«АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫНЫҢ

ЕҢБЕКШІҚАЗАҚ АУДАНЫ БОЙЫНША БІЛІМ БӨЛІМІ» МЕМЛЕКЕТТІК МЕКЕМЕСІНІҢ

«И. САТТАРОВ АТЫНДАҒЫ ОРТА МЕКТЕБІ» КОММУНАЛДЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК МЕКЕМЕСІ

ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛ

Тақырыбы «Спорттық жаттығулар техникасы»

Құрастырған: Дене шынықтыру пәні мұғалімі

Имрамзиев Ришат Нурахунович

1

Түсінік хат

Бұл әдістемелік құрал «Спорттық жаттығулар техникасы» тақырыбына арналып, жасөспірімдер мен дене шынықтыру пәні мұғалімдеріне, жаттықтырушылар менспортпен айналысушыларға арналған. Құралдың басты мақсаты – спорттық жаттығулардың дұрыс орындалу техникасын үйрету, спортшылардың қозғалыс мәдениетін қалыптастыру және олардың физикалық мүмкіндіктерін тиімді дамыту.

Қазіргі таңда спортпен шұғылдануда техникаға көңіл бөлу – жарақаттың алдын алу, нәтиженің жоғары болуы және ұзақ мерзімді жетістікке жетудің негізгі факторы болып табылады. Сондықтан бұл құралда әртүрлі спорт түрлеріндегі (жеңіл атлетика, гимнастика, футбол, волейбол, баскетбол т.б.) негізгі жаттығулардың орындалу әдістері мен техникасын егжей-тегжейлі сипаттау көзделген. Сонымен қатар, спорттық қозғалыстардың биомеханикасы, дене қалпы, тепе-теңдік пен үйлесімділік секілді маңызды аспектілерге де назар аударылады

Жаттығуларды дұрыс орындау – бұлшықеттердің үйлесімді дамуына, төзімділік пен жылдамдықтың артуына, спорттық нәтижелердің жақсаруына ықпал етеді. Құралда техника үйретудің сатылы тәсілдері, жаттығуларды бақылау және қателерді түзету жолдары да берілген.

2

МАЗМҰНЫ

1. Кіріспе

1.1. Спорттық жаттығулар техникасының маңызы

1.2. Әдістемелік құралдың мақсаты мен құрылымы

2. 1-БӨЛІМ: Спорттық жаттығулар техникасының теориялық негіздері

2.1. Спорттық жаттығулар және олардың техникасы

2.2. Жаттығулар техникасына әсер ететін негізгі факторлар

3. 2-БӨЛІМ: Жаттығулар техникасын дұрыс орындау

3.1. Жүгіру техникасы

3.2. Секіру техникасы

3.3. Лақтыру техникасы

4. 3-БӨЛІМ: Спорттық жаттығулар техникасының практикалық аспектілері

4.1. Спорттық жаттығулар кешені

4.2. Жаттығулар техникаларын үйрету әдістері

4.3. Жаттығуларды қайталау және дағды қалыптастыру

5. 4-БӨЛІМ: Қауіпсіздік ережелері және жарақаттануды болдырмау

5.1. Спорт залында қауіпсіздік ережелері

5.2. Ашық алаңда қауіпсіздік

6. 5-БӨЛІМ: Сабақ үлгілері мен жоспарлары

6.1. Сабақ 1: Жүгіру техникасы

6.2. Сабақ 2: Секіру техникасы

6.3. Сабақ 3: Күш жаттығуларының техникасы

7. Қорытынды

8. Пайдаланылған әдебиеттер

3

Кіріспе

Спорттық жаттығулар техникасы — бұл адамның дене мүмкіндіктерін жетілдіріп, спорттық шеберлікті арттыруға арналған қозғалыс дағдылары мен әдістерінің жиынтығы. Жаттығу техникасы дұрыс игерілгенде, ол спортшының физикалық мүмкіндіктерін тиімді пайдалануға мүмкіндік береді, нәтижесінде оның шеберлігі мен спорттық көрсеткіштері жақсарады. Спорттық жаттығулар техникасы жеке спорт түріне немесе жалпы дене шынықтыру жаттығуларына байланысты ерекшеленеді. Әрбір жаттығу мен қозғалыс түрі белгілі бір дене бөліктерінің жұмысын үйлестіруді талап етеді. Бұл жаттығуларда қолданылатын әдістемелер дене тәрбиесінің негізін құрайды, ал жаттығудың дұрыс техникасын меңгеру спортшының жарақат алуды алдын-алу және жаттығу нәтижелерін жақсарту үшін өте маңызды.

Бұл әдістемелік құралдың мақсаты – спорттық жаттығулар техникасын үйрету, жаттығу барысында жиі кездесетін қателіктерді анықтап, оларды түзету жолдарын көрсету, сонымен қатар түрлі жаттығулардың орындалу техникасын тиімді түрде ұғындыру. Әдістемелік құрал спорт мұғалімдеріне, жаттықтырушыларға, спортшылар мен дене шынықтыруға қызығушылық танытқан адамдарға бағытталады.

Құралда спорттық жаттығулардың техникасын дұрыс орындау принциптері, жаттығу түрлеріне сәйкес техникалар мен жаттығулардың орындалу әдістері қарастырылады. Сонымен қатар, оқушылардың физикалық қабілеттерін дамыту және оларды жарақаттардан сақтандыру үшін дұрыс жаттығу әдістерін пайдалану жолдары көрсетіледі.

Мақсаты

Бұл әдістемелік құралдың мақсаты — спорттық жаттығулар техникасын дұрыс орындауды үйрету, әртүрлі жаттығу түрлерінің техникалық аспектілерін түсіндіру, сондай-ақ спортшылар мен дене шынықтыру пәнінің мұғалімдеріне техниканы тиімді меңгеруге арналған нақты әдістер мен жаттығуларды ұсыну. Жаттығу техникасын дұрыс меңгеру арқылы спортшылардың физикалық қабілеттерін дамыту, жарақаттануды болдырмау және жалпы дене шынықтыру деңгейін арттыру мақсат етіледі.

4

Міндеті

1. Спорттық жаттығулар техникасын түсіндіру: Әрбір жаттығудың техникалық талаптарын, оны дұрыс орындау әдістерін көрсету.

2. Қозғалыс дағдыларын қалыптастыру: Спортшыларға жаттығуларды дұрыс орындау арқылы қажетті техникалық дағдыларды қалыптастыру.

3. Қателіктерді түзету әдістерін көрсету: Жаттығуларды орындау кезінде кездесетін жалпы қателіктерді анықтап, оларды түзету жолдарын ұсыну.

4. Дене шынықтыру және салауатты өмір салты: Дұрыс техника арқылы физикалық қабілеттерді жетілдіріп, салауатты өмір салтын қалыптастыру.

5. Жарақаттануды болдырмау: Спорттық жаттығулар кезінде жарақаттануды алдын алу үшін қауіпсіздік ережелерін ұсыну.

6. Әр спорт түрінің ерекшеліктерін ескере отырып жаттығу: Әртүрлі спорт түрлерінің техникасын дұрыс үйрету арқылы спортшының көрсеткіштерін арттыру.

7. Сабақ жоспарларын құру: Спорттық жаттығуларды дұрыс ұйымдастыру үшін әдістемелік құралдар мен сабақ үлгілерін ұсыну.

Күтілетін нәтижелер

Бұл әдістемелік құралды қолдану арқылы төмендегідей нәтижелерге қол жеткізу күтіледі:

1. Жаттығу техникасын дұрыс меңгеру: Спортшылар мен оқушылар әртүрлі спорттық жаттығуларды дұрыс және тиімді орындауды үйренеді, бұл олардың техникалық шеберлігін арттырады.

2. Физикалық қабілеттердің дамуы: Жаттығуларды дұрыс орындау арқылы спортшылардың күш, төзімділік, икемділік және жылдамдық сияқты физикалық қасиеттері жақсарады.

3. Жарақаттардың алдын алу: Дұрыс жаттығу техникасын меңгеру спортшылардың жарақат алу қаупін азайтады, себебі олар қозғалыс кезінде дененің дұрыс қалыпта болуын қамтамасыз етеді.

