Материалдар / Сөзжасамға арналған жаттығулар жинағы

Сөзжасамға арналған жаттығулар жинағы

Материал туралы қысқаша түсінік

орта буындағы оқушыларға арналған

Бекматова Ботагөз Ескендірқызы

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

12 Қазан 2018

4125

8 рет жүктелген

Қазақ тілі Көрнекілік 5 сынып

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Сөзжасам

Мәтінді көшіріп жаз. Түбір сөздерді белгіле.

Өрімші Жарты өміріне жуығы ат үстінде өткен көшпенділер үшін өрімші кәсібі өте қажет болған. Бұл – мыңның бірінен зорға танылатын шеберлік. Қазақ өрімшілері: таралғы, тебінгі, жүген, ноқта, айыл, құйысқан, өмілдірік, шідер, тұсамыс, тағабау, тізгін, шылбыр,арқан, таспа, тоқым, адырна, божы, оймақ, қамшы, бишік сияқтыларды өреді және жасайды. Бұлардың көбін таутекенің терісінен істеген. Ол суға көп жібімеу, өңезденбеуге өте жақсы. Айыл-тұрманға өте ыңғайлы.

Төмендегі ребусты шешсең, бір түбір сөз шығады. Шешуімен түрлі сөйлемдер ойлап, сол түбірдің сөзжасамға қатыстылығын айқында.

Түбірлері өзгермей біріккен сөздерді бір бөлек, түбірлері дыбыстық өзгеріске ұшыраған кіріккен сөздерді бір бөлек жаз.

Есенғұл, Нұрғиса. Көкшетау. Алтыбақан. Жаздыгүні. Қосаяқ. Қазанғап. Әнеугүні. Белбеу. Айнамкөз. Екібастұз. Есенгелді. Тайбурыл. Өмірзақ. Сарсенбай. Бегәлі. Айғыз. Нұрғиса. Жанбай. Қарабай. Қаламқас. Бүгін. Биыл. Қыстыгүні. Кемпірқосақ. Айгүл.

Төмендегі сөздерді қатыстырып сөйлем ойла.

Ақсүйек, беташар, тоғызқұмалақ, атқамінер, теміржолшы, шаңсорғыш, тұйеқұс, итбалық, тоқымқағар, Оқжетпес, Темірқазық.

Қос сөздердің мағыналарын айқындап, жасалу жолына қарай топ-

топқа бөліп жазыңдар. Апалы-сіңлілі, ел-жұрт, ата-ана, ел-жұрт, ағайын-туған, апақ- сапақ, апай-топай, әуре-сарсаң, алақ-жұлақ, ет-мет, шай-пай, аралас- құралас, апалаң-топалаң, аңғал-саңғал, сегіз-тоғыз, қант-шай, оқта- текте, келін-кепшік,ыза-кек, үлкен-кіші, азды-көпті, оқу-ағарту.

Қысқарған сөздерге қосымша жалғап, сөз тіркесі мен сөйлемдер

құраңдар. Ил-62, АҚШ, ҚазПИ, медколледж, педколледж, пединститут, ҚарМУ, колхоз, совхоз, медпункт, ТУ-104, ҚХР, БҰҰ, мм, см, кг,км, Газ-69, МТС, ҚР ҰҒА, ГАЗ-51, ТК-154, ИЛ-86, АН-24, ХШЖК, МАИ.

Берілген мақал-мәтел сөздерін сөз құрамына талдап, мағынасын түсіндір.

Ұл баланың үйкүшік болғаны жараспайды,

Қыз баланың қыдырмашы болғаны жараспайды.

Қыздың аңқауынан сақта,

Ұлдың жалқауынан сақта.

Атаңа не қылсаң, алдыңа сол келер.

Баланың бас ұстазы- ата-анасы.

Тентек баланы теке сүзеді.

Қызға қырық үйден тыю.

Төмендегі тірек сөздерді қатыстырып, сурет бойынша әңгіме жаз.

Тірек сөздер: ұлттық, спорт ойыны, жазық жерлерде, ат спорты, классикалық түрі, бапкер, шабатын бала, күтім, ат айдаушы, белгі, табандылық, батылдық, мініскер, аттарды, жылқы заводы.

Жұмбақтарды шешіп, сөздерді құрамына талда.

Қозғалмайды,

Үш аяқтан тұрады.Ауыл көшсе,Шаңыраққа шығады.

Кішкентай сары безер,

Жер дүниені кезер.

