70% арзан
30% арзан

жүктеу мүмкіндігіне ие боласыз
Бұл материал сайт қолданушысы жариялаған. Материалдың ішінде жазылған барлық ақпаратқа жауапкершілікті жариялаған қолданушы жауап береді. Ұстаз тілегі тек ақпаратты таратуға қолдау көрсетеді. Егер материал сіздің авторлық құқығыңызды бұзған болса немесе басқа да себептермен сайттан өшіру керек деп ойласаңыз осында жазыңыз
Туризм саласы бойынша қазақша әдістемелік құрал
Қалалық жас туристер стансасы
Туризм саласы бойынша анықтама құралы
Ақтөбе – 2024 жыл
Құрастырған: Мерекеева Айжан Байғалиқызы, Қалалық жас туристер стансасының әдіскері.
Әдістемелік құралдың басты мақсаты – туризм үйірмесіне қатысатын білім алушыларды туризм саласы бойынша туризм ұғымы және түрлері, туристік құрал- жабдықтар, топографиялық белгілер, туристік түйіндер, туристік алаулар, морзе әліппесі, туристік тұрақты ұйымдастыруды үйрету болып табылады.
«Қалалық жас туристер стансасы»МКҚК, 2024 жыл
Туризм – жалпы халықаралық көлемде танылған аса маңызды мәдени-ағарту, спорттық, демалыс шаралары ретінде кеңінен мәлім екендігі белгілі. Адамзат тарихында саяхаттау сауданы дамыту, жаңа жерлерді жаулап алу және игеру, ресурстарды іздеу мақсатымен пайда болды. Саяхат – адамдардың жылжу мақсатына байланыссыз кеңістіктегі қозғалысы. Саяхаттың бір түрі туризм болып саналады.
Туризм түрлері
1. Спорттық туризм - белгілі бір спорттық іс шараға белсенді қатысуға бағытталған жоспар, сондай-ақ пассивті немесе белсенді емес сипаттағы спорттық жарыстарға қатысу мақсатындағы жол сапар болып табылады.
2. Экономикалық туризм — бұл кәсіптік және коммерциялық мақсатта жүзеге асырылатын жол сапар болып табылады. Мысалы халықаралық биржа, көрме, жәрмеңке және тағы басқа іс шараларға қатысу.
3. Конгресстік (саяси) туризм. Бұл туризм түрі дипломатиялық және саяси іс-шаралармен байланысты туризм болып 2 бөлінеді. Дипломатиялық туризм белгілі бір елдегі экономикалық, әлеуметтік жағдайларға талдау жасау, баға беру немесе өз пікірін білдіру мақсатында жүзеге асырылуы мүмкін.
4. Экотуризм — туризмнің жаңа саласы, қоршаған ортаға минималды әсерін тигізетін туризм. Экотурлар бағдарламасы экологиялық таза аймақтарга, табиғи қорлар мен қорықтарға баруды іске асырады. Сазды жерлерге саяхатқа шығу экотуризмге жатады. Осындай жағдайларға байланысты экология бойынша семинарлар, қогаммен кездесу жэне басқа да іс-шаралар жүргізіледі.
5. Танымдық туризм — туристік қонақжайлықпен таныстыру мақсатында жүзеге асырылатын тур. Мүндай туристік қызығушылық объектілері - мүражайлар, ескерткіштер, эдемі қалалық ландшафттар. Танымдық турдың негізі - қалаларды көрудің бай экскурсиялық бағдарламасы жэне оның қонақжайлылығы, архитектурасы, шіркеулер жэне мэдени объектілер, мүражайлар, табиғи объектілер мен қүбылыстардың ерекшелігі, дүкендерді аралауға бос уақыттар қарастырылған.
