Тәрбие сағатының тақырыбы:«Ғасыр дерті» (конференция)

Тәрбие сағатының мақсаты: оқушыларға темекі, арақ, есірткі, СПИД-тің қазіргі таңдағы адамзаттың басты проблемасы екенін, оның зиянды жақтарын түсіндіру, ғасыр дертіне айналып отырған кеселдердің залалын жан-жақты меңгерту, зиянды заттардан барынша аулақ болуға шақыру, сана-сезімдерін дамыта түсу.
Тәрбие сағатының көрнекіліктері: сызбалар, плакаттар, баяндамалар, суреттер, нұсқаулық-кітапшалар, нақыл сөздер.

Тәрбие сағатының барысы:

Мұғалім: Қош келдіңіздер, бүгінгі конференцияға жиналған қауым! Сіз бен біз бүгін 7-сынып оқушыларының арасында өткелі отырған «Ғасыр дерті» атты конференцияға жиналып отырмыз. Бұл конференцияның мақсаты – темекі, арақ, нашақорлық, СПИД туралы мағлұматтар бере отырып, оқушыларды осы зиянды әдеттерден қорғау, қарсы күресе білуге шақыру.

Осы конференцияға шақырылған қонақтармен таныстырып өтейін:
1.Ауыл дәрігері: Серік Ғазизович
2. Мектеп директорының тәрбие ісі жөніндегі орынбасары – Гүлсара Асқарқызы
3. Биология пәнінің мұғалімдері Гүлсара Асқарқызы
4. Мектебіміздің психологы Гүлжиян Рақымқызы
5. Жасөспірімдер испекторы:Айгүл Серікқызы

Мұғалім: Алдымен «ғасыр дерті» деген не, соған тоқталып өтейік. Оқушылардан қандай жауап болар екен. Оқушылардың жауаптары тыңдалады.
І бөлім: Темекі

Мұғалім: Темекі Еуропа мен Азияға 15 ғасырда келген. Алғашқы кезде темекі тіс ауруына қарсы қолданылатын дәрі ретінде пайдаланылып жүрген. Темекі жапырағында танин, желім, шайыр, крахмал және алколоидер бар өсімдік. Адам алғаш рет темекі тартқанда уланады, басы айналады, жүрегі қағады, құсады, қол-аяғы дірілдейді. Темекі тыныс алу мүшелерінің бәріне зиянды әсер етеді. Никотин тыныс алу жолдарының сілемейлі қабықшасын тітіркендіріп, оны қабынады. Никотин қан тамырларын тарылтады. Бұл ауа тамыр және өкпе, рак ауруларына шалдықтырады. Шылым шегетіндердің 97% өкпе рагымен ауырады. Темекі түтіні өкпе тарамдарымен тыныс жолдарын бітеп, адам ағзасына қажетті оттекті мөлшерімен қамтамасыз ете алмайды. Радио активті заттар да бар. Күніне 1 қорап темекі тартқан адам жылына өкпесіне

1 литр қара май жинайды. Өкпенің қатерлі ісігімен ауыратындардың 80% темекі тартатындар. Бүкіл дүние жүзінде 1 миллиард адам темекі тартады. Темекі зардабынан жылына 25 мың адам қайтыс болады. Жүрек ауруына шалдыққандардың өлімі 20% . Қатерлі ісік ауруынан болатын өлім 30%, өкпе рагы 90% темекі зардабынан болады.

Ауыл дәрігері Серік Ғазизович: Темекі адамға ерте кезден бастап белгілі болған, оны діни ғұрыптарға пайдаланған. Еуропалықтардың шылым шегуге қатысты тарихы былайша басталған. Христофор Колумбтың әйгілі «Пинта» кемесінің матросы Родриго Грианна «Алда жер көрінеді» деп айғай салады. Олар бейтаныс құрлыққа келгенде Колумб бұл жерді ғажайып Үндістанның шығыс жағалауы деп ойлады. Осы жерде жергілікті тұрғындар Колумбқа басқа сыйлықтармен қатар «Ретум» деген шөптің кептірілген жапырақтарын ұсынады. Олар күнге кептірілген осы жапырақтарды түтікше тәрізді етіп орап шегеді екен.
Еуропалықтарға темекі шегуді үндістер үйреткен, олар темекі түтіні арқылы масаларды қуған. Үндістердің ер адамдарымен қоса әйелдері мен балалары да темекі шеккен. Колумбтың матростары достастық белгісі ретінде «өмір түтігін, яғни темекіні шеккен».