Ертеңгілік үлкен,

Кешкілік үлкен,Талма түсте кішкентай.

Алты аяқты, төрт көзді,

Екі ауызды, бір сөзді,Ынтымақпен ел кезді.

Мәтінді көшіріп жазып, заттың атын білдіретін сөздерді сөз құрамына талда.

18 май. Біздің аялдаған жеріміздің оң қол жағында Шелек ағып жатты. Бұл алқапта жирен деген атпен белгілі антилопалар мыңғырап жүреді. Қырғыздар оны қарақұйрық деп атайды. Кавказ бен Даурияда мұны дайран дейді. Тау қырғыздары мен Іле қалмақтарынша-жирен. Олар сәуір, мамырда лақтайды. Қырғыздар бірнеше лағын ұстап алды. Ш.Уәлиханов

Кім тез табар екен? Әріптерді жүйелі қолдансаң, мақал шығады.

Ұ	Н	Ы	Д	А
Й	А	Ұ	Т	Қ
Д	С	А	Ы	М

12.Төмендегі сөйлемдерден күрделі сөздерді тауып, кестеге толтырып жаз.

Көкшетау-Сарыарқаның солтүстік бөлігінде оқшау жатқан қырат. Ол батыстан шығысқа қарай 400-500 км-ге созылып жатыр. Таудың бергі баурайында беті айнадай мөлдіреген Бурабай көлі көрінеді. Көлде ақтабан, алабұға, шабақ, сазан, шортандар бар. Көлге сұғына енген әсем Қызылтас сияқты мүйістер, сыңсыған қарағайлы-қайыңды ормандар Бурабайға ерекше көрік береді. Бурабайдың солтүстік бөлігінде жартасты-жарқабақты келген «Жұмбақтас» аралы орналасқан. Оқжетпес-Бурабай көлінің солтүстік жағалауындағы биік келген конус пішіндес жартас. Құртқашаш, қаражидек, қияқөлең, мыңжапырақ,көкшағыр - Көкшетау өңірінде өсетін өсімдіктер. Ақжон, аққанат, көксала құстары Көкшетау қыраттарында кездеседі. Көкшетау жеріндегі Майлысор, Айдабол, Көлшүмек- тұйық, тұзды көлдер.

Қос сөз	Біріккен сөз	Қысқарған сөз

13. «Бурабай- жердің жұмағы» тақырыбына ой толғау жаз. Тірек сөздер: жер жаннаты, табиғи сауықтыру орман кешені, байлықты қорғау, шұрайлы, шүйгін шөптер, табиғат мұражайы, Қазақстан Швейцариясы.

№1 Мына сөздерді қатыстырып, сөйлемдер ойлап жаз.

Атамекен, кеше, бақытты, Қазақстан, халықаралық, байқау, Астана, білім.№2 Мақал-мәтелдерді көшіріп жазып, мағынасын айтып бер.

Досы көппен сыйлас,

Досы жоқпен сырлас.

Қайырымды жүрек қартаймайды.

Ілім-бұлақ,

Ақыл- жағалай жатқан құрақ.

Еккеніңді айтпа,

Қамбаға төккеніңді айт.

Ұқыптының уақыты мол.

№3 Берілген сөздерді көшіріп жазып, мағыналарын айт.

Білімпаз. Ұмытшақ. Дымқыл. Жауырын. Сәулесі. Қиқар. Терең. Қабырға. Әскер. Ұшқыш. Ынтымақ. Бақыт. Сырғанақ.Мақтаншақ. Оқымысты. Азамат.

№4 Төмендегі тұрақты сөз тіркестерін оқып, қолдану мағынасын түсіндір.

Ауырдың үстімен, жеңілдің астымен қарау; жүрегі тас төбесіне шығу; жаны ашу; көңілі қалу; жанына бату; төбесінен жай түскендей; тас жүрек; су жүрек; ит арқасы қияңда; ат шаптырым жер; қас пен көздің арасында.

№5 Мәтінді түсініп оқып, еріндік және езулік дауысты дыбыстарды теріп көшір.

