Ұлттық ойындардың психологиялық және педагогикалық әсері

Ұлттық ойындардың психологиялық және педагогикалық әсері

Ұлттық ойындар балалардың жан-жақты дамуына үлкен әсер етеді, өйткені олар тек көңіл көтеру мен дене шынықтыру үшін ғана емес, психологиялық және педагогикалық мақсатта да қолданылатын маңызды құрал болып табылады. Әр ұлттық ойынның өз ерекшеліктері мен құрылымы бар, олар балаға түрлі дағдыларды қалыптастыруға, денсаулықты нығайтуға, сондай-ақ әлеуметтік және моральдық құндылықтарды үйретуге көмектеседі. Бұл ойындардың психологиялық және педагогикалық әсері олардың мазмұны мен құрылымына байланысты бірнеше аспектілерде көрініс табады.

1. Эмоциялық және психологиялық даму

Ұлттық ойындар балалардың эмоционалдық жағдайын жақсартуға және психологиялық денсаулығын нығайтуға ықпал етеді. Ойын барысында бала әртүрлі эмоциялармен кездеседі, мысалы, жеңіс пен жеңіліс сезімдері, қуаныш пен өкініш, үміт пен қобалжу. Олардың бұл эмоцияларды басқаруы, жеңістен кейін сабырлы болуға үйренуі және жеңіліс кезінде қайта тұрып, ұмтылыс көрсетуі психологиялық тұрғыдан дамуына көмектеседі.

Мысалы, «Асық» ойынында балалар өз кезегін күтуді, ойын кезінде эмоционалдық реакцияларды ұстап тұруды үйренеді. Жеңіс кезінде бала қуаныш сезімін бөліссе, жеңіліс кезінде сабырлы болуға, қайтадан әрекет етуге дайын болуды меңгереді. Бұл да баланың өзін-өзі реттеу дағдыларын дамытуға көмектеседі.

2. Ақыл-ой және зияткерлік қабілеттердің дамуы

Ұлттық ойындар балалардың ақыл-ойын дамытуға зор әсер етеді. Көптеген ұлттық ойындар логикалық ойлауды, зейінді, жоспарлауды талап етеді. Мысалы, «Тоғызқұмалақ» ойынында бала ойынның әр қадамын мұқият жоспарлап, келесі қадамдарын есептеу арқылы математикалық есептерді шешеді. Бұл ойында стратегиялық ойлау қабілеті дамиды, өйткені әрбір қадамның алдыңғы және кейінгі қадамдармен байланысын дұрыс бағалау қажет.

Тағы бір мысал ретінде «Көкпар» ойынын айтуға болады. Бұл ойын баланың тез шешім қабылдау, стратегиялық жоспар жасау, сондай-ақ топтық қарым-қатынасты басқару қабілеттерін дамытады. Балалар жағдайды бағалап, ақылға қонымды шешімдер қабылдауды үйренеді.

3. Әлеуметтік дағдылардың қалыптасуы

Ұлттық ойындар баланың әлеуметтік дағдыларын қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Ойын барысында балалар бір-бірімен қарым-қатынас жасап, топ ішінде жұмыс істей білуге, ортақ мақсатқа ұмтылуға үйренеді. «Арқан тарту» ойынында балалардың күш біріктіру, бір-біріне көмектесу, топ ішінде ынтымақтастықты нығайту сияқты дағдылары дамиды. Бұл балалардың бір-бірімен өзара қарым-қатынас жасау және топтық әрекетте жеңіске жету мақсатында жұмыс істеу қабілеттерін жетілдіреді.

Әлеуметтік дағдыларды дамытуға ықпал ететін тағы бір ойын — «Қаз атқан» ойыны. Бұл ойын топ ішінде ұйымшылдықты, бір-бірімен қарым-қатынасты және серіктесіңді құрметтеуді дамытуға көмектеседі. Ойын барысында балалар бір-бірімен қарым-қатынаста болуды, топтағы жауапкершілікті сезінуді үйренеді.

4. Физикалық және дене шынықтыру әсері

Ұлттық ойындардың физикалық дамуға да зор ықпалы бар. Әр ойын дененің әр түрлі бұлшық ет топтарын дамытып, баланың жалпы физикалық жағдайын жақсартады. Мысалы, «Қазақша күрес» ойынында баланың күш-қуатын, икемділігін, ептілігін арттырып, физикалық төзімділігін қалыптастырады. Сонымен қатар, бұл ойында баланың қимыл қозғалыстары да дамып, денсаулығына оң әсер етеді.

Тағы бір мысал ретінде «Көкпар» ойынын айтуға болады. Бұл ойында балалар жылдамдық, төзімділік және күш қолдану дағдыларын дамытады. Ойын барысында атпен жүгіріп, күшті қолдану балаға физикалық тұрғыдан шынығуға мүмкіндік береді.

5. Моральдық және адамгершілік құндылықтардың қалыптасуы

Ұлттық ойындар балаларға адамгершілік, әділдік, құрмет, достық және ынтымақтастық сияқты маңызды моральдық құндылықтарды қалыптастыруда да зор роль атқарады. «Тоғызқұмалақ» ойынында бала тек ойынның ережелерін ғана емес, сонымен қатар әділдікті, шыншылдықты да үйренеді. Ойын барысында жеңіске жету жолында әділетсіздікке жол бермей, қарсыластарға құрмет көрсету маңызды.

«Жамбы ату» ойынында балалар шыншылдыққа, сабырлылыққа және өз әрекеттеріне жауапкершілік сезімін дамытуға үйренеді. Мұндай ойындар балаларға тек қана физикалық емес, моральдық, этикалық тұрғыдан да тәрбиелік әсер етеді.

6. Жауапкершілік және ерік күші

Ұлттық ойындар балаларға жауапкершілік пен өз ісіне деген сенімділік сезімін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Мысалы, «Асық» ойынында әр ойыншы өз қадамын мұқият ойластырып, стратегиялық тұрғыдан дұрыс әрекет етуі қажет. Жеңіс немесе жеңіліс балаға оның әрекеттерінің дұрыс немесе бұрыс екендігіне жауапкершілікпен қарауды үйретеді.

Қорытынды:

Ұлттық ойындардың психологиялық және педагогикалық әсері олардың мазмұны мен құрылымына байланысты әр түрлі бағытта көрініс табады. Олар балалардың ақыл-ойын, физикалық тұрғыдан дамуын, эмоциялық жағдайын, әлеуметтік дағдыларын нығайтуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ұлттық ойындар балаларға моральдық құндылықтарды меңгеруге, әділдік пен достықты бағалауға көмектеседі. Ұлттық ойындар тәрбиеші мен ұстаздардың баланы кешенді түрде тәрбиелеуіне ықпал ететін аса маңызды құрал болып табылады.