6. Жаяу туризм – күрделі емес таулы және жазық жерлерде өткізілетін туристік жорықтар.Халықтық топтар арасында ең көп тараған белсенді туризм түрі болып есептеледі: арнайы көлікті қажет етпейді,кез- келген аумақ бойынша жорықтар ұйымдастыруға болады.Қарапайым жаяу жорықтар кез келген ауданда (туған өлкеде) отпуск және демалыс күндерінде өткізілуі мүмкін. Жаяу туризм - спорттық туризмнің бір түрі болып табылады. Оның негізгі мақсаты ретінде маршрут бойынша белгілі бір аймақтан өту болып табылады.
7. Су туризмі –белгілі бір су объектілері (өзендер,көл жағалары) бойынша ұйымдастырылып өткізілетін,арнайы (қайықтар,салдар т.б.) жүзу құралдары бар жорықтарды ұйымдастыруға байланысты іс-әрекеттер.Су туризмінде қолданатын жүзу құралдары әр түрлі (байдаркалар,балон қайықтар,кильді қайықтар,катамарандар,тегіс табанды қайықтар т.б.) су жорықтары бойынша кездесетін кедергілер де ерекше ( желдер,толқындар, сарқырамалар т.б.).
8. Тау туризмі - ертеден қалыптасып,өзінің табиғи ерекшелігімен адамдарды қызықтыратын туризмнің басты объектісі болып саналады.Таулар пайда болу ерекшелігіне, табиғат жағдайларының қалыптасуына қарай туристік іс-әрекеттерді жайғастыруға өте қолайлы.Туристерді қызықтыратын факторлар түріне жатады. Таулар арқылы танымдық,спорттық және медени тәжірибелік жорықтар ұйымдастыруға болады.
9. Шаңғы туризмі - белсенді туризмнің ең күрделі түрлерінің бірі. Ол елімізде жыл өткен сайын кең қанат жайып, дамып келеді. Шаңғы және таулы аймақтғы шаңғы тебу тәсілін жіті меңгеру қажеттігі, жұқа, қалың қарларда жүрудің қиындығы кейбір қауіптің бары (температураның төмендігі, боран және т.б.) саяхатқа қатысушыларға дене тәрбиесі мәдениеті талаптарын арттыруды жүктейді.Шаңғымен саяхат жорығы кей қиындықтарға қарамастан өзінің қайталанбас тамашалығымен есте қалып, оған қатысушылардың дене құрылысын шынықтыруда зор маңызға ие болады.Шаңғы туризмі қыс кезінде,белгілі бір қар жамылғысының қалыңдығына байланысты өткізілетін,өзіндік ерекшеліктеріне байланысты құрал-жабдықтары ( примус,пеш,шаңғы т.б.) және қонақ жайлары (бивуак,қар үйшіктері,тұрғын мекен жайлар т.б.) бар жорықтарға байланысты жұмыстар тобы.Климаттың,ауа-райының әр түрлі жағдайында жорықтар өткізіледі.Шаңғы туризмі бойынша жорықтар жазық жерлерде және таулы аудандарда қар жамылғысы тұрақты аймақтарда таралған.
10. Сауықтыру туризмі бойынша ұйымдастырылған сапарлар сау тамақтану, жаттығу, СПА емдеу және сіздің рухани және шығармашылық қабілеттеріңізді жақсарту немесе кеңейту мүмкіндігін қамтиды. Өзіңізге, физикалық, психологиялық және рухани жағынан қамқорлық жасауды үйренесіз.
11. Белсенді туризм – көптеген демалу түрінің бір түрі болып есептеледі. Белсенді туризм түрлері жай туристер ортасында үлкен танымалдылықта болып жүр. Шаршағанды басуға көмектесетін тек қана жағажайдағы демалу емес, сонымен қатар созылған жүйке-жүйе мен физикалық төзімділікте көмектеседі. Белсенді туризм бұл шаңғы, ат, велосипедті пайдалану арқылы пайда болған туризм түрі болып табылады. Белсенді туризмнің екі негізгі түрі бар: активті дәне пассивті белсенді туризм.
Туризм техникасы дегеніміз – туристік маршрутта кездесетін кедергілерден өту әдістерінің жиынтығы және осыларға сәйкес құрал-жабдықтарды, қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін қолдана білу. Әртүрлі табиғи кедергілерді өту кезіндегі туристер білу қажет:
1. Сол бара жатқан маршруттың ерекшелігін білу.