Аздан соң жол соғып қалжыраған жұрт қатты ұйқыға кетті. Сайдың тасындай ер жігіттер шоқпарларын бастарына жастанып, жүйріктерін белбеулеріне байлап, көштің ішіне шашырай орын алды. Әрі-беріден соң әр жерден қорылдағын, пысылдаған дыбыстар естілді. Дала тып-тыныш, тек анда-санда лүп етіп соққан желмен ойнап үкілі қурай мен қамыс бастары шуылдай жөнеледі де, лезде тына қалады. Оқтын-оқтын көл жағасындағы әупілдектің күмпілдеген үні мен өгіз шағаланың өкірген айқайы естіледі. Кенет аш түлкінің тырнағына іліккен жапалақ жерге құлаған баланың даусындай шар етеді... І.Есенберлин

Еріндік дауыстылар	Езулік дауыстылар

№6 Метаграммаларды оқып шешіңдер.

Аспан көгі жамылды,

Қара мақпал бүркеніп.«Т» орнына «К» қойсаң,Леземде от жағылды,Тұрар елге нұр төгіп. ( Түн-Күн)

Алғашқы буыным-

Көшті бастар ұлымын.Сосын тоғай нуыныңЖыртқышының бірімін.Екеуін қоссаң ірімін-Көп аңдардың дүрімін. ( Жол+Барыс+Жолбарыс)

Бір адам шаттанса,

Мен оған бауырмын.«Б»-ны «У»-ға ауыстырса,Өлшеммін, дәуірмін. ( Бақыт-Уақыт)

Бір құлаштай матамын,

Жуынғанда аласың.Алғы әріпті өшірсең,Ең әдепті боласың. ( Сүлгі-Үлгі)

№7 Құрамындағы жуан және жіңішке дауысты дыбыстар қатысқан сөздерді бөліп жаз.

Бұрынғы заманда Қыдыр, Бақ, Ақыл үшеуі кездесіп қалып, ерегісе кетеді. Үшеуі ерегісіп отырып әрқайсысы өз күшін көрсетпекші болады. Қыдыр Бақ пен Ақылды ертіп алып, бір жер айдап жатқан жынды адамға барып дариды. Сонда оның айдаған жерінен шыққан тас кесектерінің бәрі алтын болып кетіпті.Үлгі: Жуан дауысты сөздер: Жіңішке дауысты сөздер:

№8Төменде берілген мақал-мәтелдер, нақыл сөздер және толғауды мәнерлеп оқып, мағыналарын түсіндір.

Ақылды басшың болса, елдің алды боларсың,

Ақылсыз басшың болса, елдің азы боларсың.

Жақсы жердің қадірін қожайын емес, құл білер.

Білім берген мұғалім-

Өмірдегі зор ғалым.

Ғылым өлшеуі –ақыл,

Зейін өлшеуі-нақыл.

Нақыл сөздер

Елдің баласы бола алмаған ағасы да бола алмайды.

Кемеңгердің көлеңкесі де ыстық.

Алыстағы арыстанның ақырғанынан жақындағы есектің бақырғаны батады.

Жұрт Темірден қорқыпты,

Темір өлімнен қорқыпты.

Нан қадірін білмеген жан қадірін білмейді.

Нәрсіз сөзден надандық исі шығады.

Озат ойға өріс кең.

Ақиқаттың арбасы алысқа жетеді.

Талантты сөз-табиғи.

Жаңа қағазға жазсаң да,

Жаңармайды ескі ой.Ескі қағазға жазсаң да,Көнермейді есті ой.

Ғылымның жеңісі- халықтың жемісі.

Құлын өспей, Құлагер атанбас.

Елді егінші асырайды.

Дәні молдың әні асқақ.

Төле бидің толғауыАлғаның адал болмаса,Басыңа бақыт қонбайды.Екі досты айырғанТүбінде өзі оңбайды.Көреген болса балаңыз,Қиынды көбен болжайды.Өзіңнен туған ұл мен қызСыйламаса, сол қайғы!Наннан асқан тағам жоқ,Қадірін білген адамға.Билікті берсең қиратар,Білімсіз соқыр наданға.Жаныңа батса білерсің,Қасиетін саулықтың.Елің тозса білерсің,Азабы мен қасіретін,Араздасқан жаулықтың.№9Көп нүктенің орнына керекті әріпті қойып көшір. Қ...з...қста...ның ...ай...ы...ы ұш...н-тт...ң...з. Б...з...еб...р...ы... та...и...и р...с...рс...а... кез...е...еді. Т...б...ғ...т...ы қ...р...ау қ...ж....т.

№10Берілген мәтінді көшіріп жазып, мазмұнына көңіл бөл.

