Тақырыбы: « Білгір географ» танымдық сайысы
Сыныбы: 7-8-9

Мақсаты:
1. XXI ғасыр – білімділер ғасыры болғандықтан, бүгінгі таңда заманына сай ой - өрісі дамыған азаматты қалыптастыру,
2. Жас ұрпаққа сапалы білім беру, әлемнің дамыған елдерімен тең дәрежеде болуға тәрбиелеу.
3. Оқушының пәнге қызығушылығын, ойлау қабілетін дамыту, мектептің көшбасшысын анықтау, алғырлыққа, тапқырлыққа және тез ойлана білуге үйрету.
Көрнекілігі: Жарты шарлардың физикалық картасы, глобус, презентация слайд.

Ұйымдастыру: 1. Қатысушыларды таныстыру;

2. Әділ-қазылар алқасын сайлау;

3. Сайыс кезеңдерімен таныстыру.

Армысыздар құрметті ұстаздар мен оқушылар! Жер шарында тіршілік етіп, географиямен таныспай кету, Египетте болып, пирамидаларды көрмей кету немесе Астанада болып, Бәйтерекке қарамай кетумен тең, деп айтсақ артық айтқандық болмас. Біз географияның тек ғылым емес, сонымен қатар өнер екендігін ұмытпауымыз керек. География ғылымына өз үлесін қосқан ғалымдар өте көп атап айтсақ Х.Колумб. Ф.Магеллан, Ш.Уәлиханов т.б айта бесрек өте көп. Дәл осындай географ ғалымдар біздің мектептен шығып қалар деген үмітпен бүгінгі сайысымыздың тақырыбын «Білгір геграф» деп алдық. Бұл сайысқа 7-8-9 сынып оқушылары қатысуда. Бәрі де талантты осы мектептің белсенді оқушылары, оларға сәт сапар тілейміз.

Сайысты бастамас бұрын тренинг өткізіп жіберейк.

Алақанымызды ашамыз космоспен байланыс жасаймыз.

1.Мен әлемдегі ең бақытты жанмын.

2.Мен әлемдегі ең батыл жанмын

3.Менің қолымнан бәрі келеді.

4.Мен өзіме сенемін.

Алақанымызды жаптық жерге қайтып келдік.

Сайыс шарттары: Барлығы 6 оқушы қатысады. Әрбір екі кезең сайын бір оқушыдан шығып отырады. Соңында жеңімпаз анықталады.
1-кезең Өзін-өзі таныстыру.

2-кезең. Жорға сұрақтары.
3-кезең. Нысана.

4-кезең.Картограф.

5-кезең.Артық сөзді тап.

6-кезең Кордината

7-кезең Бұл не?

8-кезең Кім жүйрік. Есептер шығару

9-кезең Самғау

10-кезең Жекпе-жек.

Ортамызда география пәні бойынша ерінбей еңбектеніп, үнемі ізденіс үстінде жүретін алғыр 7-8-9 сынып оқушылары.
І-кезең. Өзін - өзі таныстыру. Әр оқушы өздерін таныстырып өтеді.

ІІ-кезең: Жорға сұрақтары.

Мұнда барлығы 30 сұрақ беріледі. Әр дұрыс жауап 1 ұпаймен бағаланады.
Жорға сұрақтары:
1. Дүниежүзіндегі ең үлкен шөл (Сахара)
2. Дүниежүзіндегі ең терең көл (Байкал)
3. Үнді мұхитының ең терең жері қалай аталады (Зонд)
4. Дүниежүзіндегі ең биік вулкан (Килиманджаро)
5. Теңіз деп аталатын қандай екі көлді білесің? (Каспий, Арал)
6. Дүниежүзіндегі ең биік сарқырама (Анхель 1054 м)
7. Қазақстанның тұңғыш географ ғалымы (Ш. Уалиханов)
8. Дүниежүзіндегі ең үлкен түбек (Арабия)
9. Қазақстанның ең биік нүктесі (Хан – Тәңірі 6995 м)
10. Дүниежүзіндегі ең үлкен қала (Токио)
11. Қазақстандағы ең үлкен мұздық (орженевский 12км)
12. Ең үлкен бұғаз (Дрейк)
13. Солтүстік және Оңтүстік полюстерді қосатын сызық (Меридиан)
14. Ең кішкентай құс (Калибри)
15. Дүниежүзіндегі ең суы мол өзен (Амазонка)
16. Ең суыққа төзімді құс (Пингвин)
17. Еліміздің қай өңірінде рентген зауыты салынған (Ақтөбе)
18. Қазақстандағы АЭС қай қалада (Ақтау)
19. Дүниежүзіндегі ең кіші мемлекет (Ватикан)
20. Жер көлемі жөнінен бірінші орын алатын мемлекет (Ресей)
21. Ең тұзды теңіз (Қызыл теңіз)
22. Кофенің отаны қай материк (Африка)
23. Жер қыртысының қозғалысын зерттейтін ғылым (Сейсмология)
24. Мұхит суының тұздылығын өлшейтін өлшем (Промилле)
25. Бір ғана мемлекеттен тұратын материк (Австралия)
26. Мұнай қандай өлшемнен өлшенеді (Баррель)
27. Қысқы күннің тоқырауы (22 – желтоқсан )
28. Жер шарында неше сағаттық белдеу бар (24)
29. Ең ірі су жануары (Кит)
30. Қазақстанның астанасы Ақмолаға қашан көшірілді (1997 ж)

