Стресс-менеджмент: заманауи педагог үшін

маңызы мен қолдану жолдары

Қазіргі білім беру кеңістігінде мұғалімге қойылатын талаптар жылдан жылға артып келеді. Жаңа технологиялар, цифрлық орта, жоғары жауапкершілік, оқушылардың түрлі психологиялық ерекшеліктері – осының барлығы педагог мамандығын ең күрделі әрі эмоционалды салалардың біріне айналдырады. Сондықтан стресс-менеджмент – кәсіби тұрақтылықтың, тиімділіктің және психологиялық саулықтың негізгі шарттарының бірі. Стресс-менеджмент адамның ішкі ресурстарын сақтап, сыртқы қысымға бейімделуіне, эмоционалды реттеу қабілетін дамытуына мүмкіндік береді.

Стресс-менеджмент ұғымы адамның стресс тудыратын факторларды тануы, оған физиологиялық және эмоционалдық реакцияларын түсінуі, әрі оларды жүйелі түрде басқаруы дегенді білдіреді. Мұнда стрессті толық жою емес, оның әсерін азайту және тиімді бейімделу маңызды. Педагогикалық ортада бұл өте өзекті, себебі мұғалім күнделікті қарым-қатынаста, көп тапсырма орындауда, уақыт тапшылығында жиі стресс жағдайына түседі.

Стресс-менеджменттің негізгі компоненттері. Стресті басқарудың үш негізгі бағыты бар. Біріншісі – эмоционалды реттеу, яғни эмоцияларды тану, тыныс алу жаттығулары, релаксация, когнитивті қайта бағдарлау тәсілдері. Екіншісі – уақыт менеджменті, өйткені дұрыс жоспарлау, мақсат қою және приоритеттерді анықтау стресс деңгейін айтарлықтай төмендетеді. Үшіншісі – денсаулықты сақтау, бұған ұйқы режімі, дұрыс тамақтану, дене белсенділігі және психологиялық шекара орнату кіреді.

Педагог стресс-менеджментті меңгеру арқылы өз жұмысындағы даулы жағдайларды оңтайлы шешіп, қарым-қатынасты басқаруды жеңілдетеді, оқушылардың да психологиялық жағдайына дұрыс бағыт бере алады.

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде педагогика және психология бағытында білім алушылар үшін стресс-менеджмент ерекше маңызға ие. Магистратура бағдарламасындағы «Басқару психологиясы» пәні осы тұрғыдан өте маңызды ғылыми-тәжірибелік негіз ұсынады. Бұл пәнде басқарушылық шешім қабылдау психологиясы, тұлғааралық коммуникация, конфликтология, эмоцияларды реттеу механизмдері және ұйым ішіндегі қарым-қатынаста туындайтын стресс факторлары жан-жақты қарастырылады.

Оқытушы Жұбаназарова Назираш Сүлейменқызының дәрістері студенттің кәсіби дамуына үлкен серпін береді. Ол теориялық білімді нақты мысалдармен, әдістемелік ұсыныстармен және практикалық жаттығулармен ұштастыра отырып, болашақ педагогқа өзін-өзі реттеу мен ұйымдағы психологиялық климатты сауатты басқарудың тиімді тәсілдерін үйретеді. Оның тәжірибесі мен ғылыми көзқарасы студенттің стресс-менеджментті терең түсінуіне және оны кәсіби ортада қолдана білуіне ықпал етеді.

Кану (Kanu) техникасының мәні. Стресс-менеджменттің заманауи құралдарының бірі – Kanu (Кану) әдісі. Бұл әдіс адамның назарын сыртқы эмоциялық қысымнан ішкі тыныштыққа бағыттауға көмектесетін қысқа әрі тиімді психологиялық техника болып табылады. Кану әдісі бірнеше минуттық тыныс пен зейін жаттығуларына негізделген. Мұнда адам өз көңіл-күйін бақылап, қысқа уақыт ішінде дененің босаңсуын, ойдың тұрақтануын және эмоционалды тепе-теңдіктің қалпына келуін сезіне алады.

Педагогтар үшін Кану техникасы сабақ арасындағы үзілістерде, күрделі жағдайлар алдында немесе эмоционалды жүктеме артқан кезде өте пайдалы. Оны күнделікті тәжірибеде қолдану стресс деңгейін төмендетуге және кәсіби күйзелісті болдырмауға мүмкіндік береді.

Стресс-менеджменттің педагог үшін пайдасы. Стресті басқарудың тиімді тәсілдерін меңгерген ұстаздың кәсіби нәтижелілігі артады. Біріншіден, ол сабақты жоспарлау, қиын мінезді оқушылармен жұмыс, ата-аналармен коммуникация сияқты міндеттерді сабырмен атқарады. Екіншіден, эмоционалды тұрақты мұғалім сыныптағы психологиялық ахуалды да реттей алады. Үшіншіден, стресс-менеджмент мұғалімнің ұзақ мерзімді кәсіби күйіп қалу қаупін төмендетеді.

Сонымен қатар, стресс-менеджмент мұғалімнің өзін-өзі дамытуына да әсер етеді: рефлексия жасау қабілеті артады, мотивация тұрақтыланады, шығармашылық ойлау белсендіріледі. Бұл – қазіргі заманғы мұғалімнің бәсекеге қабілетті, психологиялық тұрғыдан мықты тұлға болып қалыптасуына көмектесетін маңызды құзыреттілік.

Қорыта айтқанда, стресс-менеджмент – заманауи педагогтың кәсіби мәдениетінің негізгі бөлігі. Ол мұғалімнің психологиялық саулығын сақтауға, жұмыс қарқынын тиімді басқаруға және білім беру процесіне сапалы қатысуына мүмкіндік береді. ҚазҰУ қабырғасында алынған білім, «Басқару психологиясы» пәні аясында меңгерілген әдістер және Жұбаназарова Назираш Сүлейменқызының тәжірибесі педагогтың стресс жағдайындағы мінез-құлықты түсініп, оны басқару дағдыларын қалыптастыруға зор үлес қосады.

Стресс-менеджментті жүйелі қолдана алған мұғалім – өз ісінің маманы, эмоционалды тұрақты тұлға және оқушыларға психологиялық жағынан қолайлы орта қалыптастыра алатын көшбасшы.

Жұбаназарова Н.С.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ

Жалпы және қолданбалы психология

психология ғылымдарының кандидаты, профессор

Садыкова Н.М.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ

психология ғылымдарының кандидаты, доцент м.а.

Джумабаева А.Б.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ

Филология факультеті, Екі шет тілі

мамандығының 1-курс магистранты