Волейбол

26.3.2025

Луговой ауылы

ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІНІҢ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫ

Т. РЫСҚҰЛОВ АУДАНЫНЫҢ БІЛІМ БӨЛІМІ

ТҰРАР РЫСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ МЕКТЕП-ЛИЦЕЙІ

Әдістемелік құрал

Авторлары: Мадалиев Аскар Жексенович

Токтанаев Эрик Аликович

УДК: 425-Ө

Жалпы білім беретін денешынықтыру пәні мұғалімдеріне арналған

ӘДІСТЕМЕЛІК КӨМЕКШІ ҚҰРАЛ

Кіріспе

Дене тәрбиесі жеткіншек ұрпаққа нысаналы тәрбие берудің ежелден келе жатқан тарихи формаларының бірі болып табылады. Ал «Волейбол» ойыны адамның жан-жақты дамуына, физикалық және ақыл-ой қабілеттерін жетілдіруге, өмірде пайдалы дағдылар мен қабілеттердің қалыптасуына жақсы ықпал етеді. Сондықтан 11- сыныпқа арналған «волебол ойыны» атты әдістемелік құралы әзірленіп, ұсынылып отыр. Бұл әдістемелік құрал спорттық әдебиеттер мен әдістемелік нұсқаулықтарда қарастырылған мазмұнға сүйенеді. Әдістемелік құрал мазмұны 5-бөлімге топтастырылған: Теориялық бөлім « Кіріспе», «Волейболда допты берудің тәсілдері», II бөлім тәжірибе « Допты қабылдау жаттығулары», I «Жалпы дамыту жаттығулары», III бөлім «Қорытынды».

Әдістемеліктің мақсаты: Педагогтердің волейбол спорттық ойыны бойынша тәжірибелік және әдістемелік қолдау көрсетту.

Міндетті:

1. Салауатты өмір салтын насихаттау, денсаулықты нығайту, оқушылардың үйлесімді физикалық дамуына ықпал ету.

2. Волейболды спорт және белсенді демалыс түрі ретінде насихаттау.

3. Оқушылардың волейболға деген тұрақты қызығушылығын қалыптастыру.

Жаңалығы, өзектілігі, ернекшелігі:

Волейбол ойынының сирек кездесетін техникасы мен тактикасын ойын барысында қолдануды үйретту . Білім алушылардың дене қабілеттерін дамыту (күш, жылдамдық, жылдамдық-күш, үйлестіру, сонымен қатар төзімділік, икемділік).

Оқушылардың бойында қажетті теориялық білімдерін қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже:

Волейбол ойыны туралы түсінік тереңірек беріледі, бәсекеге қабілетті режимдердің физикалық және психикалық стрессінің едәуір артуына, ойыншылардың орындау шеберлігінің тұрақты дәйекті ілгерілеуі, ойын жағдайларының тез өзгеруі, шабуылға бағытталған командалармен бірлескен ойын, функционалдық мүмкіндіктердің, жылдамдық деңгейінің едәуір жоғарылауына негізделген.

Теориялық бөлім

Волейбол ойынының даму тарихы мен ережелері.

Қауіпсіздік ережесі.

Волейбол ойынының даму тарихы:

Волейбол ((, volley — «қалқып ұру», ball — «доп») ) — ойын спорты.

1995 жылы әлемдік спорт шеберлері волейболдың 100 жылдық мерейтойын тойлады. Бұл ойынның ресми күні 1895 жыл деп есептелінеді. АҚШ-тың Массачусетс штатындағы белгілі Гелиокс колледжінде дене шынықтыру пәнінен сабақ берген американдық азамат Уильям Дж. 1897 жылы волейболдың 10 шартын ұсынған. Оның басты қағидалары төмендегідей:

Алаңның ауқымы белгіленуі тиіс.

Алаң аумағы: 25х50 фут (7,6х15,1 м).

Себеттің көлемі 2х27 фут (0,61х8,2 м).

Биіктігі: 6,5 фут (198 см).

