Тест 7-8 сыныптарға дайын жауаптарымен ҰБТ-те келетін

БАРАТ АТЫМТАЙ ЖОМАРТҰЛЫ

“ A – TOK”

АЛМАТЫ – 2018
1

ӘОЖ 51(075.8)
КБЖ 22.1
Ә56

Пікір білдіруші:
Игисинов Сәбит Жандарбекұлы – PhD, қауымдастырылған профессор

Барат Атымтай Жомартұлы
Ә56 “A – TOK”: Оқулығы. – Алматы,
2018. – 320 бет.

ISBN 978-601-332-017-5
Бұл оқулық жоғары оқу орындарына түсушілерге және физикадан емтихан
тапсырушыларға арналған. Сонымен қатар мектеп оқушыларына, студенттерге,
мұғалімдерге оқу процессінде көмекші құрал ретінде ұсынылады.
Барлық құқықтары қорғалған.

ӘОЖ 51(075.8)
КБЖ 22.1я73

© Барат А.,2018

ISBN 978-601-332-017-5
2

АЛҒЫ СӨЗ
Алға қойған мақсатқа жету үшін міндетті түрде дайындық қажет.
Авраам Линкольн: “Егер талды шабу үшін менің сегіз сағатым болса, мен оның
алты сағатын балтамды қайрау үшін жұмсар едім” деген екен. Яғни,
дайындықсыз – үлкен мақсаттарға жете алмаймыз. Талапкер де жіті
дайындықсыз ҰБТ-дан жоғары нәтиже ала алмайды.
2018 жылдан бастап ҰБТ жаңа форматқа ауысқанын барлығымыз
білеміз. ҰБТ-ның жаңа форматы бойынша талапкер 3 міндетті пәннен тест
тапсырады: математикалық сауаттылық, оқу сауаттылығы, Қазақстан тарихы.
Бұл “A – TOK” кітабы жаңа форматтағы ҰБТ-ға дайындалу үшін әзірленді. Бұл
кітапта негізгі 5 сынып қамтылған. Әр тақырыптың соңында тек сол өтілген
тақырыпқа байланысты тест сұрақтары берілген. Бұл кітаптың басқа
кітаптардан ерекшелігі: мұнда тек қана физикамен шектелмей оқушыларды
әрдайым алға ынталандыру мақсатында мотивациялық суреттер, цитаталар,
өлең жолдары, мақалдар және хикаялар берілген. Бұл кітап жоғары оқу орнына
түсушілерге өте пайдалы кітап болады деген сенімдеміз!
Біз ақылымыз асып-тасқан данышпан адамдар емеспіз. Біз үшін
үйренетін, ізденетін әлі көптеген нәрселер бар. Біз жәй ғана халқымызға қолдан
келгенше пайдамызды тигізгіміз келетін қарапайым жандармыз. Қаншама
күндер мен түндер бойы осы кітаптың жарыққа шығуы үшін бар ынтамызбен,
жігерімізбен еңбектендік. Еңбектерімізді бағалайсыздар деген үміттеміз. Осы
кітаптың себепшілігімен бір жаңа нәрсе үйреніп, оны ҰБТ-да қолданып жоғары
нәтижеге жетіп жатсаңыздар – біз өз мақсатымызға жеттік деп есептейміз.
Бұл кітап жоғары оқу орындарына түсушілерге, жоғары сынып
оқушылары мен орта мектеп мұғалімдеріне арналған. Бұл кітап Қазақстанның
жарқын болашағы үшін әзірленді. Сіздердің алға қойған ізгі мақсаттарыңызға
жетуге осы кітаптың кішкентай болса да үлесі тиіп жатса, өзімізді бақытты
сезінеміз. Құрметті талапкер! ҰБТ-дан ең жоғарғы нәтиже алып өзіңіз қалаған
жоғары оқу орнына түсуіңізге тілектеспіз! Сәттілік тілейміз!
БАРАТ АТЫМТАЙ ЖОМАРТҰЛЫ
2018 жыл

3

ОҚЫСАҢЫЗ, БАЛАЛАР,
ШАМНАН ШЫРАҚ ЖАҒЫЛАР,
ТІЛЕГЕНІҢ АЛДЫҢНАН
ІЗДЕМЕЙ-АҚ ТАБЫЛАР.
ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН
(1841-1889)

4

МАЗМҰНЫ:
7-СЫНЫП..................................................................................................
7-1. Физика бастамасы. Механика. Физикалық шамалар.......................
8-СЫНЫП..................................................................................................
8-1. Тұрақты ток.........................................................................................
8-2. Электростатика. Конденсатор............................................................
8-3. Термодинамика. Жылу құбылыстары. Жылу қозғалтқыштары ....
8-4. Термодинамиканың I-ші заңы...........................................................
8-5. Оптика. Жарық заңдары. Линза.........................................................
9-СЫНЫП..................................................................................................
9-1. Кинематика..........................................................................................
9-2. Динамика.............................................................................................
9-3. Сақталу заңдары..................................................................................
9-4. Тербеліс................................................................................................
9-5. Толқын.................................................................................................
10-СЫНЫП................................................................................................
10-1. Молекулалық физика........................................................................
10-2. Магнит өрісі.......................................................................................
11-СЫНЫП................................................................................................
11-1. Кванттық физика...............................................................................
11-2. Салыстырмалық физика...................................................................
11-3. Атомдық және ядролық физика.......................................................

5

6
7
32
57
80
102
122
281
282
292
300
310
332
352
372
402
648
372
402
405

7-СЫНЫП
МЕХАНИКА
БӨЛІМІ

6

“A – TOK”

7-СЫНЫП

ФИЗИКА
Бұл кітап Қазақстанның жарқын
болашағы үшін әзірленді.

7-1 тақырып
Механика

7-1. ФИЗИКА БАСТАМАСЫ. МЕХАНИКА.
Физика – табиғаттағы физикалық құбылыстарды әрі денелердің физикалық
қасиеттерін зерттейтін ғылым және оқу пәні.
Астрономия – аспан денелерін және олардың жүйелерінде орын тебетін
құбылысты зерттейтін ғылым және оқу пәні.
Материя – зат түрінде, жарық толқындар түрінде бізді қоршаған барша
болмыс. Әлемде не бар болса, соның бәрі материя деп аталады. Материяның
екі түрі бар: әртүрлі заттар және әртүрлі сәулелер.
Кеңістікте белгілі пішіні және нақты көлемі бар кез келген нәрсе дене деп
аталады (қасық, өшіргіш, үстел). Дене белгілі бір заттардан тұрады.
Дененің шығу тегін және сапалық қасиеттерін сипаттайтын материя түрін зат
деп атайды (үстел – дене, ағаш – зат; шеге – дене, темір – зат).
Физикалық теория – физикалық құбылыстарды, олардың өзара
байланыстарын түсіндіретін жүйелі білім.
Сандарды стандартты жазу – дәрежесі бар 10 санын пайдаланып сандарды
жазу және есептеу:
(??? )? = ???∙?