4. Қозғалыс дағдыларының жетілуі: Спортшылар мен оқушылардың қозғалыс үйлесімділігі мен дағдылары дамиды, бұл олардың жалпы физикалық дайындығын жақсартады.

5. Жаттығу әдістерінің тиімділігін арттыру: Әдістемелік құралда көрсетілген жаттығу әдістері арқылы оқушылар мен спортшылар жаттығу барысында тиімді нәтижелерге қол жеткізеді, бұл олардың көрсеткіштерін жақсартуға мүмкіндік береді.

6. Дене шынықтыру пәні бойынша білім мен дағдыларды жетілдіру: Пән мұғалімдері мен жаттықтырушыларға спорттық жаттығулар техникасын оқытудағы тиімді әдістер мен тәсілдерді қолдануға көмектеседі.

7. Салауатты өмір салтын насихаттау: Дұрыс жаттығу техникасын үйрену арқылы оқушылар мен спортшылар салауатты өмір салтын ұстанады, бұл олардың денсаулығын жақсартуға ықпал етеді.

5

8. Жаттығулар мен сабақтардың дұрыс ұйымдастырылуы: Спорттық жаттығуларды дұрыс жоспарлау және ұйымдастыру арқылы сабақтардың тиімділігі артады, оқушылардың қызығушылығы мен мотивациясы өседі.

1-БӨЛІМ: Спорттық жаттығулар техникасының теориялық негіздері

Спорттық жаттығулар техникасы — бұл физикалық дайындығын жетілдіру үшін әртүрлі қозғалыс әрекеттерін тиімді және үйлесімді орындау тәсілдері мен әдістері. Техника жаттығулардың сапасын анықтап, спортшының қозғалыс дағдыларын қалыптастыруда шешуші рөл атқарады. Жаттығуларды орындаудағы дұрыс техника дененің барлық бөліктерін үйлестіріп, спортшының физикалық мүмкіндіктерін толық пайдалануға мүмкіндік береді. Бұл бөлімде спорттық жаттығулар техникасының негіздері, оның түрлері және жаттығу техникасына әсер ететін факторлар туралы толық баяндалады.

2.1. Спорттық жаттығулар және олардың техникасы

Спорттық жаттығулар — бұл белгілі бір физикалық қасиеттерді (күш, жылдамдық, икемділік, төзімділік, т.б.) дамытуға бағытталған қозғалыстардың жүйесі. Спорттық жаттығулардың техникасы әртүрлі спорт түрлеріне байланысты өзгереді, алайда олардың барлығы да бірқатар жалпы принциптерді ұстанады. Техниканың негізгі мақсаты — жаттығуды тиімді орындау арқылы спортшының физикалық дамуына ықпал ету және оның жетістіктерін жақсарту.

Жаттығу техникасын дұрыс меңгеру спортшының дене шынықтыру деңгейін арттырып, оның барлық мүмкіндіктерін ашуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, техниканың дұрыс болуы спортшының жарақат алу қаупін азайтып, жаттығу барысында шыдамдылықты және тиімділікті арттырады.

Спорттық жаттығулардың техникасын сипаттау кезінде негізгі элементтер мен қозғалыс дағдылары ескеріледі:

• Қозғалыстың дәлдігі мен үйлесімділігі: Жаттығуды орындау кезінде әрбір қозғалыстың дәл әрі үйлесімді болуы қажет. Бұл спортшының дене бөліктерін тиімді пайдалануды, күш жұмсап, жылдамдық пен қозғалыс бағытын дұрыс басқаруды талап етеді.

• Қозғалыс жылдамдығы мен қарқыны: Жаттығудың әр түрі жылдамдық пен қозғалыс қарқынына байланысты ерекшеленеді. Мысалы, жүгіру мен секіру жаттығулары жылдамдықты талап етсе, күш жаттығулары баяу әрі дәл орындалуы тиіс.

• Дене бөліктерінің өзара үйлесімділігі: Жаттығу техникасы дененің барлық бөліктерінің үйлесімді жұмысын қамтамасыз етеді. Бұл жаттығудың тиімділігін арттырып, спортшының жарақаттану қауіпін төмендетеді.

• Күш пен энергияның дұрыс бөлінуі: Спортшы жаттығу кезінде күш пен энергияны тиімді пайдалану арқылы жаттығудың орындалуын оңтайландырады. Жаттығуларды тиімді орындау үшін спортшының энергия шығынын бақылау қажет.

• 6

Жаттығу техникасының жақсы меңгерілуі спортшының дене мүмкіндіктерін барынша тиімді пайдалануына және нәтижеге қол жеткізуіне ықпал етеді. Қатаң техниканы орындау арқылы спортшы нәтижелерін жақсарта алады және оның жалпы физикалық дамуы жүреді.

2.2. Жаттығулар техникасына әсер ететін негізгі факторлар

Жаттығулар техникасына әсер ететін бірнеше фактор бар, олар жаттығудың тиімділігін және дұрыс орындалуын анықтайды. Бұл факторлар жаттығу барысындағы нәтижелерге әсер етеді және спортшының жаттығуды дұрыс орындауын қамтамасыз етеді.

1. Спортшының физикалық дайындығы:

Спортшының физикалық қабілеттері (күш, жылдамдық, икемділік, төзімділік) жаттығуларды дұрыс орындауға ықпал етеді. Бұлшықет күші, дене икемділігі мен жылдамдығы жаттығу техникасын меңгеруде маңызды рөл атқарады. Мысалы, күш жаттығуларын орындауда дене күшінің болуы, ал жылдамдықты талап ететін жаттығуларда шыдамдылықтың жеткілікті болуы қажет.

2 Қозғалыс үйлесімділігі мен координациясы: Жаттығу кезінде қозғалыстардың үйлесімділігі мен дене бөліктерінің бір-бірімен дұрыс байланысы өте маңызды. Бұл спортшының үйлесімділігі мен қозғалыс координациясының деңгейіне байланысты. Үйлесімділік пен координацияның жоғары деңгейі спортшының техникалық дағдыларын жетілдіреді.

2. Қозғалыс амплитудасы:

Әрбір жаттығудың белгілі бір қозғалыс амплитудасы болады. Қозғалыс амплитудасы жаттығудың орындалу сапасына әсер етеді. Жаттығу барысында тым үлкен немесе тым кіші амплитудалық қозғалыстар орындалса, бұл техникалық қателіктерге және жаттығудың тиімділігінің төмендеуіне әкелуі мүмкін.

3. Жаттығулардың біркелкілігі мен тұрақтылығы:

Жаттығуларды тұрақты түрде орындау, оларды жүйелі түрде қайталау техниканы жетілдіруге әсер етеді. Қайталау барысында спортшы жаттығудың дұрыс техникасын сақтап, оның нәтижелерін жақсартады. Тұрақты жаттығулар спортшының техникалық дағдыларын бекітіп, оны мінсіз орындауға үйретеді.

7

4. Техникалық білім мен дағдылар:

Жаттығу техникасын меңгеру үшін спортшыға қажетті білім мен дағдыларды беру өте маңызды. Тренер немесе мұғалім дұрыс нұсқаулар, көрсетілімдер мен түзетулер арқылы жаттығулардың тиімділігін арттырады. Спортшы техниканы жақсы меңгерген сайын, оның дене дайындығы да жақсарады.

5. Жаттығу ортасы:

Жаттығудың жасалатын орны мен ортасы да жаттығу техникасына әсер етеді. Мысалы, жабық спорт залында жаттығу жасағанда жағдай әртүрлі болуы мүмкін, ал ашық алаңда ауа-райы мен жердің жай-күйі жаттығуға әсер етуі мүмкін. Ортаның жағдайына қарай техниканы орындау тәсілі де өзгеруі мүмкін.

6. Психологиялық факторлар:

Спортшының психологиялық дайындығы да жаттығулардың техникасына әсер етеді. Спортшының мотивациясы, өзін-өзі бақылауы, назарын шоғырландыру қабілеті жаттығудың сапасын арттырады. Жаттығу барысында алаңдаушылық немесе стресстің әсері спортшының қозғалыстарын бұзып, техникалық қателіктерге әкелуі мүмкін.

