Төменгі сыныптардағы ағылшын тілі сабақтарының тиімділігін

арттырудағы цифрлық мультимедиялық технологиялардың рөлі

Аннотация
Бұл мақалада бастауыш сыныптарда ағылшын тілін оқытуда цифрлық мультимедиялық технологияларды қолданудың маңыздылығы мен тиімділігі қарастырылады. Заманауи ақпараттық технологиялардың білім беру процесіне енгізілуі оқушылардың мотивациясын арттырып, тілді меңгеру сапасын жақсартуға ықпал етеді. Мақалада түрлі мультимедиялық құралдардың түрлері мен оларды сабаққа енгізу жолдары баяндалады, сонымен қатар тәжірибелік мәліметтер мен мысалдар келтіріледі.

Кілт сөздер: цифрлық технология, мультимедия, ағылшын тілі, бастауыш сынып, білім беру, интерактивті әдіс, мотивация.

Кіріспе

Білім беру жүйесінде цифрлық технологиялардың қарқынды дамуы ағылшын тілін оқытудың жаңа тәсілдерін қажет етті. Әсіресе, бастауыш сынып оқушылары үшін тілді үйренудің бастапқы кезеңінде көрнекілік, дыбыс, анимация сияқты мультимедиалық элементтер оқушылардың қызығушылығын оятып, есте сақтау қабілетін дамытады. Бүгінде дәстүрлі әдістермен қатар, интерактивті тақталар, планшеттер, оқыту бағдарламалары, анимациялық бейнежазбалар сынды құралдар ағылшын тілін оқыту процесіне белсенді енгізілуде.

Зерттеудің өзектілігі

Бастауыш мектеп оқушыларына тіл үйретуде көрнекілік пен интерактивтілік маңызды рөл атқарады. Цифрлық мультимедиялық технологияларды қолдану арқылы оқыту балалардың сөйлеу, тыңдау, жазу, оқу дағдыларын кешенді дамытуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл әдіс баланың пәнге деген ынтасын оятып, білім сапасын арттырады.

Негізгі бөлім

1. Цифрлық мультимедиялық технологиялар ұғымы

Цифрлық мультимедиялық технологиялар – бұл ақпаратты беру мен өңдеудің сандық (digital) негізде құрылған, әртүрлі медиа элементтерді (мәтін, дыбыс, бейне, анимация, графика) біріктіретін, интерактивті түрде ұсынылатын технологиялар жиынтығы.

Оқу процесінде бұл технологиялар оқушы мен мұғалім арасындағы өзара әрекеттестікті жақсартып, оқу материалын көрнекі әрі қызықты түрде жеткізуге мүмкіндік береді. Мультимедиялық технологиялар баланың көру, есту, сезіну қабілеттерін қатар жұмыс істету арқылы білімді терең әрі ұзақ есте сақтауға жағдай жасайды.

Негізгі компоненттері:

• Мәтін (Text): теориялық материалдар, диалогтар, тапсырмалар;

• Аудио (Audio): тыңдалымға арналған аудио-жазбалар, фонетикалық жаттығулар, әндер;

• Бейне (Video): анимациялық видеолар, сабақ түсіндірмелері;

• Графика (Graphics): суреттер, диаграммалар, интерактивті слайдтар;

• Анимация (Animation): сөздердің, сөйлемдердің қозғалыстағы көрінісі, оқиғалар ретін түсіндіру.

Қолдану мақсаты:

• Оқу материалының көрнекілігін арттыру;

• Оқушылардың оқу мотивациясын күшейту;

• Ақпаратты қабылдаудың әртүрлі арналары арқылы есте сақтауды жақсарту;

• Оқушылардың сөйлеу, тыңдау, оқу, жазу дағдыларын тең дәрежеде дамыту.

Мысалы ретінде, бастауыш сынып оқушыларына жаңа сөздерді үйретуде Quizlet, Kahoot!, LearningApps.org, BBC Learning English Kids, Starfall, Oxford Owl сияқты платформалар кеңінен қолданылады. Бұл ресурстар ойын, сурет, дыбыс және тапсырма элементтерін біріктіре отырып, оқыту процесін жандандырады.

2. Қолдану әдістері

Цифрлық мультимедиялық технологияларды бастауыш сыныптағы ағылшын тілі сабақтарында тиімді пайдалану оқушылардың жас ерекшеліктеріне, тілдік деңгейіне және оқу мақсаттарына сай ұйымдастырылады. Бұл әдістер оқушылардың оқу белсенділігін арттырып, сабаққа деген қызығушылығын ұдайы қолдап отырады.

