Су ресурстарының маңыздылығы

География 7-сынып ( Алматы. «Атамұра» баспасы, 2017ж Авторлары: А. Егорина, С.Нүркенова, Е.Шимина)

Гидросфера

Су ресурстарының маңыздылығы

7.3.3.2- су ресурстарының маңыздылығын түсіндіреді

Тапсырма 1. «Кім тапқыр» ойыны.

Су ресурстарын ата: ___________________________________________

Тапсырма 2. «Зымыран сұрақтар»

Берілген сұраққа жауап бер?

1. Өзен дегеніміз?

2. Өзеннің құрылысы?

3. Қазақстан аумағында қанша өзен бар?

4. Қазақстандағы ең ірі 7 өзенді ата?

5. Өзендердің ағуына қарай:

Тапсырма 3. «Білгіштер» кестемен жұмыс

Ертіс (орыс. Иртыш— Солтүстік Мұзды мұхит алабында жатқан өзен, Обь өзенінің сол жақ саласы.

Қазақстан жерінде Абай, Шығыс Қазақстан, Павлодар облыстары арқылы ағады. Жалпы ұзындығы 4248 км, оның 1698 км-і Қазақстан жерінде. Су жиналатын алабы 1643 мың км².

Бастауын Алтай тауларының сілемі Бесбоғда (Қытай (Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы, Алтай аймағы) тауынан алады. Зайсан көліне дейінгі бөлігі – Қара Ертіс, көлден төмен қарай Ақ Ертіс немесе Ертіс деп аталады. Арнасы бастау жағында, негізінен, қар, мұз суымен, орта және төменгі ағыстарында қар, жаңбыр және жер асты суымен толығады.

Басты салалары:Есіл Тобыл Бұқтырма Шаған Үлбі Шар Күршім

Жайық –  Қазақстан Республикасы (Атырау, Батыс Қазақстан облыстары) жеріндегі өзен. Өзен Еуропа мен Азия дүние бөліктерін бөлуші Орал тауларынан бірге шекара болып есептеледі. Жалпы ұзындығы 2428 км, су жиналатын алабының ауданы 237 мың км² , Қазақстан жеріндегі ұзындығы 1084 км.

Орал тауының оңтүстік сілемдері (Орал-Тау жотасы) теңіз деңгейінен 640 м биіктігінен басталып, Атырау қаласы орналасқан Каспий теңізінің бөлігіне құяды. Жайық өзені Оңтүстік Оралдың шығыс беткейін бойлай тар аңғармен ағып, Верхнеуральск қаласынан төмен қарай жазықпен ағады. Жайық көбіне қар суымен (80%) толығады. Су тасу кезінде орта ағысы тұсында арнасы 10 км-ге, ал атырауында бірнеше ондаған км-ге дейін жайылады. Өзен жоғарғы ағысында – қарашаның басында, орта, төменгі бөлігінде қарашаның аяғында қатып, мұзының еруі төменгі бөлігінде наурыздың аяғында басталып, жоғарғы бөлігінде сәуірдің ортасына дейін созылады. Жайыққа оң жағынан Кіші Қызыл, Үлкен Қызыл, Сакмар, Таналық, Шаған; сол жағынан Шыңғырлау, Гүбірлі, Үлкен Қараған, Сүйіндік, Құмақ, Ор, Елек, Барбастау салалары құяды. 

Тапсырма 4. «Адасқан нысандар»

Берілген нысандарды сәйкестендір?

Тапсырма 5. «Алтын қоржын»

Берілген сөзді 3жақта айту. «Көл»

1.Атауы

2. Сипаты

3.Түрлері

Тапсырма 6. «Керісінше ойлау» әдісі

1.Егер су болмаса қандай жағдай болар еді?

2.Егер мұхит сулары тұщы суға айналса қалай болар еді?

( Оқушылар өз ойларын айтады.)

Тапсырма 7. «Баламалы тест»

1. Қазақстанда жерасты су ресурстары тұщы су қоры неше артезиан алабы анықталған?

А. 50

В. 60

С. 70

2. Артезиан алаптарының терең қабаттарында қандай сулар таралған?

А. Температурасы төмен

В. Жылы және ыстық термальды

С. Суық термальды

3. Артезиан суларының температурасы 30-40 С—56-96С жететін жерасты сулары қай өңірде таралған?

А. Қызылқұм, Маңғыстау, Іле ойысы.

В. Сарағаш, Арал маңы.

С. Белокуриха, Келес, Бұқтырма.

4. Қазақстан аумағындағы мұздықтар саны қанша?

А. 3500

В. 2000

С. 2700 астам

5.Қазақстандағы ең ірі мұздық, ұзындығы-12км, ауданы 38км2 қайда кездеседі?

А. Талғар, Іле Алатауында

В.Корженевский, Іле Алатауында

С. Шілік

Дұрыс жауаптар

Тапсырма 1. «Кім тапқыр» ойыны.

Су ресурстарын ата: Өзендер, көлдер, жерасты сулары, тау мұздықтары

Тапсырма 2. «Зымыран сұрақтар»

Берілген сұраққа жауап бер?