Кей күні Аян сирек тістерін көрсете отырып, жымың-жымың күліп қойып көңілді, күлдіргі ертегілерді бастайтын. Ондайда біз қыстың сай-сүйектен өтіп дірдектеткен ызғарлы суығын ұмытып, ішекті түйнеген күлкіден қиқылдап-шиқылдап, көзіміз бен мұрнымыздан сорамыз бірдей ағып, әрқайсымыз әр жаққа ішімізді басып домалайтынбыз да қалатынбыз. Ол күні біз бұ дүниеде соғыс дегеннің бар екенін, әрқайсымыздың әке-ағаларымыздың алыста-сонау батыста жауған оқтың астында жүргенін де естен шығаратынбыз. С.МұратбековТапсырма:Көңілді, күлдіргі сөздеріне дыбыстық талдау жаса.

№11Жұмбақтардың шешуін тап.

Білімнің дәнін треді,

Балаға тәлім береді.

Білімнің жол басшысы,

Шәкірттің қолбасшысы.

Сағат сайын қағылады,

Тек мектептен табылады.

Бір санға өсірді,

Өзі қалып орнында,Бізді алға көшірді.

Бірін-бірі қоштаған,

Бір үйден көрдім,Қырық екі дос-жаран.

Ойды аяқтап қорытады,

Соңында доп тұрады.

Оқушыға күнде еріп,

Жүретін не?Жұмбақтардың шешуі: сөйлем, ұстаз, күнделік, 42 әріп, мұғалім, сынып, қоңырау.

№12Берілген сөз тіркестеріне қарсы мәндес сөз тіркестерін жазыңдар.Жеңіл жұмыс-...; көңілді ән- ...; терең су- ...; баяу жел-...; қалың шөп-...; шалғай жер-...; қысқа сезім-...; тату ағайын- ...; бос шелек-...; ақ көйлек-...;

№13Берілген синоним сөздерді жақша ішіндегі сөздердің лайықтысымен тіркестіріп, сөз тіркесін жазыңдар.* Сирек, селдір (шаш, кездесу)* Қысқа,келте,шолақ (мұрын, көйлек, ақыл, күртеше)* Көп, мол, қыруар ( ақша, тамақ,адам, жылқы, шығын)* Мықты, берік, күшті (еден, ағаш, суретші)

№14Төмендегі сөз тіркестерін қатыстыра отырып, сөйлем құрастырыңдар. Күй өнері, домбыра аспабы, көркем шығарма, дарынды бала, күй атасы.

№15Төмендегі тіркестерде қалың, бас, қисық, суық, жылы, ауыр деген сөздердің қандай мағыналарды білдіретінін айтыңдар.

Қалың дәптер, қалың қар,қалың шөп, қалың тұман, қалаң жылқы, қалың жаңбыр, қалың киім.

Малдың басы, таудың басы, өзеннің басы, жиналыстың басы, жұмыс басы.

Қисық ағаш, қисық мінез.

Суық күн, суық сөз, суық хабар.

Жылы су, жылы сөз, жылы қабақ.

Ауыр тас, ауыр жұмыс, ауыр мінез.

№16Өлең шумақтарын оқып шығып, қимыл,іс-әрекетті білдіретін сөздердің астын сыз. ИтШашыратып шығындап,Жалап-жалап ішеді.Жан-жағына ырылдап,Қарап-қарап ішеді.-Себебі не сондағы?- Тым қызғаншақ болғаны.

МысықКөзін жұмып, көлгірсіп,Жалап- жалап ішеді.Бәрін өзі білгірсіп,Санап-санап ішеді.

Себебі не сондағы?

Сәл сотқарлау болғаны. С.Боранбаев

№17Қарамен жазылған сөздердің синонимін тауып жаз.

Бауыржанның қанатты сөздеріЕл дегенде езіліп,Жұрт дегенде жұмылып қызмет ет.Отанда опасызға орын жоқ.Ұрыс жүргізуге кедергі жасайтын ұлттық дәстүрлер жоқ, ұрыс жүргізуге көмектесетін ұлттық дәстүрлер бар.Әрбір азамат өз ұлтын сүюге тиіс және өз ұлтына деген терең сүйіспеншілігі мен мақтаныш сезім арқылы басқа ұлттарды танып, құрметтеп, оларды сүйе білуге тиіс.Ұлттың ішіндегі кер кеуде адам- зиянды, егістегі арам шөпті отап тастаған жөн.Өз ұлтын сыйламау, оны мақтаныш етпеу- сатқындықтың белгісі.

№18Өлең шумақтарынан түсінгендеріңді өз сөздеріңмен мазмұндаңдар.