??? · ??? = ???+?
?
= ??−?
???

???
= ???−?
?
??

?

√??? = ???

Мысалы:
105 = 10 · 10 ∙ 10 ∙ 10 · 10 = 100000 (мұндағы x = 5)

??? · ??? = ???+?
???
???

= ???−?

103 = 10 · 10 ∙ 10 = 1000 (мұндағы y = 3)

→

105 ∙ 103 = 105+3 = 108

→

105
103

= 105−3 = 102

•••
0,1 =

1
10

= 10−1

1

0,01 =

100

= 10−2

??? · ??? = ???+?
???
???

→

= ???−?

→

0,0001 =

1
10000

= 10−4

0,000000023 =

23
109

= 23 ∙ 10−9

23 ∙ 10−9 ∙ 10−4 = 23 ∙ 10−9+(−4) = 23 ∙ 10−9−4 = 23 ∙ 10−13
??∙10−9
10−4

= 23 ∙ 10−9−(−4) = 23 ∙ 10−9+4 = 23 ∙ 10−5
•••

(??? )? = ???∙?
?
?

√??? = ??

→
→

(102 )3 = 106

√108 = 104

(10−1 )2 = 10−2

√10−6 = 10−3
7

(3 ∙ 10−7 )2 = 9 ∙ 10−14

√64 ∙ 10−18 = 8 ∙ 10−9

Сандарды қосқанда немесе азайтқанда 10 санының дәреже көрсеткіштері
бір – біріне теңестіріледі:
6 ∙ 102 + 4 ∙ 103 = 0,6 ∙ 103 + 4 ∙ 103 = (0,6 + 4) ∙ 103 = 4,6 ∙ 103
3,5 ∙ 104 − 2 ∙ 103 = 35 ∙ 103 − 2 ∙ 103 = (35 − 2) ∙ 103 = 33 ∙ 103

Заттың құрылысы.
Диффузия – бір заттың молекулалары екінші заттың молекулаларының
арасындағы бос орынға өтуі. Тұрмыста, табиғатта және адам мен жанжануарлар әлемінде диффузияның пайдалы да, зиянды да жақтары бар.
Мысалы, ауадағы оттек суға диффузия арқылы өтетіндіктен, ондағы жануарлар
дем алып, тіршілік ете алады. Диффузияның зиянды жақтарына келетін болсақ,
ауру тарататын микробтар, әртүрлі улағыш заттар (темекі түтіні) адам
организміне оңай сіңіп, зор зиян келтіреді.
Мысалы:

• Ауадағы иістің таралуы.
• Қиярдың тұздалуы.
• Түске боялуы.
Заттың күйлері.
Қатты – пішінін де, көлемін де сақтайды.
Сұйық – пішінін сақтамайды, көлемін сақтайды және берілген көлемді
сақтайды.
Газ – пішінін де, көлемін де сақтамайды. Тек улы иісі бар.

7 – сыныпқа тән негізгі 15 формула
Жылдамдық – берілген уақыт ішіндегі жүрілген жолын сол уақытқа бөлу
керек.

?=

?
?

• “ϑ” → жылдамдық → [м/с]
• “S” → жүрілген жол → [м]
• “t” → уақыт → [с]
Денелердің өзара әрекеттесуі.
Зат тығыздығы – сол заттың көлем бірлігіндегі массасына тең физикалық
шама.
Масса – денелердің инерттілігінің өлшемі.
8

?=

?
?

?=

?=?∙?

?
?

• “⍴” → тығыздық → [кг/м3]
• “m” → масса → [кг]
• “V” → көлем → [м3]
Күш
Күш – денелердің өзара әрекеттесуін сипаттайтын физикалық шама.

? → Күш → [Н] Ньютон
1. Ауырлық күші – денелердің жерге тартылу күші. Ауырлық күші табиғаты –
гравитациялық күш. Ауырлық күші дененің ауырлық центріне түседі.

?=?∙?
• “g” → еркін түсу үдеуі (тұрақты шама) → [Н/кг] немесе [м/с2]
Жерде: g = 9,8 м/с2 ≈ 10 м/с2
Шолпанда: g = 8,8 м/с2
Айда: g = 1,6 м/с2
2. Серпімділік күші (Гук заңы) – дене деформацияланғанда пайда болатын
және дене бөлшектерінің деформация кезінде орын ауыстыру бағытына қарсы
бағытталған күш. Серпімділік күштерінің табиғаты – электромагниттік.

? = −? ∙ ∆?
• “k” → қатаңдық → [Н/м]
• “∆x” → деформация → [м]
Деформация (ауытқу,созылу) – дене пішінінің немесе өлшемдерінің өзгеруі.

9

Деформацияның негізгі екі түрі:
• Серпімді деформация – денеге түсірілген күштің әсері тоқтағаннан кейін
жоғалатын деформация. Мысалы, допты тепкен кезде, ол өзінің пішінін
өзгертеді, яғни деформацияланады. Күш әрекеті тоқтағаннан кейін доп
бастапқы қалпына келеді.
• Пластикалық деформация – денеге түсірілген күштің әсері тоқтағаннан
кейін денеде сақталып қалатын деформация. Мысалы, пластилиннен жасалған
денелер.
3. Үйкеліс күші – бір дене екінші дененің бетімен қозғалған кезде пайда
болатын күш. Үйкеліс күші табиғаты – электромагниттік.
? =?∙?=?∙?∙?
• “µ” → үйкеліс коэффициенті
• “N” → тарту күші [Н]
4. Архимед заңы – сұйыққа батырылған денеге оның батқан бөлігі көлеміндегі
сұйықтың салмағына тең ығыстырушы күш әрекет етеді.
? = ?? ∙ ? ∙ ?

» Дененің жүзу шарты: Fдене < Fсұйық
» Дене қалқиды: Fдене = Fсұйық
» Дене батады: Fдене > Fсұйық
Таза су мен тұзды судың айырмашылығы
Таза суда таза мұз бөлігі жүзіп
Тұзды суда таза мұз бөлігі жүзіп
жүр, мұз еріген жағдайда
жүр, мұз еріген жағдайда
ыдыстағы судың деңгейі
ыдыстағы судың деңгейі
өзгермейді.
жоғарылайды.