2. Кедергілерді өту кезіндегі әдістерді жатқа білу.
3. Сол маршруттағы қажет болатын жабдықтарды толықтыру.
Туризм тактикасы дегеніміз – қойылған мақсатқа адам күшін, қаржысын, жабдықтарын, уақытын, мүмкіндігінше аз мөлшерде жұмсап және қауіпсіздіктің қажетті деңгейін қамтамасыз етіп, шаралар мен әрекеттер жиынтығын қолдану. Сонымен қатар, тактика – маршрут жолымен өту үшін қажетті құралдармен әрекеттер жиынтығы.
Тактика 2 кезеңнен тұрады:
1-кезең. Жорық алдындағы тактикалық іс-әрекеттер:
- Маршрутты таңдау;
- Жорыққа қажетті жоспарлы кестені құру;
- Жорыққа қажетті құрал-жабдықтар мен азық-түлікпен қамтамасыз ету;
- Жорыққа бара жатқан топтың деңгейін білу.
2-кезең. Жорық барысындағы тактикалық әрекеттер:
- Жорықтың жалпы жүріп өту жоспарын, кестесін құру;
- Рельефке қатысты жүру жолдарын таңдау;
- Маршруттағы кездесетін кедергілердің техникалық жолдары.
Тактика қателерінің нәтижесінде жарақаттану, мақсатқа жетпеуі, қаржыны, адамдар күшін, құрал-жабдықтарды артық жұмсау сияқты теріс салдарлар болуы мүмкін.
Тактикалық мәселелерді шешудің, оларды қиындататын әр түрлі факторлар болады:
1) Ауа райының шұғыл өзгеруі;
2) Табиғи апаттар;
3) Жарақаттар мен сырқаттар;
4) Топтың нашар хал-күйі және т.б.
Белсенді саяхаттың классификациясы
Белсенді туризмдегі классификацияланған туристік саяхат - белгілі бір қиындық категориясына сәйкес келетін бағыт. Туристік маршрут - белгіленген қызмет көрсету бағдарламасы бар белгілі бір уақытқа арналған алдын –ала жоспарланған жылжу трассасы.
Асулардан өту ерекшеліктері
1. Жолдың қиын бөліктерінің сипаттамасы
2. Асулардан өтуге қажетті техникалық,тактикалық және демалуға қажетті орындарды айқындау.
3. Маршруттық сандық сипаттамалары. Сақтандыру нүктелерінің саны.
4. Жорыққа қажетті арнайы жабдықтары
Қиындық категорияларды анықтауда 3 классификациялық сипаттама:
1. Маршруттың техникалық қиындығы.
2. Жорықтың ұзақтылығы ( уақытпен )
3. Ара – қашықтық (км)
- 5-ші категория үшін ара- қашықтық 10-20 күн.
- 4- ші категорияға 7-8 күн беріледі.
- 3-ші категорияға 4-5 күн.
- 2-ші категорияға 2-3 күн.
- 1-ші категорияға 1 күн.
Белсенді туризмнің тактикалық зерттелуі – жорық кезіндегі мақсаттағы қолданылатын қаражат одан басқа туристердің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін құрал-жабдықтар жазған құжат.
І бөлімінде Маршрутты таңдап алу себептері, маршрутқа қойылатын критериялар:
1. Қауіпсіздік;
2. Маршруттың танымдылығы;
3. Маршруттың қиындылығы;
4. Ұзақтылығы.
ІІ бөлімінде Маршруттың жібі (ниткасы) қарастырылады. Жүріс графигінің 2 түрі болады:
1. Жоспарланған жүріс графигі;
2. Түрі тындырымды жүріс графигінде маршруттың ара қашықтығы, уақыты, жолдың мінездемесі және қауіпті жерлердің сипаттамасы беріледі.
ІІІ бөлімінде Маршруттың ара қашықтығы мен уақытына толық сипаттама беріледі.