Доп резіңке теріден жасалуы керек. Оның салмағы — 340 г. Уильям Дж. Морган бұл ойынды «МИНТОНЕТ» деп атаған екен. Негізінен волейболдың тарихы он тоғызыншы ғасырдан бастау алады. Кейбір ақпараттарға сүйенсек, Еуропа, Орталық және Оңтүстік Америка халықтары осы тектес ойынды мыңдаған жыл бұрын ермекке айналдырған көрінеді. Ежелгі Рим жылнамаларында да б.э. д III ғасырда волейбол сынды фаустбол ойын түрі ұйымдастырылып тұрған. Олар әр командада 3-6 ойыншыдан бөлініп, допты аласа қабырғадан лақтыруға тырысқан. Фаустбол ойыны әсіресе, Еуропа халықтарына кеңінен танылған. Ойын 15 минуттан 2 таймға созылған. Десе де, волейболдың ресми күні 1895 жыл деп белгіленді. Оны алғаш ойлап тапқан- У. Дж. Морган. Арада бір жыл өткен соң, яғни 1896 жылы «минтонет» ойыны Спрингфилде ( АҚШ, Массачусетс штаты) Христиан Жастар Одағының конференциясында назарға ұсынылды. Аталмыш одақ волейболдың бастамашылары бола білді. Кейіннен тас қамалдан емес, арнайы тордан допты лақтыру мүмкіндігі пайда болған кезде профессор Альфред Хальстед «минтонетті» «волейбол» атауымен алмастыру қажет деп мәлімдеме жасады. 1897 жылы Христиан жастары қауымдастығы волейболдың ресми шарттарын айқындап, арнайы анықтама ретінде шағын кітапша басып шығарды. 1900 жылы волейбол танымалдығы жағынан АҚШ-тың шеңберінен шығып, әлемнің өзге елдеріне таныла бастады. Ойынға алғашында Канада, кейін Үндістан және Азия елдерін қызығушылық танытқан. 1905 жылы Куба, 1906 жылы Қытай, 1908 жылы Жапонияда волейбол құрамалары құрылды. 1909 жылдан бастап Пуэрто-Рикода бұқаралық ақпарат құралдырында волейбол матчынан репортаждар беріледі бастады. Мысалы, 1910 жылы Перу мен Филиппинде, 1912 жылы Уругуайда, 1914 жылы Англияда, 1917 жылы Мексика мен Францияда, 1918 жылы Италияда, 1919 жылы Чехословакияда, 1923 жылы Африка құрлығындағы Мысыр, Тунис, Марокко, ал 1924 жылы Испания мен Огославияда, 1925 жылы Голландияда Жастар Христиан Қауымдастығының бастамасымен арнайы командалар пайда болды. 1900 жылы Американың «Spalding» фирмасы алғашқы волейболдық доп жасап шығарды. Бүгінде ресми жарыстарда допты дайындауды жапондық «Mikasa» корпорациясы мен ағылшындық «Molten» «Wilson» фирмасы жауапкершілікке алып отыр. 1900 жылы ойынның алғашқы ресми 12 ережесі қарастырылған. Оның ресми регламенті 20 жылдары қолданысқа енді. Сол кезде биресми халықаралық турнирлер өтіп тұрған болатын. 1913 жылы 16 ерлер командасымен Азия ойындары өтті. Оған Қытай мен Филиппин қатысты. 1913 жылы Манилда Қиыр Шығыс елдерінің ойын бағдарламаларына волейбол енгізілді. І-дүниежүзілік соғысқа дейін американдық әскерилер волейболды уақытты тиімді өткізудің бір әдісі ретінде ойнаған. 1921 жылы Қиыр Шығыста өткен чемпионат Азия мен Жапонияда ерлер командалары арасында өткен алғашқы жоғары дәрежеде көрсетілді.Ал, 1922 жылы Канада мен АҚШ-та Христиан Жастар Қауымдастығы жетекшілерінің қолдауымен волейболдан алғашқы ойын өткізілді. Осы жылы Чехословакияда ерлер құрамасы арасында ұлттық чемпионат ұйымдастырылды. 1929 жылы Орталық Америкадағы олимпиадалық ұлттық комитет ерлер волейбол құрамасын Кубада өтетін олимпиадалық аймақтық ойындар тізіміне қосты. Осы жылы АҚШ пен Польшада алғашқы ұлттық чемпионат өтті. Сонымен қатар біріншілік ойындары Еуропада, нақтырақ айтсақ, Англия, АҚШ, Франция мен Польша командалары өзара бәсекелесті. Бірте-бірте волейбол халықаралық дәрежеге жетті. 1922 жылы АҚШ-та волейболды олимпиада ойындарына қосу туралы ұсыныс жасалды. 1932 жылы әйелдерден құралған волейбол командасы Сальвадорда өткен аймақтық олимпиада жарысында өнер көрсетті.

Ал, 1936 жылы Стокгольмда гандболдан халықаралық федерация мен Польша өкілдігі волейболды гандболдың бір түрі ретінде санау керектігі туралы бастама көтерген. Сол кезде Еуропадан 13, Америка елдерінен 5 және Азия мемлекеттерінен 4 елден арнайы комиссия құрылды.

1936 жылы волейболдан халықаралық федерацияның қолдауымен жарыстар өткізіліп тұрды. Алайда, Берлинде өтуі тиіс олимпидалық ойын екінші дүниежүзілік соғыс салдарынан үзіліс жасады. Әскери іс-қимыл аяқталған кезде, 1944 пен 1946 жылдары волейболдан әлем чемпионаты Бразилияда өткізілді. 1947 жылдың 18 мен 20 сәуір аралығында Парижде 14 елдің қатысуымен (Белгия, Бразилия, Мажарстан, Голландия, Мысыр, Италия, Польша, Португалия, Румыния, АҚШ, Уругуай, Франция, Чехословакия және Югославия) Federation Internationale de Volleyball (FIVB — ФИВБ) Халықаралық волейбол федерациясы құрылды. Бұл волейболдың халықаралық деңгейде беделін арттыруға көп септігін тигізді.

80 жылдары ФИВБ-ға мүше болған елдер қатарын 156-ға өсті.

Волебол ойынының ережелері:

Волейбол ойынының аумағы 9х18м болатын алаңда өткізілді. Ортадағы сызық алаңды екіге бөліп тұрады. Ортадағы сызықтың үстіне екі бағанға керілген волейбол төры орнатылады. Тордың биіктігі ойыншылардың жасына немесе ұл мен қыздыр командасына бөлініп ойнауына қарай әр түрлі болады. Ойынға әрқайысында 6 ойыншыдан бар екі команда қатысады. Әр команданың ойыншысы өз алаңында орналдасады.

Ойынға диаметрі 65-68см салмағы 250г-дық доп пайдаланады.

Бір команданың ойыншылары допқа үштен артық қол тигізуге болмайды. Осыдан кейін допты тордың келесі бетіне ауыструы тиіс. Сондай-ақ бір ойыншы допқа қатарынан екі рет қол тигізуіне рұқсат етілмейді. Ойынның барысында доп қай алаңға түссе сол команда ұпайдан айырылады. Допты ойынға қосу құқына ие болған қарсыластары сағат тілі бағытымен қозғалып, орын ауыстырады. Ойын осылайша жалғаса береді. Қарсыласынан екі ұпай артықшылығымен 25 ұпай жинаған команда жеңіске жетеді. Жасөспірімдердің ойыны 3 кезеңнен тұрады. Екі кезеңде де ұтқан команда жеңген команда болып есептеледі. Әр кезеңнен кейін командалар алаңдарын ауыстырады. Шешуші кезеңде бір команда 8 ұпай жинағаннан кейін екі команда алаңдарын ауыстырады. Волейбол ойынының ереже-талабымынадай тәсілдерден тұрады. Оқушылардың орнын ауыстырады, допты бір-біріне беруі, допты ойынға қосу, шабул соққысы және тосқауыл қою.

 Жасөспірім  ербалаларға арналған тордың биіктігі – 220 см. Қыздар үшін 210 см. болады. Ойынға әрқайсысына 6 ойыншыдан болады. Бір команданың ойыншылары үштен артық қол тигізуіне болмайды. Бір ойыншы допқа екі рет қол тигізуге рұқсат етілмейді. Ойын барысында доп қай алаңға түссе, сол команда осы жолы ұпайдан ұтылған болып есептеледі. Жас өспірімдер ойыны 3 немесе 5 кезеңнен тұрады.

Партия – ойын бес партиядан тұрады, әр партия 25 ұпайға дейін ойнайды.