Биологшы Гүлсара Аскарқызы Темекі алқатұқымдас класына жатады. Бұл тұқымдастың 62 түрі бар, оның 45-і Америкада, ал 21 түрі Австралия мен Полинезияда өседі. Қазақстанда темекінің үш түрі өседі. Ол бір жылдық шөп, гүлдері түтікше тәріздес насекомдар арқылы және өздігінен тозаңданады. Жапырақтары кезектесіп өседі. Дәні қауашақ ішінде орналасқан ұсақ тұқымды, 1 грамында 10 мың тұқым болады. Құрамында никотин және басқа да улы алкалоидтар бар. Темекінің жабайы түрі өсетін жерлерде оның жапырағын жеген малдар уланып, қырылып қалады.
Мәдени және дәрілік өсімдік ретінде тараған темекі 120 елде өсіріледі. Дүниежүзінің өндіріс орындары бір жылда 6 млн тонна өнім шығарады. Ал Қазақстанда жылына 9 мың тонна темекі өсіріледі. Одан жылына 12,6 млрд темекі экспортқа шығарылады, 3 млрд темекі басқа елден алынады. Темекі түтінінң құрамында 12000 жуық заттар мен химиялық қосылыстар бар. Оның 196-улы және 14 наркотик тәріздес.

Ауыл дәрігері Серік Ғазизович

Ас қорытуға темекінің зияны

• Асқа деген тәбетті қайтарады;

• Ас қорытуды қиындатады;

• Тісті сарғайтады, ауызды сасытады;

• Ерін, тіл, өңеш рагына жол ашады;

• Асқазанда жара пайда болады;

Тыныс алуға темекінің зияны

• Жөтел және қақырын пайда болады;

• Созылмалы тыныс жолдары қабынуына әкеліп соқтырады;

• Көмекей және өкпе рагыны

Қан айналымына темекінің зияны

• Тамырды қатайтады /атересклероз/;

• Қол, аяқ тамырлары бітеледі гангрена /тән талшықтарының жансыздануы, шіруі/ пайда болып, қол-аяқ кесіліп, кемтарлыққа дейін апарады;

• Миды қамдайтын тамырларды да қатайтып, салдануға себепші болады;

• Есте сақтау қабілетін азайтады;

• Көңілсіздікке душар етеді;

• Темекі тартатындардың төңірегінде темекі тартпайтындар уланып, мазасызданады;

• Теріге әжім түсіреді;

Сұрақ. /Нұржігіт/ Темекі шегудің аяғы жайсыз жағдайға соқтыратынын біле тұра неге адамдар темекі шегеді?

Жауап: /Дәрігер/ Серік Ғазизовичтың жауабы тыңдалады.

Мұғалім: Темекі тақырыбына арналған әдеби-монтаж.

Нұртас:

Күрк-күрк көк жөтел,
Күркілдеген көк жөтел.
Жасыңнан шексең темекі,
Түбіңе сенің сол жетер.
Түтінмен ыстап өкпені,
Никотин уын төккені.
Жүректің ұстап талмасы,
Мишықтың құрғап кеткені.
Салауатты өмір сүреміз,
Темекіні шекпейміз.

Гүлназ:

Қор болған темекіге қайран жігіт,
Тұрады-ау танауынан түтін шығып,
Сасығы ық жағынан жүргізбейді,
Жағымсыз көңірсіген исі шірік.

Ерасыл:

Уланған темекімен қайран қыздар,
Тартқанда қыз-келіншек денең мұздар.
Тіпті де үйлеспейді нәзік жанға,
Көргенде осындайды жүрек мұздар.

Аяулым:

Ешбір оғаш қылығыңды ұмытпаған, кешпеген,
Ол – табиғат заңдылығы ешбір ғылым шешпеген.
Көңіліме желік кірсе, қасиетті сол заңға,
Қарсы келіп қалам ба деп сескенем.

«Темекіні тастадым» өлеңі
Ерасыл:

Мен бүгін сергек күйдемін,
Жүрісім ширақ бүтіндей.
Түн де өтті тәтті түстей бір,
Жөтелсіз әрі түкірмей.

ІІ бөлім: Арақ

Мұғалім: Алкоголь-ес ауыстыратын зат деген мағына береді. Кейде алкоголь рахаттану деп аталады. Жүйке жүйелерін қоздыратын жасанды зат. Ішімдік адам баласына еш абырой әпермейді. Маскүнемдіктің негізгі және бастапқы белгілерінің бірі – мас болу үшін спирт ішімдіктерін барған сайын көп мөлшерде қажетсіну, оған қайта-қайта аңсары ауып, құмарту. Ал алкоголизмнің соңғы сатысында ішімдікті аз ішсе де адам тез мас болады. Орталық жүйке жүйесі зақымданып, соматоневрологиялық аурулар және психикалық ауытқушылық құбылыс дами бастайды.

