Шағыров Бодамбай Тойшинович

Ақмола облысы, Целиноград ауданы:

«Талапкер ауылының ITмектеп-лицейі»

Музыка пәні мұғалімі

Түркі халықтарын дәстүрлі музыкалық аспаптары

Түркі халқы ежелден өнерді бағалап, әрі ұрпақтан ұрпаққа қастерлеп жеткізе білген. Ата –бабамыз ұрпағын өздеріндей еңбек сүйгіш, малсақ, әнші, аңшы, құсбегі, он саусағынан бал тамған өнерлі-бес аспап азамат етіп тәрбиелеуді мақсат еткен. Жас баланың бойына өнер мен еңбекті, ізгі адамгершілік қасиеттерді қатар сіңірген. Ұлан байтақ кең далада мал бағып, ұзақ күндері кең табиғат құшағында мал өсіргенде, түндерді жұлдызды аспан астында мал күзетінде өткізген қазақ халқы табиғат құбылыстарын, байлыған бақылап әртүрлі ою-өрнектердің түрлерін туғызған

Жұмыстың мақсаты: түркі халықтарының бай музыкалық мұрасын зерттеу, сақтау және насихаттау. Бұл хрестоматия арқылы оқырмандар түркі халықтарының музыкалық аспаптарының тарихы, түрлері жасалу ерекшеліктері және қолданылуы туралы , жан-жақты мәлімет алады.

Жұмыстың өзектілігі. Түркі халқы ежелден музыканы нерді бағалап, әрі ұрпақтан ұрпаққа қастерлеп жеткізе білген. Ата –бабамыз ұрпағын өздеріндей еңбек сүйгіш, малсақ, әнші, аңшы, құсбегі, он саусағынан бал тамған өнерлі-бес аспап азамат етіп тәрбиелеуді мақсат еткен. Түркі халықтарының дәстүрлі музыкалық аспаптары – ұлттық мәдениеттің маңызды бөлігі. Олар халықтың рухани әлемін, тарихын және дүниетанымын бейнелейді. Қазіргі жаһандану дәуірінде бұл аспаптардың өзектілігі арта түсуде, себебі ұлттық құндылықтарды сақтау мен насихаттау мәселесі өзекті болып отыр.

1. Ұлттық мәдениетті сақтау және жаңғырту. Дәстүрлі музыкалық аспаптар – әр халықтың өзіндік ерекшелігін айқындайтын мәдени мұра. Қазақстанда, Қырғызстанда, Әзербайжанда және басқа түркі елдерінде ұлттық аспаптарды насихаттау мақсатында түрлі жобалар жүзеге асырылуда. Мысалы, «Домбыра күні» сияқты ұлттық мерекелер аспаптың маңыздылығын арттырады.

2. Музыкалық білім беру жүйесінде қолданылуы. Қазіргі кезде дәстүрлі музыкалық аспаптар музыка мектептерінде, колледждер мен жоғары оқу орындарында оқытылып келеді. Жастар арасында домбыра, қобыз, комуз, саз секілді аспаптарға қызығушылық артып, көптеген орындаушылар халықаралық байқауларда өнер көрсетуде.

3. Заманауи музыкамен үйлесуі. Дәстүрлі аспаптардың мүмкіндіктері қазіргі эстрада, джаз, рок, академиялық музыкада кеңінен қолданылып жүр. Мысалы, қазақтың домбырасы мен қобызы, қырғыздың комузы, әзербайжанның сазы заманауи өңдеулерде тыңдарманға жаңа қырынан ұсынылуда.

4.Туризм және мәдени бренд ретінде дамуы. Түркі халықтарының музыкалық аспаптары – ұлттық брендтің бір бөлігі. Туристер үшін ұлттық музыкалық аспаптардың шеберлік сабақтары мен этнофестивалдер үлкен қызығушылық тудырады. Бұл дәстүрлі музыканы әлемге танытуға мүмкіндік береді.

5. Сандық технологиялар мен жаһандық кеңістікке шығуы. Қазіргі таңда дәстүрлі музыкалық аспаптарды интернет арқылы насихаттау кеңінен таралуда. YouTube, Spotify, TikTok секілді платформаларда ұлттық музыкаға арналған контенттің көбеюі – мәдени мұраны сақтаудың және танытудың тиімді жолдарының бірі.

Түркі халықтарының дәстүрлі музыкалық аспаптары тек өткеннің жәдігері ғана емес, сонымен қатар қазіргі заманғы мәдениеттің ажырамас бөлігі. Оларды насихаттау мен жаңғырту – ұлттық руханиятты сақтаудың маңызды бағыты. Сол себепті музыкалық мұраны дәріптеу, оны болашақ ұрпаққа жеткізу – әр халықтың мәдени міндеті болып қала береді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Сарыбаев Б. «Қазақтың музыкалық аспаптары». Алматы, 1978.

2. Уразалиева Ғ., Шілдебаева «Ғасырлармен үндескен қобыз» Астана,

2006.

3. Вызго Т. Музыкальные инструменты Средней Азии. Исторические

очерки. – М., 1980. – 191 c.