Кездесуде үш партияны жеңу жеткілікті. Шабуыл соққысы–команданың ойынын қорытындылайтын тиміді әдіс. Доп беру – техникалық тәсіл, қарсыластың әрекетін қиындатушы әдістердің бірі. Қоршауға алу – қарсы әрекетке қолданылатын қолданылатын ойын тәсілі.Топтық ойыншы – екі немесе үш ойыншы қарсыластың соққысынан қорғануы. Диагональды ойыншы – алаңдаекінші немесе төртіншізонадан соққы беретін ойыншы. Тартып алу – допты қолда ұстап тұру. Либеро –артқы сызықта ойнайтын қорғаныс ойыншысы. Ойында 2 қарсылас команда ойнайды әр командада 6 ойыншыдан болады. Ойын 4 таймнан тұрады қай команда бірінші боп 25 ұпай жинаса, сол команда таймның жеңімпазы болып саналады. Ойын барысында тек 3 ойыншы ғана допқа тиуге болады. Әр команда құрамында 14 ойыншы болады, бірақ әр командадан аланға 6 ойыншы шыға алады. Ойын алаңы ортасынан сеткамен бөлінеді. Сетканын биіктігі еркектердікі – 2,43 м, әйелдердікі – 2,24 м. Тайм барысында әр команда жаттықтырушысы 30 секундтік 2 тайм-аут алуға құқығы бар. Волейбол - спорты байланыссыз, комбинациялық түрі, қайда әрбір ойыншы алаңда қатал мамандандыруда болады. Тордың үстінде биік көтерілу волейбол ойыншыларына арналған өте маңызды қағида.

4. Допты алақанмен соғып беру.

5. Лақтырып беру.

6.Алаңда тордың жанында тұрып,әр түрлі тәсілмен соғып беру.

7. Бір-біріне допты жоғарыдан,төменнен беру,қабылдау.

3. Арнайы бейімделу,дағдылану жаттығулары.

1. Допты жоғарыдан қабылдап алу2. Допты жоғарыдан беру.

3. Допты төменненқабылдау.

4. Допты оң және сол жақпент астынан қабылдау.

5.Құлап алу.

6.Допты төменнен қабылдау.

7. Допты екі қолмен орында тұрып және алға қарай қозғалыстан кейін беру.

8. артқа қарай беру

Волейбол ойынының қауіпсіздік ережелері:

1. Дене тәрбиесі сабағына сай спорттық киім кию.

Тізеге, шынтаққа киетін арнайы киім кию.

2. Мұғалімнің ұйымдастырған сабағын бұзбауы керек.

3. Белсенді, ақыл оймен қыздырыну жаттығуларын жасау керек.

4. Ойын алаңына мұқияттылық пен қарау.

5. Допты дұрыс үрілуін қарау, қатты үрілген доппен ойнамау.

6. Доптың сыртқы бөлігін мұқият тексеру.

7. Жыртылған доппен ойнамау

8. Техникалық әдіс-тәсілдер кезінде мұқият болу.

9. Тік аяқпен тұрмау және доп секіріп алқанымен қабылдамау,

10. Өте жоғары ұшқан допты секіріп алқанымен қабылдамау.

11. Тіке қолмен жоғарыдан допты қабылдамау.

12. Допты қабылдау кезінде бас бармақты алға тоспау.

13. Допты тізенің тұсында қабылдау, кеуде немесе ішімен қабылдамау.

14. Төменнен доп қабылдаған кезде шынтақ буынын бүгу.

15. Допты беруді орындау (подача) кезінде жұдырықпен допты ұрмау.

16. Шабуылшыға допты қайтару үшін қолды тосқан кезде (блокироввание) торға жақындамау.

17. Допқа қарсы қол қойғаннан кейін, допқа қарап, саусақты алға созып алақанымен қабылдау керек.

18. Секіріп доп қабылдағаннан кейін тізеге құламау керек. Ойын кезінде доптардың тиіп кетпеуінен сақтану керек.

Ойын басталғандағы бастапқы тұрыс. Ойын барысында орындалатын бұрылыстар

Ойын басталғандағы бастапқы тұрыс

Волейбол ойынында ең әуелі, бастапқы тұрыс – ойын барысында еңкейіңкіреп, екі қолды шынтақтан бүгіп, басты көтеріп алдыға қарап тұру. Ұшып келе жатқан допты қағып алу үшін әр түрлі қозғалыстар орындалады. Алдыға, оңға, солға, аттау, допты қағу үшін секіріп барып қолға құлап түсу т.б. қозғалыстар орындалады.

Ойын барысында орындалатын бұрылыстар

Волейбол ойынында орындалатын бұрылыстар ойын процесінде негізгі рөл атқарады. Себебі, ойыншы ұшып келе жатқан допты қабылдап алу үшін міндетті түрде бұрылыстар орындайды. Ойыншы орнында тұрып бұрылуды, ұшып келе жатқан доптың бағытына қарай орындайды. Егер де доп тура келетіндей жағдай болғанда алдыға адымдап барып допты қайтарады. Жалпы бұл қозғалыстың барлығы доптың бағытына байланысты орындалады.

Ойын техникасының  элементтері. Волейболшының тұрысы, орын ауыстырулар

Ойын техникасы  – жарыс нәтижелерін қамтамасыз ететін арнайы амалдар мен орындайтын тәсілдер: тұрыс және ауыстыру, беру, беруден допты алу, шабуыл ұрыс үшін беру, шабуыл ұрыстар мен жалған әрекеттер, блоктау, алаңның түбнде шабуыл ұрыстар мен жалған әрекеттерден допты алу, шабуыл ойыншыларын және қорғаныста серктестерді сақтандыру.

Негізгі техникалық амалдарды ерекшелейді: беру, әрі қарай беру, шабуыл ұрыс, беруден допты қабылдау, болктау, және әртүрлі ойын жағдайларында негізгі амалдардың орындауын қамтамасыз ететін немесе олардың құрамдас бөлігі болып табылатын (секіруде, құлауда, төмен немесе жоғары тұруда, әрі қарай беру, секіруде беру, жүгіру ұмтылысынан секірудегі шабуыл ұрыс) қосымша (ауыстыру, тұрыс, секірулер, құлау).

Шабуыл ұрыстарға арналған әрі қарай берулер.

Шабуыл ұрыстарға арналған әрі қарай берулер шалғайлық, доптың ұшу бағыты, траектория және жылдамдық бойынша бөлінеді.