10

Қысым.
Паскаль заңы – сұйық пен газ өзіне түсірілген қысымды барлық бағытта
бірдей таратады.
Қысым – белгілі бір бетке түсетін күш әрекетінің нәтижесін сипаттайтын
шама. Қысым бетке перпендикуляр бағытта әрекет ететін күштің осы беттің
ауданына қатынасы.

? → Қысым → [Па] Паскаль

?=

?
?

?=?∙?∙?

• “F” → күш → [Н]
• “S” → аудан → [м2]
• “h” → биіктік → [м]
Гидравликалық пресс – жұмыс жасау принципі Паскаль заңына негізделген.
?? ?? ??
=
=
?? ?? ??
?? ? ?
=
?? ? ?

?? ??
=
?? ??
• “F1/F2” → үлкен/кіші дененің күші → [Н]
• “S1/S2” → үлкен/кіші дененің ауданы → [м2]
• “h1/h2” → үлкен/кіші дененің биіктікі → [м]

Қатынас ыдыстардағы әрекетті, сұйық бағандарының биіктігі олардың
тығыздықтарына кері пропорционал.
?? ∙ ? ? = ? ? ∙ ? ?

?? ∙ ? ∙ ? ? = ?? ∙ ? ∙ ? ?

Қалыпты атмосфералық қысым – биіктігі 760 мм сынап бағанынынң
қысмына тең. 00C температурадағы атмосфералық қысым.
Монометр – қысым айырымын өлшеуге арналған аспап.
Ареометр – сұйықтың тығыздығын өлшеуге арналған аспап.
11

Жұмыс.
Механикалық жұмыс – дененің орын ауыстырған кезде істелетін жұмыс.

? → Жұмыс → [Дж] Джоуль

?=?∙?
• “F” → күш → [Н]
• “S” → жол → [м]
Қуат.
Қуат – жұмыстың орындалу шапшаңдығын сипаттайтын шама.

? → Қуат → [Вт] Ватт

?=

?
?

?=

?∙?
?

?= ?∙?

• “A” → жұмыс → [Дж]
• “t” → уақыт → [с]
Энергия.
Энергия – дененің жұмыс істеу қаблеттілігін сипаттайтын физикалық шама.

? → Энергия → [Дж] Джоуль
Кинетикалық энергия – дененің қозғалу салдарынан ие болатын энергия.

?к =

?∙??

• “m” → масса → [кг]
• “ϑ” → жылдамдық → [м/с]
12

?

Потенциялдық энергия – денелердің немесе бір дене бөліктерінің өзара
орналасуымен анықталатын энергия.
?п = ? ∙ ? ∙ ?

?п =

?∙∆? ?
?

• “h” → биіктік → [м]
• “∆x” → деформация → [м]
Күш моменті.
Күш моменті – айналатын денеге түсірілген күштің күш иініне көбейтіндісі.

?=?∙?
• “M” → күш моменті → [Н·м]
• “F” → күш → [Н]
• “d” → күш иіні → [м]
П.Ә.К.
Пайдалы әрекет коэффициенті (П.Ә.К) – механизмнің немесе машинаның
пайдалы жұмысының толық жұмысқа қатынасы.
• Механизмдердің өздерін қозғалысқа келтіретін жұмыс жалпы немесе толық
жұмыс (Ат) деп аталады.
• Механизмдердің басқа денелерді қозғалысқа келтіретін жұмысы пайдалы
жұмыс (Ап) деп аталады.

?=

?=

?∙?∙?
?∙?

?п

· ???%

?т

· ???%

?=

?∙?∙?
?∙?

· ???%

ПӘК-ті пайдалы қуаттың (N п) толық қуатқа (N т) қатынасы арқылы да
өрнектеуге болады.

?=

?п
?т

· ???%

13

Жай механизмдер.
Күш моменті – иіндікке әрекет ететін күштің оның иініне көбейтіндісі.
Күш моменті векторлық шама. Бағыты оң бұрғы ережесімен анықталады.
Жұмыстың мөлшерін өзгертпей, күштің модулін немесе әсер бағытын
өзгертетін – механизмдер. Жай механизмдерге: рычаг (иіндік), блоктар,
көлбеу жазықтықтар мысал болады.
1. Рычагтың тепе – теңдік шарты:
A
d1

O d2

F1

F2
?? ∙ ?? = ?? ∙ ??
• “d1, d2” → рычаг иіндері → [м]
• “F1, F2” → сәйкес иіндеріне әсер ететін күштер → [Н]
2. Блок:
Қозғалмайтын блок
Күштен ұтыс бермейді, тек қана
күштің әсер бағытын өзгертеді.

Қозғалатын блок
Күштен 2 есе ұтыс береді және
күштің әсер бағытын өзгертеді.

3. Көлбеу жазықтық:
Механиканың алтын ережесі – қарапайым механизмдерді пайдалану кезінде
күштен қанша есе ұтсақ, қашықтықтан сонша есе ұтыламыз.
Күштен ұтыс береді:
F
l
h

P
• “ℓ” → көлбеу жазықтықтың ұзындығы → [м]
• “h” → көлбеу жазықтықтың биіктігі → [м]
14

?
?

есе аламыз.

“Механика” тақырыбына байланысты есептер
1. Массасы 60 т танктың жерге түсіретін қысымын анықта, оның шынжыр
табанының ауданы 1,5 м2: (g = 10 м/с2)
A) 4·104 Па
B) 4·106 Па
C) 4·108 Па
D) 4·103 Па
E) 4·105 Па
2. Ауданы 50 см2 цилиндр пішінді 2 л су құйылған ыдыстың түбіне түсіретін
судың қысымын анықта: (Судың тығыздығы 1000 кг/м3; g = 10 м/с2)
A) 5 МПа
B) 5 кПа
C) 4 мПа
D) 40 кПа
E) 4 кПа
3. Тығыздығы 1000 кг/м3 сұйықтықтың ішіндегі, 200 мм тереңдіктегі қысымы:
(g = 9,8 м/с2)
A) 196 Па
B) 19,6 Па
C) 1960 Па
D) 19600 Па
E) 1,96 Па
4. В гидравликалық престің ауданы 1 см2 кіші поршеніне 10 Н күш әсер етеді.
Ауданы 0,1 м2 үлкен поршенге әсер ететін күш:
A) 10000 Н
B) 1000 Н
C) 100 Н
D) 10 Н
E) 1 Н
5. Суға батырылған шыны шарға 2500 Н Архимед күші әсер етеді. Осы шардың
көлемі: (ρсу = 1000 кг/м3, g = 10 м/с2)
A) 0,25 м3
B) 2,5 м3
C) 0,1 м3
D) 1 м3
E) 0,025 м3
6. Көлбеу жазықтық көмегімен жүкті көтерген кездегі пайдалы жұмыс 800 Дж,
ал толық жұмыс 1000 Дж. Көлбеу жазықтықтың ПӘК-і:
A) 0,8%
B) 12,5%
C) 80%
D) 1,25%
E) 40%
15

