«Танграм ойыны – қызықты сабақ әдісі,

зейінді шоғырландырудың тамаша құралы».

Танграм – шамамен 4000 жылдық тарихы бар қытай ойыны, ерекше басқатырғыш түрі. Ол жеті фигурадан тұратын «ши чао тю» деп аталатын ойын. «ТАНГРАМ» сөзі қытай тілінен аударғанда «пиньинь», яғни "шеберліктің жеті тақтайшасы" дегенді білдіреді. Ойын ережесі жеті бөліктен пішінді құрастыру. Шаршы пішінді танграм жеті жазық пішіннен тұрады, оны белгілі бір әдіс бойынша бүктеу арқылы 2 үлкен үшбұрышты, 2 кіші үшбұрышты, 1 орташа үшбұрышты, орташа шаршы мен ромб бөліктеріне бөледі. Осы бөлшектер арқылы әлдеқайда   күрделі   пішін   (адам бейнелері, түрлі   жануар   пішіндерін,   үй   тұрмысы заттарын,   әріптер мен   сандарды өрнектеп жазуға болады)   алу   үшін   қолданады. Бұл ойынның отаны-  Қытай. Пайда болу уақыты шамамен XVIII ғасырды құрайды. 

Танграм   сөзінің   өзі   өткен   жүз   жылдықтың   ортасында   белгісіз   бір америкалықтың ойынынан шыққан. Шамамен 4000   жыл   бұрын   Қытай   императорының   Лао   мұрагері дүниеге   келеді. Император   өзіне   үш   абызды   шақырып   ұлына   ойнап математика бастамасын, қоршаған әлемге  суретшінің көзімен  қарап, нағыз философтай   сабырлы   болып,   күрделі   дүние,   жай   дүниелерден   тұратынын түсінетін   ойын   ойлап   табуға   бұйырыпты.  Сонда Үш   абыз   шаршыны   жеті  бөлікке бөліп  "Ши­ЧаоТю" (жеті айлалы пішін) деген ойын ойлап тапқан екен. Бастапқыда балық,   құс,   жануар   мен   адамның пішіндері   пайда   бола   бастады. Ал қазір танграм пішіндерінің қолданылу аясы артып отыр: еңбек құралдары, түрлі бөлме жиһаздары, киім мен сәулет   ғимараттары белгілі бір қатынаста кесілген   7   әртүрлі фигуралар арқылы алдын ала білетін немесежаңадан ойлап қалаған бейненің кескінін келтіріліп жасалынады.Танграмды   барлық   тұрғыда   киім   дизайннан   бастап   сәулет   пен ландшафт   дизайндарында,   жиһаз   жасауда  кездестіруге   болады. Ең сәтті танграм қолдану жиһаз жасауда кездеседі. Танграм үстелдер де бар. Соңғы   уақытта   танграмды дизайн   саласында   пайдалану   аса   бір   маңыздылыққа   айналды.   Үшбұрыш,   төртбұрыш, квадраттан       әр   түрлі   комбинациядағы   сөрелерді   дайындауға болады.   Сатып   аларда   клиентке   жиһазбен   бірге   оны орналастырудың  арнайы түрлі   комбинациялары қоса  ұсынылады. Бір қарағанда ойын тіптен қарапайым сияқты. Бар істейтінің шашылған бөліктерден қандай да бір фигура құрастыру. Бірақ ол бір қарағанда ғана солай. 