Шалғайлық бойынша допты әрі қарай берулер бөлінеді:

— тар – бір зона аралығында;

— орташа – бір зонадан келесіге;

— кең – зона арқылы.

Доптық ұшу бағыты бойынша әрі қарай берулер айрықшаланады:

— тігінен: торға параллель;

— көлденең – торға қарай 90 градусқа жақын немесе тең бұрышпен;

— диагональ – торға қарай үшкірлі бұрышпен (алаң түбінен әрі қарай берулер де жатады).

Доптың ұшу траекториясы бойынша әрі қарай берулерді айрықшалайды:

— төмен – ұшу биіктігі тор деңгейнен 0,5 м дейін;

— орташа – ұшу биіктігі тор деңгейінен 1,5 м дейін;

— биік — ұшу биіктігі тор деңгейінен 2 м дейін;

Доптың ұшу жылдамдығы бойынша әрі қарай беру түрлері айрықшаланады:

— өлшелінген – мұнда допқа минималды жылдамдық және де шұғыл траектория беріледі;

— жартылай өлшемделген – жоғары жылдамдықпен және жазық траекториямен;

— өлшемделген – тордың жоғарғы шетінен шабуылшы үшн белглі максималды жылдамдылығымен.

Әрі қарай беруді орындау техникасы

1. Орнықты тұрыстан алдыға әрі қарай берулер.

Ойыншы доппен кездесетін болжаулды орынға қадаммен немесе жүгіріспен жылжу. Соңғы өкшелі қадамда өкшелерді бр-біріне параллель иық деңгейі немесе келесі беру бағытына байланысты бірінің алдына бірі қою орынды болады. Бастапқы жағдайда (БЖ) аяқтар тізеде бүгілген, қолдардың үлкен саусақтары қастардың деңгейінде орналасады. Сұқ және үлкен саусақтар үшбұрыш құрайды, одан ойыншы жақындаған допты бақылайды.

Қолдың саусақтары біріктірілген, сопақ қалпы бар, және тиімді қозғалыста өзінше ожау құрайды. Доп таянғанда аяқ тізеден бүгіледі, және денені жоғары көтереді. Шамалыдан соң қол кіріседі – олар допқа ұшу бағытын береді, аяқ тез және жылдам бүгіледі, ал қол доптың ұшуын қамтамасыз етіп, жай бүгіледі.Қолдың саусақтары бүгілу жағдайын сақтайды, онда алақан әрі қарай берудің бағытына перпендикуляр болады. Допты ұру кезнде, үлкен саусаққа доптың амортизациясы бойынша негізгі салмақ түседі, сұқ саусақ білезік буынының негізгі бөлігі, ортаңғы аз мөлшерде, аты жоқ саусақ пен кіші саусақ ұшу бағытын реттеп, допты бр жақты бағытта ұстап қалады.

Доп ұшқаннан кейін қолды белгілеу қозғалыспен қоса аяқталғаннан толық тоқтағанға дейін ұсынылады. Егер доп ұшу кезінде айналмаса немесе аз айналса (сағат тілі бойынша) — әрі қарай беру, дұрыс.

2. Тіреліп тұрып, артқа қарай лақтыру жағдайы.

Артқа қарай лақтыруды, бір аяқ екінші аяқтан алға қарай тұру жағдайында орындаған дұрыс. Қолдар білезіктермен бастан жоғарыдай етіп қойылады. Ұру қозғалысында бірінші аяқтар түзеледі және ойыншы бір уақытта дененің кеуде кеуде және бел бөліктерінде еңкейеді. Содан кейін жұмысқа қолдар қосылады: олар шынтақ буында ашып көтереді. Әрі қарй берудің ұшу бұрышы, бииіктігі және бағыты белде еңкею мөлшерімен реттеледі.

3. Секіріп тұрып екі қолмен лақтыру – шабуыл, ұрыс үшін арналған секіру ретінде.

Ұшу барысында қолдар бастан жоғарыы шығарылады және де треліп тұрып лақтыру жағдайындағыдан гөрі биігірек, үлкен саусақтар бастың деңгейінде орналасады. Қарсы ұру қозғалысы қолдардың белсенді жұмысымен және дене мен аяқтың шамалы қозғалыстаымен сипатталады. Дененің жоғары нүктеге көтерілу жағдайында лақтыру аса тиімді болады.

4. Алаңдату әрекеттерімен лақтыру.

Бұның мәнісі – дайындық фаза бір техникалық амалдан, ал негізгісі – басқадан тұрады. Мұндай лақтырудың мысалы ретінде «лақтырып жіберу» болады. Дайындық фазада ойыншы екпін, сермеу – тура шабуыл ұрысты орындауға тән барлық әрекеттерді орындайды. Бірақ қол сермеу жағдайында белгіленбейді. Ойыншы ұшудың жоғары нүктесіне жетп, денесін торға перпендикуляр бұрып, бір уақытта «ұратын» қолын басының артына түсіреді де басқа қолын секіріп тұрып лақтыру үшін бастапқы жағдайға көтереді.

Артқа қарай лақтыру кезнде алаңдату осылай орындалады. Ойыншы барлық өзінің түрімен алдыға қарай лақтыратынын көрсетеді, бірақ соңғы сәтте ол доп басынының үстінде болуы үшін доптың астына жылдам тұрады да, артқа қарай лақтыру техникасымен байланысты барлық қимыл-қозғалыстарды орындайды.

Лақтырулар. Лақтыру түрлері келесімен анықталады:

— иықтың көлденең өсінің тор жазықтығына қарай орналасу;

— доптың орналасу деңгейінің ұратын білезігінің ждоппен жанасу сәтінде иықтардың көлденең өсі деңгейіне қарай.

Осыдан шыға отырып, лақтырулар тура, бі жақты, төмен және жоғары болып жіктеледі.

Тура лақтырулар: Ойыншы иықтарының көлденең өсі лақтыру сәтінде тор жаөызтығына параллель екені тура лақтыруды анықтайды.

Бір жақты лақтырулар. Ойыншы иықтарының көлденең өсі жағдайы тор жазықтығына лақтыру сәтінде перпендикуляр немесе шамалы перпендикуляр екені бр жақты лақтырууды анықтайды.