7. Гидравликалық престің кіші поршені 200 Н куштің әсерінен 15 см-ге
төмендеді. Үлкен поршеньге әсер ететін күш 0,6 кН болса, онда оның көтерілу
биіктігі:
A) 0,2 см
B) 0,3 см
C) 0,1 м
D) 5 см
E) 0,025 м
8. Массасы 5 кг дененің жылдамдығы 20 м/с болса, оның кинетикалық
энергиясы:
A) 200 Дж
B) 100 Дж
C) 1000 Дж
D) 500 Дж
E) 40 Дж
9. Автокран массасы 100 кг жүкті бірқалыпты көтеру кезінде 20 кДж жұмыс
атқарса, жүктің көтерілу биіктігі: (g = 10 м/с2)
A) 20 м
B) 80 м
C) 40 м
D) 4 м
E) 25 м
10. Серіппеге ілінген массасы 200 г дененің тепе-теңдік күйінен ең үлкен
ауытқуы 1 см, ал ең үлкен жылдамдығы 0,1 м/с болса, серіппе қатаңдығы:
A) 100 Н/м
B) 120 Н/м
C) 500 Н/м
D) 800 Н/м
E) 20 Н/м
11. Қатаңдығы 2000 Н/м серіппе өзіне бекітілген денеге 80 Н күшпен әсер етеді.
Осы серіппенің потенциалдық энергиясы:
A) 2 Дж
B) 1,6 Дж
C) 10 Дж
D) 5,2 Дж
E) 3,2 Дж
12. Жер бетіндегі дененің массасы 1 кг. Дененің Жерді тарту күші: (g = 10 Н/кг)
A) 10 Н
B) 12 Н
C) 50 Н
D) 80 Н
E) 20 Н
13. Гидравликалық престің ауданы 400 м2 үлкен поршеніне әсер ететін күші
25 кН. Кіші поршеньге әсер етуші күш 500 Н болса, кіші поршеннің ауданы:
16

A) 0,2 м2
B) 2 м2
C) 0,8 м2
D) 8 м2
E) 0,025 м2
14. Гидравликалық престің ауданы 0,4 м2 кіші поршені күш әсерінен 15 см-ге
төмен түсті. Үлкен поршеннің ауданы 5 м2. Жүктің көтерілу биіктігі:
A) 20 мм
B) 12 мм
C) 4 мм
D) 50 мм
E) 25 мм
15. Серіппенің қатаңдығы 2000 Н/м, ал серпімділік күшінің жұмысы 0,4 Дж
болса, серіппенің абсолют деформациясы:
A) 2 см
B) 1 см
C) 45 см
D) 5 см
E) 250 см
16. Қатаңдығы 2000 Н/м серіппенің потенциалдық энергиясы 1,6 Дж.
Серіппенің деформациясы мен оған әсер ететін күш:
A) 5 см; 10 Н
B) 10 см; 1 Н
C) 8 cм; 5 Н
D) 4 см; 80 Н
E) 50 cм; 20 Н
17. Кинетикалық энергиясы 8 Дж, массасы 40 г дененің жылдамдығы:
A) 20 м/с
B) 80 м/с
C) 40 м/с
D) 4 м/с
E) 25 м/с
18. Массасы 20 кг газ көлемі 10 м3 шарды толтырған. Газдың тығыздығы:
A) 200 кг/м3
B) 0,5 кг/м3
C) 2 кг/м3
D) 10 кг/м3
E) 20 кг/м3
19. Су электростанциясындағы плотинаның биіктігі 12 м, су ағынының қуаты
3 МВт. Плотинадан 1 минутта құлайтын су көлемі:
(Судың тығыздығы 1000 кг/м3; g = 10 м/с2)
A) 36 м3
B) 30 м3
C) 1500 м3
17

D) 150 м3
E) 3000 м3
20. Массасы 400 г, 300 см биіктіктен құлап жерге соғылатын кинетикалық
энергиясы: (g = 10 м/с2)
A) 18 Дж
B) 12 Дж
C) 9 Дж
D) 4,5 Дж
E) 2 Дж
21. Гидравликалық пресстің ауданы 2 м2, кіші поршені 200 Н күштің әсерінен
16 см-ге төмендейді. Үлкен поршеннің ауданы 8 м2. Осы жағдайда жүктің
көтерілген биіктігі:
A) 4 см
B) 4 м
C) 4 дм
D) 4 мм
E) 0,2 дм
22. Гидравликалық пресстің кіші поршені 500 Н күштің әсерінен 15 см-ге
төмендеді. Ал үлкен поршен 5 см-ге көтерілді. Ол үшін үлкен поршенге әсер
ететін күш:
A) 1,5 Н
B) 1,5 кН
C) 15 кН
D) 15 Н
E) 150 Н
23. Кіші поршеннің ауданы 10 см2 үлкен поршеннің ауданы 0,1 м2. Массасы
1000 кг автомобильді гидравликалық көтергіш көмегімен көтеру үшін кіші
поршенге түсірілетін күш: (g = 10 м/с2)
A) 10 Н
B) 10 кН
C) 100 кН
D) 100 Н
E) 1000 Н
24. Егер кіші поршеннің ауданы 1,2 м2, үлкен поршеннің ауданы 1440 м2, кіші
поршенге әсер ететін күш 1000 Н болса, гидравликалық көтергіштің көмегімен
көтеруге болатын дене массасы: (g = 10 м/с2)
A) 120 кг
B) 1200 кг
C) 12 т
D) 120 т
E) 12 кг
25. Көлденең қималары әртүрлі екі қатынас ыдыстар сумен толтырылған. Олар
поршенмен жабылған. Жіңішке ыдыстың көлденең қимасының ауданы кең
ыдыстікінен 100 есе кіші. Кіші поршеньге салмағы 10 Н жүк қойылды. Екі
жүкте тепе-теңдікте болу үшін үлкен поршеньге қойылатын жүктің салмағы:
18

