«БЕКІТЕМІН»

Директор ___________

«__» « ____» 2025ж

Қолы______

«Ұлттық спорт түрлері және дәстүрлі ойындар»

2025 жыл

Аннотация

Бұл әдістемелік құрал 6-сынып оқушыларына арналған және қазақ халқының ұлттық спорт түрлері мен дәстүрлі ойындарын таныстыруға, оларды оқытуда тиімді қолдануға бағытталған. Құралдың құрылымы білім алушылардың жас ерекшеліктеріне сай құрастырылып, 34 сабақтық тақырыптық жүйеде ұсынылған. Әр сабақта теориялық мағлұматтар, практикалық жаттығулар, дидактикалық ойындар, бағалау критерийлері мен рефлексия сұрақтары қамтылған. Сонымен қатар, әр тақырыпқа сай жазусыз иллюстрациялар ұсынылып, оқушылардың қызығушылығы мен көрнекі қабылдау қабілетін арттырады. Құрал оқушылардың дене қозғалысы, шапшаңдық, ептілік, төзімділік және командалық қарым-қатынас дағдыларын дамытумен қатар, ұлттық рухты, патриоттық сезімді, салт-дәстүрге деген құрметті қалыптастырады. Ұлттық ойындарды қазіргі заманғы білім беру мазмұнымен үйлестіре отырып, салауатты өмір салтына баулуға, оқушылардың тұлғалық және шығармашылық дамуына ықпал етеді. Әдістемелік құралды дене шынықтыру сабағына кіріктіріп өткізуге, сондай-ақ тәрбие сағаттарында, спорттық іс-шаралар мен үйірмелерде тиімді пайдалануға болады. Бұл оқу материалы мұғалімдер мен тәрбиешілерге, спорт нұсқаушылары мен ұлттық мұраны насихаттаушы мамандарға арналған құнды әдістемелік көмекші құрал бола алады.

Кіріспе-түсінік хат

Бұл әдістемелік құрал 6-сынып оқушыларына арналған. Ол оқушыларды ұлттық спорт түрлері мен дәстүрлі ойындармен таныстырып, дене мәдениеті мен ұлттық болмысын қалыптастыруды мақсат етеді. Құрал 34 сабақтан тұрады және әр сабақта теориялық мәлімет, практикалық тапсырмалар, дидактикалық ойындар, бағалау, рефлексия, қорытынды мен иллюстрация қамтылған.

Мақсаты:

Оқушыларды қазақ халқының ұлттық спорт түрлері мен дәстүрлі ойындарымен таныстыру, оларды дене тәрбиесі, шапшаңдық, ептілік, батылдық, ұйымшылдық арқылы дамыту және ұлттық құндылықтарды құрметтеуге тәрбиелеу.

Міндеттері:

– Ұлттық ойындардың шығу тарихы мен мазмұнын таныстыру
– Ойын ережелерін меңгерту
– Спорттық жарыс түрлерін бейімдеп қолдану
– Командалық және әділ ойынға тәрбиелеу
– Салауатты өмір салтын қалыптастыру
– Шығармашылық және зияткерлік дамуға жағдай жасау

Өзектілігі:

Ұлттық ойындар – халқымыздың мәдени мұрасы, рухани байлығы. Қазіргі уақытта бұл мұраны жас ұрпаққа жеткізу – маңызды педагогикалық міндеттердің бірі. Спорт пен ойын арқылы берілетін ұлттық тәрбие – баланың жан-жақты дамуына ықпал етеді.

Жаңашылдығы:

Құралда көне ұлттық ойындар мен спорттық жарыстар заманауи оқыту әдістерімен үйлестірілген. Әр сабақ теория, практика, шығармашылық және дидактикалық ойынмен толықтырылған. Сабақтардың барлығында тақырыпқа сай бейнелі иллюстрациялар берілген.

Пәнаралық байланыс:

– Тарих
– Қазақ әдебиеті
– Музыка
– Бейнелеу өнері
– Дене шынықтыру

Кәсіпке бағдарлау:

Бұл құрал болашақта спортшы, жаттықтырушы, дене шынықтыру мұғалімі, мәдениеттанушы мамандықтарына қызығушылық тудыруы мүмкін. Сонымен қатар халық мұрасын зерттеу мен насихаттауға бейімдейді.

Күтілетін нәтиже:

– Оқушылар ұлттық ойындарды атайды, сипаттайды және ойнай алады
– Қауіпсіздік ережесін сақтай отырып, ойынға қатысады
– Командалық, әділ жарыс мәдениеті қалыптасады
– Спорттық, зияткерлік және шығармашылық қабілеттері дамиды
– Ұлттық құндылықтарға құрметпен қарайды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

• Төлеубекова Р.К. – «Ұлттық ойындардың тәрбиелік мәні»

• Сәтбаева А. – «Қазақтың дәстүрлі ойындары»

• Әлімбаев М. – «Халық қазынасы»

• Жұмабаев М. – «Педагогика»

• Баймұратов Б. – «Ұлттық спорт түрлері»

• Сейітова Ж. – «Қазақ спорт тарихы»

• Ахметов Ш. – «Қазақ балалар ойындары»

• Мұқанов С. – «Халық мұрасы»

• Қазақ энциклопедиясы. – Алматы: ҚазҰЭ, 2005

• ҚР БҒМ. Дене тәрбиесі пәні бойынша оқу бағдарламасы

• «Мәдени мұра» бағдарламасы материалдары

• «Ұлттық спорт түрлері» журналы

• ҚазҰУ ұлттық спорт зертханасының әдістемелік ұсынымдары

• Сейілханова Д. – «Ойын арқылы оқыту әдістемесі»

• Нұржанова С. – «Дене тәрбиесі және халықтық ойындар»

Бағалау критерий

Балл саны	Түсіндірме
5 ұпай	Барлық критерийлерді толық орындады
4 ұпай	Негізгі талаптарды орындады, аздаған қате болды
3 ұпай	Бірнеше критерий толық орындалмады
2 ұпай	Белсенділік төмен, тапсырмаларды толық орындамады
1 ұпай	Сабаққа қызығушылық танытпады, әрекет әлсіз
0 ұпай	Сабаққа қатыспады немесе ережені бұзды

САБАҚ 1

Тақырыбы: Кіріспе. Ұлттық ойындардың мәні мен маңызы
Мақсаты: Ұлттық спорт пен дәстүрлі ойындардың шығу тегі, тәрбиелік мәні және қазіргі қоғамдағы орны туралы түсінік қалыптастыру

Теориялық бөлім:
Ұлттық ойындар – қазақ халқының мәдени мұрасы. Бұл ойындар балалар мен ересектерді еңбекке, батырлыққа, жылдамдық пен шапшаңдыққа баулыған. Көбіне ойындар табиғат аясында, көшпелі өмір салтында пайда болған. Қазақ халқының ұлттық ойындары: көкпар, аударыспақ, теңге алу, қыз қуу, арқан тарту, асық ату, тоғызқұмалақ және т.б.
Ойындардың түрлері:
– Қозғалыс ойындары (арқан тарту, қыз қуу)
– Зияткерлік ойындар (тоғызқұмалақ)
– Ептілікке негізделген ойындар (асық, жамбы ату)

Практикалық бөлім:
– «Қозғалыс – өмірдің мәні» атты қысқа жаттығулар кешені (сергіту жаттығулары)
– Оқушылармен ойын түрлері бойынша әңгіме, пікірталас
– Тақырыптық суреттер мен бейнематериалдарды талдау

Ойын
Ойын атауы: «Жеті ата, жеті ойын»
Мақсаты: Ұлттық таным мен ойлау жүйесін дамыту
Шарты: Мұғалім кез келген ұлттық ойынның сипаттамасын айтады (мысалы: «Бұл ойында ат үстінде шапқан күйде жерде жатқан теңгені алуың керек»), оқушы оның атауын табады (жауабы: теңге алу). Осылайша 7 ойын атауы дұрыс табылса, команда жеңіске жетеді.