1. Өзен дегеніміз - өзінің табиғи арнасымен ағып жататын ағынды су

2. Өзеннің құрылысы – бастауы, саласы, сағасы, алабы, арнасы, жайылма, суайрық.

3. Қазақстан аумағында қанша өзен бар- ірілі-ұсақты 85мың.

4. Қазақстандағы ең ірі 7 өзенді ата: Ертіс, Тобыл, Есіл, Жайық, Сырдария, Іле, Шу

5. Өзендердің ағуына қарай: Тау өзендері, жазық өзендері

Тапсырма 3. «Білгіштер» кестемен жұмыс

Ертіс (орыс. Иртыш— Солтүстік Мұзды мұхит алабында жатқан өзен, Обь өзенінің сол жақ саласы.

Қазақстан жерінде Абай, Шығыс Қазақстан, Павлодар облыстары арқылы ағады. Жалпы ұзындығы 4248 км, оның 1698 км-і Қазақстан жерінде. Су жиналатын алабы 1643 мың км².

Бастауын Алтай тауларының сілемі Бесбоғда (Қытай (Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы, Алтай аймағы) тауынан алады. Зайсан көліне дейінгі бөлігі – Қара Ертіс, көлден төмен қарай Ақ Ертіс немесе Ертіс деп аталады. Арнасы бастау жағында, негізінен, қар, мұз суымен, орта және төменгі ағыстарында қар, жаңбыр және жер асты суымен толығады.

Басты салалары:Есіл Тобыл Бұқтырма Шаған Үлбі Шар Күршім.

Жайық –  Қазақстан Республикасы (Атырау, Батыс Қазақстан облыстары) жеріндегі өзен. Өзен Еуропа мен Азия дүние бөліктерін бөлуші Орал тауларынан бірге шекара болып есептеледі. Жалпы ұзындығы 2428 км, су жиналатын алабының ауданы 237 мың км² , Қазақстан жеріндегі ұзындығы 1084 км.

Орал тауының оңтүстік сілемдері (Орал-Тау жотасы) теңіз деңгейінен 640 м биіктігінен басталып, Атырау қаласы орналасқан Каспий теңізінің бөлігіне құяды. Жайық өзені Оңтүстік Оралдың шығыс беткейін бойлай тар аңғармен ағып, Верхнеуральск қаласынан төмен қарай жазықпен ағады. Жайық көбіне қар суымен (80%) толығады. Су тасу кезінде орта ағысы тұсында арнасы 10 км-ге, ал атырауында бірнеше ондаған км-ге дейін жайылады. Өзен жоғарғы ағысында – қарашаның басында, орта, төменгі бөлігінде қарашаның аяғында қатып, мұзының еруі төменгі бөлігінде наурыздың аяғында басталып, жоғарғы бөлігінде сәуірдің ортасына дейін созылады. Жайыққа оң жағынан Кіші Қызыл, Үлкен Қызыл, Сакмар, Таналық, Шаған; сол жағынан Шыңғырлау, Гүбірлі, Үлкен Қараған, Сүйіндік, Құмақ, Ор, Елек, Барбастау салалары құяды. 

Тапсырма 4. «Адасқан нысандар»

Берілген нысандарды сәйкестендір?

Тапсырма 5. «Алтын қоржын»

Берілген сөзді 3жақта айту. «Көл»

1. Көл — жер бетіндегі суға толған табиғи ойыс. Көл жазықта да, тауда да кездеседі. Қазаншұңқырға жиналған су.

2. Сипаты- елімізде 48 мыңнан астам көлдер бар, теңізден айырмашылығы оның мұхитпен тікелей байланысының жоқтығы. Олар ағынды – өзен ағып шығатын көлдер, ағынсыз – өзендер келіп құйғанымен, ағып шықпайтын көлдер.

3.Түрлері – пайда болуына қарай: қалдық, тектоникалық, бөген, жанартаулық,

Тапсырма 6. «Керісінше ойлау» әдісі

1.Егер су болмаса қандай жағдай болар еді?

2.Егер мұхит сулары тұщы суға айналса қалай болар еді?

( Оқушылар өз ойларын айтады.)

Тапсырма 7. «Баламалы тест»

1. Қазақстанда жерасты су ресурстары тұщы су қоры неше артезиан алабы анықталған?

А. 50

В. 60

С. 70

2. Артезиан алаптарының терең қабаттарында қандай сулар таралған?

А. Температурасы төмен

В. Жылы және ыстық термальды

С. Суық термальды

3. Артезиан суларының температурасы 30-40 С—56-96С жететін жерасты сулары қай өңірде таралған?

А. Қызылқұм, Маңғыстау, Іле ойысы.

В. Сарағаш, Арал маңы.

С. Белокуриха, Келес, Бұқтырма.

4. Қазақстан аумағындағы мұздықтар саны қанша?

А. 3500

В. 2000

С. 2700 астам

5.Қазақстандағы ең ірі мұздық, ұзындығы-12км, ауданы 38км2 қайда кездеседі?

А. Талғар, Іле Алатауында

В.Корженевский, Іле Алатауында

С. Шілік