A) 10 Н
B) 1 кН
C) 100 кН
D) 100 Н
E) 10000 Н
26. Гидравликалық пресстің кіші поршенінің ауданы 10 м2. Оған әсер етуші
күш 200 Н. Үлкен поршеннің ауданы 200 м2. Осы жағдайда үлкен поршенге
әсер ететін күш:
A) 40 Н
B) 40 кН
C) 4 кН
D) 400 Н
E) 4000 кН
27. Ұшының ауданы 0,0003 см2 ине күй табақ инесі ойнағанда 0,27 Н күш
түсіреді. Иненің түсіретін қысымы:
A) 9 МПа
B) 10 МПа
C) 90 кПа
D) 990 Па
E) 90000 Па
28. Серіппенің абсолют деформациясы 3 есе артса, онда оның потенциалдық
энергиясы:
A) 3 есе артады
B) 3 есе кемиді
C) өзгермейді
D) 9 есе кемиді
E) 9 есе артады
29. Сынап пен сұйықдардың жанасу беттері бір деңгейде. Егер майдың
бағанының биіктігі 20 см болса, су бағанының биіктігі:
(ρсу = 1000 кг/м3; ρмай = 900 кг/м3)
A) 14 см
B) 16 см
C) 18 см
D) 22 см
E) 24 см
30. Серіппелі тапаншадан вертикаль жоғары атылған массасы 100 г шарик 2 м
биіктікке көтерілді. Егер пистолеттің серіппесі 5 см-ге сығылғын болса, оның
қатаңдығы: (g = 10 м/с2)
A) 600 Н/м
B) 800 Н/м
C) 1600 Н/м
D) 1800 Н/м
E) 1200 Н/м
31. Көлбеу жазықтық көмегімен жүкті көтерген кездегі пайдалы жұмыс 500 Дж,
ал толық жұмыс 1000 Дж. Көлбеу жазықтықтың ПӘК-і:
19

A) 0,8%
B) 12,5%
C) 80%
D) 1,25%
E) 50%
32. Серіппенің абсолют деформациясы 5 есе артса, онда оның потенциалдық
энергиясы:
A) 5 есе артады
B) 5 есе кемиді
C) өзгермейді
D) 10 есе кемиді
E) 25 есе артады
33. Көлемі 100 м3 мұнайды 8 мин ішінде 6 м биіктікке жеткізетін қондырғының
қуаты 25 кВт. Қондырғының ПӘК-і: (g = 10 м/с2; ρ = 800 кг/м3)
А) 50%
В) 70%
С) 100%
D) 60%
Е) 40%
34. Биіктігі 0,5 м керосин қабатының ыдыс түбіне түсіретін қысымы:
(ρкер = 800 кг/м3; g = 10 Н/кг)
A) 2 кПа
B) 4 кПа
C) 6 кПа
D) 5 кПа
E) 3 кПа
35. Электр станцияларында алынатын энергия кВт·сағпен өлшенеді. 1 кВт·сағ
дегеніміз:
А) 7,2·106 Дж
В) 6·106 Дж
С) 3,6·106 Дж
Д) 8,8·106 Дж
Е) 4,6·106 Дж
36. Гидравликалық машинаның жұмыс істеу принципі негізделген заң:
А) энергияның сақталу заңы
В) зарядтың сақталу заңы
С) импульстің сақталу заңы
D) Гук заңы
Е) Паскаль заңы
37. Ит жеккен шанаға қар үстінде жұмсалатын күш 0,5 кН. Үйкеліс
коэффициенті 0,1 болса, жегілген иттердің бірқалыпты қозғалып, сүйрей
алатын, жүк тиелген шананың массасы: (g = 10 м/с2)
А) 600 кг
В) 500 кг
С) 100 кг
20

D) 400 кг
Е) 1000 кг
38. Массасы 50 кг денені қатаңдығы 10 кН/м вертикаль орналасқан серіппеге
іліп қойғанда абсолют ұзаруы: (g = 10 м/с2)
A) 0,5 м
B) 5 мм
C) 5 см
D) 5 м
E) 0,25 м
39. Массасы 40 кг денені қатаңдығы 8 кН/м вертикаль орналасқан серіппеге іліп
қойғанда абсолют ұзаруы: (g = 10 м/с2)
A) 0,5 м
B) 5 мм
C) 55 мм
D) 5 см
E) 0,25 м
40. Иіндік ұштарына 5 Н және 15 Н күштер әсер етеді. Иіндік ұзындығы 1 м.
Егер иіндік тепе-теңдікте болса, оның тіреу нүктесінің орналасуы:
A) 15 Н күштен 30 см қашықтықта
B) 15 Н күштен 35 см қашықтықта
C) 15 Н күштен 25 см қашықтықта
D) 15 Н күштен 45 см қашықтықта
E) 15 Н күштен 50 см қашықтықта
41. Лифт тұрақты жылдамдықпен жоғары қарай қозғалады. Массалары 180 кг
жолаушылардың лифт еденіне түсіретін күші: (g = 10 м/с2)
A) 1200 Н
B) 0
C) 3200 Н
D) 1600 Н
E) 1800 Н
42. Лифт тұрақты жылдамдықпен жоғары қарай қозғалады. Массалары 160 кг
жолаушылардың лифт еденіне түсіретін күші: (g = 10 м/с2)
A) 1200 Н
B) 0
C) 3200 Н
D) 1600 Н
E) 1800 Н
43. Тынық мұхитының ең терең жеріндегі (11035 м) судың гидростатикалық
қысымы: (ρ = 1030 кг/м3; g = 10 Н/кг)
A) ≈ 113660,5 кПа
B) ≈ 97000 кПа
C) ≈ 11600 кПа
D) ≈ 85000 кПа
E) ≈ 115000 кПа
21

44. Жылжымалы блоктың көмегімен массасы 3 т жүкті 14 м биіктікке
көтергенде, тростың керілу күші 16 кН болса, блоктың ПӘК-і: (g = 9,8 м/с2)
A) ≈ 90%
B) ≈ 92%
C) ≈ 80%
D) ≈ 85%
E) ≈ 95%
45. Массасы 400 г, 500 см биіктіктен құлап түскен дененің жерге соғылғандағы
кинетикалық энергиясы: (g = 10 м/с2)
A) 18 Дж
B) 2 Дж
C) 9 Дж
D) 4,5 Дж
E) 20 Дж
46. Кіші поршеннің ауданы 40 см2, үлкен поршеннің ауданы 0,1 м2. Массасы
1000 кг автомобильді гидравликалық көтергіш көмегімен көтеру үшін кіші
поршеньге түсірілетін күш: (g = 10 м/с2)
A) 40 Н
B) 40 кН
C) 400 Н
D) 400 кН
E) 4000 Н
47. Қуаты 30 Вт желдеткіш 15 мин ішінде атқаратын жұмысы:
A) 0,45 кДж
B) 4,5 кДж
C) 27 кДж
D) 2,7 Дж
E) 45 кДж
48. 5 м биіктіктен массасы 5 кг дене еркін құлайды. Оның кинетикалық
энергиясы: (g = 10 м/с2)
А) 200 Дж
В) 120 Дж
С) 210 Дж
Д) 250 Дж
Е) 150 Дж
49. 4 с ішінде 20 м биіктікке денені көтерген кездегі күштің атқарған жұмысы
60 кДж. Күштің қуаты: (g = 10 м/с2)
A) 0,75 кВт
B) 30 кВт
C) 15 кВт
D) 3 кВт
E) 10 кВт
50. Жер бетінен 2 м биіктіктегі бұтақта ілініп тұрған массасы 250 г алманың
потенциалдық энергиясы: (g = 10 м/с2)
А) 100 Дж
22