ІІІ-кезең. Нысана. Бұл кезеңде әрбір оқушыға картадан 5 географиялық объектілер берілген, соны сіздер рет – ретімен орналастырып шығасыздар. Барлығы 5 минут беріледі.
1. АҚШ 6.Тынық мұхиты

2.Гренландия 7.Аустралия

3.Үндістан 8.Мадагаскар

4.Ұлыбритания 9.Арабия

5.Үнді мұхиты 10.Бразилия

Осы кезеңнен кейін әділқазы алқасына сөз беріледі. Ұпайы аз оқушы ойыннан шығады. /5-оқушы қалады/.

ІV-кезең. Картограф.

Бір бет қағазға материктер картасын сызу. Африка, Австралия, Еуразия, Солтүстік Америка, Оңтүстік Америка.

V-кезең.  «Артық сөзді табу». Сөздер беріледі артығын табу керек

1.Африка,Америка,Еуропа,Антарктида,Арктика   (Арктика)

2.Меконг,Висла,Амур,Янцзы, Онтарио   (Онтарио көл)

3.Тянь-Шань, Альпі, Памир, Гималай,Сахара   (Сахара-шөл)

4. Өзен, теңіз, көл, мұхит, түбек (түбек)

5.Жапония,Қытай, Корея, Үндістан   (Үндістан)

6.Вашингтон,Сидней,Сингапур, Астана,Пекин   (Сингапур)

Осы кезеңнен кейін әділқазы алқасына сөз беріледі. Ұпайы аз оқушы ойыннан шығады. /4-оқушы қалады/.

VІ-кезең. Кордината.

1.Астана 51º с.е. 78º б.б

2.Мәскеу 56º с.е 38º б.б

3.Вашингтон 39ºс.е 82º ш.б

VІІ-кезең. Бұл не?
1. Конго-өзен 11.Гренлания-арал

2. Бриз—жел 12.Лондон-қала
3. Дели-қала 13.Исландия-арал

4. Памир –тау 14.Ніл-өзен
5. Пиай –шеткі мүйіс 15.Чад-көл

6. Танганика-көл 16.Дежнев-шеткі мүйіс
7. Христофор Колумб-саяхатшы 17.Тар-шөл
8. Гибралтар-бұғаз 18.Шпицберген-арал
9. Гоби-шөл 19.Тянь-Шаньский-зерттеуші

10. Гольфстрим-ағыс 20.Ганг-өзен

Осы кезеңнен кейін әділқазы алқасына сөз беріледі. Ұпайы аз оқушы ойыннан шығады. /3-оқушы қалады/.

VІІІ-кезең. Кім жүйрік. Есептер шығару.

«Көрермендер сайысы». Енді оқушылар бізге жанкүйер болып отырған көрермендеріміздің де білімдерін сынап көрелік. Олай болса жанкүйерлерімізге сұрақ.
1. Солтүстік Америкадағы биік шөптерден тұратын дала(Прерий)
2. Ең биік 25 шыңның 19 - ы кездесетін Еуразия материгіндегі тау(Гималай)
3. Жер шарындағы ең ылғалды және ең жасыл материк (Оңт. Америка)
4. Жағалауын барлық 4 мұхиттың сулары шайып жатқан материк (Еуразия)
5. Қазақстан қай материкте орналасқан?(Еуразия)

6.Еуразияның солтүстігіндегі шеткі нүктесі (Челюскин мүйісі)

7.Еуразияның биік тауы (Гималай)

7.Еуразияда неше климаттық белдеу бар? (7)

8.Дүние жүзіндегі ең терең шұңғыма (Мариан шұңғымасы)

9.Дүниежүзінде неше мұхит бар? (4)

10.Еуразияның батысындағы шеткі нүктесі (Рокко мүйісі)

11.Ең кішкентай мұхит (Солтүстік мұзды мұхит)

12.Еуропадағы биік тау (Альпі тауы)

13.Еурапа елдері неше аймаққа бөлінеді? (4)

14.Қазақстан неше елмен шектеседі? (5)

15.Д.ж ең үлкен көл. (Байкал).

ІХ-кезең. Самғау.

1.Қалаға қатысты.

196мың тұрғыны бар бұл қала Қазақстанның оңт.бат орналасқан облыс орталығы. 1817жылы керуен жолдарының қиылысында әскери бекініс ретінде салынған. Қалада жеңіл және тамақ өнеркәсібі дамыған. Ірі кәсіпорындардан күріш тазалау зауыты, ет және сүт өнеркәсібі комбинаттары бар. Қала қазіргі уақытта Қазақстанның маңызды мәдени орталығы болып саналады.