ІV бөлімінде Маршруттың қосымша нұсқасы. Қосымша нұсқа негізгі бөлімнен жеңіл болуы керек.
V бөлімінде Маршрутта бара жатқан туристердің саны.
VІ бөлімінде Туристерге қызмет көрсететін топтың мінездемесі. Туристік топтың санды және сапалық құрамы келесі шарттарға байланысты болады:
1. Туризмнің түрі;
2. Маршрут қиындығы;
3. Аумақтың ерекшеліктері;
4. Туристердің саны.
Туристерге қызмет көрсететін топқа кіретін адамдар: гид, инструктор, сирдар, аспаз, медбике.
VІІ бөлімінде Азық-түлік.
VІІІ бөлімінде Топтық құрал-жабдықтың сипаттамасы
Туристік құрал- жабдықтар
Кез-келген туристік сапардың орындалуы қажетті туристік жабдықты талап етеді. Шартты түрде жеке, топтық және арнайы бөлуге болады. Жеке заттар тек туристің жеке заттарына жатады. Экспедициялық және жергілікті тарих тапсырмаларын орындау үшін қажет жабдықты бүкіл топ қолданатын жабдыққа топтастыру керек.
Туристік жабдықтарға қойылатын жалпы талаптар - бұл беріктік, пайдаланудың қарапайымдылығы, гигиенасы, пайдалану қауіпсіздігі, ең аз салмақ, көлем және эстетика.
Ең алдымен, туристер пайдаланатын жабдық ең жоғарғы қауіпсіздікті қамтамасыз етуі керек. Өмір мен денсаулықты сақтау мәселесі жиі болады. Сондай-ақ, науқан бүлінген нәрсені өзгерту немесе оны жөндеу мүмкіндігін азайтады. Туризмге арналған барлық жабдықтар мүмкіндігінше жоғары болуы керек.
Жеке: Рюкзак, ұйқы қапшығы, каремат, аяқ киім, желден қорғайтын костюм, жаңбырдан қорғайтын киім, көзәйнек, қолғап, қауіпсіздік белдеуі, негізгі арқан, репшнур, карабин, мұз жарғыш
Топтық жабдықтар: тамақ, шатырлар, балта, ара, шелектер мен бақаншалар, шатырды жабатын пленка, ожау, сіріңке, компас, карта, GPS, дәрі-дәрмек қобдишасы және т.б.
Топографиялық белгілер (Топографические знаки) — жергілікті заттардың топографиялық, карталардағы шартты (графикалық, әріптік, сандық) белгілері. Жергілікті заттардың шартты белгілері карталарда стандарт (үлгі) бойынша болады. Олар масштабтық, масштабтан тыс және түсіндірмелі болып негізгі 3 топка бөлінеді.
Туристік түйіндер
Туристік түйін – бұл арқандарды, ленталарды және басқа да таңу материалдарын байлау немесе тоқу әдісі. Туризмде қолданылатын түйіндерге белгілі бір талаптар қойылады: олар есте сақтау үшін де, байлау әдісімен де қарапайым болуы керек, бірақ сонымен бірге сенімді және қажет болған жағдайда оңай шешілуі керек.
Саяхат кезіндегі кедергілерді (төмен түсу, көтерілу, өткелдер, траверстер және т.б.) еңсеру үшін, әсіресе тауда жүру кезінде арқандар, карабиндер, қауіпсіздік жүйелері және әртүрлі туристік түйіндер қолданылады. Әрбір турист үшін түйіннің қалай байланатынын және қайда қолданылатынын білу маңызды. Түйіндерді олардың мақсатына қарай жіктеуге болады.
1. Бірдей диаметрлі арқандарды байлауға арналған түйіндер: «түзу», «тоқу», «қарсы», «жүзім».
2. Әртүрлі диаметрлі арқандарды байлауға арналған түйіндер: «академиялық», «шекаралық».
3. Бекітуге арналған түйіндер (қатты емес ілмектер): «бір өткізгіш», «сегіздік», «ортаңғы австриялық өткізгіш», «қос өткізгіш».
