ТЕХНИКАЛЫҚ БІЛІМ ОРДАСЫНДАҒЫ ФИЗИКА МЕН МАТЕМАТИКАНЫҢ ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСЫ

ӘОЖ - 372.853

ТЕХНИКАЛЫҚ БІЛІМ ОРДАСЫНДАҒЫ ФИЗИКА МЕН МАТЕМАТИКАНЫҢ ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСЫ

Р.Х.Розиматов – физика пәні оқытушысы

«Дарын» колледжі, Түркістан қаласы, Қазақстан Республикасы

Қазіргі ғылым әртүрлі салаларда тығыз байланысты және бұл өзара әрекеттесу техникалық білім ордасының оқу бағдарламаларында да көрінеді. Пәнаралық байланыстар білім беруде маңызды рөл атқарады, ғылыми білімнің негіздерін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Олар ғылыми ойлауды қалыптастыруға көмектеседі, табиғат пен қоғам арасындағы байланысты баса көрсетеді және оқу процесін тиімді ұйымдастыруға ықпал етеді.

Сонымен қатар, пәнаралық байланыстар оқушылардың білімінің ғылыми деңгейін арттыруға, логикалық ойлауды және олардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді. Олар сондай-ақ бірдей тақырыптарды шамадан тыс оқудан аулақ болуға және оқушылардың ортақ дағдыларын қалыптастыруға көмектесу арқылы уақытты үнемдеуге көмектеседі. Жалпы білім беруде пәнаралық байланыстар студенттерге әлем туралы білімнің ғылыми негіздерін меңгеруге, диалектикалық ойлауды дамытуға және білімді жаңа жағдайларда қолдануға көмектесуде маңызды рөл атқарады[1].

Негізгі техникалық білім ордасында математиканы сараланған оқытуда математика мен физика арасындағы пәнаралық байланыстарды жүйелі түрде енгізу осы пәндердегі білім сапасын жақсартуға мүмкіндік береді, нақты құбылыстарды зерттеу құралы ретінде математикалық модельдеу әдістерін түсінуді дамытады және оқушылардың ғылыми білімге деген қызығушылығын оятады.

Математика мен физика арасындағы байланыстар тұрақты және алуан түрлі құбылыс. Математика әлемдегі кеңістіктік формалар мен сандық қатынастар сияқты нақты материалдық объектілерден абстракцияланатын абстрактілі ұғымдармен айналысады. Себебі математиканың негізгі әдісі абстракция болып табылады және ол заңдылықтарды шын мәнінде зерттейтін аспектілік ғылым болып табылады. Сондықтан математика бұрыннан бар объектілердің де, теориялық тұрғыдан жасалуы мүмкін объектілердің де сандық және кеңістіктік аспектілерін зерттей алады[1].

Екінші жағынан, физика материяның негізгі қасиеттерін екі негізгі формада - зат пен өрісте зерттейді. Бұл жалпы принциптермен, іргелі теориялармен және зерттеу әдістерімен біріктірілген тәуелсіз білім салаларының кешені[2].

Қазіргі заманғы математика курсы cимметрияның әртүрлі түрлерін қамтитын жиынтық ұғымдарды, функцияларды және геометриялық түрлендірулерді қамтиды. Оқушылар элементар функциялардың туындыларын, интегралдарды және дифференциалдық теңдеулерді үйренеді. Математика физикадағы есептерді шешуге арналған құралдарды ұсынып қана қоймайды, сонымен қатар физиканы концептуалды түрде байытады. Математиканы оқыту барысында оқушылар математикалық өрнектермен жұмыс істеуді үйренеді, ал физиканы оқытудың міндеті-оларды физикалық құбылыстар мен қатынастардан олардың математикалық көрінісіне және керісінше аудару.

Физика мен математика арасындағы пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру физикалық объектілердің теориялық аспектілерін тереңірек түсінуге ықпал етеді, өйткені:

1) Зерттелетін объект туралы жалпы мазмұндық түсінік қалыптастырылады;

2) ұғымдар мен заңдардың шығу тегі туралы түсінік бар;

3) жаңа білім алу тәсілдерін үйренеді;

4) заңдардың мәні ашылады;

5) жеке заңдар біріктіріледі;

6) жалпы ғылыми әдістер мен әдістер танымдық іс-әрекеттің құралына айналады;

7) пәндік шындық, көрнекі бақылаулар және білімнің дерексіз математикалық модельдері арасында байланыс орнатылады[1].

Білімді бір ғылыми саладан басқа салалардағы әртүрлі жағдайларға ауыстыру студенттерге ғылыми білімнің кез-келген саладағы логикалық құрылымға және ғылымның негізгі принциптерінің әмбебаптығына негізделгенін көрсетеді. Ғылымның іргелі принциптерін, оның әдістерін игеру және оларды әртүрлі оқу пәндерінде қолдану білімді игерудің ең жоғары деңгейін білдіреді.

Физиканы зерттеу кезінде әртүрлі физикалық шамалар мен заңдылықтарды зерттеуге көп көңіл бөлінеді, бұл білімді жалпылауға және олардың арасындағы байланысты орнатуға қолайлы жағдай жасайды. Пәнаралық байланыстар мәселесі сабақтас пәндерді зерттеу кезінде алынған білімді философиялық жалпылау негізінде оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру тәсілі ретінде қарастырылады. Білімді жалпылау оқу материалын терең игерудің және ойлаудың тиісті түрін дамытудың маңызды шарты болады[3].

