді енгізу арқылы оқушылар қатып қалған сөйлеу бірлігімен емес, мағынасы жағынан ұқсас сөйлемдерді құрастыруда үлгі болатын сөйлеммен бетпе-бет келгеніне көз жеткізеді. Зерттеушілердің көпшілігі диалогтық сөйлеу қарапайым және табиғи деп санайды, өйткені ол бірнеше қарым-қатынас қатысушылары арасында еркін қарым-қатынасты білдіреді, оның барысында олар пікір алмасып, ақпарат алады. Негізгі функция-мәлімдемедегі қажеттілікті қанағаттандыру. Сондай-ақ, диалог барысында сөйлеушілер бір-бірін түсініп, еркін түрде ойын білдіре алады, өз көзқарасын аудиторияға еш қиындықсыз дәлдеген нүктесіне жеткізеді. Сонымен қатар, сөйлеудің осы түрін игерудің артықшылығы мен жеңілдігі, сөйлеудің пайда болуында, бірнеше адамдар арасындағы қарым-қатынас кезінде ақпарат алмасу, сөздік қор жинау мүмкіндігі де жоғарылайды. Қорытындылай келе, диалогтық сөйлеу әрқашан оқушыны ынталандырады. Оқушылардың бірдеңе айтуға, өз ойларын, сезімдерін білдіруге, басқа адамдардың сөздерін немесе жаттап алынған мәтінді ойнатуға деген ұмтылысының пайда болуы белгілі бір жағдайларда жасалады. Бұл, ең алдымен, оқушының «өзін-өзі білдіру» қажеттілігін тудыратын ынталандыруды қолдану, бұл жағымды психологиялық климатты құру кезінде мүмкін болады, ол тұжырымдарға, сынып ұжымы мен мұғалімнің достық қарым-қатынасына, ұсынылған тапсырмаларды орындауға деген қызығушылыққа, оларды жақсы орындауға деген ұмтылысқа ие. Қарым-қатынас үшін қолайлы жағдайлар балаларды тыңдауға, сөйлеуге, оқылатын тілде оқуға және оны қуанышпен жасауға мүмкіндік береді, студенттерге шет тілінде түсініп, сөйлей алатындығына сенімділік береді. Бұл процесте мұғалімнің оқушылардың жетістіктеріне баса назар аударуы маңызды оң рөл атқарады.