Арақты үнемі ішу адамгершілікке де үлкен зиян. Отбасында ұрыс-керіс, жанжалдар, балаларды оқытып-тәрбиелеудің бірқалыпты жағдайлардың болмауы сияқты арақ ішу әсерін тигізеді. Маскүнемдердің 20 % кезінде арақты өздерінің ата-аналарымен бірге отырып ішкендер. Көптеген құқық бұзушылық та осы арақ ішуге байланысты. Ұрлық пен тонаушылықтың 80 % мас болған жағдайда жасалынады. Өз денсаулығына да әсер етеді.

Ауыл дәрігері Серік Ғазизович

Қандағы алкогольдың мәні 0,01-0,02 пайызды үлкен әрекетін сездірмейді. Ал бұл мөлшерде алкоголь асса көз көрмей қалады, адамның координациясы бұзылады.Ағзаның жұқпалы ауруларға қарсы тұратын қабілетін жойады.Мұнын бәрі адамның мезгілсіз уақытта өліп кетуіне әкеліп соғады. Артық сөз сөйлеуі мүмкін. Ішкен арақты аш ішекте тез арада сіңіріп, қанға бірден өткізеді. Ол ең алдымен миды зақымдайды. Адамның миы жұмыс істемей қалады. Қолайсыз сезімдер пайда болады. Адам неше түрлі ойға батып, әр түрлі қылмыс жасайды.

Алкоголизмнің дамуының үрдісін Х.Қ.Сәтбаева үш кезеңге бөлді.

1. Невростеникалық. Ағзалар мен нерв жүйелері қызметіне орасан зор басылмайтын физиологиялық өзгерістер пайда болады. Ұйқы нашарлайды. Ой жұмысына деген қабілеті бұзылады. Басы ауырады.Не болсада ашулана береді.

2. Наркоманиялық алкогельдік психоз басталып, ол дами түседі. Спиртке тәуелділік пайда болады. Адам ішпесе тұра алмайды. Тұрақты маскүнемділік пайда болады.

3. Қортынды немесе энцефалопатиялық. Ешқандай үзілісті білмейтін, салынып ішетін адамдар әбден маскүнемдік фазасын көшеді. Бүкіл ағза әлсірейді. Адамның күш қуаты бітеді.

ІІІ бөлім Нашақорлық
Мұғалім:Нашақорлық-наркомания есірткі заттарға патологиялық дағдыланудың нәтижесінде пайда болатын созылмалы ауру. Есірткі-бұл адамның , көңіл-күйін, сана-сезімін, мінез-құлқын бұзатын қауіпті тыйым салынған химиялық зат. Ол адамның есін алып, құмарлық желігіне ұшыратады және аса қауіпті, айығу үмітсіз. Есірткінің түрлері.

• Токсимания-булармен, газдармен демалу.

• Марихуана-кептірілген, ұсақ туралған жапырақтың, тұқымдар мен жасыл, қоңыр, сұр түсті гүлдерінің қосындысы.

• Героин-ең алдымен опий пайда болады, содан кейін одан морфин алынады. Одан героин шығады. Ол қыздырғаннан кейін тамырға егіледі, шегіледі, онымен демалады.

• Кокаин-коки өсімдігінен шығарылған, негізінен ақ ұнтақ тәріздес есірткі.Кокин ұнтағын ұсақтап мұрын арқылы тартады немесе тамырға енгізу үшін езеді.

• Экстамиол өте қауіпті есірткі.1987ж Испанияда болған бір дискотекада «экстази»

таблеткасын музыкамен біріктіруден болған эффект ашылды.

Ғасыр індеттерінің бірі нашақорлық бұдан былай да адамзат тұрған жерде жойылмақ емес деген шешімге келген шетелдік ғалымдар мұны өркениетпен бірге жүретін қара құрт деп отыр.

Ауыл дәрігері Серік Ғазизович

Адам организміне түсетін барлық есірткі түрлері қан арқылы адамның барлық дене мүшелеріне әсер етеді. Оның қызметін бұзады, улайды. Есірткіні алғаш қолданған адамның басы қатты ауырады, әлсіздік басады. Есірткіні анда-санда қолданатындардың іші өтеді, асқазаны ауырады, тамаққа тәбеті болмайды, жиі құсады, аяқ-қолдарының сіңірі оқтын-оқтын құрысады.Тері ауруларына, жұқпалы жыныс ауруларына, өкпе қабынуына шалдығады. Тамаққа тәбеті жоғалады. Жиі шөлдейді. Олалдың көз жанары солғын болады.

Есірткіні жиі қабылдаған адамның миы әбден есірткіге үйреніп, тиісінше мидағы эндорофин заттары оған үйренеді де, жүйке жасушаларын өлтіреді. Кейін адамның миы ештеңеге зейін қоймай әлсіз болып қалады.