Қорытынды:
Ұлттық ойындар – халқымыздың өткені мен бүгінін жалғайтын алтын көпір. Сабақ барысында оқушылар ұлттық ойындардың түрлерін білді, олардың ерекшелігін талдады және қазақ халқы үшін рухани, тәрбиелік маңызына көз жеткізді.

Рефлексия:
– Бүгін қандай жаңа ақпарат алдың?
– Сен үшін ұлттық ойындардың қандай маңызы бар?
– Қай ойынды ойнағың келер еді, неге?

Бағалау:
Оқушыларды бағалау критериалды негізде жүргізіледі:

Критерий	Балл
Ойын түрлерін дұрыс атай алды	1 балл
Түсіндірмеге белсенді қатысты	1 балл
Тапсырмаларға қызығушылық танытты	1 балл
Сергіту жаттығуын белсенді орындады	1 балл
Ойын сипаттамасын дұрыс тапты	1 балл

2-САБАҚ. Асық ойыны

Мақсаты: Асық ойынының түрлерімен танысу және дәлдікке, көз өлшемге үйрету

Теориялық бөлім

Асық – қазақ халқының ең танымал ұлттық ойыны. Ол мергендікке, ептілікке баулиды. Асық ойыны көшпелі өмір салтымен тығыз байланысты және ауыл балаларының ең сүйікті ермегі болған.
Асықтың түрлері:
– Сақа (ең ауыр, дәл атуға арналған)
– Оңқы, теріс (түсу қалпына қарай)
– Ханталапай, бүк, шік, алшы – лақтырылған қалпына қарай аталады

Асық ойындарының түрлері:
– Сақа ату
– Ханталапай
– Түйілген асықты ату
– Кім көп асық жинайды

Практикалық бөлім

– Қауіпсіздік ережесі: қолмен ату кезінде арақашықтық сақтау
– «Сақа таңдау» жаттығуы
– «Тігілген асықты ату» ойыны
– Әр оқушыға 5 мүмкіндік беріледі

Ойын

Ойын атауы: «Дәл көзде!»
Мақсаты: Мергендікке үйрету, шоғырлануды дамыту
Шарты: Әр оқушы кезекпен сақамен ортадағы асықты көздеп атады. Кім көп асықты дәл түсірсе – жеңімпаз.

Қорытынды

Оқушылар асық ойынындағы сақа қолдану, дәлдеу, ойын ережесін түсініп, ұлттық ойынның тәрбиелік маңызын меңгерді. Бұл ойын арқылы оқушыларда көзбен өлшеу, байқағыштық, зейін және шапшаңдық дамиды.

Рефлексия

– Сақа ұстау оңай болды ма?
– Қай сәтте дәл тигізе алдың?
– Тағы да ойнағың келе ме?

Бағалау

Критерий	Балл
Ойын ережесін меңгерді	1 балл
Тапсырманы нақты орындады	1 балл
Қауіпсіздік ережесін сақтады	1 балл
Белсенділік танытты	1 балл
Қорытындыда ой бөлісті	1 балл

Жалпы ұпай: 5 балл

САБАҚ 3

Тақырыбы: Арқан тарту
Мақсаты: Арқан тарту ойыны арқылы оқушылардың күшін, төзімділігін және командалық рухын дамыту

Теориялық бөлім:

Арқан тарту – қазақ халқының танымал командалық ойыны. Бұл ойын тек күш сынасу емес, сондай-ақ ұйымшылдық пен тактикалық әрекетті қажет етеді. Арқан тарту көбіне мерекелерде, тойларда, наурыз тойларында ұйымдастырылады. Ойынға екі команда қатысады, олардың мақсаты – бірін-бірі белгіленген сызықтан өткізу.

Ойынның пайдасы:
– Бұлшық ет жүйесін дамытады
– Командалық жұмысқа үйретеді
– Жауапкершілік пен тәртіпке баулиды

Практикалық бөлім:

1. Қауіпсіздік техникасын түсіндіру:
– Арқанның беріктігін тексеру
– Алаңның жазық және қауіпсіз болуын қамтамасыз ету
– Ойын барысында итерісуге, аяқпен шалысуға тыйым салу

2. Жаттығулар:
– Қол, иық, арқа бұлшықеттеріне арналған қыздыру жаттығулары
– Командалық бірлескен іс-қимыл жаттығулары

3. Негізгі ойын:
– Оқушылар екі топқа бөлінеді
– Белгіленген шек сызықтың екі жағынан арқанды ұстап, белгі бойынша тарта бастайды
– Қай команда қарсыласын өз жағына өткізсе – сол жеңеді
– 3 раундпен өткізуге болады

Ойын

Ойын атауы: «Кім мықты?»
Мақсаты: Күш пен бірлікті дамыту
Шарты: Екі топ теңдей адам санына бөлініп, арқан тарту жарысын өткізеді. Әр раунд сайын қатысушылар құрамын ауыстырып, әділеттілік сақталады.

Қорытынды:

Сабақ барысында оқушылар күш пен төзімділікті тексеріп қана қоймай, бір-бірін қолдауға, бірігіп әрекет етуге үйренді. Арқан тарту – тек күш сынасу емес, ұлттың рухани дәстүрін ұрпаққа жеткізудің бір жолы.

Рефлексия:

– Арқан тарту саған не үйретті?
– Командамен жұмыс істеу жеңіл болды ма?
– Қай сәт ерекше қызықты болды?

Бағалау:

Критерий	Балл
Қауіпсіздік ережесін сақтады	1 балл
Командамен келісімді жұмыс істеді	1 балл
Ойын барысында белсенділік танытты	1 балл
Жаттығуларды дұрыс орындады	1 балл
Қорытындыда ой бөлісті	1 балл

Жалпы: 5 баллдық жүйе
Бағалау әдісі: Мұғалім бақылауы + өзара бағалау

САБАҚ 4

Тақырыбы: Теңге алу
Мақсаты: Теңге алу ойынының ережесін меңгерту, шапшаңдық пен икемділікті дамыту

Теориялық бөлім:

Теңге алу — қазақтың ұлттық ат спорты. Ертеректе бұл ойын жәрмеңке, той, мерекелерде өткізілген. Жерге күміс теңге тасталады, ал шабандоз атпен шауып келе жатып, сол теңгені жерден іліп алуы тиіс. Бұл ойын батылдықты, жылдамдықты, атқа отыру икемін дамытқан.

Қазіргі бейімделген түрі: Жерге тасталған затты (мысалы, орамал, белгі) жүгіріп келіп еңкейіп алу жаттығуы арқылы жүзеге асады.

Практикалық бөлім:

1. Қауіпсіздік ережесі:
– Жерге еңкейгенде шынтақ, тізені жарақаттамау
– Басқа оқушылармен арақашықтық сақтау

2. Жаттығулар:
– Жүгіру және еңкеюге арналған дене жаттығулары
– Белгіленген нүктеге жүгіріп барып, затты алу

3. Жарыс:
– 2 топ кезекпен жерге қойылған заттарды алып жарысады
– Уақыты есептеліп, кім тез әрі көп зат жинаса – сол жеңеді

Ойын

Ойын атауы: «Жерден іліп ал!»
Мақсаты: Икемділік пен шапшаңдықты дамыту
Шарты: Әр қатысушы сызыққа дейін жүгіріп барып, жерде жатқан орамалды алып келуі тиіс. Кім тез және дұрыс орындайды — сол жеңімпаз.

Қорытынды:

Оқушылар теңге алудың шығу тарихымен танысып, жылдамдық пен икемділікке жаттықты. Командалық жарыс рухын сезінді.

Рефлексия:

– Еңкейіп алу қиын болды ма?
– Қай сәт ерекше ұнады?
– Топпен жарыс жасау не үйретті?