Кез келген адам танграм фигураларын оңай құрастыра алмайды. Әрбір  құрастырылатын бейнеде танграм  ойынының   барлық   жеті   фигурасымен түгел құрастырылуы   тиіс,   яғни   жетіден   аз   таспен   құрастырылған   бейне   танграм ойыны болып есептелмейді. Құрастыруда фигуралар   бірінің   үстіне   бірі   шығып   кетпеу   керек,   бір   жазықтықтың бойымен ғана орналасады. Фигуралар бір біріне толықтай немесе белгілі бір бөлігі тиіп тұрады. Ең болмағанда   фигуралар бір  нүктеде  жанасып тұруы тиіс. Яғни, қандай да бір фигура   қалғандарына алшақта тұра алмайды. Алшақ тұрып қалған жағдайда  ойын шарты бұзылады. Суреттегі     шаршы   жеті   бөлікке     бөлінген.  Танграм  тек квадрат   түрінде   ғана   емес   дөңгелек,   үшбұрыш, жүрек тәрізді формада  да бола береді, тек міндетті түрде әрқашан 7 бөліктен құралады.  Танграм Наполеонның сүйікті   ойыны болған деген ақпарат та кездеседі.   Ол   тақтан   айырылғаннан   кейін   айдауда   көп уақытты   осы   ойынмен   өткізген   екен.   Ол   өзінің   "шыдамдылығы   мен тапқырлығын  осы ойын арқылы жаттықтырған екен". Сыртқы   кейпі   бойынша   танграмға   жақын   ойын түрі  пазлдар   болып табылады. Бастапқыда  пазлдар   дұрыс  емес   пішіндегі   жиынтықтан  сурет­ тапсырманы   құрау   керек   болатын.   Осы   сәйкестікке   қарамастан   танграм оған қарама­- қайшы тапсырма. Себебі, жеті базалық элементтер көптеген маңызды   пішінді   құрастыруға   мүмкіндік   бересе, ал   пазлда   бір   ғана шешіммен шектелеміз.

Танграм ойыны үшін адамға негізі мықты логикалық ойлау мен геометриялық интуиция қажет, ал пазл ойындары  үшін тек ынталылық пен шыдамдылық қажет. Танграм адамдарға зияткерлік ғанибет   әкеледі. Жетістікке   жету,   таң   қалу   сезімі! Эврика!   Мен таптым! Міне,   осы   сезімдердің   бәрі   адамда   белгілі бір жаңа пішінді құрастыруда үлкен қиындықпен   жеткен   сезімдерін көрсетеді. Осы   ойжұмбақ   ақыл, ­ой   және   шығармашылық қабілеттіліктерді,   комбинаторлық   қабілеттіліктерді,   логикалық   ойлауды, зеректілікті,   тапқырлықты,   сонымен   қатар   шыдамдылықты   және   ұсақ моториканы   дамытады.   Ықыластылықты,   мақсатқа   жету   үшін табандылықты қалыптастырады. Шығармашылық ізденіске талпындырады, шыдамдылық пен жүйелілікке үйретеді,күнделікті қиыншылықтардан сергітеді.

Танграм   балаларда   дамытуға көп   септігін   тигізеді:   ереже   бойынша ойнау нұсқаулықты   орындауға   үйретеді,   көрнекі­ бейнелі болжауды, елестетуді, назар салуды үйретеді, түстерді, өлшемді және пішінді, түйсікті, комбинаторлық қабілеттілікті түсінуге үйретеді.

Танграм ойынының осы қасиеттерін ерекше бағалай отырып кез келген пән мұғалімі сабақ тақырыбына сай түрлі фигураларды құрастырту арқылы оқушылардың қызығушылықтарын арттыруға, болмаса зейінді шоғырландыру жұмыстарына қолданса үлкен жетістікке жетер еді деп ойлаймын. Сондай-ақ бұл ойын түрін сабақта қолданылатын белсенді әдіс-тәсілдер қатарына қосып алсаңыз да ұтылмайсыз. Ол сіздің әдістемелік қоржыныңыздағы сүйікті, нәтижеге жұмыс жасататын әдістеріңіздің біріне айналады. Дәл «тарсия» әдісіндегідей бір біріне қиюластыратын қималардың біріне сұрақ не негізгі терминді, шартты белгілерді т.б жазсаңыз, оған жапсарластыратын екінші қимаға сұрақтың жауабын, анықтамаларды, шартты белгілердің атауларын жазып қойып сәйкестендіру тапсырмаларын түрлендіріп орындатуға болады.

Иә, танграм ойыны -қытайлық ойын. Әйтсе де, жеті қат көк пен жеті қат жердің ортасында жеті атасын түгендеп, жеті жұрттың тілін білмекке ынталы қазақ халқы үшін де 7 саны бөтен емес. Біз үшін 7- киелі, қадірлі сан. Олай болса, жақсыны неге жаңалық қылып пайдаланбасқа?!

Кабиолдина Гулим Ерланбековна

«Көгедай орта мектебі»КММ

қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінің мұғалімі, педагог-модератор