В) 50 Дж
С) 20 Дж
Д) 10 Дж
Е) 5 Дж
51. Массасы 50 кг, аяқ киімінің табандарының ауданы 800 см2, адамның еденге
түсіретін қысымы: (g = 10 м/с2)
A) 1 Па
B) 2 Па
C) 6250 Па
D) 0,823 Па
E) 0,340 Па
52. Қозғалтқыштың қуаты 3 кВт су сорғыш құдықтан 20 м тереңдіктен 2 сағатта
көтеретін судың массасы: (ПӘК-і 70%; g = 10 м/с2)
А) 70 т
B) 77,6 т
C) 75,6 т
D) 73 т
E) 75 т
53. Көтергіш кран салмағы 1000 Н жүкті 20 м биіктікке бірқалыпты көтергенде,
атқарылатын жұмыс:
A) 2 кДж
B) 200 кДж
C) 100 кДж
D) 10 кДж
E) 20 кДж
54. Еркін түсу үдеуінің өлшем бірлігі:
A) м/с
B) с
C) кг/Н
D) м/с2
E) м
55. Шынжыр табанды трактордың массасы 6 т, ал оның топырақ бетіне
түсіретін қысымы 60 кПа болса, әр шынжыр табанының тіреу ауданы:
(g = 10 м/с2)
A) 0,5 м2
B) 0,4 м2
C) 0,8 м2
D) 4 м2
E) 5 м2
56. Қозғалтқышының қуаты 30 кВт көтергіш кран 1 мин ішінде массасы 1,5 т
жүкті 30 м биіктікке көтерсе, қозғалтқышының ПӘК-і: (g = 10 м/с2)
А) 25%
В) 86%
С) 75%
D) 50%
23

Е) 100%
57. Серіппенің қатаңдығының өлшем бірлігі:
A) Н/кг
B) Н·с
C) Н/м2
D) Н·м
E) Н/м
58. Қуаты 0,2 кВт көтергіш кран жүкті 0,2 м/с жылдамдықпен бірқалыпты
көтерсе, жүктің массасы: (g = 10 м/с2)
А) 10 т
В) 100 кг
С) 1 кг
D) 10 кг
Е) 1 т
59. Серіппеге салмағы 90 Н жүк ілгенде, серппе 0,1 м-ге ұзарды.
Деформацияланған серіппенің потенциалдық энергиясы:
А) 9 Дж
В) 4,5 Дж
С) 0,9 Дж
D) 0,45 Дж
Е) 0,09 Дж
60. Сұйыққа батырылған денеге әсер ететін ығыстырушы күшті анықтайтын
формула:
А) F = −kx
В) F = mg
С) F = μmg
Д) F = ma
Е) F = ρgV
61. Егер судың шығыны секундына 3 м3, плотина биіктігі 20 м, ал станцияның
қуаты 900 кВт болса, ПӘК-і: (ρсу = 1000 кг/м3; g = 10 м/с2)
А) ≈ 0,25
В) ≈ 0,55
С) ≈ 0,75
Д) ≈ 0,67
Е) ≈ 0,45
62. Қатаңдығы 100 кН/м серіппені 1 мм-ге созған кезде пайда болатын
серпімділік күші:
А) 100 мН
В) 0,1 кН
С) 1 Н
Д) 10 Н
Е) 1 кН
63. Иіндікке әрекет ететін күш 300 Н, күш иіні 30 м. Күш моменті:
A) 330 Н∙м
B) 90 Н∙м
24

C) 600 Н∙м
D) 9000 Н∙м
E) 450 Н∙м
64. 320 Н күштің әсерінен амортизатордың серіппесі 9 мм-ге сығылды. 1,6 кН
жүктемеде серіппенің сығылуы:
A) 45 мм
B) 65 мм
C) 35 мм
D) 48 мм
E) 54 мм
65. Массасы 200 г дене еркін құлағанда ауырлық күшінің істейтін жұмысы
2,5 Дж болды. Дененің жерге соғылар мезеттегі жылдамдығы:
А) 10 м/с
В) 5 м/с
С) 6 м/с
Д) 20 м/с
Е) 25 м/с
66. Қатаңдық коэффициенті 10000 Н/м болатын серіппені 4 см-ге сығатын күш:
А) 500 Н
В) 600 H
С) 300 Н
D) 400 Н
Е) 100 Н
67. Ойыншық автомобильдің бірқалыпты қозғалыс кезіндегі жылдамдығы
0,5 м/с және қуаты 2 Вт. Ортаның қозғалысқа кедергі күші 2 Н. Автомобильдің
ПӘК-і:
А) 20%
В) 40%
С) 50%
Д) 30%
Е) 60%
68. Қуаты 20 кВт, ПӘК-і 80% кран массасы 2 т жүкті 0,5 мин ішінде көтеретін
биіктік: (g = 10 м/с2)
A) 0,4 км
B) 24 м
C) 40 м
D) 40 см
E) 2,4 м
69. Массасы 2 кг дененің кинетикалық энергиясы 900 Дж болса, оның
жылдамдығы:
A) 10 м/с
B) 40 м/с
C) 50 м/с
D) 30 м/с
E) 20 м/с
25

70. Серіппені 3 см-ге сығу үшін 20 Н күш жұмсалған. Сығылған серіппенің
потенциалдық энергиясы:
A) 0,36 Дж
B) 0,5 Дж
C) 0,3 Дж
D) 0,7 Дж
E) 0,4 Дж
71. Массасы 5,4 т трактордың әр табанының ауданы 0,75 м2. Шынжырларына
түсіретін қысымы: (g = 10 м/с2)
A) 3,6·102 Па
B) 3,6·104 Па
C) 3,6·106 Па
D) 3,6·105 Па
E) 3,6·103 Па
72. Жылдамдығы 10 м/с автомобильдің кинетикалық энергиясын 2 есе
кемігенде пайда болған жылдамдық:
A) √5 м/с
B) 10√2 м/с
C) √40 м/с
D) √30 м/с
E) 10/√2 м/с
73. Иінтіректің үлкен иіні 20 см, кіші иіні 5 см. Үлкен иініне 10 Н күш әсер етті.
Иінтіректі тепе-теңдікте ұстау үшін кіші иініне түсірілген күш:
A) 100 Н
B) 10 Н
C) 50 Н
D) 40 Н
E) 200 Н
74. Массасы 48 кг, ауданы 8 м2 кілемнің еденге түсіретін қысымы: (g = 10 м/с2)
A) 90 Па
B) 70 Па
C) 100 Па
D) 120 Па
E) 60 Па
75. Гидравликалық престің ауданы 500 м2 үлкен поршеніне 250 кН күш әсер
етеді. Кіші поршенге әсер ететін күш 2 кН болса, кіші поршеннің ауданы:
А) 4 м2
В) 2 м2
С) 15 м2
D) 20 м2
Е) 5 м2
76. Иіндік ұштарына 2 Н және 18 Н күштер әсер етеді. Иіндік ұзындығы 1 м.
Егер иіндік тепе-теңдікте болса, оның тіреу нүктесінің орналасуы:
А) 18 Н күштен 10 см арақашықтықта
26