Бағалау:

Критерий	Балл
Жаттығуларды орындады	1 балл
Затты дұрыс алды	1 балл
Қауіпсіздік ережесін сақтады	1 балл
Жарысқа белсенді қатысты	1 балл
Ойын шартына сай әрекет етті	1 балл

САБАҚ 5

Тақырыбы: Соқыртеке
Мақсаты: Соқыртеке ойыны арқылы сезіну, бағдарлау және ептілік қабілеттерін дамыту

Теориялық бөлім:

Соқыртеке — қазақтың дәстүрлі ойындарының бірі. Бір ойыншының көзі байланып, қалған ойыншылар оны айналып жүгіреді, ал көзі байланған бала біреуді ұстап алуы тиіс. Бұл ойын ептілік пен зейінді арттырады.

Практикалық бөлім:

1. Қауіпсіздік:
– Ойын кең әрі кедергісіз алаңда өткізілуі тиіс
– Көз байлайтын мата жұмсақ болуы керек
– Жақын арада өткір заттар болмауы керек

2. Жаттығулар:
– Көзді жұмып, бағытты табу жаттығулары
– Есту арқылы затты табу тапсырмасы

3. Негізгі ойын:
– Бір оқушының көзі байланып, ортаға шығады
– Басқалар «Соқыртеке, баста!» деген белгімен айналып жүреді
– Байланған оқушы біреуді ұстап алады, сол адаммен рөл ауысады

Ойын

Ойын атауы: «Дауысқа сен!»
Мақсаты: Есту арқылы бағыт-бағдар табу
Шарты: Бір оқушының көзі байланады, қалғандары дыбыс шығарады (қол шапалақтау, дауыстап сөйлеу), ал ол дыбысты бағыттау арқылы біреуін табуы керек.

Қорытынды:

Соқыртеке ойыны арқылы оқушылар өз денесін сезінуді, кеңістікте бағдар алуды, зейін қоюды үйренді. Бұл ойын топтық қарым-қатынасты нығайтады.

Рефлексия:

– Көзі байлаулы кезде қандай сезімде болдың?
– Сен үшін ең қиын кезең қандай болды?
– Қай сәт көңілді болды?

Бағалау:

Критерий	Балл
Қауіпсіздік сақтады	1 балл
Белсенділік танытты	1 балл
Есту арқылы бағдар тапты	1 балл
Рөл алмасуда белсенді болды	1 балл
Топпен ойнауға ынталы болды	1 балл

САБАҚ 6

Тақырыбы: Қыз қуу
Мақсаты: Қыз қуу ойынының маңызын түсіндіру, жылдамдық пен ептілікке тәрбиелеу

Теориялық бөлім:

Қыз қуу — қазақтың ертеден келе жатқан ұлттық ат ойыны. Бұл ойында жігіт қызды қуып жетуі тиіс. Егер қуып жетсе, қызды «сүюге» рұқсат берілсе, жетпесе — қыз қамшымен шабады. Ойын әзіл мен бәсекеге толы, дәстүрлі жарыс түрі.

Қазіргі бейімделген түрі: Жер бетінде белгіленген бағыт бойынша ер бала қызды қуып жетуге тырысады. Екеуі бір-бірінен бірнеше метр қашықтықта бастайды.

Практикалық бөлім:

1. Қауіпсіздік:
– Жүгіру жолы кедергісіз болуы қажет
– Жүгіру кезінде итеру немесе алда жүгірушіге кедергі жасауға болмайды

2. Жаттығулар:
– Қысқа қашықтыққа жүгіру
– Тепе-теңдік пен бұрылыс жаттығулары

3. Ойын:
– 2 жұп таңдалады: қыз бен жігіт
– Белгі бойынша қыз жүгіріп кетеді, 3 секундтан соң жігіт қуа бастайды
– Қуып жетсе – жеңді, жетпесе – қыз жеңді

Ойын

Ойын атауы: «Жет те көр!»
Мақсаты: Шапшаңдық пен арақашықтықты сезінуді дамыту
Шарты: Әр жұп ойынға қатысады. Бірінші 3 секунд – қыз жүгіріп кетеді, сосын жігіт. Кім бұрын мәре сызығын кессе — сол жеңімпаз.

Қорытынды:

Ойын барысында балалар жылдамдықты, икемділікті және көңілді бәсекелестік сезімін дамытты. Қыз қуу ойыны ұлттық болмыстың ажырамас бөлігі ретінде қабылданды.

Рефлексия:

– Жүгіру кезінде не қиын болды?
– Қуып жету сәті қалай әсер етті?
– Осы ойынды қайта ойнағың келе ме?

Бағалау:

Критерий	Балл
Шапшаңдық көрсетті	1 балл
Қауіпсіздік сақтады	1 балл
Қуып жетуге тырысты	1 балл
Белсенді қатысты	1 балл
Қорытынды пікір айтты	1 балл

САБАҚ 7

Тақырыбы: Түйе палуан
Мақсаты: Күш, тепе-теңдік және ептілікті дамыту

Теориялық бөлім:

Түйе палуан — қазақтың дәстүрлі ойындарының бірі. Бұл ойын жұптық күреске ұқсас, бірақ қатысушылар аяқпен емес, тек иықпен итерісіп, қарсыласты тепе-теңдіктен шығаруға тырысады. Ереже бойынша, бір қолмен итеруге, шалуға болмайды.

Практикалық бөлім:

1. Қауіпсіздік:
– Қатты бетке құламау үшін жұмсақ төсеніш немесе шөп алаңда өткізу
– Қарсыласқа тек денемен итерісу керек, қол, аяқ қолдануға болмайды

2. Жаттығулар:
– Тепе-теңдік сақтау
– Арқа, иық бұлшықеттерін қыздыру

3. Жұптық ойын:
– 2 оқушы бір-біріне қарсы тұрады
– Тек иықпен итерісіп, кім шеңберден шығып кетсе, сол жеңіледі

Ойын

Ойын атауы: «Шеңберден шығар!»
Мақсаты: Тепе-теңдік пен күшті бақылауды дамыту
Шарты: 2 ойыншы шеңберде тұрып, иықпен итеріседі. Қайсысы шеңберден шығып кетсе, жеңіледі.

Қорытынды:

Оқушылар күш пен тепе-теңдікті үйлестіруді, қарсыласқа құрметпен қарауды үйренді. Бұл ойын арқылы олар дәстүрлі күрестің жеңіл түрін меңгерді.

Рефлексия:

– Қарсыласыңмен итерісу қиын болды ма?
– Қай сәт жеңіске жетуге көмектесті?
– Бұл ойында неге үйрендің?

Бағалау:

Критерий	Балл
Қауіпсіздік ережесін сақтады	1 балл
Иықпен дұрыс итерісті	1 балл
Белсенді қатысып, тепе-теңдігін сақтады	1 балл
Жеңіске ұмтылды	1 балл
Қорытынды талдау жасады	1 балл

САБАҚ 8

Тақырыбы: Жамбы ату
Мақсаты: Мергендік пен дәлдікке тәрбиелеу, көзбен өлшеу дағдысын дамыту

Теориялық бөлім:

Жамбы ату — ат үстінде отырып нысанаға дәл көздеп ататын ұлттық мергендік ойыны. Ертеде батырлар соғысқа дайындық мақсатында жамбы атудан жаттыққан. Жамбы дегеніміз — биік бағанға байланған күміс немесе металл нысана.

Қазіргі бейімделген түрі: Жер үстіндегі нысаналарға доп немесе арқанмен байланған сақинаға дәл көздеп зат лақтыру.

Практикалық бөлім:

1. Қауіпсіздік:
– Қатысушылардың арақашықтығы сақталуы тиіс
– Нысанаға бір оқушыдан ғана кезекпен бағыттау

2. Жаттығулар:
– Көзбен дәлдеп нысанаға лақтыру жаттығулары
– Тепе-теңдік және қол координациясын дамыту жаттығулары

3. Ойын жаттығуы:
– Белгіленген биіктікке жасалған нысанаға доп немесе қалпақ лақтыру
– Кім нысананы көп рет дәлдей алса – жеңімпаз

Ойын

Ойын атауы: «Дәл көзде!»
Мақсаты: Көзбен дәлдеу, бағытты дұрыс сезіну
Шарты: Әр қатысушы үш мүмкіндіктен нысанаға зат лақтырады. Әрбір дәл тиген әрекет – 1 ұпай.