4. Тірекке арқан байлауға арналған түйіндер: «ілмек», «тоқпақ», «үзеңгі».
Қолдану саласы . Түйіндер турист өмірінің ажырамас бөлігі болып табылады және оларды қолдану салалары өте алуан түрлі және ол келесі сапарға немесе сапарға шыққан кезде пайда болатын жағдайларға байланысты. Түйіндерді саяхатта қолдануға болатын тізім:
* арқанды салу кезінде;
* шатырды орнату кезінде;
* су кедергілерін жеңу үшін;
* заттарды бекіту үшін;
* балық аулау үшін;
*демалыс күндері мен кір жуу кезінде (киімді кептіру үшін арқан ұйымдастыру керек);
* биіктіктен түсу үшін;
* от жағу үшін отын немесе қылшық ағаш жинау кезінде;
* топпен таулы жерде немесе әлсіз мұзда, батпақта қозғалу кезінде сақтандыру үшін.
Бақылау торабы (бақылау) – барлық жерде қолданылатын белгілі бір түйін. Бір арқаннан ілмек жасалады, оған жүгіру ұшы енгізіледі. Содан кейін түйін қатайтылады.
Тікелей (РИФ) - ежелгі заманнан бері белгілі. Ежелгі Греция мен Ежелгі Римде "Геракл"деген атпен өмір сүрген. Бірдей диаметрі бар арқандарды тоқу үшін қолданылады. Бақылау түйіндері (басқару элементтері) қажет, өйткені оларсыз түйін оңай сырғып кетеді.
Қарапайым өткізгіш – арқанның Тіреу нүктесін ұйымдастыру үшін, сондай-ақ екі арқанды карбинамен байлау үшін қолданылады. Пайдаланғаннан кейін оны босату қиын, тек соңында тоқылған. Бұл түйінді өте оңай және бір қолмен де байлауға болады.
Булинь. Ол екі ұшты бірден бір шетінен байлау қажет болғанда қолданылады. Мысалы, жараланған адамды көтеру үшін оның аяқтарын ілмектерге бұрап, түбір ұшымен (тоқу кезінде олар кабельдердің жүгіретін ұштары деп аталады, ал айналасында жүгіретін ұштар тағылатын түбірлер тамыр деп аталады) қолтық астындағы кеудеге жартылай шыны тоқылған. Бұл жағдайда адам, тіпті ол ес-түссіз болса да, құлап кетпейді.
Академиялық түйін — арқанды жалғауға арналған түйін. Бұл 2 жартылай торап, бір-бірінің үстіне әр түрлі бағытта байланған. Бұл хирургиялық түйіннің модификациясы, онда екінші цикл 2 бұрылыс жасайды; бұл екі циклде екі тоқылған күрделі параллель түйін. Бұл жағдайда сіз қоршаудың бағытын бақылауыңыз керек. Алдымен бір бағытта, содан кейін екінші бағытта. Егер арқан тартылса, академиялық түйінді байлау оңайырақ. Бұл түйін кез-келген серпімді тепе-теңдікті арқанмен байлау (немесе кию) қажет болған кезде ыңғайлы қолданылады, ал түйіннің бірінші жартысын арқанға байлап, ұштарын қолмен босатпай, тіземен басу керек.
Брам-шкот түйіні. Ең сенімді және алмастырылмайтын байламдардың бірі ‒ брамшкот түйіні ‒ желкенді кемелер жасалған кезден бастап пайда болды. Бұрын Брам-шкотовый торабы әртүрлі диаметрлі арқандарды сенімді байлау үшін альпинизмде қолданылған, бірақ қазір бұл түйін альпинизмде қолданылмайды. Эшли түйіндерінің кітабына сәйкес, Брам – бұл мылтық.
Туристік алаулар дегеніміз - жорық кезіндегі туристердің уакытша мекенде тұрақтаунда далалық жағдайда тамақ дайындау, салқын ауа-райында жылыну, жауынды күндері киім кептіру мақсатында пайдаланатын алау турлері.