В) 18 Н күштен 20 см арақашықтықта
С) 18 Н күштен 80 см арақашықтықта
D) 18 Н күштен 40 см арақашықтықта
Е) 18 Н күштен 90 см арақашықтықта
77. Егер судың шығыны секундына 2 м3, плотина биіктігі 20 м, ал стацияның
қуаты 900 кВт болса, ГЭС-тің ПӘК-і: (ρ = 1000 кг/м3; g = 10 м/с2)
А) ≈ 0,75
В) ≈ 0,45
С) ≈ 0,55
D) ≈ 0,25
Е) ≈ 0,67
78. Қатаңдығы 100 кН/м серіппені 2 мм-ге созған кезде пайда болатын
серпімділік күші:
A) 0,2 кН
B) 1 Н
C) 1000 мН
D) 10 Н
E) 1 кН
79. 4 Н күш әсерінен 0,02 м-ге ұзарған серіппенің қатаңдығы:
А) 200 Н/м
В) 0,4 Н/м
С) 400 Н/м
D) 30 Н/м
Е) 6 Н/м
80. Жұмысшы горизонталь 500 Н күш жұмсай отырып, жәшікті 8 м-ге
жылжытқанда істейтін жұмысы:
A) 400 Дж
B) 4000 Дж
C) 200 Дж
D) 500 Дж
E) 800 Дж
81. Ұзындығы 10 м тегіс жылтыр көлбеу жазықтық бойымен жүкті 5 м
биіктікке сүйреп шығарғанда жұмыстан ұтыс:
A) ұтыс жоқ
B) 10
C) 5
D) 12
E) 2
82. Гидравликалық престің кіші поршенінің ауданы 5 см2, үлкенінің ауданы
500 см2. Престің күштен беретін ұтысы:
A) 50 есе
B) 100 есе
C) 200 есе
D) 2500 есе
E) 10 есе
27

83. Массасы 40 кг денені қатаңдығы 8 кН/м вертикаль орналасқан серіппеге іліп
қойғанда абсолют ұзаруы: (g = 10 м/с2)
A) 0,5 м
B) 5 мм
C) 55 мм
D) 5 см
E) 0,25 м
84. Иіндіктің ұзын иініне 2,5 кН күш түсіріп, қысқа иініне бекітілген массасы
1 т жүкті көтереді. Жүк 0,9 м биіктікке көтерілгенде, иіндіктің күш түсірілген
нүктесі 4 м төмен түсті. Иіндіктің пайдалы әсер коэффициенті: (g = 10 м/с2)
A) ≈ 8%
B) ≈ 90%
C) ≈ 10%
D) ≈ 80%
E) ≈ 50%
85. Ұзындығы 8 см иінге әсер етуші күш 15 Н болғандағы күш моменті:
A) 1500 мН·м
B) 1,2 Н·м
C) 2500 мН·м
D) 2200 мН·м
E) 15 Н·м
86. Қуаты 60 Вт желдеткіш 15 мин ішінде атқаратын жұмысы:
A) 0,45 кДж
B) 4,5 кДж
C) 54 кДж
D) 2,7 Дж
E) 45 кДж
87. 2 Н күштің әсерінен 4 см ұзарған серіппенің қатаңдығы:
A) 20 Н/м
B) 50 Н/м
C) 40 Н/м
D) 30 Н/м
E) 10 Н/м
88. Тас вертикаль жоғары лақтырылған жағдайда энергияның түрленуі:
A) Кинетикалық энергия кеміп, потенциалдық энергия артады
B) Ішкі энергия кеміп, потенциалдық энергия артады
C) Потенциалдық энергия кеміп, ішкі энергия артады
D) Кинетикалық энергия кеміп, кинетикалық энергия артады
E) Потенциалдық энергия кеміп, кинетикалық энергия артады
89. Көлемі 200 см3 суға батырылған денеге әсер ететін кері итеруші күш:
(g = 10 м/с2; ρ = 1000 кг/м3)
A) 1 Н
B) 2 Н
C) 3 Н
28

D) 4 Н
E) 0,5 Н
90. Шыны түтік 0,68 м тереңдікке суға батырылғанда, бір жағындағы жабылған
пластинка түсіп қалу үшін, түтікке құйылған сынаптың биіктігі:
(ρсу = 103 кг/м3; ρсу = 13,6·103 кг/м3)
A) 0,05 м
B) 0,005 м
C) 0,5 м
D) 0,0005 м
E) 5 м
91. Массасы 2 кг дененің кинетикалық энергиясы 1600 Дж болса, оның
жылдамдығы:
A) 20 м/с
B) 50 м/с
C) 40 м/с
D) 30 м/с
E) 10 м/с
92. Потенциалдық энергияның формуласы:
A) E = qEd
B) E =
C) E =

mϑ2
2
U
d
Rx2

D) E =
2
E) E = mgh
93. Қатаңдығы 1000 Н/м, сығылған серіппеге өзіне бекітілген денеге 400 Н
күшпен әсер етеді. Серіппенің потенциалдық энергиясы:
A) 90 Дж
B) 80 Дж
C) 85 Дж
D) 75 Дж
E) 65 Дж
94. Еденге 10 кПа қысым түсіретін, массасы 50 кг адамның аяқ киімінің
табанының ауданы: (g = 10 м/с2)
A) 500 м2
B) 0,05 м2
C) 200 м2
D) 20 м2
E) 200 м2
95. Гидравликалық машинаның көмегімен алынған күштің ұтысы:
A) нөлге тең
B) үлкен және кіші поршень аудандарының қатынасына тең
C) цилиндрге құйылған сұйықтың тегіне тәуелді
D) күш қысымына тәуелді
E) орын ауыстыруға тәуелді
29

