Оқу мақсатына сәйкес жоспар құрастыруға әдістемелік көмек

Жоспар – мәтін мазмұнының ықшам, нақ әрі жүйелі берілген тірек-негізі. Жоспар – бұл мәтін мазмұнын, фактілер тізбегі мен олардың арасындағы логикалық байланыстарды ашатын негізгі ойлардың тізімі.

Жоспардың бірнеше түрлері бар:

• Сұрақтық (Әр сауал мәтіннің ақпараттық бөлігін қамтиды. Жоспар сұрақ түрінде беріледі. Осы жоспарды дайындау кезінде сұраулы конструкцияларды қолдану қажет).

• Атаулы (мәтіннің құрылымдық жай атауларынан тұрады).

• Жоспар-тірек сызба (сөйлемдердің бөлек бөліктерінен тұратын сызба түрінде ұсынылған жоспар).

• Тезистік(дәлелдейтін немесе жоққа шығаратын тұжырымдама-пайымдаулардан құралған жоспар).

Тезис жоспар дегеніміз не? Тезистік жоспар – мәтінді құрылымдаудың бір түрі. Тезистік жоспар – мәтіннің бірнеше абзацтарының тұжырымдық мазмұны. Мысалы,

1. Театр – қазақ өнерінің үлкен діңгегі.

2. Театр – ұжымдық өнер, тірі организм.

3. Театр – өнеге ордасы, киелі орын.

Тезистер тек мәтін құрылымын ғана емес, сонымен қатар мәтіннің әрбір келесі бөлігінде түсіндірілетін негізгі идеяларды түсінуге көмектеседі. Жоғарыда айтылғандардың бәрін қорытындылай келе, мәтіннің тезис жоспары негізгі тезистерден тұратын жиынтық деп айта аламыз. Мәтіннің негізгі тезистерін бөліп көрсету үшін мәтіннің негізгі идеясын оқып, анықтап, содан кейін тезисті қысқаша тұжырымдау қажет. Мәтіннің тезис жоспары белгілі бір мәтін құрылымын қамтиды, ал оны құрайтын бөліктер логикалық өзара байланысқа негізделген. Мәтіннің әрбір жеке бөлігі мәтіннің жалпы идеясын толықтыратын ойды жүзеге асырады, бірақ сонымен бірге оны ішкі жеке бөлімдерге бөлуге мүмкіндік береді. Тезистік жоспардың әр бөлімі сөйлеммен беріліп мәтіннің негізгі идеясын білдіреді. Мәтіннің мән-мағыналық негізі тезис жоспарын құруға негіз болады.

Тезис – бұл мәтіннің негізгі идеясын қамтитын қысқаша тұжырым, яғни тезисте бүкіл мәтін бойынша не талқыланатыны туралы айтылады. Тезистің қызметі – қолда бар материалды қорыту, оның мәнін қысқа тұжырымдармен беру.

Тезистік жоспар құру алгоритмі:

• Мәтінді оқып, автордың негізгі идеясын жазып алу керек. Осыдан кейін тезисті тұжырымдау керек, ең бастысы қысқа, бірақ сонымен бірге идеяның барлық жан-жақтылығын көрсетуі тиіс. Тезистік жоспарда нақтыландырудан аулақ болған жөн, өйткені тезистің мәні мәнді жеткізу болып табылады. Тезистік жоспар тұжырымдалғаннан кейін тұжырымдаманың мәтіннің негізгі идеясымен сәйкестігін қайта оқып, тексеру қажет. Егер тезис ауқымды болса, оны мүмкіндігінше қысқартқан дұрыс.

• Бірінші қадамнан кейін жоспардың бөлімдерін немесе негізгі тезистің тақырыптық бөліктерін бөлектеуді бастау керек. Бөлімдерге бөлінген мәтінмен жұмыс істеу ыңғайлы, өйткені абзацтарда белгілі бір ой бар, сондықтан автор абзацта атап көрсеткен сөйлем оның ойының дәлдігі мен жүйелілігіне ықпал етеді. Әр абзацты оқып, тақырыпшаларға жіктеу қажет.

• Әрбір тақырыпшаны біріктіріп тезистік жоспарды құру керек.