Қорытынды:

Оқушылар нысанаға дәл көздеуді, шоғырлануды және сабырлықты үйренді. Бұл ойын мергендік дағдыларын дамытуға ықпал етті.

Рефлексия:

– Қаншалықты дәл тигізе алдың?
– Не қиын болды?
– Қай әдіс көмектесті?

Бағалау:

Критерий	Балл
Нысананы көздеп лақтыра алды	1 балл
Қауіпсіздік ережесін сақтады	1 балл
Белсенділік танытты	1 балл
Қатысуға ынталы болды	1 балл
Қорытынды жасауда белсенділік көрсетті	1 балл

САБАҚ 9

Тақырыбы: Арқан тарту (Қайталау және күрделендіру)
Мақсаты: Топтық үйлесімділік, күш пен төзімділікті жетілдіру

Теориялық бөлім:

Арқан тарту — командалық күшті сынайтын ұлттық ойын. Бұл сабақты қайталау барысында оқушылар бұрынғы ережелерді еске түсіреді және күрделендірілген жарыс форматында қатысады.

Жаңа формат: Үш кезеңдік сайыс (кедергілер қосу, уақытқа тарту, ауысатын құрамы бар кезең)

Практикалық бөлім:

1. Қауіпсіздік:
– Арқан ұстайтын орын тегіс әрі жұмсақ болуы тиіс
– Қол таймау үшін қолғап немесе матамен орау ұсынылады

2. Жаттығулар:
– Иық, қол, арқа бұлшықеттеріне жаттығу
– Топтық тарту техникасы

3. Жарыс түрінде ойын:
– Үш кезеңдік жарыс:

1. Таза тарту

2. Бір адам ауысып отыратын айналым

3. Уақытқа тарту (1 минутта кім көп тартады)

Ойын

Ойын атауы: «Күш кімде?»
Мақсаты: Командалық рухты және күшті дәлелдеу
Шарты: Екі команда үш раундқа қатысады. Әр кезеңде жаңа шарт қойылады.

Қорытынды:

Бұл сабақта оқушылар топпен әрекет етуге, бірін-бірі қолдауға және шыдамдылық танытуға дағдыланды.

Рефлексия:

– Қай кезең ең қиын болды?
– Командамен жұмыс істеу нәтижеге әсер етті ме?
– Қай кезде ұттық деп ойлайсың?

Бағалау:

Критерий	Балл
Барлық раундтарға қатысты	1 балл
Командалық бірлік танытты	1 балл
Қауіпсіздік ережесін сақтады	1 балл
Белсенділік көрсетті	1 балл
Талқылауға қатысып, ой айтты	1 балл

САБАҚ 10

Тақырыбы: Алтын сақа
Мақсаты: Логикалық ойлау мен дәлдікке тәрбиелеу, ұлттық ойын арқылы зейінді дамыту

Теориялық бөлім:

«Алтын сақа» — қазақ ертегілерінде жиі кездесетін кейіпкер, ал осы атаумен аталатын ойын баланың ептілігі мен зеректігін шыңдайды. Асықпен ойналатын бұл ойында ең бастысы – «алтын сақа» деп белгіленген ерекше асықты дәл көздеп атып түсіру.

Практикалық бөлім:

1. Қауіпсіздік:
– Асықтар тек белгіленген алаңда ойналады
– Басқа оқушылар жақын тұрмауы тиіс

2. Жаттығулар:
– «Сақа» ұстау техникасы
– Белгіленген асықты көздеп ату

3. Ойын:
– Ортаға бірнеше асық тігіледі, ішінде «алтын сақа» (ерекше белгімен) болады
– Әр ойыншы кезекпен атып, алтын сақаны түсіруге тырысады
– Кім түсірсе – сол жеңімпаз

Ойын

Ойын атауы: «Тап та түсір!»
Мақсаты: Зейінділік пен дәлдікті дамыту
Шарты: Жасырынған алтын сақаны өз кезегінде табу және дәл тигізіп түсіру

Қорытынды:

Оқушылар асық ойынының бір түрімен танысып, мергендік пен ұқыптылық дағдыларын дамытты. Бұл сабақ ұлттық құндылықтар мен ойлау шеберлігін ұштастырды.

Рефлексия:

– Сақаны көздеуде қандай қиындық болды?
– Қай сәт сәтті шықты?
– Алтын сақаны кім бірінші түсірді?

Бағалау:

Критерий	Балл
Сақаны дұрыс ұстады	1 балл
Алтын сақаны көздеді	1 балл
Қауіпсіздік сақтады	1 балл
Белсенді қатысты	1 балл
Сабақ қорытындысына атсалысты	1 балл

САБАҚ 11

Тақырыбы: Асық ату
Мақсаты: Дәстүрлі асық ойынын меңгерту, дәлдік, көзбен өлшеу және координация қабілетін жетілдіру

Теориялық бөлім:

Асық ату — қазақ балаларының ең сүйікті ұлттық ойыны. Асық – қойдың тілерсегінен алынатын сүйек. Ойын бірнеше түрге бөлінеді: «Ханталапай», «Сақа ату», «Қақпай», «Кім көп атып түсіреді» және т.б.

Практикалық бөлім:

1. Қауіпсіздік:
– Асық ойыны арнайы белгілеген алаңда өтеді
– Кезекпен ойнау және арақашықтықты сақтау қажет

2. Жаттығулар:
– Асықты дәл ату
– Қолды дұрыс қимылдату
– Нысананы көздеп ату

3. Негізгі ойын:
– Әр оқушы 5 асықтан атып көреді
– Кім көп асық түсірсе, сол жеңімпаз

Ойын

Ойын атауы: «Кім көп?»
Мақсаты: Мергендік пен дәлдікті тексеру
Шарты: Белгіленген шеңбердегі асықтарды атып түсіру. Әр тиген асық – 1 ұпай.

Қорытынды:

Асық ату ойыны балалардың көзбен дәлдеуі мен ептілігін дамытуға бағытталды. Ұлттық ойын арқылы оқушылардың шоғырлану қабілеті артты.

Рефлексия:

– Қанша асық түсірдің?
– Не көмектесті – көздеу ме, сәттілік пе?
– Тағы ойнағың келе ме?

Бағалау:

Критерий	Балл
Дәл тигізіп атып көрді	1 балл
Ойын шартына сай ойнады	1 балл
Қауіпсіздік сақтады	1 балл
Белсенділік танытты	1 балл
Сабаққа қызығушылық білдірді	1 балл

САБАҚ 12

Тақырыбы: Ханталапай
Мақсаты: Асық ойыны арқылы шапшаңдық пен зейінділікке тәрбиелеу, жарыс кезінде тәртіп пен ережені сақтауға үйрету

Теориялық бөлім:

Ханталапай – көпшілікпен ойналатын ұлттық ойын. Бір ойыншы асықтарды ортаға шашып жібереді, қалған ойыншылар белгі бойынша сол асықтарды тез жинап алуы керек. Бұл ойын жылдамдықты, көзбен өлшеуді және сәттілікті қажет етеді.

Практикалық бөлім:

1. Қауіпсіздік:
– Бір-бірімен соқтығыспау
– Асық шашылған аумақта тәртіп сақтау

2. Жаттығулар:
– Жылдам еңкею және орнынан тез тұру
– Ептілікке арналған қозғалыс жаттығулары

3. Ойын:
– Бір оқушы асықтарды ортаға шашады
– «Ханталапай!» деген белгіде қалғандары асық тереді
– Кім көп асық жинаса – сол жеңімпаз

Ойын

Ойын атауы: «Кім шапшаң?»
Мақсаты: Шапшаңдық пен кеңістікті бағдарлау
Шарты: Ойын бірнеше айналымда өтеді. Әр айналымда асық саны өзгеріп отырады. Кім жылдам жинай алады – сол топқа ұпай беріледі.

Қорытынды:

Ойын барысында оқушылар зейін қою мен шапшаң әрекет ету дағдыларын дамытты. Ұлттық ойын арқылы көңілді әрі бәсекелі орта қалыптасты.

