Тіл мәдениетінде ортаның әсері бар.

Э.К.Джабыкбаева

Тараз қаласы,

№54 орта мектептің

шағын орталық тәрбиешісі.

Тәрбиелі – тәртіптің құлы.

Б.Момышұлы.

Баланың туғаннан басталатын алғашқы ортасы – отбасы, ата-анасы, ата-әжесі, бауырлары. Осы ортадан сөйлеуді үйренеді, тәрбиеленеді, өседі, барлық жақсы үлгіні отбасынан бастап меңгереді.

Екі жастағы баланың сөйлеу тілінде граматиканың дұрыс қолданғанына назар аудару қажет. Бала сөйлегенде ата-анасына еліктейді, отбасы мүшелерінің сөйлеуіне еліктейді, олардан үйренеді. Отбасының әсерін мынадан да көруге болады. Баламен жақсы сөйлесетін отбасының балалары 2 жаста өте жақсы сөйлейді, барлық сұраққа жауап береді, тіпті үлкендердің сөзін қайталайды. Неғұрлым отбасы мүшелері көп сөйлесе, соғұрлым баланың сөйлеуге үйреткенде үлкендер ескеруі тиіс жайттар:

- Отбасы мүшелері балаға дұрыс сөйлеулері керек. Өйткені үлкендер қате сөйлесе, бала оны қайталайды. Сондықтан сақ болу керек:

- Бала қате айтқанды оны үйдегі үлкендер кезінде сыпайы түзеп отырады:

- Баланың ата-анасы балаға ертегілер оқып, әңгімелер айтады, тақпақтар жаттады. Балалар мекемелерінде, балабақшада, мектепте әр жастағы балалар үшін даму мүмкіндігі жоғары, қолайлы етіп сөйлеу ортасын арнайы ұйымдастырады.

- Сөйлеу ортасы баланы тәрбиелейді, әсіресе балаға «олай жасауға болмайды, былай жасауға болады» деген сияқты сөздер баланы жаман қылықтан сақтандырады, жақсы мінез-қылықты қалыптастыруға көмектеседі.

Бүкіл адам баласының әдеби тілді үйренуінің негізгі көз – көркем шығарма. Шындығында көркем шығарманың баланы байланыстырып сөйлеуге үйретудің негізгі құралы, үлгісі деп қарау қажет.

Осымен байланысты мектепке дейінгі топтағы бала байланыстырып сөйлеуді 3 тілдік ортада үйренеді.

- Тілдік орта отбасы:

- Тілдік орта – балабақша, оның ішіндегі негізгі үлгі – тәрбиеші тілі:

- Тілдік орта – көркем шығарма:

Олардың ішінде біздің жұмысымызға қатысты 2 сөйлеу ортасы – 2 жасанды орта.

- 1-үлгі – көркем шығарма тілі, байланысты сөйлеуге үйрететін 2-жасанды тілдік орта.

Отбасында негізгі сөйлесетін адамдары ата-анасы, атасы, әжесі, бауырлары, туыстары, яғни отбасы мүшелері. Бала үшін олар дұрыс сөйлеудің үлгілері. Балабақша баласының екінші уақытын көп көп өткізетін орны – балабақша. Балабақшада ең көп сөйлесетін адамы тәрбиеші, мекеменің басқа қызметкерлерімен аз сөйлеседі.

Тәрбие – тал бесіктен.