Жаттығу техникасына әсер ететін осы факторларды ескере отырып, спортшылардың шеберліктерін арттыруға болады. Жаттығуларды дұрыс орындау арқылы олардың тиімділігі артып, спортшылар жарақаттардан қорғалып, нәтижелерін жақсартады.

2-БӨЛІМ: Жаттығулар техникасын дұрыс орындау

Жаттығулар техникасын дұрыс орындау — дене шынықтыру мен спорттың негізі. Спортшының нәтижелері көбінесе оның жаттығу техникасын қаншалықты дұрыс орындауына байланысты болады. Жаттығу техникасының дұрыс орындалуы спортшының денсаулығына, физикалық дайындық деңгейіне, нәтижелеріне және жарақат алу қаупін төмендетуге тікелей әсер етеді. Бұл бөлімде жаттығуларды дұрыс орындаудың принциптері мен әдістері, сондай-ақ әртүрлі жаттығу түрлерінің техникасын меңгеру жолдары қарастырылады.

2.1. Жаттығулар техникасын дұрыс орындаудың негізгі принциптері

Жаттығуларды дұрыс орындау үшін белгілі бір принциптерді сақтау қажет. Олар спортшының дене мүмкіндіктерін тиімді пайдалануға, жарақаттануды болдырмауға және жаттығудың нәтижелілігін арттыруға көмектеседі.

1. Дұрыс дене күйі: Жаттығу кезінде дененің дұрыс қалпын сақтау өте маңызды. Әрбір жаттығу үшін дененің белгілі бір позициясын сақтау қажет,

8

2. бұл қозғалыстың тиімді орындалуын және дененің жарақаттанбауын қамтамасыз етеді. Мысалы, жаттығу кезінде арқа мен белдің дұрыс орналасуы өте маңызды.

3. Қозғалыс амплитудасын бақылау: Жаттығудың амплитудасы жаттығу техникасының бір бөлігі болып табылады. Қозғалыстың тым кең болуы немесе тым тар болуы жаттығудың тиімділігін төмендетуі мүмкін. Спортшының амплитуданы бақылауы жаттығудың дәл орындалуына мүмкіндік береді.

4. Жылдамдық пен күштің үйлесімділігі: Жаттығуды орындау кезінде жылдамдықты және күшті үйлестіру маңызды. Спортшы жаттығудың жылдамдығына қарай күшін реттей білуі керек. Егер жаттығу күшке негізделсе, оның жылдамдығы төмен болуы мүмкін, ал жылдамдықты қажет ететін жаттығуларда күшті аз қолдануға болады.

5. Дұрыс тыныс алу: Жаттығуларды орындау кезінде тыныс алудың дұрыс болуы өте маңызды. Тыныс алу дененің оттегімен қамтамасыз етілуін арттырып, жаттығу кезінде күш жұмсауды жеңілдетеді. Әрбір жаттығу үшін тыныс алу техникасын меңгеру спортшының тиімділігін арттырады.

6. Қимылдардың икемділігі мен үйлесімділігі: Жаттығу кезінде дене бөліктерінің үйлесімді жұмысы қажет. Бұл спортшының қимылдарын тиімді әрі икемді етіп жасайды, жаттығу кезінде қозғалыс дәлдігі мен жылдамдығын қамтамасыз етеді.

7. Қателіктерді түзету: Жаттығуды орындау барысында қателіктер жиі кездеседі. Сондықтан жаттығуларды дұрыс орындау үшін спортшының немесе тренердің қателіктерді анықтап, оларды түзетуі қажет. Бұл спортшының шеберлігін арттырып, жаттығудың тиімді орындалуына ықпал етеді.

2.2. Жаттығулар техникасын орындаудың әдістері

Жаттығулар техникасын орындауда бірнеше әдістер бар, олар жаттығудың дұрыс орындалуын қамтамасыз етеді. Осы әдістер спортшыға техниканы меңгеруде және жаттығуды тиімді орындауда көмек болады.

1. Көрсету әдісі: Спорттық жаттығуларды дұрыс орындау үшін ең тиімді әдістердің бірі — жаттығуды көрсету. Мұғалім немесе жаттықтырушы жаттығуды өзі орындай отырып, дұрыс техниканы көрсетеді. Бұл әдіс спортшының жаттығуды орындаудың нақты тәсілін түсінуіне көмектеседі.

2. Баяу орындау әдісі: Жаттығудың дұрыс техникасын меңгеру үшін бастапқы кезеңде жаттығуды баяу орындау ұсынылады. Бұл әдіс арқылы спортшы жаттығудың әрбір қозғалысын сезініп, дұрыс орындаудың техникасын меңгереді. Біртіндеп жылдамдықты арттыру арқылы жаттығуды тиімді орындау дағдылары қалыптасады.

3. Қадамдық әдіс: Жаттығуды қадам-қадаммен орындау да тиімді әдіс болып табылады. Бұл әдіс жаттығудың күрделілігіне байланысты жүзеге асады. Әрбір қадамда спортшыға техниканы дұрыс орындаудың негіздері

9

4. түсіндіріледі. Әр кезеңнің дұрыс орындалуы жаттығудың нәтижелі болуы үшін өте маңызды.

5. Айна әдісі: Жаттығуды айнада орындау — спортшыға өзінің қозғалыстарын бақылап, қателіктерін түзетуге мүмкіндік береді. Айна әдісі жаттығу барысында дененің дұрыс қалпын сақтау үшін тиімді болып табылады.

6. Түзету әдісі: Жаттығу кезінде қателіктер орын алса, оларды түзету үшін тренер немесе мұғалім түзету жүргізеді. Түзету әдісі жаттығуды орындаудың әрбір қадамын дұрыс жасауға мүмкіндік береді. Бұл әдіс спортшының техникасын жақсарту үшін өте маңызды.

2.3. Жаттығуларды дұрыс орындауға ықпал ететін факторлар

1. Физикалық дайындық: Спортшының физикалық дайындық деңгейі жаттығудың техникалық деңгейіне тікелей әсер етеді. Жаттығуды дұрыс орындау үшін күш, икемділік, жылдамдық және төзімділіктің жоғары деңгейі қажет.

2. Психологиялық дайындық: Психологиялық жағдай жаттығу кезінде маңызды рөл атқарады. Спортшының жоғары мотивациясы, өзін-өзі бақылауы және психологиялық тұрақтылығы жаттығудың дұрыс орындалуына ықпал етеді.

3. Қоршаған орта мен жағдайлар: Жаттығу жасалатын орта да техникаға әсер етеді. Мысалы, жабық спорт залында жаттығу жасау мен ашық алаңда жаттығу жасаудың айырмашылығы болады. Жердің жай-күйі, ауа-райы сияқты сыртқы факторлар жаттығудың тиімділігін төмендетуі мүмкін.

4. Жаттығудың түрі мен деңгейі: Әрбір жаттығудың техникалық сипаты мен күрделілігі әртүрлі болуы мүмкін. Жоғары деңгейлі жаттығулар техникасы күрделірек болып келеді, сондықтан оларды дұрыс орындау үшін жоғары физикалық дайындық қажет.

3.1. Жүгіру техникасы

Жүгіру — бұл адамның дене шынықтыруын жақсарту үшін қолданылатын ең тиімді және қарапайым жаттығулардың бірі. Жүгірудің техникалық дұрыс орындалуы спортшының жылдамдығын, шыдамдылығын және физикалық жағдайын жақсартады. Жүгіру техникасы бірнеше негізгі элементтен тұрады, олардың барлығы дұрыс орындалғанда ғана спортшының тиімділігі мен нәтижесі артады.

Жүгірудің негізгі техникасы:

1. Дене қалпы: Жүгіру кезінде дененің дұрыс қалпы маңызды. Спортшының арқа сызығы тік болуы тиіс. Кеуде ашық, иықтар төменде және босаңситылған, ал қолдар оңтайлы қозғалыста болуы керек. Жүгіру кезінде дененің алға қарай еңкеюі немесе артқа қарай шалқаюы техникалық қателік болып табылады және жылдамдықты төмендетеді.