Рефлексия:

– Қанша асық жинадың?
– Басқалармен жарысу қиын болды ма?
– Қай сәт сәтті шықты?

Бағалау:

Критерий	Балл
Ойын ережесін ұстанды	1 балл
Шапшаң әрекет етті	1 балл
Қауіпсіздік сақтады	1 балл
Топпен бірлесіп ойнады	1 балл
Қорытындыға қатысып ой айтты	1 балл

САБАҚ 13

Тақырыбы: Соқыртеке (қайталау және дамыта түсу)
Мақсаты: Кеңістікте бағдарлау, есту арқылы бағыт табу қабілетін жетілдіру

Теориялық бөлім:

Соқыртеке ойыны – көзі байланған ойыншының айналасындағыларды дыбыс арқылы табуына негізделген ұлттық ойын. Бұл сабақта оқушылар ережелерді қайталап, ойын формасын күрделендіреді (мысалы, кедергілер қосу, қозғалыс шектеу).

Практикалық бөлім:

1. Қауіпсіздік:
– Кедергілерден сақ болу
– Жер жазық болуы тиіс

2. Жаттығулар:
– Көз жұмып қозғалу
– Есту арқылы бағыт табу жаттығулары

3. Ойын:
– Ортада көзі байланған ойыншы
– Басқалары қозғалады, дыбыс шығарады
– Көзі байланған ойыншы біреуін ұстап алғанша іздейді

Ойын

Ойын атауы: «Дыбысты тап!»
Мақсаты: Есту арқылы бағдар табу, сезімділікке үйрету
Шарты: Ойыншы көзі байлаулы күйде, бір ғана дыбыстық белгіге сүйеніп досын табуы тиіс

Қорытынды:

Балалар кеңістікті тану, дыбыс арқылы бағыттау дағдыларын дамытты. Топ ішінде сенім мен қауіпсіз қарым-қатынас орнады.

Рефлексия:

– Көзі байлаулы кезде не сездің?
– Қай дыбысты анық таба алдың?
– Осы ойында не үйрендің?

Бағалау:

Критерий	Балл
Есту арқылы бағдарлай алды	1 балл
Қауіпсіз әрекет етті	1 балл
Белсенділік танытты	1 балл
Топпен жақсы ойнады	1 балл
Сабақ қорытындысына қатысты	1 балл

САБАҚ 14

Тақырыбы: Қайталау сабағы (Ұлттық ойындар шеруі)
Мақсаты: Алдыңғы сабақтарда меңгерген ұлттық ойындарды еске түсіру, топпен сайыс түрінде өткізу

Теориялық бөлім:

Бұл сабақта оқушылар 13 сабақ бойы үйренген ұлттық ойын түрлерін қайталап, әр ойынның негізгі ережелері мен ерекшеліктерін еске түсіреді. Сабақтың басты идеясы – ойын арқылы білімді бекіту және ұлттық мұраға деген құрметті нығайту.

Практикалық бөлім:

1. Қауіпсіздік:
– Барлық ойын қауіпсіз ортада өтуі тиіс
– Әр ойын алдында қысқаша нұсқаулық беріледі

2. Қайталау алаңы:
– 4 бекет ұйымдастырылады:

1. Асық ату

2. Арқан тарту

3. Теңге алу (жүгіріс арқылы)

4. Соқыртеке

Әр бекетте 5–7 минуттан тапсырма беріледі. Топтар айналып қатысады.

Ойын

Ойын атауы: «Ойындар айналымы»
Мақсаты: Ұлттық ойын түрлерін қайталау арқылы есте сақтау және шапшаң әрекет ету
Шарты: Топтар 4 бекеттен өтіп, әрқайсысынан ұпай жинайды. Соңында ұпай саналып, қорытынды шығарылады.

Қорытынды:

Оқушылардың алдыңғы сабақтарда үйренген дағдылары бекітілді. Топпен жұмыс, жарыс рухы мен ұлттық құндылықтар сабақта үйлесім тапты.

Рефлексия:

– Қай бекет ерекше ұнады?
– Қай ойын ең қиын болды?
– Тағы қандай ойын түрін үйренгің келеді?

Бағалау:

Критерий	Балл
Бекеттерге толық қатысты	1 балл
Әр тапсырманы орындай алды	1 балл
Қауіпсіздік сақтады	1 балл
Ұлттық ойын туралы білім көрсетті	1 балл
Командалық ынтымақ танытты	1 балл

САБАҚ 15

Тақырыбы: Қорытынды сабақ. Ұлттық ойындар фестивалі
Мақсаты: Барлық ойындарды шығармашылық түрде біріктіріп, мерекелік көңіл-күйде оқушылардың білімін көрсету

Теориялық бөлім:

Бұл сабақ – ұлттық ойындар мен спорт түрлерін бекітуге арналған қорытынды сабақ. Мұнда оқушылар өздері таңдаған ойын түрін сахналайды, көрініс көрсетеді немесе шағын шеберлік сыныбын өткізеді.

Практикалық бөлім:

1. Дайындық кезеңі:
– Топтар 2–3 күн бұрын дайындалып келеді
– Қолдан жасалған құрал-жабдықтар, ұлттық киім, музыкалық сүйемел болуы мүмкін

2. Фестиваль:
– Әр топ өз ойынын немесе сахна көрінісін көрсетеді
– Жүргізуші (мұғалім немесе оқушы) бағдарламаны басқарады
– Соңында марапаттау ұйымдастырылады

Қорытынды:

Фестиваль оқушыларға ұмытылмас әсер сыйлады. Әр бала ұлттық ойындармен мақтанып, өз қабілетін көрсетті. Бұл сабақ рухани, шығармашылық және танымдық тұрғыдан өте маңызды болды.

Рефлексия:

– Фестивальде не ұнады?
– Өз тобыңның дайындығы сәтті болды ма?
– Болашақта осындай шараға қайта қатысар ма едің?

Бағалау:

Критерий	Балл
Шығармашылықпен қатысып шықты	1 балл
Топпен ынтымақтаса жұмыс істеді	1 балл
Құндылықты көрсете білді	1 балл
Сахна мәдениетін сақтады	1 балл
Қорытынды пікір білдірді	1 балл

САБАҚ 16

Тақырыбы: Бәйге
Мақсаты: Бәйге ойыны туралы мағлұмат беру, төзімділік пен шапшаңдыққа тәрбиелеу

Теориялық бөлім:

Бәйге — қазақ халқының ежелгі ат жарысы. Ат жарысы бірнеше шақырымдық қашықтықта өткізіледі. Жігіттің шыдамдылығы, аттың жүйріктігі мен шабандоздық шеберлігі сыналады. Ойынның мақсаты – мәре сызығын бірінші кесу.

Қазіргі бейімделген түрі: Жердегі белгіленген қашықтықта жүгіру сайысы (қысқа және ұзақ қашықтықта)

Практикалық бөлім:

– Қысқа және орта қашықтыққа жүгіру
– Қауіпсіздік нұсқаулығы
– 2 немесе 3 раундтық жарыс

Ойын

Ойын атауы: «Кім жүйрік?»
Шарты: Қатысушылар сызық бойымен жүгіреді. Уақыт есептеледі. Жеңімпаз – ең жылдам қатысушы.

Қорытынды, рефлексия, бағалау:**

Рефлексия сұрақтары	Бағалау критерийлері
Жүгіру кезінде не қиын болды?	Жүгіруге белсене қатысты – 1 б
Өз уақытыңды жақсарттың ба?	Қауіпсіздік ережесін сақтады – 1 б
Басқалармен жарысу қалай әсер етті?	Жарысқа әділ қатысты – 1 б

САБАҚ 17

Тақырыбы: Тоғызқұмалақ
Мақсаты: Зияткерлік қабілеттерді дамыту, логикалық ойлау мен стратегияны қалыптастыру

Теориялық бөлім:

Тоғызқұмалақ – қазақтың ежелгі зияткерлік ойыны. Арнайы тақта мен 81 тастан тұрады. Мақсаты – қарсыластан көп ұпай жинау. Бұл ойын математикалық ойлауды, шыдамдылықты дамытады.