Тіріде сыйласпаған ағайын,Құм құйылсын көзіңе,Өлгенде бекер жылама. МахамбетБұл тағдыр бабын алсын, бағын алсын,Тілесе, тіпті, тіл мен жағын алсын.Тек қана туған жерден айырмасын,Әйтпесе кімге еркелеп шағынасың. Ж.МолдағалиевМың рахмет, ұстаз-мұғалім!Ардақтап адам,Көтерген сені жыр-таққа.Ұлы елдің баулып ұланын,Жасарып жылда,Жасай бер, әрбір ұрпақта! Ж.Молдағалиев

№19Мына сөздердің фразеологиялық синонимдерін жаз.Бақытты- маңдайы ашылған,қыдыр дарығын, бақ қонған.Анық-Алыс-Аз-Сорлы-Білекті-

Мына фразеологизмдердің мағынасын білдіретін сөздерді жаз.Жүрегі алып ұшты- қобалжыды.Төбесі көкке жетті-...Бармағын тістеді-...Жермен жексен ету-...Қол ұшын берді-...Мына тұрақты тіркестердің антонимдерін жаз.Жүрек жұтқан- су жүрекИт терісін басына қаптады-...Жүрегі қарс айырылды-...Ұшан-теңіз-...Қой аузынан шөп алмас-...Өзара синонимдес тұрақты тіркестер ойлап, жаз.Көз ілмеді. Түн ұйқысын төрт бөлді. Кірпігі айқаспады. Көрер таңды көзімен атырды-ұйықтамады.Жұмған аузын ашпады-...Төбе шашы тік тұрды-...Төбесінен жай түсті-...Ит арқасы қияңда-...

№20 Адамның портреті бойынша, бет-әлпеті, мұрны, аузы т.б. қатысына қарай тілімізде қалыптасқан тұрақты тіркестерді ойла.

Мысалы: бетің бар, жүзің бар демейді, бетінен оты шықты, көзінің жасы көл болды, мұрнына су жетпеу, тілі мірдің оғындай, тісінен шығармады т.б.

№21 Төрт түлік малға байланысты тұрақты сөз тіркестерін жазыңдар.

Мысалы: түйені түгімен жұтқан, қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған, өгіздей өкіреді, сиыр құйымшақтату, тайға таңба басқандай т.б.

№22Жыл мезгілдеріне байланысты тұрақты сөз тіркестерін жаз.

Мысалы: Жаз- аспан айналып жерге түскендей, жаны жаз, көңілі көктем т.б.Қыс- қабағынан қар жауып, кірпігінен мұз қатты, ақ қар, көк мұзда, түкірігі жерге түспейді, суық көзбен қарады т.б.Күз- күрең қабақ болды, жылауық күздей, құс қайтқандай болды, балапанды күзде сана, жүзі күңгірт тартты, түнере қалды т.б.Көктем-май тоңғысыз, көгеріп көктеді, жапырағын жайды т.б.

№23Венн диаграммасы арқылы тұрақты тіркестер мен еркін тіркестерді салыстыр.

№24«Антоним» атты сөзжұмбақты шешу.

1					А
2		Н
3		Т
4		О
5				Н
6	И
М			Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз Ашық сабақ, ҚМЖ, көрнекілік, презентация жариялап табыс табыңыз! Материалдарыңызды сатып, ақша табыңыз. (kaspi Gold, Halyk bank) Соңғы бір жылда: 45 000 000 ₸ Авторлар тапқан ақша Ресми байқаулар тізімі Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз! Материал іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз Барлығы 663 959 материал жиналған Жүктелуде... Жүктелуде... Жүктелуде... Осы аптаның ең үздік материалдары Педагогтардың біліктілігін арттыру курстары Аттестацияда (ПББ) 100% келетін тақырыптармен дайындаймыз Аттестацияда (ПББ) келетін тақырыптар бойынша жасалған тесттермен дайындалып, бізбен бірге тестілеуден оңай өтесіз Өткен жылы бізбен дайындалған ұстаздар 50/50 жинап рекорд жасады Толығырақ Ғылыми-әдістемелік орталығы Редакциямен байланыс +7 (771) 234-55-99 Жұмыс кестесі: Дүйсенбі – жұма, 9:00 – 18:00 Мекенжай: Қазақстан, Алматы, Гоголья 86, 4 этаж, 406-кабинет Электронды пошта ustaztilegi@gmail.com Сведения об организации Сайт Peaksoft веб-студиясында жасалған - Peaksoft.kz Политика конфиденциальности Сведения об организации