2. Қолдардың қозғалысы: Жүгіру кезінде қолдар да маңызды рөл атқарады. Қолдар алға-артқа қозғалады, бұл дененің балансын сақтауға көмектеседі 10

3. және аяқтың жылдамдығын арттырады. Қолдар жеңіл, бірақ күшті қозғалу керек. Қолдарды дене сызығымен параллель ұстап, иық деңгейінде қозғалу қажет.

4. Аяқтың қадамдары: Жүгіру кезінде қадамдардың ұзындығы мен жиілігі маңызды. Жүгіруші қадамды жылдам әрі тұрақты жасау керек, бірақ қадам ұзындығы тым үлкен болмауы тиіс. Тым үлкен қадамдар физикалық жүктемені арттырып, нәтижені төмендетуі мүмкін. Керісінше, қадамдарды тым қысқа жасау да жылдамдықты төмендетеді.

5. Тыныс алу: Жүгіру кезінде тыныс алу өте маңызды. Тыныс алу ауқымды болуы керек, дене оттегін үнемі алу үшін дұрыс ауамен қамтамасыз етілуі қажет. Тыныс алу жылдамдыққа қарай реттелуі тиіс: қысқа қадамдарда тыныс алу жиірек, ұзын қадамдарда тыныс алу баяу болуы мүмкін.

6. Аяқтың соққысы: Аяқтың жүгіріс кезінде жерге тигізуі де маңызды. Аяқтың бірінші жерге тигізуі — бұл өкшені пайдаланудың қажеті жоқ; дұрыс техникада аяқ алдымен табанның ортасымен немесе жастықпен жерге түседі, бұл жұмсақ әрі тиімді орындалады.

3.2. Секіру техникасы

Секіру — спортта жиі қолданылатын қозғалыс түрі. Секірудің техникалық дұрыс орындалуы физикалық қабілеттерді жақсартуға және нәтижені арттыруға мүмкіндік береді. Секіру техникасының негізгі элементтері бар, оларды дұрыс меңгеру спортшының физикалық мүмкіндіктерін толық пайдалануға көмектеседі.

Секірудің негізгі техникасы:

1. Бастапқы қалпы: Секіруге дайындалған кезде дене қалпы дұрыс болуы керек. Тізе сәл бүгілген, аяқтар иық енімен ашық, қолдар секіруге дайын болуы қажет. Секіру барысында дененің дұрыс орналасуы нәтиже көрсеткішіне тікелей әсер етеді.

2. Аяқтардың қозғалысы: Секірер алдында аяқтарды дұрыс бүгу маңызды. Аяқтар тізе буындарында сәл бүгілген күйде бастапқы позаға келуі керек. Бұл жерге қарсы күшті қуаттау үшін қажет болады. Секіру кезінде аяқтардың тіреу күшін барынша толық пайдалану керек.

3. Қолдардың рөлі: Секіруде қолдар күшті әсер етеді. Қолдар денені алға итеру үшін және секіру барысында денені көтеру үшін маңызды. Қолдар артқа тартылып, кейін алға серпілуі керек. Бұл дененің көтерілуіне көмектеседі.

4. Ауадағы қозғалыс: Секіру барысында денені алға қарай жоғары көтеру қажет. Қатты секіруге дене күшін дұрыс бағытта жұмсау керек. Аяқтар мен қолдарды біріктіре отырып, толық күш жұмсау керек.

5. Қону техникасы: Қонған кезде дене жағдайы өте маңызды. Қону кезінде тізелерді сәл бүгу керек. Бұл қонған кезде дене ауырлығын біркелкі бөліп, соққыны жұмсартуға көмектеседі. Арқа мен аяқтың дұрыс орналасуы секірудің қауіпсіздігі мен тиімділігіне ықпал етеді.

11

3.3. Лақтыру техникасы

Лақтыру — көптеген спорт түрлерінде қолданылатын және спортшының күшін, дәлдігін және үйлесімділігін қажет ететін жаттығу. Лақтыру техникасы дұрыс орындалғанда ғана дәлдікті арттырып, жарақат алу қаупін азайтады. Лақтыру жаттығулары әртүрлі құралдармен орындалуы мүмкін (доп, диск, найза т.б.), бірақ барлық лақтыру түрлерінде техникалық элементтер ұқсас.

Лақтырудың негізгі техникасы:

1. Дененің дұрыс қалпы: Лақтыруға дайындалған кезде дененің дұрыс қалпы маңызды. Арқа тік, аяқтар иық енімен ашық болуы тиіс. Спортшының бір аяғы алға, екіншісі сәл артқа қойылып, дене сызығы тік болуы керек. Бұл қалып күшті әрі дәл лақтыруды қамтамасыз етеді.

2. Қолдар мен аяқтардың үйлесімді қозғалысы: Лақтыру кезінде қолдардың қозғалысы өте маңызды. Алдымен қолды артқа тартып, кейін алға қарай лақтыру қажет. Қолды артқа тарту кезінде дене салмағын артқы аяққа түсіріп, алға қарай лақтыру кезінде қолды қарқынды түрде созу керек.

3. Лақтыру күші: Лақтырудың күшін дұрыс қолдану өте маңызды. Лақтыру кезінде дененің барлық бөліктері өзара үйлесімді жұмыс істейді. Алдымен төменгі аяқтар, кейін бел мен қолдарды пайдалану қажет. Лақтыру күші дұрыс реттеліп, максималды түрде пайдалану керек.

4. Қолдың қозғалысы: Лақтыру кезінде қолдың позициясы өте маңызды. Қолдың алақаны дұрыс бағытта болуы және сол қолмен дене салмағын қосымша басқару лақтырудың дәлдігі мен ұзақтығына әсер етеді.

5. Қонғаннан кейінгі жағдай: Лақтырудан кейін дұрыс қалпында қалу қажет. Лақтыру аяқталғаннан кейін денені дұрыс ұстап, дене салмағын біркелкі бөлу маңызды. Бұл спортшының жарақаттанбауына көмектеседі.

3-БӨЛІМ: Спорттық жаттығулар техникасының практикалық аспектілері

Спорттық жаттығулар техникасын меңгеру — спортшының жоғары деңгейге көтерілуі үшін қажетті қадам. Техника тек теориялық біліммен ғана емес, сонымен қатар практикалық қолданбалы дағдылармен де қамтамасыз етіледі. Бұл бөлімде спорттық жаттығулар техникасының практикалық аспектілері, жаттығулар кешені, техниканы үйрету әдістері және дағды қалыптастыру мәселелері қарастырылады

4.1. Спорттық жаттығулар кешені

Спорттық жаттығулар кешені — белгілі бір мақсаттарға жету үшін жасалатын жаттығулардың жиынтығы. Жаттығулар кешені спортшының физикалық дайындығын арттыруға, техникасын жетілдіруге және спорттық нәтижелерін жақсартуға бағытталады. Әрбір жаттығулар кешені белгілі бір мақсатты орындауға көмектеседі және спортшының дайындық деңгейіне байланысты құрылады.

12

Жаттығулар кешенін құрудың негізгі принциптері:

1. Мақсатқа сәйкес келуі: Әрбір жаттығу кешені спортшының мақсаттарына сай болуы тиіс. Мысалы, жүгіру техникасын жақсарту үшін арнайы жаттығулар кешені жасалса, күш жаттығуларын орындау үшін басқа кешен қажет.

2. Деңгейге қарай бейімделу: Жаттығу кешені спортшының физикалық жағдайына байланысты болуы керек. Жаңадан бастаушы мен жоғары деңгейдегі спортшыларға арналған жаттығулар әртүрлі болуы мүмкін.

3. Алдын ала қыздыру мен суыту: Жаттығулар кешені алдымен қыздыру жаттығуларынан басталып, соңында суыту жаттығуларымен аяқталуы тиіс. Бұл денені дайындап, кейінгі уақытта жаттығу әсерінің оң болуын қамтамасыз етеді.