96. Массасы 40 кг газ көлемі 10 м3 шарды толтырған. Газдың тығыздығы:
A) 200 кг/м3
B) 0,5 кг/м3
C) 4 кг/м3
D) 10 кг/м3
E) 20 кг/м3
97. Денені 10 м биіктікке қазғалыс бағытымен бағыттас 400 Н күшпен тік
жоғары көтерген. Сол кездегі атқарылатын жұмыс:
A) 4 кДж
B) 40 Дж
C) 4 Дж
D) 40 кДж
E) 400 Дж
98. Егер дененің еркін түсу үдеуі 10 м/с2 болса, онда жер бетінен 2 м биіктікте
тұрған массасы 3 кг дененің потенциалдық энергиясы:
A) 70 Дж
B) 60 Дж
C) 30 Дж
D) 40 Дж
E) 50 Дж
99. Қатаңдығы 104 Н/м серіппеге 3 см-ге сығылғанда, оның потенциалдық
энергиясы:
A) 4 Дж
B) 5 Дж
C) 5,5 Дж
D) 4,5 Дж
E) 9 Дж
100. Сұйыққа немесе газға батырылған денеге әсер ететін ығыстырушы күшті
анықтайтын формула:
A) F = mg
B) F = ρс gV
C) F = pS
D) F = ma
E) F = −kx

30

МЕХАНИКА
1

E

21

A

41

E

61

D

81

А

2

E

22

B

42

D

62

B

82

В

3

C

23

D

43

A

63

D

83

D

4

A

24

D

44

B

64

A

84

B

5

A

25

B

45

E

65

B

85

B

6

C

26

C

46

C

66

D

86

C

7

D

27

A

47

C

67

C

87

В

8

C

28

E

48

D

68

B

88

А

9

A

29

C

49

C

69

D

89

B

10

E

30

С

50

E

70

C

90

A

11

B

31

E

51

C

71

B

91

C

12

A

32

E

52

C

72

E

92

E

13

D

33

E

53

E

73

D

93

B

14

B

34

B

54

D

74

E

94

B

15

A

35

C

55

A

75

A

95

B

16

D

36

E

56

A

76

A

96

C

17

A

37

B

57

E

77

B

97

A

18

C

38

C

58

B

78

A

98

B

19

C

39

D

59

B

79

A

99

D

20

B

40

C

60

E

80

B

100

B

31

“A – TOK”

8-СЫНЫП

ФИЗИКА
Бұл кітап Қазақстанның жарқын
болашағы үшін әзірленді.

8-1 тақырып
Тұрақты ток

8 – 1. Тұрақты ток.
Электр тогы – зарядталған бөлшектердің реттелген қозғалысы.
Тұрақты ток – модулі және бағыты өзгермейтін ток.

? → Ток күші → [А] Ампер

?=

?

?=?·?·?·?

?

• “q = e” → заряд → [Кл] = [e = 1,6∙10-19 Кл]
• “t” → уақыт → [с]
• “n” → концентрация → [м-3]
• “S” → аудан → [м2]
• “ϑ” → жылдамдық → [м/с]
• Толық тізбек үшін Ом заңы •

• Тұйық тізбек үшін Ом заңы •

?

?

? = ?+?

?=?

• “ε” → Э.Қ.К. → [В]
• “R” → кедергі → [Ом]
• “r” → ішкі кедергі → [Ом]
Ом заңы
Г. Ом тәжірибесі: Тізбек бөлігінде ток күші осы бөліктің кернеуіне тура
пропорционал, ал кедергісіне кері пропорционал.
Ең алғаш өткізгіштен өтетін токтың кернеуге тәуелділік заңын неміс ғалымы
Г. Ом 1827 жылы тұжырымдаған.
?

?=?
• “U” → кернеу → [В]
• “R” → кедергі → [Ом]
32

Өткізгіштің кедергісі

? → Кедергі → [Ом] Ом

?=?∙

?
?

• “ρ” → меншікті кедергі → [Ом·м]
• “ℓ” → ұзындық → [м]
• “S” → аудан → [м2]
Кедергінің температураға тәуелділік графиктері
? = ? ? (? + ? · ?)
• “t” → температура → [0С]
• “α” → температуралық коэффициент → [К-1]
• “R” → металл өткізгіштің кедергісі → [Ом]
• “R0” → электр өткізгіштің кедергісі → [Ом]
R

R

R0
R0
0

t

0
t
Электролиттер үшін

Металдар үшін

? = ?? (? + ? · ?)
• “?” → металл өткізгіштің меншікті кедергісі → [Ом·м]
• “?0” → электр өткізгіштің меншікті кедергісі → [Ом·м]
⍴

0

⍴

t
0
Таза жартылай өткізгіштер үшін
33

t

Өткізгіштерді тізбектей жалғау
I

? = ? ? + ? ? +. . ? ?
? = ?? = ?? =. . ??
? = ?? + ?? +. . ??

I1

I2

R1

R2

U1

U2
U

Өткізгіштерді параллель жалғау
I1
R1

?
?
?
?
=
+
+. .
? ?? ??
??
? = ?? + ?? +. . ??
? = ?? = ?? =. . ??

I

I
A

I2

B

R2

U

Ток көзінің ПӘК-і
?=

?
?+?

∙ ???%

Электр кернеуі
Өткізгіштің бір ұшынан екінші ұшына q заряд тасымалданғанда электр өрісінің
атқарған жұмысы – электр кернеуі деп аталады.

? → Кернеу → [В] Вольт

?=

34

?
?

Электр қозғаушы күші
Ток көзінің электр қозғаушы күші деп тізбектің бір ұшынан екінші ұшына
бірлік q зарядты тасымалдағанда бөгде (тосын) күштердің атқаратын жұмысын
айтады.

? → Э. Қ. К → [В] Вольт

?=

?б
?

• “Aб” → бөгде күштердің жұмысы → [Дж]
• “q” → заряд → [Кл]
Бөгде күштер – ток көзі тарапынан зарядталған бөлшектерге әсер ететін
электростатикалық табиғатқа ие емес күштер. Тұйықталған тізбекте электр
тогы үнемі болуы үшін еркін зарядтарға бөгде күштер әсер ету керек. Бөгде
күштер көзін ток көзі деп атаймыз. Бөгде күштердің электр өрісінің әсерінен
еркін зарядтар төк көзі ішінде электростатикалық өріске қарсы бағытта
қозғалысқа келеді. Электростатикалық күштер ток көзі ішінде еркін зарядтарды
оң полюстен көшіреді, ал бөгде күштер керісінше, теріс полюстен оң полюске
көшіреді.
Тұрақты ток жұмысы

? → Жұмыс → [Дж] Джоуль

?= ?·?

?=?∙?∙?
• Джоуль − Ленц заңы •
? = ? = ?? ∙ ? ∙ ?

35

?=

??
?

·?

Тұрақты