Қосымша көмек: Бұл қала 1925-1929ж.ж Қазақ АКСР астанасы болды.

(Қызылорда)

2.Еліміздегі жазыққа қатысты.

Бұл жазық оңтүстік шығысында Жоңғар Алатауы, оңтүстігінде Іле Алатауы мен батысында Шу-Іле тауларының аралығында жатқан аймақ..жазықтың құрылысына тән ерекшелігі өзін қоршап тұрған тауларға қарай 350м-ден 600-700м-ге дейін биіктейтіндігінде.Бұл жазықта Тау құм,Сарыесік, Атырау құмы,Бақанас тақырлы сазды-құмды жазығы созылып жатыр.

Қосымша көмек: Бұл жазық оңт. өзімен аттас үлкен көл орналасқан.

(Балқаш маңы жазығы)

3.Облыс.

Бұл облыс 1932жылы құрылған.Аумағы -428мың км.Облыста 9селолық ауд.,11қалалары,39поселкалар, 556селолық және ауылдық округтер бар.Аумағы аласа таулы, ұсақ шоқылы, жоталы жазық. Облыс Сарыарқаның оңт. қамтиды. Обл Б-Ұлытау тауы, Ш-Қарқаралы тауы, оңт бат. және оңт. бөлігінде Арал бойы Қарақұмы және Мойынқұм құмдары бар.

Қосымша көмек: Аумағы жөнінен респ. 1-орыналады.

(Қарағанды обл.)

4.Еліміздегі қорыққа қатысты.

Бұл қорық 1976ж. құрылған. Қорық солт. Қазақстан Алтайының Күршім жотасы мен Оңт.-т.д.1447м.биіктіктегі Азутау жотасы арасында орналасқан. Жалпы аумағы -75мың га.Қорықта сүтқоректілердің 58түрі, құстардың 260-қа жуықтүрі мекендейді, өсімдіктердің 721түрі кездеседі.

Қосымша көмек: Бұл қорық өзі аттас көл бойында орналасқан. (Марқакөл)

5.Өзенге қатысты.

Орал тауынан басталып, Батыс Қаз. С-О-ке кесіп өтіп, Каспий теңізіне құяды.Ұзындығы-2428км, республика жеріндегі ұзындығы-1082км. Негізінен қар суымен қоректеніп, көктемде тасиды. Орташа жылдық су шыығыны 400м.сек Өзен тасығанда деңгейі 9-10-ге көтеріледі.

Қосымша көмек: Басты салалар- Шаған, Елек, Ор.

6.Қалаға қатысты.

Бұл қаланың іргесі 1938ж. Кегір су қоймасының жанында қаланған. Қала статусын 1954ж алады. Бұл қала мемлекетіміздің түсті металлургия орталықтарының бірі, яғни мыс балқыту орталығы болып есептеледі. Қалада тау-кен байыту комбинаты орналасқан.

Қосымша көмек: Қаланың қалануына маңызды рөл атқарағн қазақтың ұлы ғалымы Қ.И.Сатпаев. (Жезқазған)

7.Архитектуралық ескерткішке қатысты.

Бұл көне археолгогиялық әуелі Қарахан дәуірінде (XII)тұрғызылып, оның қираған іргесіне XIVғ. Аяқ шені мен XVғ. Қайта салынған. Бұл кесене түркі халықтарының тәу ететін орталығы болған. БҰҰ-ң дүние жүзілік ескерткіштері қатарына енгізілген бұл кесене халық өнерінің лағыл маржанын біздің заманымыздың дейін жеткізген ғажайып асыл туындыларының бірі.

Қосымша көмек: Әмір-Темірдің бұйрығымен салынған бұл кесене Түркістан қаласында орналасқан. (Қожа Ахмет Йассауи кесенесі)

Осы кезеңнен кейін әділқазы алқасына сөз беріледі. Ұпайы аз оқушы ойыннан шығады. /2-оқушы қалады/.

Х-кезең. Жекпе-жек. " Географиялық ассоциация"

Оқушыларға әр түрлі ұғымдар беріледі, соларды саралап карап қандай географиялық ұғымды білдіріп турғанын табулары керек. Ойлануға 30 секунд, әрбір дұрыс жауапқа 3 ұпай.

1.Толқын,қауіп-қатер,жылдамдық, апатты құбылыс,жер сілкіну.

Цунами

2. Өзен, теңіз, булану,бұлт, жауын- шашын, күн.

Дүние жүзілік су айналымы

3. Ессентуки, Анталия, Майами.

Курортты жерлер

4.Москва, Дели, Мадрид, Вильнюс, Осло.

Астаналар

5.Теңіз, көл, өзен.

Су қоймалары

6. Игуасу, Анхель, Виктория

Сарқырамалар

7. Гольфстрим, Солтүстік Атлант, Бразилия

Жылы ағыстар

8. Мариана, Ява, Пуэрто-Рико.

Шұңғымалар

9. Гренландия, Отты Жер, Мадагаскар, Хонсю

Аралдар

10. Атлас, Аппалач, Декан, Анд, Карпат.

Таулар

Жеңімпазды марапаттау