1. Анимациялық видеосабақтар арқылы оқыту

Анимациялық видеосабақтар – ағылшын тілі сабақтарында көрнекілік пен есту арқылы қабылдауды қатар іске қосатын, оқушылардың зейінін шоғырландырып, есте сақтау қабілетін арттыратын тиімді құралдардың бірі. Әсіресе бастауыш сынып оқушылары үшін бейнематериалдар оқыту процесін қызықты, тартымды және эмоционалды етеді.

Оқытудағы мақсаты:

• Жаңа сөздер мен тіркестерді визуалды және аудиалды түрде меңгерту;

• Тыңдалым дағдыларын қалыптастыру;

• Дұрыс айтылым мен интонацияға машықтандыру;

• Тақырып бойынша қысқаша диалогтар құру қабілетін дамыту;

• Сюжеттік желі арқылы логикалық ойлау мен сөйлеуді жетілдіру.

Қолдану формалары:

1. Тақырыпты енгізу кезінде:

Мысалы, “My Family” немесе “Fruits and Vegetables” тақырыбында қысқа мультфильм немесе анимациялық клип көрсету арқылы жаңа сөздерді контексте үйрету.

2. Қайталау және бекіту кезеңінде:

Видеоны тоқтатып, оқушылардан не көргенін, не естігенін сұрау, диалогты қайталау, рөлмен оқу тапсырмаларын орындау.

3. Үй тапсырмасына:

YouTube платформасынан немесе арнайы оқу сайттарынан берілген бейнематериалды көру және сол бойынша сурет салу, шағын әңгіме жазу тапсырмасын беру.

Қолдануға болатын ресурстар:

Педагогикалық артықшылықтары:

• Оқушылардың назарын толықтай сабаққа аудару;

• Бейнелік есте сақтау арқылы сөздік қорды оңай меңгеру;

• Сабақтағы эмоциялық көңіл-күйді көтеру;

• Жаңа сөздерді нақты жағдаятта қолдануға бейімдеу.

Мысал:

Тақырып: “My Daily Routine”

Сабақта қолдану: Оқушыларға анимациялық видео (“This is my day”) көрсетіледі. Бейне негізінде “wake up”, “brush teeth”, “go to school” сияқты тіркестермен танысып, кейін оларды сөйлемде қолданады.

Анимациялық видеосабақтар – бастауыш мектеп оқушылары үшін ағылшын тілін меңгерудің ең тиімді жолдарының бірі. Ол тек тілдік білім беріп қана қоймай, оқушының қызығушылығы мен белсенділігін арттырады, сөйтіп оқу нәтижесіне оң әсер етеді.

2. Интерактивті ойындар қолдану

Бастауыш сынып оқушылары үшін ойын – тек көңіл көтеру құралы емес, сонымен бірге білім мен дағдыны қалыптастырудың қуатты әдісі. Интерактивті ойындар цифрлық технологиялар арқылы оқушылардың ағылшын тілін үйренуге деген қызығушылығын арттырып, сабаққа белсенді қатысуына ықпал етеді.

Ойын қолданудың мақсаты:

• Жаңа сөздер мен құрылымдарды жаттықтыру;

• Сөйлеу және тыңдау дағдыларын дамыту;

• Тілдік әрекетке тарту (диалог, сұрақ-жауап);

• Қате жіберуден қорықпай, еркін сөйлей білуге баулу;

• Оқушының зейіні мен ойлау қабілетін дамыту.

Қолданылатын платформалар мен құралдар:

Ойын түрлері және сабақтағы қолдану мысалдары

1. Сәйкестендіру ойыны

   • Мысалы: сурет пен сөзді сәйкестендір. (animals – dog, cat, lion)

   • Пайдасы: сөздік қорды бекіту және есте сақтау қабілетін дамыту.

2. “Дұрыс-бұрыс” ойыны

   • Мысалы: “The sun is blue – True or False?”

   • Пайдасы: грамматикалық және логикалық ойлауды дамыту.

3. Сөз табу немесе “Word Hunt” ойыны

   • Мысалы: берілген суретке қатысты сөздерді тауып, экранға жазу.

   • Пайдасы: жазылым және есте сақтау қабілетін жетілдіру.

4. Жасырын сурет ойыны

   • Мысалы: пиксельмен жабылған суреттің атауын табу (Guess what is behind the squares).

   • Пайдасы: тақырып бойынша сөз қорын белсенді қолдану.

5. Сөйлем құрастыру ойыны

   • Мысалы: “I / my / brush / teeth” – дұрыс сөйлем жаса.