4. Қайталау және вариация: Әрбір жаттығу кезеңінде жаттығуларды қайталау қажет. Сонымен қатар, жаттығу кешеніне әртүрлі өзгерістер енгізу спортшының нәтижелілігін арттырады.

5. Функционалдық дайындық: Жаттығулар кешенінде функционалдық дайындығы жоғары болатын жаттығуларды қосу маңызды. Олар дене қабілеттерін жан-жақты дамытып, нақты спорт түріне қажетті дағдыларды қалыптастырады.

4.2. Жаттығулар техникаларын үйрету әдістері

Жаттығу техникасын үйрету — спортшының жоғары нәтижеге қол жеткізуінің негізгі жолы. Техникаға үйрету арнайы әдістерді қолдануды қажет етеді. Әрбір спорт түрі үшін техника үйрету әдістері әртүрлі болады, бірақ барлық әдістердің негізі — жаттығуды дұрыс және қауіпсіз орындауды қамтамасыз ету.

Жаттығу техникасын үйретудің негізгі әдістері:

1. Көрсету әдісі: Бұл әдіс техниканы үйретудің ең тиімді тәсілдерінің бірі болып табылады. Мұғалім немесе жаттықтырушы жаттығуды өзі орындай отырып, спортшыға дұрыс техниканы көрсетеді. Бұл әдіс спортшыға жаттығуды визуалды түрде қабылдауға және дұрыс орындай алуға көмектеседі.

2. Қадамдық әдіс: Қадамдық әдіс бойынша жаттығу техникалық аспектілерге бөлініп, әрбір қадам жеке-жеке орындалады. Бұл әдіс спортшыға жаттығудың барлық элементтерін біртіндеп меңгеруге мүмкіндік береді. Әрбір қадамның дұрыс орындалуы жаттығудың соңғы нәтижесіне ықпал етеді.

3. Баяу орындау әдісі: Техниканы баяу орындау кезінде спортшы әрбір қозғалысты мұқият сезініп, жаттығудың дұрыстығын бақылап отырады. Бұл әдіс бастапқы кезеңдерде қолданылуы тиіс, себебі ол дұрыс техникаға негіз қалап, спортшының дене сезімін қалыптастыруға көмектеседі.

4. Айна әдісі: Спортшы жаттығуды айна алдында орындап, өз қимылдарын бақылап отырады. Бұл әдіс өзінің қателіктерін көруге және оларды түзетуге

13

мүмкіндік береді. Айна әдісі арқылы техникаға деген сезім күшейеді.

5. Түзету әдісі: Түзету әдісі — спортшының қателіктерін анықтап, оны дұрыс орындауға үйрету әдісі. Тренер немесе мұғалім спортшының жаттығуын бақылап, қателіктерін көрсетіп, олардың дұрыс орындалуына бағыт береді.

6. Қайталау әдісі: Техника үйретуде қайталау өте маңызды. Әрбір жаттығу әртүрлі жағдайларда қайта орындалады. Бұл әдіс арқылы спортшы дағдыны бекітіп, техникаға деген икемділігін арттырады.

4.3. Жаттығуларды қайталау және дағды қалыптастыру

Жаттығуларды қайталау — спортшының дағды қалыптастыруындағы маңызды процесс. Қайталау арқылы спортшы жаттығу техникасын терең меңгереді, дағдылары бекітіледі және жаттығудың нәтижесі тұрақталады.

Қайталаудың негізгі маңыздылығы:

1. Бұлшықет жадысын дамыту: Қайталау арқылы спортшының бұлшықеттері жаттығу қозғалыстарын автоматты түрде орындауға дағдыланады. Бұл бұлшықет жадысының дамуына әсер етеді, яғни спортшы техниканы ойланбастан дұрыс орындай алады.

2. Дағдылардың тұрақтылығы: Қайталау жаттығулар арқылы спортшының дағдылары бекітіледі. Техниканы қайталап орындау жаттығудың тиімділігін арттырады және қателіктерді түзетуге мүмкіндік береді.

3. Жаттықтырушының бақылауы: Жаттығуларды қайталау кезінде жаттықтырушы немесе мұғалім спортшының жаттығуын бақылап, қажетті түзетулер енгізеді. Бұл әдіс жаттығулардың тиімділігін арттырып, техниканы жетілдіруге мүмкіндік береді.

4. Қателіктерден сабақ алу: Қайталау барысында спортшы қателіктерін анықтап, оларды түзетуге тырысады. Бұл дағдыларды қалыптастыру барысында дұрыс әрекеттер мен қателіктер арасындағы айырмашылықты түсінуге көмектеседі.

5. Қуат пен шыдамдылықтың артуы: Қайталау спортшының физикалық қабілеттерін дамытуға көмектеседі. Әрбір жаттығу кезінде күш жұмсалып, шыдамдылықты арттыруға мүмкіндік береді.

4-БӨЛІМ: Қауіпсіздік ережелері және жарақаттануды болдырмау

Спорттық жаттығулар кезінде жарақаттанудың алдын алу денсаулықты қорғау және жаттығудың тиімділігін арттыру үшін өте маңызды. Жарақаттардың болуы спортшының физикалық мүмкіндіктерін шектейді және ұзақ уақыт бойы жаттығулардан тыс қалуға себеп болады. Қауіпсіздік ережелерін сақтау және жарақаттануды болдырмау үшін алдын ала ескерту шараларын қабылдау қажет. Бұл бөлімде спортзал мен ашық алаңдағы қауіпсіздік ережелері мен жарақаттануды болдырмау жолдары талқыланады.

14

5.1. Спорт залында қауіпсіздік ережелері

Спорт залында жаттығулар жасау кезінде қауіпсіздік ережелерін сақтау аса маңызды. Жарақат алу қаупін төмендету үшін бірнеше негізгі қауіпсіздік шараларын сақтау қажет.

1. Жаттығуды қыздырудан бастау:

Жаттығуды бастамас бұрын міндетті түрде қыздыру жаттығуларын жасау керек. Бұлшықеттерді жылыту және буындарды икемді ету арқылы дене жаттығуға дайын болады, сонымен қатар жарақат алу қаупі азаяды. Қыздыру кезінде жүрек-қан тамырлар жүйесі де белсенді түрде жұмыс істей бастайды.

2. Жаттығуды дұрыс орындау:

Әрбір жаттығуды дұрыс техникамен орындау өте маңызды. Жаттығуды дұрыс орындау жаттығудың тиімділігін арттырады және жарақаттанудың алдын алады. Қозғалыс немесе техникада қателіктер жіберу бұлшықеттерге, буындарға немесе байламдарға зиян келтіруі мүмкін.

3. Құрал-жабдықтарды тексеру:

Спортзалдағы құрал-жабдықтар мен жабдықтарды қолданар алдында олардың жағдайын тексеру қажет. Бұрмаланған, сынған немесе тозған құралдар жарақаттарға әкелуі мүмкін. Бұл құрал-жабдықтардың дұрыс орнатылғанына және қауіпсіз екеніне көз жеткізу керек.

4. Ауыр салмақпен жұмыс жасау кезінде серіктес көмегі:

Ауыр салмақпен жаттығу кезінде серіктес немесе жаттықтырушының көмек көрсетуі маңызды. Бұл жаттығуды қауіпсіз әрі дұрыс орындауға көмектеседі. Сонымен қатар, ауыр салмақтармен жұмыс істеу кезінде жаттығушының дұрыс қалыпта болуына назар аудару қажет.

5. Таза және қауіпсіз орта:

Спортзалдағы едендер таза әрі сырғанамайтын болуы керек. Жаттығу барысында барлық құралдарды жинап, едендегі заттарды тазартып, қауіпсіз жағдай жасау қажет.

6. Жаттығу арасында демалу:

Жаттығулар арасында ағзаның қалпына келуі үшін үзіліс жасау өте маңызды. Шаршаған кезде жаттығуды тоқтатып, денені демалуға мүмкіндік беру қажет. Қажыған ағза жарақат алу қаупіне ұшырауы мүмкін.