Төмен лақтырулар. Төмен лаққтыру сәтінде ұратын қол білезігі допты беріп отырған ойыншы иықтарының көлденең өсінен төмен болған доппен жанасады.

Жоғары лақтыру. Жоғары лақтыру барысында ұратын қол білезігі допты беретін ойыншы иықтарының көлденең өсінен жоғарыда болған доппен жанасады.

Лақтыруды орындау техникасы

Тура төмен лақтыру: Ойыншы бетімен торға қарап орналасады. Аяқтары иық жалпақтығында. Ұратын қолға қарсы аяқ алдыға қарай тұрады. Ұратын қол сермеу жағдайында артқа қарай болады, басқа қол допты лақтыру кезінде (бастан 1 м жоғарыда) дене ауырлығы оң аяққа түседі, сол аяқ браз бүгіліп, босайды, және ұшымен алаңның үстіне иық екіншісінентөмен қарай болу есебімен кеуде оңға қарай қисаяды. Қол сермеуге қарай қозғалады, жанына қарай-төмен түсріледі. Ұру үшін алға қарай жылжығанда оынң жамбасы алға шығады. Дененің төменгі жақ бөлігі түзелгенде кеуде солдан-оңға қарай түзеледі де, торға қарай бұрылады. Ұратын қол түзелген доғал бойынша жоғары-алға жылжиды. Ұшу кезнде алда тұрған аяқ ұратын иықпен бірге түзу сызықты құрайды. Қолдың қозғалысы біртіндеп жиілейді және допқа тигенше жылдамдығыы тездетіледі. Ұру күшті кеудені қуатты қолдың қозғалысымен бірге иықты көтерумен өседі.

Әрі қарай беру әдісінің техникасы: Бастапқы жағдай – аяқ иықтың бойымен бірдей, параллель немесе екіншісімен алға (келесі әрі қарай берудің бағытына байланысты) тізеден бүгілген. Қол түзелген және алға-төмен бағытталған, шынтақ жақындасқан, саусақтар біршама байланысқан. Кеуде аздап алға бұрылған әдісті жүзеге асыра отырып, ойыншы әрі қарай беру кезнде доп алдында тұратындай етіп тұрады. Доп саусаққа жақындап иықпен қабылданады. Түзу қол қозғалысымен алға-жоғары иық буынымен ғана жүзеге асырылады. Кеуде түзеліп, аяқ бүгіледі.

Допқа ілесетін қимыл-қозғалысты аяқ және кеуденің бүгілуімен, қолдың алға-жоғары жылжуы, доптың соңынан кеудені түзеп, аяқты бүгіп түзеледі. Бұл амалдың техникасы ойыншыға доптың ұшу жылдамдығымен және оынң траекториясының биіктігіне байланысты. Доп белдік деңгейінен төмен баяу ұшқанда, ойыншы нық тұрғанда, оны төменнен қолдың алға-жоғары түзелген қозғалысымен қабылдайды. Кейде допты оның бір жағынан ұшып бара жатқан кезнде ұстауға тура келеді. Бұл жағдайда ойынша доп жаққа бұрылады, біріккен қол келе жатқан допты қағып алады. Кеуде доптан басқа жаққа бұрылады, сол кезде бір иық доп ұшқан жаққа қарай көтеріліп, екнші иық түседі. (егер қолдар допқа қарай бағытта ашық болмаса, ол сол жаққа бағытталады).

Шабуыл ұрыс. Шабуыл ұрыстар иықтың көлденең өсі бойынша, әрі қарай беру сипатына, бағыты бойынша және ұрғаннан кейін доптың ұшу жылдамдығы, атака сипаты бойынша бөлінеді.

Ұрысты иықтың көлденең өсі орналасуы бойынша бөлінеді:

 түзу – иықтың көлденең өсі ұрыс кезінде тордың жазықтығына параллель;

 бір жақты – иықтың көлденең өс ұрыс кезінде тордың жазықтығына перпндикуляр немесе үшкір бұрышта болады.

Әрі қарй беру сипаты бойынша:

-  ұшу траекториясының жоғарғы нүктесіне жеткеннен кейін түсетін өлшенген доп бойынша;

- ұшу траекториясының жоғарғы нүктесіне жеткеннен кейін ұмтылып, шығаратын доп бойынша;

-  ұшу траекториясының әр түрлі нүктесінде өлшемделген доп бойынша;

Ұрғаннан кейін доптың бағыты және ұшу жылдамдығы бойынша

-  қадам бойынша – ұрғаннан кейін доптың ұшу бағыты шабуыл жасаушы ойыншының жүгіоу бағытымен шамамен сәйкес келеді;

-  бұрылумен – ұрғаннан кейін доптың ұшу бағыты шабуылшының жүгіруімен сәйкес келмейді.

Атака сипаты бойынша:

- Ұрғаннан кейін доптың ұшуының максималды бастапқы жылдамдығына көңіл бөлінгендегі күшке (бағыты есепке алынбайды);

- ұрғаннан кейін доптың бағытына ғана көңіл бөлінгендегі дәлдік;

- бір қолмен орындалатын жалған шабуыл әрекеті, екі қолмен орындалатын жалған шабуыл әрекеті.

Шабуыл ұрысын орындау техникасы.