   • Пайдасы: грамматикалық құрылымдарды практикада қолдану.

Педагогикалық тиімділігі:

• Белсенділік: ойын оқушыны сабақта 100% белсенді етеді;

• Қызығушылық: соревновательный элемент баланы ынталандырады;

• Жедел кері байланыс: нәтижені бірден көріп, қатені түзеуге мүмкіндік береді;

• Ынтымақтастық: командалық ойындар арқылы коммуникативтік дағдылар дамиды.

Қысқаша сабақтағы қолдану үлгісі:

Тақырып: “Clothes”

Ойын: Wordwall – “Match the word to the picture”

Процес: оқушылар киім атаулары жазылған сөздерді тиісті суреттермен сәйкестендіреді. Кейін әрқайсысы бір киімді айтып, сөйлем құрастырады: “I am wearing a red T-shirt.”

Интерактивті ойындар – бұл оқушының танымдық белсенділігін дамытудың, сабақты қызықты өткізудің және тілдік дағдыны табиғи түрде қалыптастырудың таптырмас әдісі.

3. Дыбыстық жаттығулар мен әндер

Бастауыш сынып оқушылары тіл үйрену барысында есту арқылы қабылдауға (аудиалдық есте сақтау) ерекше бейім келеді. Сондықтан ағылшын тілі сабақтарында дыбыстық жаттығулар мен әндерді қолдану оқушылардың тыңдалым, айтылым дағдыларын дамытудың тиімді жолы болып табылады. Бұл әдіс арқылы оқушылар жаңа сөздерді дұрыс дыбыстауға, сөйлеу ырғағын қабылдауға және сөйлем құрылымдарын табиғи түрде меңгеруге машықтанады.

Мақсаты мен міндеттері:

• Дұрыс айтылымды (pronunciation) қалыптастыру;

• Тыңдап түсіну дағдыларын дамыту;

• Интонация мен екпінге үйрету;

• Сөздік қорды кеңейту;

• Ән айту арқылы сөйлеу дағдысын белсенді қолдануға ынталандыру.

Қолдану түрлері:

Қолдануға болатын ресурстар:

Сабақтағы қолдану үлгісі:

Тақырып: “Parts of the body”

Ән: “Head, Shoulders, Knees and Toes”

Жаттығу барысы:

1. Әнді тыңдау (бірінші рет – толық);

2. Ән сөздерін қайталап айту;

3. Қимылмен көрсету (TPR – Total Physical Response әдісі);

4. Өз дене мүшелері туралы сөйлем құрастыру: “I have two eyes.”

Әдістемелік артықшылықтары:

• Оқушылардың сөйлеу белсенділігін арттырады;

• Сабаққа жағымды көңіл-күй қалыптастырады;

• Дұрыс дыбыстауға машықтандырады;

• Есте сақтау мен сөйлеу жылдамдығын жақсартады;

• Интонация мен ырғақты сезінуге көмектеседі.

Қорытынды:
Дыбыстық жаттығулар мен әндер бастауыш сынып оқушыларына ағылшын тілін үйретуде ерекше маңызға ие. Олар тілдік ортаны еліктеу арқылы тілдің табиғи ырғақтарын қабылдауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ән айту арқылы оқушының сөйлеу белсенділігі артып, оқу процесі эмоционалды әрі қызықты өтеді.

4. Сандық флеш-карталармен жұмыс

Сандық флеш-карталар (digital flashcards) — сөздік қорды дамыту, жаңа лексиканы бекіту және есте сақтау қабілетін арттыру мақсатында қолданылатын көрнекі әрі интерактивті құрал. Олар бастауыш сынып оқушылары үшін өте ыңғайлы, себебі визуалды және аудиалды элементтер арқылы ақпаратты жылдам әрі қызықты қабылдауға мүмкіндік береді.

Мақсаты:

• Жаңа сөздер мен тіркестерді меңгеру;

• Сурет арқылы сөз мағынасын түсіну;

• Дұрыс жазылым мен айтылым дағдыларын қалыптастыру;

• Қайталау мен бекіту жұмыстарын жеңілдету.

Сандық флеш-карталардың түрлері:

Қолданылатын онлайн-платформалар:

Сабақта қолдану үлгісі:

Тақырып: “Fruits”

Әдіс: Quizlet арқылы “apple, banana, orange, grapes” сөздерін сурет және дыбыс арқылы көрсету.
Жаттығулар:

1. Сөздерді тыңдап, қайталау;

2. Суретті сөзбен сәйкестендіру;

3. “Which fruit is it?” ойыны арқылы жауап беру;

4. Қайталанған флеш-карталарды тест түрінде орындау.