• Алау орнын дайындау үшін жер қазуга арналган туристік жиналмалы күрек.
• Алау айналасын қоршауға арналған қиыршық тастар.
• Металдан дайындалған үш аяқты жиналмалы бағаналар
• Арнайы туристік - аңшылык шырпы
• Тамыздық
• Тамақ дайындайтын ыдыстар
• өрт қауіпі туындаған жағдайда сөндіретін құм немесе су.
Алау жағу барысындағы қауіпсіздік ережелері:
• Алау теректен жене шатырдан 5-8 метр қашықтықта желден корғанған орында орналасуы керек. Егер ескі алау орны болса соны пайдаланган жөн.
• Алау орны қазылып, айналасы шым тастармен қоршалады.
- Алауды жаққанда өрт кауіпсіздігі ережесін есте сақтау кажет.
• Отын жинау кезінде ескеретін нәрсе жақсы жанатын отындар: қурап қалган ағаштар, үсіген ағаштардың сабағы, кепкен бұталарды таңдау.
• Алау жағуға қабықты, қылқан жапырақты ағаштың жаңқасын, кепкен бұталары пайдаланған тиімді.
• Алау тез тұтану үшін тамыздықты төменнен тұтатып, ал жогарыдан біртіндеп қураған бұталар, жаңқа шырпылар салынады.
Атауы: Таежный
Қызметі: жылу.
Мақсаты: әмбебап. Тамақты пісіруге, киім-кешек пен аяқ-киімді кептіруге, жылытуға болады.
Атауы: Шалаш
Мақсаты: ыстық отты тез алу
қажет болғанда сұранысқа ие. Негізінде, бұл әмбебап - жарықтандыру,
тамақ дайындау және жылыту үшін пайдалануға болады. Бірақ біз оны
негізінен алдыңғы отты жағуға
пайдаланамыз.
Атауы:
Нодья
Қызметі: жылу.
Мақсаты: түнеу кезінде жылыту.
Алауды жағу әдісі: ұсақ жаңқаларды бөренелер арасына салып, тұтандырады. Артықшылықтары: «нодя» - күшті нәрсе! Ол өте ұзақ уақыт бойы жанып тұрады (8 сағаттан бір жарым күнге дейін - бөренелердің қалыңдығына байланысты) және оның жанында ұйықтап жатқан туристі жақсы жылытады. Негізінде бір бөренесі бар опцияны қарда өрт сөндіруге қорықпай жағуға болады.
Атауы:Құдық
Мақсаты: тамақ дайындау.
Артықшылықтары: толық тік сызбаның арқасында ол шайды тез қайнатуға немесе бірдеңе пісіруге болатын тамаша жалын шығарады. Ол сондай-ақ кастрюльді ілуді қажет етпейді - оны жай ғана үстіне қоюға болады.
А тауы:
Жұлдызша
Мақсаты: тез тұтандыру
Морзе әліппесі, Морзе коды – шартты сигналдар жүйесі. Морзе әліппесі америкалық өнертапқыш Сэмюэл Морзе (1791 –1872) ойлап тапқан аппарат (Морзе аппараты) арқылы жүзеге асырылады. Морзе аппаратымен хабарларды кодпен беруге және қағаз таспаға кодпен жазып алуға болады. Морзе кодында әрбір әріпке немесе таңбаға ток импульстерінің қысқа мерзімді (нүкте) және үш есе ұзағырақ (тире) сигналдың белгілі бір комбинациясы сәйкес келеді; олардың арасы нүкте ұзақтығына тең токсыз интервалмен бөлініп отырады. Сөздегі әріп және көп таңбалы цифрлар арасы әр комбинацияны аяқтайтын үш еселі токсыз интервалмен, ал текстегі сөздердің арасы бес еселі токсыз интервалмен бөлінеді. Морзе аппаратында әрбір әріп байланыс желісі мен батареяға қосылған контактыны (түйіспені) кілттің көмегімен қосу арқылы беріледі.