Тікелей шабуылдаушы ұрыс. Жүгру біршама қозғалыс жылдамдығына жету үшін және оын секіру үшін максималды пайдалану үшін орындалады. Жүгру ұзындығы 2-4 метр. Бірінші қадам үлкен емес, жылдамдық аз. Екінші қадам жүгіру бағытын түзейді, оның ұзындығы үлкейеді, уақыт қысқартылған, жылдамдық өседі. Үшінші қадамда жүгірудің көленең жылдамдығы секірудің тік жылдамдығына өзгереді. Соңғы қадам секіріп орындалады және секіруші ретінде классификацияланады. Мұнда бір аяқты (әдетте, оң аяқты) алға алып шығады және өкшеге қояды, табан бүгілу жағдайында аяқтың ұшы өзіне қарай. Екінші аяқпен соңғы қадамда тұғырдан серпіледі әне оң жаққа қояды. Серпілуді біріншіден, доғал бойынша арттан-алға-жоғары, қол қозғалысымен, одын кейін аяқты барлық буында бүгед. Ойыншының аяғы тұғырдан серпілгенде, дене жоғары және аздап алға жылжиды – бұл ұшу фазасы. Ойыншы ұшумен бірмезгілде оң қолымен жоғары – артқа серпу жасайды. Серпу кезінде келесі қозғалыс тізбегін сақтау қажет: иық, білек, саусақ. Білек желкеге жіберіледі, блезік алақанмен жоғары қарай бұрылады, оң иық сыртқа беріледі. Шынтақты көтеру биіктігі ойыншының жеке ерекшеліктеріне байланысты кең ауқымда айналады, бірақ шынтақ иық буынының өсінен жоғары болуы керек. Ұру қимылын дененің тік өсінің айналасынан бұрудан бастайды, бір уақытта оң иықты алға шығарып, көтеред. Бұл қимыл допты ұрғаннан кейін қосылатын қолдың бастапқы жылдамдығын береді, қолды, шамалы түсіреді, доп ұшуына бағыт бере отырып. Ұру қимыланда тік өсінен солға тұрған кезде қол доптың үстінен оң жағынан болатындай қол шамалы доғал бойынша алға-солға жылжиды. Бір уақыттта білезік супинирленеді, үлкен бармақ жоғары көтеріледі. Қолдың қимылымен сол иық біршама алға шығарылады. Допты ұрғаннан кейін қолдар алға-төмен түсіріледі.

Бір жақты шабуылмен ұрыс. Екпін тура шабуылшы ұрыс кезіндегдей орындалады. Ойыншы секіруден кейін өкшелер торға параллель, дене қарсы ұратын қолға жанымен торға перпендикулыр орналасады. Түрткіден кейін қолдар алға-жоғары иық деңгейіне дейін шығарылады. Осыдан ұратын қол слтеу жағдайына қарай төмен түсіріледі. Сілтеу дененің белде бұрылуымен және еңкеюмен ілеседі, содан кейін тура қолдың шұғыл қимылымен допты ұрады. Бір жақты шабуылшы ұрыстар білезікті аударумен және бр уақытта дененің бұрылуымен орындалуы мүмкін.

Блоктау. Ойыншылардың қорғаныс әрекеттернің санына бірінші жолда, ең басты, блоктау жатады. Ол қарсыластың торға ткелей жақындықта, оның жоғарғы шетінен шабуылшы ұрыстары бейтараптандыруға мүмкіндік береді. Блоктау әрекеттері оларға қатысатын ойыншылардың саны және тактикалық бағыттаушылықьары бойынша келесіге бөлінеді: — жалғыздық блоктау – шабуылды бейтараптандыруда бір ойыншы қатысады; — топтық блоктау – шабуылды бейтараптандыруда екі немесе үш ойыншы қатысады; — зоналық блоктау – блоктаушы немесе блоктаушылар өз командасының аса әлсіз орындарын; — өз алаңының анықталған, әлсіз қорғалған зоналарын; қорғаныс әрекеттерін осал игерген ойыншылардың немесе олардан алдын-ала босатылған ойыншыларын қорғауды қамтамасыз етеді; — ұстаушы блоктау – блоктаушы немесе блоктаушылар шабуылшы қарсыластың ұрысынан кейін доп ұшуының барлық болжамды траекториясын жаба отырып, барлық қорғалатын алаңға қорғанысты қамтамасыз етеді. Тәжірибеде оны «қозғалмалы блок» деп атайды. — аралас блоктау – зоналық және ұстаушы блоктаудың орынды үйлесімі. Мұнда бір уақытта бірнеше ойыншылар қатысады.

Блоктау техникасы.

Жалғыздық блоктау. Ойыншыға шабуылшы ұрыс үшін допты қарсыластың лақтыру бағыты мен биіктігін анықтап, блоктаушы шабуыл зонасына жылжиды: 2 метр қашықтыққа – секіріп барады, 3 метрге дейін және одан көп қосымша қадамдармен. Соңғы қадам секіріліп және бөгеліп тұрып орындалады, сонымен брге, бөгелу қимылы өкшенің ішкі жағымен жүзеге асырылады. Тіреусіз фазаға көз бақылау доптан шабуылшының қимылына ауысады. Шабуылшының дайындық әрекеттері бойынша ұрыстың бағытын анықтап, блоктаушы қолдарын түзейді және оларды бір уақытта тор арқылы өткзіп доптың болжалды ұшу бағытына қарай ауыстырады, сонымен қатар білек торға қарай біршама түсіріледі, қолдардың саусақтары ашылған және тиімді ширатылған. Доп жақындағанда қолдар шынтақ буында түзеледі және алдыға- жоғары қозғалады. Бір уақытта білезіктер нұрбілек буындарда бүгіледі: саусақтар алға-төмен қарсчылас алаңына қозғалтылады. Блок аяқталған соң жоғары көтеріледі, ойыншы бүгілген аяққа отырады. Блоктың басты элементтері секіру үшін орынды және уақытты таңдау және сетканың үстінен қолдарды қою болып табылады. Қағида бойынша, блоктаушымен секіру сәтін таңдау шабуылшының әрекеттерімен анықталады: — сеткадан алшақ лақтырудан жылдам ұрыс кезінде – шабуылшы қолының ұру қимылының басы; — төменнен лақтырудан жылдам ұрыс кезінде (жартылай өлшемделген) – аяқтардың тіреуден алу сәті немесе қолдарды шабуылшының басынан (итерілгенде) шығару; — шабуылшымен бір уақытта төменнен лақтырумен (жартылай өлшемделген) жылдам ұру барысында; — жоғарыдан лақтырумен жылдам ұру кезінде – шабуылшы қолдарының ұру қимылының басы. Бұл бағдарлар, егер шабуылшы немесе блоктаушының басты бірдей болған жағдайда секірудің басы үшін тиімді болатынын атап өту керек. Аса төмен бойлы блоктаушы біршама ертерек секіру қажет, аса биікке- кейін.