15

7. Жарақат алған жағдайда алғашқы көмек көрсету:

Спорт залында жаттығу барысында жарақат алу ықтималдығы жоғары болғандықтан, алғашқы көмек көрсету әдістерін білу керек. Бұл спортшыға уақытында көмек көрсетуге және жағдайды жеңілдетуге мүмкіндік береді.

5.2. Ашық алаңда қауіпсіздік

Ашық алаңда жаттығу кезінде қауіпсіздік шараларына ерекше назар аудару қажет. Ашық алаңдағы жаттығулар табиғи алаңдарда орындалатындықтан, оларда әртүрлі қауіптер болуы мүмкін. Төменде ашық алаңда жаттығу кезінде сақталуы қажет қауіпсіздік ережелері көрсетілген.

1. Ауа райын бақылау:

Ашық алаңда жаттығу кезінде ауа райының жағдайын бақылап отыру керек. Жаңбырлы немесе қатты желді күндерде жаттығуларды өткізуден аулақ болу қажет. Ыстық күндері, сондай-ақ қатты суықта жаттығу жасау денсаулыққа зиян келтіруі мүмкін. Ауа райы ыңғайлы болғанда жаттығуды өткізу маңызды.

2. Дұрыс аяқ киім мен киім кию:

Ашық алаңда жаттығу кезінде дұрыс аяқ киім кию өте маңызды. Аяқ киімнің сырғып кетпеуі, тұрақты болуы және жайлы болуы керек. Киім жеңіл, тер өткізетін және ыңғайлы болуы керек, денені қорғайтын арнайы киімдер мен құралдарды кию қажет.

3. Алаңның қауіпсіздігін тексеру:

Жаттығу алаңының қауіпсіздігін алдын ала тексеру керек. Егер алаңда шұңқырлар, тастар немесе басқа кедергілер болса, оларды жою керек. Ашық алаңда кедергілердің болуы жаттығушыларға жарақат алу мүмкіндігін тудырады.

4. Қарқынды жаттығулардан кейін қалпына келтіру: Ашық алаңда жаттығу кезінде көп терлеу мен шаршау пайда болуы мүмкін. Бұл жағдайда демалуға, ағзаны суық судың көмегімен қалпына келтіруге мүмкіндік беру қажет. Жаттығудан кейін біршама уақыт демалып, қалпына келтіру жаттығуларын орындау маңызды.

5. Гидратация және су ішу: Ашық алаңда жаттығу кезінде су ішу өте маңызды. Ыстық ауа райында ағза тез су жоғалтуы мүмкін, сондықтан үнемі су ішу қажет. Тұрақты су ішу жаттығудың тиімділігін арттырады және ағзаның дегидратациясын болдырмайды.

16

6. Қорғаныс құралдарын қолдану:

Егер жаттығу белгілі бір спорт түріне қатысты болса, арнайы қорғаныс құралдарын қолдану қажет. Мысалы, футбол ойнағанда немесе велосипедпен жүру кезінде шлем, қорғаушы белбеулер мен басқа да құралдарды қолдану спортшының жарақат алу қаупін төмендетеді.

7. Жарақат алған жағдайда алғашқы көмек көрсету:

Ашық алаңда жаттығу кезінде жарақат алу мүмкіндігі жоғары болғандықтан, алғашқы көмек көрсету дағдыларын білу маңызды. Бұл спортшының жағдайын жеңілдетуге және қажет болған жағдайда тез арада көмек көрсетуге мүмкіндік береді.

5-БӨЛІМ: Сабақ үлгілері мен жоспарлары

Спорттық жаттығуларды тиімді жүргізу үшін мұғалім немесе жаттықтырушы сабақтың дұрыс құрылымын, жоспарлауын және әдіс-тәсілдерін анықтауы қажет. Сабақтар тиімді және қызықты болуы үшін оларды дұрыс ұйымдастыру, әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолдану және әрбір спортшының жеке ерекшеліктерін ескеру маңызды. Бұл бөлімде спорттық жаттығулардың сабақ үлгілері мен жоспарлары қарастырылады.

6.1. Сабақтың құрылымы

Сабақтың құрылымы оның тиімділігі мен нәтижелілігін анықтайды. Дене шынықтыру сабағының стандартты құрылымы төмендегідей болуы керек:

1. Қыздыру бөлімі (5-10 минут):

Қыздыру жаттығулары ағзаны физикалық жүктемеге дайындайды, жүрек-қан тамырлар жүйесін және бұлшықеттерді қыздырады. Қыздыру бөліміне жеңіл жүгіру, серіппе жаттығулары, буындарды қозғау жаттығулары кіреді.

2. Негізгі бөлім (20-30 минут):

Негізгі бөлім жаттығудың басты бөлігін қамтиды. Бұл бөлімде спорттық жаттығулардың техникасы, күштік, жылдамдық, төзімділік сияқты арнайы жаттығулар жүзеге асырылады. Әрбір жаттығу нақты мақсатқа бағытталуы тиіс. Мысалы, жүгіру техникасын үйрету, секіру жаттығулары, күштік жаттығулар.

3. Қалпына келтіру және созылу бөлімі (5-10 минут):

Сабақтың соңында ағзаны тыныштандыру және бұлшықеттерді созу жаттығулары орындалады. Бұл кезеңде жаттығулардың тиімділігі артады және жарақат алу қаупі төмендейді.

17

4. Жаттығулар мен тапсырмалар орындау (10-15 минут):

Сабақ барысында алған дағдыларды бекіту және тапсырмаларды орындау үшін оқушыларға арнайы тапсырмалар беріледі. Бұл тапсырмалар оқушылардың спорттық техникасын жақсартып, дағды қалыптастырады.

6.2. Сабақ жоспарының үлгісі

Сабақ жоспарының үлгісі мұғалімге немесе жаттықтырушыға сабақтың құрылымын алдын ала анықтауға, уақытты тиімді пайдалануға және жаттығулардың бірізділігін сақтауына мүмкіндік береді. Мысалы:

Сабақтың тақырыбы: Жүгіру техникасы

Мақсаты:

• Жүгіру техникасын дұрыс үйрету.

• Жүгіру кезінде тиімді дем алу мен қозғалыс үйлесімін қалыптастыру.

• Оқушылардың жылдамдық пен төзімділік қасиеттерін дамыту.

Міндеттері:

1. Жүгіру техникасының негізгі элементтерін үйрету.

2. Жүгіру кезінде дұрыс қалыпты сақтау.

3. Оқушылардың әр түрлі жүгіру жаттығуларын орындау қабілетін дамыту.

Жоспар:

1. Қыздыру бөлімі (5-10 минут):

   • Жеңіл жүгіру (3-5 минут).

   • Қыздыру жаттығулары: аяқ-қолды сермеу, буындарды қозғау.

   • Әр түрлі жүріс қозғалыстары (алға, артқа, қиғаш).

2. Негізгі бөлім (20-30 минут):

   • Жүгіру техникасының теориялық негіздері туралы түсінік беру.

   • Жүгіру кезінде дененің дұрыс қалыбын сақтау.

   • Жүгіру қозғалыстарының үйлесімділігін үйрету.

   • Жүгіру жаттығулары: бір орында жүгіру, сатыға көтерілу, жүгіріп өту.

3. Қалпына келтіру және созылу бөлімі (5-10 минут):

   • Жеңіл жүріс немесе жүгіру (2-3 минут).

   • Бұлшықеттерді созу жаттығулары: аяқты, қолды, белді созу.

   • Демалуды үйлестіру және денені тыныштандыру.

4. Жаттығулар мен тапсырмалар орындау (10-15 минут):

   • Жүгіру техникасын дұрыс орындағаны үшін тапсырмалар беру.

   • Жүгіру кезінде техникалық қатені түзету үшін әртүрлі ойындар мен тапсырмалар енгізу.

18

6.3. Әртүрлі сабақ үлгілері

1. Жүгіру сабақтары:

   • Мақсат: Жүгіру техникасын жетілдіру, жылдамдықты арттыру.

   • Сабақ құрылымы: Қыздыру (жүгіру мен серіппе жаттығулары), жүгіру техникасы (дененің дұрыс қалыбы, аяқты дұрыс қадам жасау), жаттығулар (жылдамдықты арттыру, төзімділік дамыту).

