Төл сөз автор сөзі

Тақырыбы: «Төл сөз бен автор сөзі»

Мақсаты: а) оқушыларға төл сөз бен автор сөзінің байланысуы туралы мағлұмат береу, мысал келтіре отырып, сөйлем құраудағы рөлін байқату,

Ә)олардың ой-өрісін, таным деңгейін дамыту,өткен тақырыптарды өздігінен іздене отырып байланыстыра білу дағдысын қалыпьтастыру.

Б) тез ойлауға, жүйелі сөйлей білуге баулу, белсенділігі мен қызығушылығын арттыру.

Типі: Жаңа білімді меңгерту

Түрі: Сайыс сабақ

Әдісі: түсіндірмелі, иллюстративті, көрнекілік

Көрнекілігі: тірек-сызба, тест, топшама, венн диаграммасы, жетон, кәмпиттер

Пәнаралық байланыс: Әдебиет

Сабақтың барысы: І Ұйымдастыру бөлімі «Диалог» әдісі

• Оқуға қамту

• Зейінін сабаққа аудару

• Психологиялық дайындық

(Оқушылар бір-біріне қолпаштау сөз айтады. – Арман, сен бүгін ерекше киінгенсің.)

ІІ Үй тапсырмасын тексеру. «Оқушы мәдениеті» әдісі

• Жаттығу жұмысын тексеру

• Топқа бөлу. Мұғалім кәмпиттерді шашып, оның ішіне топ аттарын жасырады. ()

Өтілген теориялық білімдерін тексеру

«Тез жауап қайтар» ойыны «Иә» немесе «жоқ»

1. Құрмалас сөйлем 5-ке бөлінеді (жоқ)

2. Салалас құрмаластың 6 мағыналық түрі бар (иә)

3. «Қорыққаны сонша- орнынан тұра алмай қалды » түсіндірмелі салалас(иә)

4. Сабақтас құрмалас сөйлемге қойылатын тыныс белгі !, ? ( жоқ)

5. Марал қызығушылық танытса, іс нәтижелі болары анық» мақсат бағын.саб құрмалас сөйлем (жоқ) шартты б.с.қ.с

6. Бірде, біресе, кейде шылауларының қатысуы арқылы талғаулы салалас жасалады. (жоқ) кезектес

7. Іс-оқиғаның жайын баяндамай, соған қатысты мекен, мезгіл, құбылысты атап көрсететін сөйлем толымсыз сөйлем д.а. (жоқ) атаулы

8. Қайда ? Қайдан ? Қашан ? Қалай? Анықтауыш сұрақтары ? (жоқ)

9. Айқындауыш мүшенің 3 түрі бар ( жоқ)

10. Оқшау сөздердің 3 түрі бар (иә)

ІІІ Жаңа сабақ «Түсіндіру» әдісі

Төл сөз бен автор сөзінің байланысуы

Мысалдар

Төл сөз бен автор сөзі де көмекші етістігі арқылы байланысады.

Ажар: «Көңіліміз кешеден бері толқып отыр: өшкеніміз жанып, өлгеніміз тірілді, баламыз аман-есен болып шықты», - деп көз жасын сүртті.

«Мұныңыз ойлаған қастығыңыз ба, әлде өмірде болатын жайды ескерткен достығыңыз ба ? – деп салды бірден, сосын іштей сап еткен ойын жарыққа шығарып: - өресіздік таныттыңыз, бұл қылығыңызды түсіне алмадым,- дей жаздады да, өзін тежеп қалды.

Де көмекші етістігі үнемі автор сөзінің құрамында болады.

Деп, дейді, деді, деген, деген екен, деген болатын, дей жаздады, деп салды, дегендей, т.б. тұлғаларда тұрып қолданылады.

Төл сөз бен автор сөзінің орналасу тәртібі

№

Төл сөздің құрылысы

Мысалдар

1

Төл сөз автор сөзінің алдынан келеді «Төл сөз»,-авт сөзі

«Баламмен ақылдасайын»,- деді Ақылбай

2

Төл сөз автор сөзінен кейін келеді Авт.сөзі: «Төл сөз»(?!)

Балтабай былай деді: «Баламмен ақылдасайын»

3

Төл сөз автор сөзінің ортасында келеді. Авт.сөз: «Төл сөз», - авт.сөзі.

Балтабай : «Баламен қылдасайына»,- деді

4

Төл сөз автор сөзінің екі жағынан келеді. «Төл сөз,- автор сөзі, - төл сөз».

«Баламмен, -деді Балтабай,- ақылдасайын»

• Материалды меңгерту жаттығулары «Болжау» әдісі

235- жаттығу Мәтіннен төл сөз бен автор сөзінің орналасу тәртібіне мысалдар теріп жазу. 2 топқа абзацқа бөліп беру

-Е.Е ! Жаман бала болмасаң етті ! Бұзақының тірлігі ғой мынауың, -деп, әжем қолымнан ұстай алды. (- Төл сөз,- авт сөз)

-Қарлығашқа неге тиесің ? Бұл киелі құс екенін, адамның досы екенін білмеуші ме ең, сен бейбақ ? . . . (- Төл сөз,- авт сөзі) (Авт сөзі: - төл сөз.)

• Шығармашылық тапсырма «Зерттеушілік әңгіме» әдісі

234-жаттығу «Күнделікті оқиғалар» тақырыбында төл сөз бен автор сөзіне мысал болатын шағын мәтін құрау.

• «Талдау» - табыс кілті

І топ

1. – Құнанбай көктемде ерте көшсе, Уақтың жерін шаба торитын.

2. Жергілікті әкімдер әрең дегенде он-он бес бала жинап тапсырды, бірақ олардың бәрі кейін ауылдарына қашып кетеді (Ғ.А)

3. Сөйлер сөзге, тілге адамзат сонау көне дәуірдің өзінде-ақ ерекше мән бергенмен, бізге жетпей қалған қаншама асыл қазына бар десеңші ?!

ІІ топ

1. Жомарт биылғы жазғы демалысын шетелде өткізетінінін естігенде қатты қуанды.

2. Кісілер кетісімен сүтті сабасына құйса, көнектің түбіндегі қара тас төрт бөлінген екен.

3. Сөйлемге негіз болатын тұрлаулы мүшелер – бастауыш пен баяндауыш тату –тәтті өмір сүріп, сөйлемді бірге құрап, тіл әлеміне қызмет етіп келе жатқан.

• «Ізденіс тенденциясы» сәті

Әр топқа карточкалар таратылады төл сөз бен автор сөзінің жасалу жолына мысалдар жазады.

«Төл сөз»,-авт сөзі

Авт.сөзі: «Төл сөз»(?!)

Авт.сөз: «Төл сөз», - авт.сөзі.

«Төл сөз,- автор сөзі, - төл сөз».

ІV Бекіту. Венн диаграммасы

Автор сөзі

Төл сөз

V Үйге тапсырма

• 236- жаттығу. «Диалог. Төл сөз бен автор сөзінің көрінісі» тақырыбында мәтін жазу.

• Көркем шығармалардан 5 сөйлем жазу.

VІ Бағалау.

• Жетондарына қарап оқушыларды бағалау