Практикалық бөлім:

– Тақтамен танысу
– Тастарды орналастыру
– Жеңілдетілген ойын ойнау

Ойын

Ойын атауы: «Бір жүріс – екі нәтиже»
Шарты: Оқушылар жұптасып ойнайды, бір жүріспен неше ұпай алуға болатынын есептейді.

Қорытынды, рефлексия, бағалау:**

Рефлексия сұрақтары	Бағалау критерийлері
Стратегия құру оңай болды ма?	Ойынды ережеге сай ойнады – 1 б
Тастармен жұмыс ұнады ма?	Қарсыласқа құрмет көрсетті – 1 б
Логика қажет болды ма?	Ұпай санын дұрыс есептеді – 1 б

САБАҚ 18

Тақырыбы: Қазақ күресі
Мақсаты: Күрес ережелерін үйрету, күш пен тепе-теңдікке баулу

Теориялық бөлім:

Қазақ күресі – ұлттық спорт түрі. Екі балуан күреседі, қарсыласын жерге құлату мақсаты. Бұл спорт түрі әділеттілікке, батылдыққа және сабырлыққа баулиды.

Практикалық бөлім:

– Жұптық жаттығулар
– Арқаға тұрып итеру
– Айналдыру және тепе-теңдікті сақтау

Ойын

Ойын атауы: «Күш сынасу»
Шарты: Қатысушылар шеңберде иықпен итерісіп, кім тепе-теңдікті жоғалтпайды – жеңімпаз.

Қорытынды, рефлексия, бағалау:**

Рефлексия сұрақтары	Бағалау критерийлері
Қарсыласпен күресу қиын болды ма?	Ережені бұзбай ойнады – 1 б
Күшіңді қалай бақыладың?	Белсенді қатысты – 1 б
Сенімділік пайда болды ма?	Қауіпсіз әрекет етті – 1 б

САБАҚ 19

Тақырыбы: Арқан тарту (үшінші рет, стратегиялық тәсілдермен)
Мақсаты: Командалық жоспарлау және күшті үйлестіру қабілеттерін дамыту

Теориялық бөлім:

Оқушылар бұл ойынды үшінші рет ойнайды. Енді негізгі назар – команда ішінде рөлдерді бөлу мен тактикалық әрекетке қойылады.

Практикалық бөлім:

– Рөл бөлу (көшбасшы, ұстаушы, тартушы)
– 3 түрлі тәсілмен тарту
– Жеңіс стратегиясын талдау

Ойын

Ойын атауы: «Командалық жоспар»
Шарты: Команда тарту алдында қысқаша жоспар жасап, соны қолдана отырып жарысқа түседі.

Қорытынды, рефлексия, бағалау:**

Рефлексия сұрақтары	Бағалау критерийлері
Командамен ойнау қалай әсер етті?	Жоспар жасап қатысты – 1 б
Жеңіске жеттік пе, неге?	Қауіпсіздік сақтады – 1 б
Қандай тәсіл тиімді болды?	Командалық ынтымақ көрсетті – 1 б

САБАҚ 20

Тақырыбы: Қол күресі
Мақсаты: Білек күші мен төзімділікті тексеру, шыншылдық пен салауатты бәсекелестікке баулу

Теориялық бөлім:

Қол күресі – екі ойыншының білектерімен күш сынасуы. Бұл ойын достық, әділдік және күш бақылауына үйретеді.

Практикалық бөлім:

– Білек бұлшықеттерін қыздыру
– Қол күрес техникасын меңгеру
– Жұптық ойын

Ойын

Ойын атауы: «Кім мықты?»
Шарты: Қатысушылар жұптасып қол күреседі. Әділ төреші (мұғалім) немесе оқушы бақылап отырады.

Қорытынды, рефлексия, бағалау:**

Рефлексия сұрақтары	Бағалау критерийлері
Қолың шаршады ма?	Ережеге сай ойнады – 1 б
Жеңіс қиынға соқты ма?	Қарсыласқа құрмет көрсетті – 1 б
Шыдамдылық таныта алдың ба?	Жарысқа белсенді қатысты – 1 б

САБАҚ 21

Тақырыбы: Ат ерттеу жарысы (жердегі модель бойынша)
Мақсаты: Шапшаңдық, ептілік және ұлттық құралдарды тану қабілеттерін дамыту

Теориялық бөлім:

Ат ерттеу – қазақ даласында жігітке тән маңызды іс. Атқа дұрыс ер тоқым салу – шабандоздың қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Сабақта бұл әрекет ойын түрінде бейімделіп беріледі.

Практикалық бөлім:

– Ер тоқым бөлшектерін таныстыру (муляжбен немесе қағазбен)
– Ер-тоқымды дұрыс жинау
– Уақытқа ер салу жарысы

Ойын

Ойын атауы: «Атың дайын ба?»
Шарты: Топ мүшелері ер тоқым бөлшектерін жинақтап, "атқа" ер салып жарысады.

Қорытынды, рефлексия, бағалау:

Рефлексия сұрақтары	Бағалау критерийлері
Қай бөлшекті құрастыру қиын болды?	Құралдарды таныды – 1 б
Жарыста шапшаңдық көрсеттің бе?	Ер-тоқымды дұрыс орналастырды – 1 б
Басқаларға көмектесе алдың ба?	Уақытты үнемдей білді – 1 б

САБАҚ 22

Тақырыбы: Жүген салу (қолмен имитация түрінде)
Мақсаты: Ұлттық құралдарды танып-білу, ептілікке және дәлдікке тәрбиелеу

Теориялық бөлім:

Жүген – атты басқаруға арналған құрал. Жүгенді дұрыс салу – шабандоздың маңызды дағдысы. Бұл сабақта оқушылар жүген бөлшектерін жинап, оны "аттың" басына тағу имитациясын орындайды.

Практикалық бөлім:

– Жүген түрлерін таныстыру (ауыздық, ноқта т.б.)
– Жүгенді бөліп көрсету
– Жүген салу жарысы

Ойын

Ойын атауы: «Жүген қайда?»
Шарты: Жүген бөліктері араластырылған. Қатысушы оларды тауып, дұрыс жинап көрсетуі тиіс.

Қорытынды, рефлексия, бағалау:

Рефлексия сұрақтары	Бағалау критерийлері
Қандай бөлшек жатталып қалды?	Жүгенді дұрыс жинады – 1 б
Шапшаң болдың ба?	Белсенді қатысты – 1 б
Қиын болған сәт болды ма?	Достарына көмектесті – 1 б

САБАҚ 23

Тақырыбы: Қамшы қолдану (имитация)
Мақсаты: Қамшыны ұлттық құрал ретінде танып-білу, тарихын түсіну

Теориялық бөлім:

Қамшы – қазақ халқының көне қаруы, басқару құралы және салт-дәстүрдің бір белгісі. Оны тек ат үстінде емес, құрмет ретінде де пайдаланған. Бұл сабақта қамшыны қолдану туралы түсінік беріледі.

Практикалық бөлім:

– Қамшы түрлерімен таныстыру
– Қолмен қамшы ұстау жаттығулары
– Қауіпсіздік техникасы

Ойын

Ойын атауы: «Қамшының орны»
Шарты: Қатысушы суреттен немесе макеттен қамшының дұрыс тұратын орнын анықтайды.

Қорытынды, рефлексия, бағалау:

Рефлексия сұрақтары	Бағалау критерийлері
Қамшы туралы не білдің?	Қамшыны дұрыс ұстады – 1 б
Қолдану қиын болды ма?	Тарихи рөлін түсінді – 1 б
Қауіпсіздік ережесін сақтадың ба?	Сұрақтарға жауап берді – 1 б

САБАҚ 24

Тақырыбы: «Орамал тастау»
Мақсаты: Ептілік, жылдамдық пен зейінді дамыту

Теориялық бөлім:

Бұл – көне дәстүрлі ойын. Орамал тастау — қыздар мен жігіттердің қатысуымен өтетін жеңіл, көңілді ойын. Негізгі идея — ойыншыны байқатпай таңдау және шапшаң әрекет.