2. Секіру сабақтары:

   • Мақсат: Секіру техникасын меңгеру және биіктікті арттыру.

   • Сабақ құрылымы: Қыздыру (аяқтарды және белді созу жаттығулары), секіру техникалары (алға, биік және ұзын секіру), жаттығулар (секірулердің санын арттыру, төзімділікті дамыту).

3. Лақтыру жаттығулары:

   • Мақсат: Лақтыру техникасын меңгеру, дәлдік пен күшті арттыру.

   • Сабақ құрылымы: Қыздыру (қол мен иықты дамыту жаттығулары), лақтыру техникалары (дұрыс лақтыру әдістері), жаттығулар (дәл лақтыру, күші мен дәлдігін арттыру).

4. Төзімділік сабақтары:

   • Мақсат: Жоғары қарқынмен жұмыс істеу және ұзақ уақыт бойы физикалық белсенділікті сақтап тұру.

   • Сабақ құрылымы: Қыздыру (жүгіру және жүгіру техникасы), төзімділікке арналған жаттығулар (орташа қарқында жүгіру, серуендеу), демалу мен қалпына келтіру жаттығулары.

6.4. Жоспарлау және әдіс-тәсілдер

Сабақтардың әртүрлі түрлері үшін қолданылатын әдіс-тәсілдер маңызды. Оларды спортшының жас ерекшелігіне, физикалық дайындығына және нақты мақсаттарға сәйкес бейімдеу керек. Оқушылардың дағдылары мен жаттығуларға деген ынтасын арттыру үшін:

• Ойын әдістері: Жаттығуларды ойын түрінде өткізу оқушылардың қызығушылығын арттырып, жаттығу барысында көңіл-күйін жақсартады. Мысалы, «жарыс» немесе «сайыс» түрінде өткізу.

• Қадамдық әдіс: Жаттығуларды біртіндеп күрделендіру, алдымен оңай жаттығуларды үйретіп, біртіндеп қиындату. Бұл әдіс оқушылардың дағдыны дұрыс меңгеруіне көмектеседі.

• Әрбір қозғалысты бөлек үйрету: Спорттық техниканың әрбір элементін жеке-жеке үйрету арқылы жаттығуды рет-ретімен меңгеру.

19

6.1. Сабақ 1: Жүгіру техникасы

Сынып: 10-сынып

Сабақтың тақырыбы: Жүгіру техникасының негізгі элементтері

Сабақтың ұзақтығы: 45 минут

Сабақтың түрі: Теориялық-практикалық

Сабақтың мақсаты:

– Жүгіру техникасының теориялық негіздерін түсіндіру;

– Жүгіру техникасының негізгі элементтерін іс жүзінде меңгерту;

– Жылдамдық, төзімділік және қозғалыс үйлесімділігін дамыту.

Сабақ барысы

Дайындық бөлімі (10 минут):

Сабақ басталмас бұрын оқушылар сапқа тұрғызылады, сабақтың тақырыбы мен мақсаты хабарланады.

Жеңіл жүгіруден басталады (2 айналым).

Буындарды қыздыру жаттығулары жүргізіледі: мойын, иық, қол, бел, тізе, аяқ буындарына арналған сермеу және айналмалы қимылдар орындалады.

Серіппе және созылу жаттығулары арқылы бұлшық еттер жұмысқа дайындалады.

Жүру мен жүгіруді алмастырып орындалатын жаттығулар арқылы қозғалыс үйлесімділігі жақсартылады.

Негізгі бөлім (25 минут):

Мұғалім жүгіру техникасының теориялық негіздерін қысқаша түсіндіреді:

– Дененің тік және сәл алға еңкіш қалпы;

20

– Қол мен аяқтың үйлесімді қозғалысы;

– Табанның жерге дұрыс тиюі (өкше – табан – башпай ұшымен итерілу);

– Тыныс алу реттілігі.

Жаттығулардың орындалуы:

1. Бір орында тұрып жүгіру техникасын қайталау.

2. Қысқа қашықтыққа жүгіру (20–30 метр) техникасын бақылау.

3. Мұғалім оқушылардың техникасындағы жиі кездесетін қателерді көрсетіп, түзету бойынша нұсқау береді.

4. Эстафеталық жаттығулар мен ойын түріндегі жүгіру арқылы техникасын жетілдіру.

5. Кедергілер арасынан жүгіру жаттығулары орындалады.

Қалпына келтіру бөлімі (5 минут):

Сабақ соңында оқушылар жеңіл жүріспен жүріп, тыныс алуын қалпына келтіреді.

Терең тыныс алу және бұлшық еттерге арналған созылу жаттығулары орындалады.

Бұл кезеңде оқушылардың шаршауын азайтып, бұлшық еттерін босаңсытуға мән беріледі.

Қорытынды бөлім (5 минут):

Сабақ қорытындыланып, оқушылардың белсенділігі мен техниканы меңгеру деңгейі бағаланады.

Мұғалім кері байланыс беріп, жаттығу барысындағы табысты тұстар мен жетілдіру қажет тұстарға тоқталады.

Үйге тапсырма беріледі: жүгіру техникасына байланысты қысқаша теориялық мазмұн жазу немесе жеке жаттығу күнделігіне бүгінгі жұмысты жаз

Құрал-жабдықтар: секундомер, конустар, эстафеталық таяқша, спорттық форма.

Күтілетін нәтиже: оқушылар жүгіру техникасының негіздерін меңгереді, қозғалыс үйлесімділігі мен төзімділігі дамиды, өзін-өзі бақылау және талдау дағдылары қалыптасады

21

6.1. Сабақ 1: Жүгіру техникасы

Сынып: 10-сынып

Сабақтың тақырыбы: Жүгіру техникасының негізгі элементтері

Сабақтың ұзақтығы: 45 минут

Сабақтың түрі: Теориялық-практикалық

Сабақтың мақсаты:

– Жүгіру техникасының теориялық негіздерін түсіндіру;

– Жүгіру техникасының негізгі элементтерін іс жүзінде меңгерту;

– Жылдамдық, төзімділік және қозғалыс үйлесімділігін дамыту.

Сабақ барысы

Дайындық бөлімі (10 минут):

Сабақ басталмас бұрын оқушылар сапқа тұрғызылады, сабақтың тақырыбы мен мақсаты хабарланады.

Жеңіл жүгіруден басталады (2 айналым).

Буындарды қыздыру жаттығулары жүргізіледі: мойын, иық, қол, бел, тізе, аяқ буындарына арналған сермеу және айналмалы қимылдар орындалады.

Серіппе және созылу жаттығулары арқылы бұлшық еттер жұмысқа дайындалады.

Жүру мен жүгіруді алмастырып орындалатын жаттығулар арқылы қозғалыс үйлесімділігі жақсартылады.

Негізгі бөлім (25 минут):

Мұғалім жүгіру техникасының теориялық негіздерін қысқаша түсіндіреді:

23

– Дененің тік және сәл алға еңкіш қалпы;

– Қол мен аяқтың үйлесімді қозғалысы;

– Табанның жерге дұрыс тиюі (өкше – табан – башпай ұшымен итерілу);

– Тыныс алу реттілігі.

Жаттығулардың орындалуы:

1. Бір орында тұрып жүгіру техникасын қайталау.

2. Қысқа қашықтыққа жүгіру (20–30 метр) техникасын бақылау.

3. Мұғалім оқушылардың техникасындағы жиі кездесетін қателерді көрсетіп, түзету бойынша нұсқау береді.

4. Эстафеталық жаттығулар мен ойын түріндегі жүгіру арқылы техникасын жетілдіру.

5. Кедергілер арасынан жүгіру жаттығулары орындалады.

Қалпына келтіру бөлімі (5 минут):

Сабақ соңында оқушылар жеңіл жүріспен жүріп, тыныс алуын қалпына келтіреді.

Терең тыныс алу және бұлшық еттерге арналған созылу жаттығулары орындалады.

Бұл кезеңде оқушылардың шаршауын азайтып, бұлшық еттерін босаңсытуға мән беріледі.