Жасөспірімдер испекторы:Айгүл Серікқызы

Нашақорлық пен ауыратын адамды медициналық –әлеуметтік оңалту туралы заңы бар. Нашақорлықпен ауыратын адамдарға мынадай құқықтар көзделінген:

1. Білікті медициналық –санитарлық көмек алу;

2. Наркологиялық мекемелер мен ұйымарды таңдауға;

3. Өз құқықтары, өздерінің наркологиялық сырқатқа шалдығуының сипаты, сондай-ақ емдеу және оңалту әдістері туралы ақпарат алуға;

ІҮ бөлім СПИД
Мұғалім: Жүре пайда болған иммундық дефицитінің синдромы-аса қатерлі вирустық дерт. Қоздырушы-адамның иммундық дефицит вирусы. Вирус иммунндық жүйесінің жасушаларының жұмысын бұзып, жойып, нәтижесінде жүре пайда болған иммундық дефицитінің синдромы пайда болып, адам организмінің жұмысы бұзылып, инфекция мен қатерлі ісіктерден кәдімгі иммунды статус қалыпта болған жағдайда дамымайтын оппортунисттік аурулар пайда болады.

Ауыл дәрігері Серік Ғазизович

СПИД алғаш рет АҚШ, Батыс Еуропа елдерінде тіркелген. Вирус ТМД мемлекеттерінде Жапонияда, Шығыс Араб елдерінде кездесе бастаған. Әдетте СПИД пен қала тұрғандары жиі ауырады. Оган жөнсіз жыныстық қатынас, шектен тыс сексуальдық еркіндік, жезөкшелік, гомосексуальдық жайлар себеп болады.

СПИД вирусы сау адамға мынадай 3 негізгі жолмен жұғады.

1. Жыныстық қатынас арқылы

2. Қан арқылы /қан құю, ауру адамға пайдаланылған шприцтер/

3. СПИД ауруы жұққан анадан баласына ауысу арқылы
   Енді тақтадағы схемадан СПИД-тің зардабына шолу жасап өтейін.

СПИД адамдарға 80 пайыз жағдайында осы жолмен, яғни гетеросексуальдық /еркек-әйел/, гомосексуалдық /еркек-еркек/ жыныстық қатынас кезінде жұғады. Ең қауіптісі- гомосексуалдық анальдық қатынас, өткені партнерлердің жыныс мүшелерінің терісі, шырышты қабатының жарақаттануы жиі болады.

Мектебіміздің психологы Гүлжиян Рақымқызы

Қазақстанда осы қауіпті ауруға қарсы күрес жүргізу мақсатымен мамандандырылған жаңа қызмет жүйесі құрылған.Оның құрамына облыстық, қалалық, республикалық СПИД-ке қарсы күресу және аурудың алдын алу орталықтары, диагностикалық лабораториялар менанонимдик кабинеттер кіреді. Осындай қызмет жүйесінің күнделікті жұмысын Республикалық СПИД-тен сақтандыру комитеті басқарады. Бұл комитетінің ең басты мақсаты-СПИД вирусын жұқтырған адамды табу, оны тексеру және емдеуді жоспарлы түрде ұйымдастыру. СПИД орталықтары ұйымдастырушы, тәсілдеуші, емдеуші мекемелер ретіндежұмыс атқарады. Қазіргі кезде СПИД-тен қорғану жөнінде жұмыс жүргізетін 20 орталық және 80 лаборатория бар. Олардың жұмыс бағыттары мынадай:

1. Вирус жұғу мүмкіндігі бар «қатерлі топтарға» жататын адамдарды тексеріп, вирус жұққан адамдарды дер кезінде табу;

2. Ауру ошағын анықтап, дәрігерлік бақылауға алып, вирустың әрмен қарай тарауына, яғни басқа адамдарға жұғуына мүмкіндік бермеу;

Тәрбие сағатын қортындылау:

Оқушылардың конференция барысындағы түсініктерін топтастырады.

Мұғалімнің қортынды сөзі:

Адам! Адам!
Бөлісіп уайымды –
Болашаққа болыңдар дәйім-үлгі!
Бір-біріңе болыңдар мейірімді,
Бір-біріңе болыңдар қайырымды,
Дерт шалмасын,
Ешқашан өрт шалмасын,
Алып емен, ақ балтыр қайыңымды.
Бір-біріңе болыңдар қайырымды, -
дей отырып, бүгінгі конференциямызды аяқтаймыз. Алтын уақыттарыңызды бөліп, келіп қатысқандарыңыз үшін көптен көп рахмет.