Практикалық бөлім:

– Алаң ортасына шеңбер құрып отыру
– Бір қатысушы айналып жүріп, орамалды біреудің артына тастайды
– Орамал түскен ойыншы қуа бастайды

Ойын

Ойын атауы: «Тап та қуа жөнел!»
Шарты: Кімнің артына орамал түссе, сол ойыншы жылдамдықпен айналып, бастапқы орнына жетіп үлгеруі керек.

Қорытынды, рефлексия, бағалау:

Рефлексия сұрақтары	Бағалау критерийлері
Қашан орамал тасталды?	Ережеге сай ойнады – 1 б
Дәл байқап үлгердің бе?	Шапшаң әрекет етті – 1 б
Қызықты сәт болды ма?	Ойынға белсенді қатысты – 1 б

САБАҚ 25

Тақырыбы: «Шыбыртқы тебу» (имитациялық жарыс)
Мақсаты: Қазақтың көне көлік құралдарымен танысу, дене қозғалысын үйлестіру

Теориялық бөлім:

Көшпелі өмірде балалар көбінесе шөптен, ағаштан, сабаннан көлік құралдарын жасап, жарыс ұйымдастырған. «Шыбыртқы тебу» – осындай жарыстардың бірі. Бұл ойын қозғалысқа, күшке, қиялға тәрбиелейді.

Практикалық бөлім:

– Қағаздан немесе сабаннан «арба» жасау
– Жарыс сызығы бойымен жүгіріп өту
– Тепе-теңдікті сақтау

Ойын

Ойын атауы: «Шыбыртқыны жарысқа қос!»
Шарты: Қатысушылар өз «шыбыртқысын» итеріп жарысады. Кімнің көлігі жылдам әрі дұрыс қозғалады — сол жеңеді.

Қорытынды, рефлексия, бағалау:

Рефлексия сұрақтары	Бағалау критерийлері
Қандай көлік ойлап таптың?	Өз үлгісін жасады – 1 б
Жарыста не қиын болды?	Тепе-теңдікті сақтады – 1 б
Қызықты ма?	Шығармашылық танытты – 1 б

САБАҚ 26

Тақырыбы: «Жаяу көкпар»
Мақсаты: Командалық ойын арқылы күш, ептілік пен шапшаңдықты дамыту

Теориялық бөлім:

Жаяу көкпар – көкпар ойынының бейімделген түрі. Бұл ойында ат орнына ойыншылар жаяу жүгіреді. Белгіленген нысанды (доп, орамал) тартысып, белгіленген орынға жеткізу қажет.

Практикалық бөлім:

– Ойыншылар екі командаға бөлінеді
– Нысанды ортаға қойып, белгі бойынша тартыс басталады
– Кім нысанды өз командасының шекарасына жеткізсе – жеңімпаз

Ойын

Ойын атауы: «Көкпар кімде?»
Шарты: Нысанды алып, қарсы шепке жету. Қарсыластар кедергі келтіруге тырысады.

Қорытынды, рефлексия, бағалау:

Рефлексия	Бағалау
Нысанды жеткізу қиын болды ма?	Тартысқа белсенді қатысты – 1 б
Командамен ойнау ұнады ма?	Шапшаң әрекет етті – 1 б
Қай сәт қызықты болды?	Қауіпсіздік сақтады – 1 б

САБАҚ 27

Тақырыбы: «Сақина салу»
Мақсаты: Зейін мен байқағыштықты дамыту

Теориялық бөлім:

Сақина салу – тыныш әрі зейін талап ететін ойын. Ойын барысында бір ойыншы сақинаны жасырын біреудің алақанына салады, ал жүргізуші қайсысы екенін табуы тиіс.

Практикалық бөлім:

– Шеңберге отырып, алақандарын ашу
– Бір ойыншы (сақина салушы) шеңберді айналып шығады
– Жүргізуші сақинаның кімде екенін табуға тырысады

Ойын

Ойын атауы: «Сақина кімде?»
Шарты: Қатысушылар шеңберде отыр. Сақина бір ойыншыға жасырын беріледі. Басқа біреуі табуы керек.

Қорытынды, рефлексия, бағалау:

Рефлексия	Бағалау
Сақинаны байқау қиын болды ма?	Ойында белсенді болды – 1 б
Қай кезде таба алдың?	Тапқырлық көрсетті – 1 б
Тағы ойнағың келе ме?	Ойын ережесін бұзбады – 1 б

САБАҚ 28

Тақырыбы: «Түйілген орамал»

Мақсаты: Қимыл-қозғалыс, көзбен бақылау және шапшаңдықты дамыту

Теориялық бөлім:

Бұл ойын қазақтың көне қимылды ойындарының бірі. Ойыншылар екі топқа бөлініп, бір-біріне түйілген орамалды лақтырады, оны қағып алып, келесі ойыншыға жалғастырады.

Практикалық бөлім:

– Алаңда екі қатарға тұру
– Орамалды бір-біріне лақтыру және қағып алу
– Ойынның түрлі нұсқаларымен танысу

Ойын

Ойын атауы: «Ұстап қал!»
Шарты: Орамалды бірден қағып ала алмаған ойыншы ойыннан шығады.

Қорытынды, рефлексия, бағалау:

Рефлексия	Бағалау
Қай сәт қиын болды?	Шапшаңдық көрсетті – 1 б
Орамалды қағып алдың ба?	Қимылды дұрыс орындады – 1 б
Көңілді болды ма?	Топпен жақсы ойнады – 1 б

САБАҚ 29

Тақырыбы: «Тақия тастамақ»
Мақсаты: Зейін, шапшаңдық және серіктестік дағдыларын дамыту

Теориялық бөлім:

Бұл ойын – шеңбер ішінде бір ойыншы тақияны (немесе жеңіл баскиімді) біреудің артына тастап кетеді. Артына тасталғанын байқаған ойыншы оны қуып жетуі керек.

Практикалық бөлім:

– Шеңбер құру
– Бір ойыншы шеңберді айналып жүріп, тақия тастайды
– Тақия кімде – сол орнынан тұрып қуалайды

Ойын

Ойын атауы: «Кім аңғарды?»
Шарты: Артына тақия тасталған ойыншы шапшаң түрде қуып жетуге тырысады.

Қорытынды, рефлексия, бағалау:

Рефлексия	Бағалау
Тақияны қашан байқадың?	Ережені сақтады – 1 б
Қуып жеттің бе?	Белсенділік танытты – 1 б
Қай сәт қызықты болды?	Қозғалысты дұрыс орындады – 1 б

САБАҚ 30

Тақырыбы: «Қамалды қорға»
Мақсаты: Командалық бірлік, ептілік және шапшаң шешім қабылдау қабілеттерін дамыту

Теориялық бөлім:

Бұл – қорғаныс пен шабуыл элементтерін қамтитын қимыл-қозғалыс ойыны. Бір топ «қамалды» қорғайды, ал екіншісі шабуылдайды. Мақсат – белгіленген нүктеге жету немесе қорғаныс шебін бұзу.

Практикалық бөлім:

– Қорғаушылар мен шабуылдаушылар рөлін бөлісу
– «Қамал» белгілеу
– Ойынның екі раунды: шабуыл және қорғаныс алмасуы

Ойын

Ойын атауы: «Жет те, қаш!»
Шарты: Шабуылшы қамалға жетіп, белгіге қол тигізіп, қайтадан орнына оралуы керек.

Қорытынды, рефлексия, бағалау:

Рефлексия	Бағалау
Қамалды қорғау қиын болды ма?	Тактикалық шешім қабылдады – 1 б
Қай сәт жеңіс әкелді?	Командада белсенді болды – 1 б
Қорғаныс пен шабуыл ұнады ма?	Шабуыл/қорғанысты дұрыс орындады – 1 б

САБАҚ 31

Тақырыбы: «Аңшылар мен қояндар»
Мақсаты: Ептілік, сергектік және шапшаң реакцияны дамыту

Теориялық бөлім:

Ойыншылар екі топқа бөлінеді: аңшылар мен қояндар. Қояндар қашады, аңшылар ұстайды. Бұл ойын физикалық қозғалысты, бағыт сезімін және назар салуды жетілдіреді.