Қорытынды бөлім (5 минут):

Сабақ қорытындыланып, оқушылардың белсенділігі мен техниканы меңгеру деңгейі бағаланады.

Мұғалім кері байланыс беріп, жаттығу барысындағы табысты тұстар мен жетілдіру қажет тұстарға тоқталады.

Үйге тапсырма беріледі: жүгіру техникасына байланысты қысқаша теориялық мазмұн жазу немесе жеке жаттығу күнделігіне бүгінгі жұмысты жазу.

24

Құрал-жабдықтар: секундомер, конустар, эстафеталық таяқша, спорттық форма.

Күтілетін нәтиже: оқушылар жүгіру техникасының негіздерін меңгереді, қозғалыс үйлесімділігі мен төзімділігі дамиды, өзін-өзі бақылау және талдау дағдылары қалыптасады.

6.3. Сабақ 3: Лақтыру техникасы

Сынып: 10-сынып

Сабақтың тақырыбы: Дәлдікке және қашықтыққа лақтыру техникасы

Сабақтың ұзақтығы: 45 минут

Сабақтың түрі: Теориялық-практикалық

Сабақтың мақсаты:

– Дене дайындығын жетілдіру арқылы лақтыру техникасын үйрету;

– Қол, иық, арқа және кеуде бұлшықеттерін дамыту;

– Лақтыру кезіндегі қозғалыс үйлесімділігі мен дәлдікті қалыптастыру.

Сабақ барысы

Дайындық бөлімі (10 минут):

– Сабақтың тақырыбы мен мақсаты таныстырылады.

– Жеңіл жүгіру (2 айналым), қол мен иық буындарын қыздыру.

– Секіргішпен секіру, денені иілту, айналдыру жаттығулары.

– Қол бұлшықеттерін белсендіретін сермеу жаттығулары.

Негізгі бөлім (25 минут):

Мұғалім лақтыру техникасының негізгі кезеңдерін түсіндіреді:

25

1. Бастапқы тұрыс: дененің дұрыс орналасуы (аяқ иық деңгейінде, тізе сәл бүгіледі).

2. Қол сермеу: иықтың айналмалы қозғалысы арқылы толық күш жұмсау.

3. Лақтыру сәті: дене салмағын алдыңғы аяққа беру, қолдың түзу қозғалысы.

4. Қалпына келу: лақтырғаннан кейін тепе-теңдікті сақтау.

Жаттығулар:

– Жеңіл доппен дәлдікке лақтыру (нысанға қарай).

– Допты артқа, алға және жанға лақтыру техникасын меңгеру.

– Белгіленген қашықтыққа (10–15 м) доп лақтыру.

– Жұппен жұмыс: бір-біріне лақтыру және қабылдау.

– Кедергілер арасынан жүгіріп келіп лақтыру (рефлекстік жаттығулар).

– Мұғалім техникадағы қателіктерді жеке түсіндіріп, түзетулер енгізеді.

Қалпына келтіру бөлімі (5 минут):

– Жеңіл жүріс және қолды босату жаттығулары.

– Созылу жаттығулары: қол, иық, арқаға арналған.

– Терең тыныс алу арқылы демді қалпына келтіру.

Қорытынды бөлім (5 минут):

– Сабақ қорытындыланып, оқушылардың белсенділігі мен техниканы меңгеру деңгейі бағаланады

– Мұғалім кері байланыс береді.

– Үйге тапсырма: лақтыру техникасы бойынша қысқаша конспект немесе бейнебақылау жүргізіп, өз техникасын талдау.

Құрал-жабдықтар:

– Жеңіл доптар, нысаналар (шеңбер, конус), бор, белгі сызғыштар.

26

Күтілетін нәтиже:

– Оқушылар допты дұрыс лақтыру техникасын меңгереді;

– Бұлшық ет күші, дәлдік және үйлесімділік дамиды;

– Қауіпсіздік ережелерін сақтай отырып, өздігінен жаттығу жасай алады.

Қорытынды

Спорттық жаттығулар техникасын меңгеру – дене тәрбиесі мен спорттық дайындықтағы ең маңызды бағыттардың бірі. Бұл әдістемелік құрал арқылы оқушылар мен мұғалімдер спорттық қимылдардың теориялық негіздерін, оларды тиімді орындау жолдарын, сонымен қатар жаттығу барысында туындайтын қауіпсіздік мәселелерін толықтай меңгере алады.

Жүгіру, секіру және лақтыру – адамның табиғи қозғалыс түрлері болғанымен, оларды спорттық деңгейде орындау белгілі бір техникалық дағдылар мен қозғалыс үйлесімділігін талап етеді. Осы құралда әрбір жаттығу түрінің техникасы кезең-кезеңімен сипатталып, оқушының жас ерекшелігіне сай, тиімді әдістемелік ұсыныстар берілді. Сонымен қатар, спорттық жаттығулар техникасын үйрету кезінде жіберілетін жиі қателіктер мен оларды түзету жолдарына да ерекше назар аударылды.

Практикалық бөлімдерде сабақ үлгілері нақты құрылыммен беріліп, әрбір кезеңдегі жұмыс реті мен мазмұны түсінікті түрде жазылды. Бұл мұғалімдерге оқу процесін ұйымдастыруда уақытты тиімді пайдаланып, әдістемелік тұрғыдан дұрыс бағыт таңдауға көмектеседі. Сонымен бірге оқушының қозғалыс белсенділігі мен қызығушылығын арттыру үшін ойын элементтері, топтық жұмыс түрлері мен жаттығулардың алуан түрлері ұсынылды.

Жаттығу техникасын дұрыс меңгеру оқушының дене сапаларын: күш, жылдамдық, төзімділік, икемділік пен тепе-теңдік қабілеттерін жетілдіруге әсер етеді. Бұл дағдылар тек спортта ғана емес, күнделікті өмірде де қажет болатыны сөзсіз. Жоғары техникалық деңгей – болашақ спортшылардың нәтижеге жетуінің негізі болса, қарапайым оқушылар үшін денсаулықты нығайтудың, қимыл белсенділігін дамытудың сенімді құралы.

27

Сондай-ақ, қауіпсіздік ережелері мен жарақаттанудың алдын алу шаралары жаттығу үдерісінің ажырамас бөлігі екені де атап өтілді. Әрбір мұғалім мен оқушы осы ережелерді нақты сақтай отырып, жаттығу барысында денсаулыққа зиян келтірмей, тиімді жұмыс жасай алады.

Қорытындылай келе, бұл әдістемелік құрал оқушылардың дене тәрбиесіне, қимыл-қозғалыс мәдениетіне, спортқа деген қызығушылығына оң ықпал ететініне сенім білдіреміз. Оқу үрдісінде ұсынылған материалдарды жүйелі және сапалы қолдану – салауатты өмір салтының негізін қалап, дені сау, жан-жақты дамыған жас ұрпақты тәрбиелеуге бағытталған маңызды қадам болмақ.

28

Қолданылған әдебиеттер

1. Әбенов Қ. «Дене тәрбиесі және спорт негіздері». – Алматы: Білім, 2019.

2. Төлеубекова Р.К. «Мектептегі дене тәрбиесі». – Алматы: Рауан, 2018.

3. Қойшыбаев Ж.А. «Спорт түрлерінің әдістемесі». – Астана: Фолиант, 2020.

4. Қазымбеков А.С. «Жалпы дене дайындығы». – Шымкент: Айқын, 2021.

5. Назарбаев З.Н. «Қазақстан – 2030»: Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. – Алматы: ЮРИСТ, 1997.

6. Аманжолов С. «Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі». – Қарағанды: Болашақ, 2022.

7. World Athletics Coaching Manual. – International Association of Athletics Federations (IAAF), 2020.

8. Bompa, T.O. & Haff, G.G. “Periodization: Theory and Methodology of Training”. – Human Kinetics, 2018.

9. Platonov V.N. «Система подготовки спортсменов в олимпийском спорте». – Киев: Олимпийская литература, 2015.

10. ҚР Білім және ғылым министрлігінің дене шынықтыру пәні бойынша оқу бағдарламалары мен стандарттары (жаңартылған мазмұн, 2022).

29