Топтық блоктау. Топтық блоктау, ең біріншіден, бр уақытта блоктауды орындайтын екі немесе үш ойыншылардың арасында әрекеттердің келісімділігн ұйғарады. Блокты нақты ұйымдастыру үшін блоктаушылардың арасында қызметтердің бөлу қажет: — негізгіі блоктаушы – аса қауіпті ұрыс бағытын блоктау тапсырылатын немесе қорғалатын алаңның аса осал жерін қорғайтын ойыншы; — қосымша блоктаушы – қарсыластың шабуыл әрекеттерінен кейін доптың ұшуының аз қауіпті, екіншілік траекториясын, жабатын ойыншы. Қосымша блоктаушылардың қызметі негізгі блоктаушының әрекеттері соңғы сәтте анықталған кезде өз қолдарын оның қолдарына тығыз қосуда болады. Осыған байланысты қосымша блоктаушыда тіреусіз фазада қимыл техникасы біршама өзгереді. Бұл қосымша ойыншы немесе ойыншылар соқтығыспай үшін негізгі блоктаушылардан біршама қашықтықта секіру тиістігінен және кейін тіреусіз фазада қолдарын соза отырып, серктестің қолдарына қосумен туындайды. Егер ұрыс үлкен қашықтықта жасалса, онда қолдарды жылжыту орынды болмауы мүмкін. Өйткені доп саусақтардың фалангаларын жарақаттауы мүмкін, ал білезіктің сыртқы бөлігіне түсіп қорғаушылардан және сақтандырушы ойыншылардан өте алыс жерге ұшып кетуі мүмкін. Сондықтан, блоктаушылар тордан алшақ жерден ұру кезінде нұрбілек буындарында білезіктерін (өзіне қарай) бүгеді. Торға жақын жерден ұру кезінде қарсыласқа қарай блезіктермен қоса білектерде жылжиды. Ұру қимылында білезктер ұшып кету күшін күшейту үшін және допқа үлкен жылдамдық және қолдардан аса үшкір бұрыш көрну үшін допқа қарсы қимыл жасайды. Тордың шетінен орындалатын шабуыл ұрыстарды блоктау кезінде бір қол (шеткі сол немесе оң, 2-ші немесе 4-ші зоналардан шабуыл жасағанда) супинирленеді және доптың алаңның шетіне секіріп, ұшып кету бағытын жабады.

Волейболшының тұрысы, орын ауыстырулар

Ойын алаңында тұру және орын ауыстыру. Дұрыс тұра білу-жаңа бастаған волейбол үшін басты шарт.Ойыншының тұрыс қалпы, аяғы, иық кеңдігінде тізеден бүгілген күйде кеуде ілгері еңкейтіледі, аяқтың біреуі шамалы ғана ілгері шығарылады.

Дұрыс жасауын қадағалау. Оқушылар орын ауыстыру кезінде, әр оқушының өз орны болады. Бірінші ойыншы ауысу кезінде алтыншы ойыншымен орын алмастырады, ал алтыншы ойыншы бесінші ойыншымен орын алмастырады,бесінші ойыншы төртінші ойыншымен ауысады, төртінші ойыншы үшінші ойыншымен алмасады, үшіншіойыншы екінші ойыншымен ауысады,екінші ойыншы бірінші ойыншымен алмасады. Әрі қарай осы бағытта жалғастыра береді.

Ойын алаңында тұру және орын ауыстыру кезіндегі қолдың және аяқтың қалпы. (мұғалімнің көрсетуі).

Жеңілдетілген ережемен волейбол ойнау 

Жеңілдетілген ойын барысындағы нақты қозғалыстар.

Ойында екі қарсылас команда ойнайды әр командада алты ойыншыдан болады. Ойын төрт таймнан тұрады қай команда бірінші боп 25- ұпай жинаса, сол команда таймның жеңімпазы болып саналады. Ойын барысында тек үш ойыншы ғана допқа тиуге болады. Әр команда құрамында он төрт ойыншы болады, бірақ әр командадан аланға алты ойыншы шыға алады.

Ойын тік төртбұрыш алаңда жүреді, көлемі 18х9 метр. Ойын алаңы ортасынан сеткамен бөлінеді. Сетканын биіктігі еркектердікі – 2,43 м, әйелдердікі – 2,24 м.

Волейбол - спорты байланыссыз, комбинациялық түрі, қайда әрбір ойыншы алаңда қатал мамандандыруда болады. Тордың үстінде биік көтерілу волейбол ойыншыларына арналған өте маңызды қағида.

Доп резіңке теріден жасалуы керек. Оның салмағы - 340 г

Тәжірибелік бөлім.

Волейболда допты берудің тәсілдері /допты ойынға қосу/

Допты төменгі бір жақ жанынан ойынға қосу

Білім алушылар волейболдағы допты  төменгі бір жақ жанынан ойынға қосу техникасымен таныстырылады.

1. Допты ойынға қосу кезінде ойыншы торға бетін бағыттап тұрады, денесі сәл алға еңкейген, аяқтары тізеде бүгілген,оң(сол) аяқ алда, допты сәл бүгілген оң(сол) қолмен бел тұсында ұстайды.

2. Допты ойынға қосарда сызықты баспайды.

3. Сермеу кезінде түзу оң(сол) қолды артқа апарады.

4. Допты 20-30 см жоғары лақтырады.

5. Соққыны қарсы бағыттағы оң(сол) қолдың(қолдың буынын қатайтып ұстап) қимылымен(шамамен белдің тұсынан) төменнен-алға-жоғары орындайды.

6. Соққы орындалған кезде оң(сол) аяқ бір мезгілде бүгіп, дене салмағын сол(оң) аяққа түсіреді.

7. Доптың ұшу күші жоғалмау үшін соққыдан кейін қолын алға қарай бағыттайды.

Осыдан кейін допты тура төменнен ойынға қосу әдісін үйрену үшін білім алушыларды екі топқа бөліп, волейбол алаңының бет сызығының сыртына тұрғызып, тор арқылы келесі тапсырмалар беріледі:

1. допсыз қимылын (имитация) орындайды;

2. доппен орындайды.

Осы тапсырманың дескрипторлары:

• Жаттығулар орындау кезіндегі қауіпсіздік ережелерін біледі және сақтайды;

• Өзгермелі жағдайға жауап қайтара білу қимыл-әрекеттерімен байланысты білімді қолданады;

• Соққыны қарсы бағыттағы оң(сол) қолдың(қолдың буынын қатайтып ұстап) қимылымен(шамамен белдің тұсынан) төменнен-алға-жоғары орындайды.

• Денесі сәл алға еңкейген, аяқтары тізеде бүгілген,оң(сол) аяқ алда, допты сәл бүгілген оң(сол) қолмен бел тұсында ұстайды.