Әдістемелік артықшылықтары:

• Оқушының көру және есту арқылы ақпаратты қабылдау мүмкіндігі артады;

• Өз бетімен және топпен жұмыс істеуге қолайлы;

• Қайталанатын жаттығулар арқылы есте сақтау күшейеді;

• Сабақты жекелендіріп (даралап) оқытуға мүмкіндік береді;

• Уақытты тиімді үнемдеп, материалды тез меңгеруге көмектеседі.

Педагогикалық ұсыныстар:

• Бір сабақта 5–7 сөзден аспау керек (жастарына сай жүктеме болмауы үшін);

• Әр тақырыпқа арнайы флеш-карта жиынтығын құру;

• Қайталау кезеңінде ойын элементтерін қосу (мысалы, "Who is faster?", "Memory Game").

Қорытынды:
Сандық флеш-карталар бастауыш сыныптағы ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың лексикалық қоры мен айтылым дағдыларын дамытуға бағытталған ең тиімді құралдардың бірі. Олар оқушыға жалықтырмай, сөздерді оңай әрі қызықты түрде меңгеруге мүмкіндік береді.

5. Интерактивті тақта мен презентация қолдану

• Мақсаты: сабақ құрылымын визуалды түрде көрсету, тапсырмаларды жылдам көрсету және түзету.

• Құралдар: SmartBoard, PowerPoint, Google Slides, Prezi.

• Мысалы: жаңа тақырыпты суретпен түсіндіру, сөздік жаттығуларды экраннан орындау.

6. Онлайн платформадағы тапсырмалар

• Мақсаты: үй тапсырмасын интерактивті түрде беру, оқушының жеке қарқынымен жұмыс істеуіне мүмкіндік жасау.

• Құралдар: ClassDojo, Google Classroom, Edmodo, LMS платформалар.

• Мысалы: дыбыспен берілген сөздерді тыңдап, суретпен сәйкестендіру.

Бұл әдістерді жүйелі және мақсатты түрде пайдалану оқушылардың тілді үйренуге деген қызығушылығын арттырып, жауапкершілігін қалыптастырып, өз бетімен жұмыс жасау дағдысын дамытады.

Қорытынды

Қазіргі білім беру жүйесінде цифрлық мультимедиялық технологияларды тиімді қолдану – сапалы білім берудің басты тетіктерінің біріне айналып отыр. Әсіресе, ағылшын тілін жаңа меңгеріп келе жатқан бастауыш сынып оқушылары үшін мультимедиалық құралдардың маңызы ерекше. Оқушылардың жас ерекшелігіне сай визуалды, аудиалды және кинестетикалық тәсілдер арқылы тілді меңгеруге бағытталған әдістер олардың оқу белсенділігін арттырып, пәнге деген қызығушылығын оятады.

Анимациялық видеосабақтар, интерактивті ойындар, дыбыстық жаттығулар, әндер, сандық флеш-карталар сынды мультимедиялық технологиялар арқылы оқушылардың тыңдалым, айтылым, жазылым, оқылым дағдылары кешенді түрде дамиды. Бұл әдістер білімді берудің дәстүрлі жолдарын толықтырып қана қоймай, оқытуды тиімді, қызықты және мазмұнды етеді.

Сонымен қатар, цифрлық ресурстар оқушылардың сөйлеу белсенділігін арттырып, шетел тілін нақты жағдаяттарда қолдануға машықтандырады. Тәжірибе көрсеткендей, мұндай технологияларды жүйелі әрі мақсатты қолдану оқушының тілдік құзыреттілігін арттырумен қатар, оның жалпы танымдық және әлеуметтік дағдыларына да оң ықпал етеді.

Сондықтан да бастауыш сыныптағы ағылшын тілі сабақтарында мультимедиялық технологияларды тиімді пайдалану – заман талабына сай, болашақ ұрпақты бәсекеге қабілетті, жан-жақты дамыған тұлға етіп тәрбиелеудің кепілі.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Әбдіғұлова Г.Ж. «Бастауыш сыныпта шетел тілін оқытудың әдістемесі». Алматы, 2020.

2. Назарбаева С. «Интерактивті оқыту технологиялары». Астана, 2021.

3. Warschauer M., Healey D. "Computers and language learning: An overview". Language Teaching, 1998.

4. Рахимова А. «Цифрлық білім беру құралдарын қолданудың тиімді жолдары», Білім және Ғылым, 2022.