Білім берудегі пәнаралық байланыс функцияларының әртүрлілігін ескере отырып, кейбір дидактикалық зерттеушілер осы байланыстардың жіктелуін жасауға тырысты. Осындай жіктеулердің бірі оқу пәндері арасында байланыс орнатуға негіз болатын объектіге негізделген. Осы жіктеу аясында пәнаралық байланыстардың әртүрлі түрлері ерекшеленеді: оқу пәндерінің мазмұны бойынша байланыстар, оқыту әдістері бойынша байланыстар және дағдыларды дамыту бойынша байланыстар. Сонымен қатар, бұл классификацияда пәнаралық байланыстардың үш негізгі түрін ажыратуға болады: нақты (нақты ақпаратты ортақ пайдалануға негізделген), тұжырымдамалық (жалпы ұғымдарға негізделген) және теориялық (жалпы теориялық негіздерге негізделген).

Жаратылыстану-математикалық цикл жүйесінде пәнаралық байланыстарды орнатуды талдайтын классификация да бар. Бұл жіктеу жүйелік тәсілге негізделген және мазмұнға негізделген пәнаралық байланыстарды (мазмұндық-ақпараттық байланыстар) және оқыту әдістерімен және танымдық қызметпен байланысты байланыстарды (операциялық-іс-әрекеттік байланыстар) ажыратады. Сонымен қатар, ұйымдастырушылық-әдістемелік байланыстар қарастырылады, олар өзіндік құндылығына ие болғанымен, пәнаралық байланыстардың алғашқы екі түріне бағынады.

Пәнаралық байланыстарды оқу тәжірибесіне сәтті интеграциялау үшін келесі бағыттарды қарастыруға болады:

1. Пәндер арасындағы қатынастарды ескеретін материалды зерттеудің логикалық реттілігін анықтау.

2. Бір пәнді оқу оқушыларды басқа пәндерді сәтті меңгеруге дайындайтынына көз жеткізу үшін әртүрлі пәндерді оқу уақытын үйлестіру. Бұл техникалық білім ордасының жалпы оқу жоспарының бөлігі болуы керек.

3. Жаратылыстану-математикалық пәндердің мұғалімдері әр пәннің оқушылардың қажетті тұжырымдамалары мен дағдыларын қалыптастыруға қандай білім мен дағдылар әкелетінін ескеру үшін сабақтастық пәндерінің бағдарламалары мен әдістемелік материалдарын мұқият зерттейтін ұғымдарды зерттеуде сабақтастық орнату.

4. Ғылыми ұғымдарды түсінудегі келіспеушіліктерді болдырмау үшін жалпы ұғымдарды, заңдар мен теорияларды бірыңғай түсіндіруді қамтамасыз ету.

5. Оқушыларға әртүрлі пәндерде қолданылатын бақылау, психикалық модельдеу және эксперимент сияқты жалпы ғылыми зерттеу әдістерін үйрету және тиісті дағдыларды қалыптастырудың бірыңғай тәсілін құру.

6. Оқу әдебиеттерімен жұмыс істеу, графикалық дағдылар, байқау және тәжірибе жүргізу сияқты оқушыларға тиімдірек үйренуге көмектесетін жалпыланған әрекет әдістерін әзірлеу.

Осылайша, пәнаралық байланыстар оқушылардың жалпыланған білім мен дағдыларды қалыптастыруына ықпал етеді, ал негізгі техникалық білім ордасында математика мен физика арасындағы мұндай байланыстарды жүйелі түрде енгізу білім сапасын жақсартуға, танымдық қызығушылықтарды дамытуға және математикалық модельдеу әдістері туралы идеяларды қалыптастыруға ықпал етеді[1].

Физика мен математика арасындағы пәнаралық байланыстар орта техникалық білім ордасында білім берудің маңызды аспектісін білдіреді. Олар екі пәнді де тереңірек түсінуге ықпал етіп қана қоймайды, сонымен қатар оқушыларды танымдық арсеналын байыту және жалпыланған дағдылар мен білімнің қалыптасуына ықпал ету арқылы дамытады.

Техникалық білім ордасында бағдарламасында пәнаралық байланыстарды сәтті жүзеге асыру оқу жоспарларын мұқият талдауды, оқу пәндерінің мазмұнын үйлестіруді, сондай-ақ оқытудағы жүйелілік пен жүйелілікті қамтамасыз етуді талап етеді. Мұғалімдер мұндай байланыстарды сәтті енгізуге маңызды әсер етеді, олардың әдістемелік дайындығы және физика мен математика мұғалімдері арасындағы ынтымақтастық шешуші рөл атқарады.

Пәнаралық байланыстар студенттерге әртүрлі білім салалары арасындағы терең байланыстарды көруге көмектеседі және олардың сыни ойлау және практикалық жағдайларда білімді қолдану дағдыларын дамытады. Олар сондай-ақ физика мен математиканың негізін құрайтын іргелі ұғымдар мен принциптерді тереңірек түсінуге ықпал етеді.

Жалпы, техникалық білім ордасындағы физика мен математиканың пәнаралық байланыстары оқушылардың білімін байытады, әлемді жүйелі және интеграцияланған түсінуді қалыптастыруға ықпал етеді және қазіргі білім беру процесінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Максималды тиімділік үшін физика мен математиканы оқу процесінде интеграциялаудың әдістемелері мен педагогикалық тәсілдерін дамытуды және жетілдіруді жалғастыру қажет.

Әдебиеттер

1. Михаил Витальевич Нырко, Междисциплинарная связь физики и математики в средней школе, 2020 г

2. Иванов А. И., О взаимосвязи школьных курсов физики и математики в изучении величин, "Физика в школе", 1997, №7, С. 48.

3. Кожекина Т. В., связь преподавания физики и математики в одиннадцатилетней школе, - " Физика в школе", 1987, №5, с. 65.