Практикалық бөлім:

– 1-2 минуттық шапшаң жүгіру жаттығулары
– Екі команда рөлдерімен ойынға қатысады
– Белгілі бір аумақта қашу мен ұстау

Ойын

Ойын атауы: «Ұстап қал!»
Шарты: Қояндар белгіленген алаңда жүгіреді, аңшылар оларды қуып жетуге тырысады.

Қорытынды, рефлексия, бағалау

Рефлексия	Бағалау
Ұстап алу оңай болды ма?	Рөлге белсене кірісті – 1 б
Қашу кезінде не кедергі болды?	Шапшаң әрекет етті – 1 б
Көңілді сәт болды ма?	Ережені бұзбады – 1 б

САБАҚ 32

Тақырыбы: «Шабандоздар жарысы» (таяқ атпен)
Мақсаты: Қимыл үйлесімін, тепе-теңдік пен жылдамдықты дамыту

Теориялық бөлім:

Балалар аяқтарының арасына ағаш таяқ ұстап, атпен жүргендей жарысады. Бұл – ұлттық ойындар мен ертегідегі шабандоздарды еске түсіретін жарыс түрі.

Практикалық бөлім:

– Ағаш таяқты дайындау
– Белгіленген қашықтықта жарысу
– Кедергілерден өту (қорап, арқан т.б.)

Ойын

Ойын атауы: «Шабандоз кім жылдам?»
Шарты: Таяқпен шауып, мәреге бірінші жету керек.

Қорытынды, рефлексия, бағалау

Рефлексия	Бағалау
Жүгіру қиын болды ма?	Қимылды дұрыс орындады – 1 б
Тепе-теңдік сақтай алдың ба?	Жарысқа белсенді қатысты – 1 б
Қай сәт есте қалды?	Қауіпсіздік ережесін ұстанды – 1 б

САБАҚ 33

Тақырыбы: «Кім жылдам?» (ойын элементтерімен жарыс)
Мақсаты: Қозғалыс дағдыларын бекіту, шапшаңдықты арттыру

Теориялық бөлім:

Бұл ойын әртүрлі қозғалыс әдістерін (секіру, еңбектеу, айналу) жарыс арқылы меңгертуге бағытталған. Қимыл-қозғалыс элементтері ұлттық ойындардан алынған.

Практикалық бөлім:

– 3 кезеңнен тұратын жарыс:

1. Қолмен еңбектеу

2. Бір аяқпен секіру

3. Артқа қарай жүгіру

Ойын

Ойын атауы: «Жол кедергісімен жарыс»
Шарты: Белгіленген тапсырмаларды орындап, мәреге жету.

Қорытынды, рефлексия, бағалау

Рефлексия	Бағалау
Қай кезеңде қиналдың?	Барлық тапсырманы орындады – 1 б
Қай жаттығу ұнады?	Жылдам әрі нақты қимылдады – 1 б
Жарыс қызықты болды ма?	Қауіпсіздік сақталды – 1 б

САБАҚ 34

Тақырыбы: Қорытынды сабақ: Ұлттық ойындар шеруі – 2
Мақсаты: Ойындар арқылы алған білімдерін бекіту, мерекелік көңіл-күй қалыптастыру

Теориялық бөлім:

Бұл – соңғы қорытынды сабақ. Оқушылар өздері үйренген ұлттық ойындардың ішінен үздіктерін таңдап, көрініс, жарыс, қойылым немесе шағын шеберлік сынып ретінде көрсетеді.

Практикалық бөлім:

– 2–3 топ өз ойындарын көрсетеді
– Топпен қойылым, қысқа жарыс немесе ойын түрінде өткізіледі
– Жеңімпаздар марапатталады

Дидактикалық элемент:

Формат: «Ұлттық ойындар карнавалы»
Шарты: Әр топ ойын элементін таныстырады және ойнау үлгісін көрсетеді.

Қорытынды, рефлексия, бағалау

Рефлексия	Бағалау
Қай ойын ең қызықты болды?	Топпен белсенді қатысты – 1 б
Ұнаған ойын түрі?	Шығармашылықпен көрсетті – 1 б
Тағы қандай ойын үйренгің келеді?	Қорытындыда белсенділік танытты – 1 б

ҚОРЫТЫНДЫ

Қазақ халқының сан ғасырлық өмір тәжірибесінен туындаған ұлттық ойындары – халықтың мәдени мұрасы, ұрпақ тәрбиесіндегі баға жетпес рухани құрал. Олар тек ойын-сауық емес, терең тәрбиелік мәні бар, ұлттың болмысын, өмір салтын, дүниетанымын, тарихи санасын бейнелейтін бай қазына. Ұсынылып отырған «Ұлттық спорт түрлері және дәстүрлі ойындар» атты әдістемелік құралдың басты мақсаты – осы рухани байлықты қазіргі білім беру үдерісіне тиімді енгізу арқылы оқушылардың ұлттық дүниетанымын кеңейту, дене дайындығы мен танымдық белсенділігін арттыру, салауатты өмір салтына баулу. Құрал 6-сынып оқушыларына арналған және 34 сабақтан тұрады. Әр сабақ нақты құрылыммен беріледі: теориялық бөлім, практикалық жұмыс, дидактикалық ойын, қорытынды, рефлексия, бағалау кестесі және тақырыпқа сай суретті иллюстрациялар. Бұл сабақтар оқушылардың жас ерекшеліктеріне, дене мүмкіндіктеріне және психологиялық қабылдау деңгейіне сәйкес құрастырылған. Сонымен қатар сабақ мазмұны оқушы бойында патриоттық сезім, ұлттық сана, әділдік, ұйымшылдық пен жауапкершілік қасиеттерінің қалыптасуына мүмкіндік береді. Әдістемелік құралдың ерекшелігі – ойындар арқылы оқушылардың физикалық, зияткерлік, эмоционалдық, шығармашылық қабілеттерін қатар дамытуы. Мұнда тек дене шынықтыруға ғана емес, логикалық ойлау, шешім қабылдау, шапшаңдық, кеңістікте бағдар алу дағдыларына да назар аударылған. Сабақтарда қолданылатын ойындар: асық ату, арқан тарту, теңге алу, қыз қуу, тоғызқұмалақ, сақина салу, жамбы ату, шабандоз жарысы, көкпар, қамал қорғау секілді танымал түрлерді қамтиды. Құралдағы ойындар заманауи білім беру талаптарына сай жаңартылып, оқушыға қызықты әрі түсінікті түрде ұсынылған. Жарыс элементтері, топпен жұмыс, бағалау парақтары, шығармашылық тапсырмалар оқушы белсенділігін арттырады. Мұғалімдер үшін әр сабақ нақты мақсат-міндеттерімен, әдіс-тәсілдерімен, қауіпсіздік шараларымен қамтамасыз етілген. Сонымен қатар бұл құралды дене шынықтыру пәні аясында ғана емес, тәрбие сағаттарында, ұлттық мерекелерде, спорттық шараларда, үйірме сабақтарында кеңінен қолдануға болады. Әр сабақ оқушы бойындағы дене күшін шыңдап қана қоймай, рухани, әлеуметтік құндылықтарды бойға сіңіруге бағытталған. Қорыта айтқанда, «Ұлттық спорт түрлері және дәстүрлі ойындар» әдістемелік құралы – ұлттық педагогика мен заманауи білім беру талаптарын ұштастыра отырып жасалған мазмұнды әрі тиімді құрал. Ол оқушылардың жан-жақты дамуына ықпал етіп, болашақ ұрпақты елжанды, сауатты, салауатты азамат етіп тәрбиелеуге бағытталған. Ұлттық ойындарды дәріптеу – ұлт болашағына салынған берік негіз.