Допты жоғарыдан тура беру арқылы ойынға қосу

(С, Ж, ҚБ) Білім алушылар волейболдағы допты тура жоғарыдан ойынға қосу техникасымен таныстырылады.

1. Допты ойынға қосу кезінде ойыншы торға бетін бағыттап тұрады.

2. Допты ойынға қосарда сызықты баспайды.

3. Сермеу кезінде түзу оң(сол) қолды артқа апарады.

4. Допты 40-50 см жоғары лақтырады.

5. Соққыны қарсы бағыттағы оң(сол) қолдың(қолдың буынын қатайтып ұстап) қимылымен алға-жоғары орындайды.

6. Доптың ұшу күші жоғалмау үшін соққыдан кейін қолын жоғары-алға қарай бағыттайды. Осыдан кейін допты жоғарыдан ойынға қосу әдісін үйрену үшін білім алушыларды екі топқа бөліп, волейбол алаңының 3 м сызығының сыртына тұрғызып, тор арқылы келесі тапсырмалар беріледі:

1. допсыз қимылын (имитация) орындайды;

2. доппен орындайды.

Осы тапсырманың дескрипторлары:

• Жаттығулар орындау кезіндегі қауіпсіздік ережелерін біледі және сақтайды;

• Волейбол ойынындағы іс-әрекеттерін түсінеді;

• Соққыны қарсы бағыттағы оң(сол) қолдың(қолдың буынын қатайтып ұстап) қимылымен алға-жоғары орындайды;

• Допты ойынға қосарда сызықты баспайды.

(Т, Ж, ҚБ) Топтар тордан 3м сызық артындағы сапта орналасады. Екі топ ойыншылары кезекпен алты рет допты тура жоғарыдан ойынға қосады. Цифрлы шаршыға түсіруге және көп ұпай жинауға тырысады. Допты лақтыруда қате орындаған жағдайда қайта орындауға рұқсат берілмейді және ұпайлар есептелмейді. Ең көп ұпай жинаған топ жеңіске жетеді.

Осы тапсырманың дескрипторлары:

• Жаттығулар орындау кезіндегі қауіпсіздік ережелерін біледі және сақтайды;

• Волейбол ойынындағы іс-әрекеттерін түсінеді;

• Ойын кезіндегі төрелік ету ережелерін түсінеді.

Допты жоғарыдан бір жанынан ойынға қосу.

Допты жоғарыдан бір жанынан ойынға қосу ерекшелігі мен маңыздылығын көрсету. Волейбол ойынын жетілдіре , үйрете отырып және дене тәрбиелеу мәдениті туралы білімін арттыру.

Дайындық бөлімі.

Жүру, жүгіру және секіру жаттығулары:қозғалыстағы жаттығулар топтамасы, жүру жаттығулар топтамасына көшу және орында тұрып орындалатын жаттығулар топтамасы

Оқушылардың сабаққа дайындықтарын тексеру.ескертулер

Жаттығуларды дұрыс ,толық ,ара қашықтықты сақтап,басқа балаларға кедергі жасамау. Денені түзү, тізені бүкпеу, қол, аяқты толық жазу, созу.

Әр бұйрық пәрмені бойынша жат.орында өткен материалдарды еске түсіру.

Түсіндіру, көрсету, үйрету, сақтандыру әдістерін қолдану.

Допты жоғарыдан бір жанынан ойынға қосу кезінде қол жоғары ,саусақ арасы ашық және мықты ұсталған қалыпта. Аяқ пен қолдың қимылы үлесімді допты беру кезінде қол толық жазылып , аяқ бүгілегн қалыптан түзелу, өкшенің көтерілуі керек . Аяқ бүгілулі қол алға созылып, білектер бірге ұсталады. Аяқпне қол бірге жазылып көтеріледі Сол қол шынтақтан бүгілген доп белдеңгейде, оң қол арта. Соғу кезі 20-30см допты жоғары лақтырып оң иықтан қол түзу шығып допты алға қарай бағыттай соғу керек

Қауіпсіздік талаптарын қатаң сақтау, допты үстінен, астынан беру т.б

Мадақтаулар, жіберілген қателіктер мен кемшіліктерді түзетіп ,ескертулер жасалады.

Көңіл-күйге арналған жаттығулар:

1. Аяқ ұшымен жүру

2. Өкшемен жүру

3. Табанның сыртқы қырымен жүру

4. Жартылай отырып жүру

5. Толық отырып жүру

Жүгіру жаттығулары:

1. Қолды созып тізені жоғары көтеріп жүгіру

2. Қолды жамбасқа артқа қойып, аяқты артқа серпе жүгіру

3. Оң, сол жанымен жүгіру

Еркін демалып, бірқалыпты жүгіру

Қозғалыстағы жаттығулар:

а. Сол қол жоғарыда, оң қол төменде 3-4 оң қол

б. Б.қ. Қол иықта 1-2 қолды артқа айналдырамыз, 3-4 артқа айналдырамыз.

в. Саусақтарымызды айқастырамыз 1-2 алға, 3-4 артқа айналдырамыз

г. Қол кейдеде 1-2 қол артта, 3-4 алға айналдырамыз

Орында орындалатын жаттығулар:

а. Қол алда иық деңгейінде, 1-4 қолды қайшылау

б. Қол желкеде, 1 кеудені солға бұру, 2-кеудені оңға бұру, 3-4 қайталау

в. Қол алда, аяқ деңгейінде 1-отыру, 2-бастапқы қалып, 3-4 қайталау

г. Орында секіру

Допты беру әдістері:

Допты дәл беру. Оқушылар бірінің артына бірі лек бойынша орналасады. Лектегі бірінші тұрған адам бір-бір допты ұстап тұрады. Мұғалімнің ысқырығы бойынща бірінші тұрға ойыншы допты басынан асырып екіншісіне береді де, кері айналады, екіншісі дәл осыны орындайды. Лектегі тұйықтаушыға жеткен кезде өз алдына бір рет көтеріп лақтырады да кері бұрылып соңғы тұрған ойыншыға допты басынан асырып береді.

Оқушыларды бір қатар сапқа тұрғызып оларды допты жоғарыдан соғып ойынға қосу үйретіледі. Ережемен волейбол ойнатылады.

Допты жоғарыдан тура беру арқылы ойынға қосу;

Оқушылар бір-біріне бетпе-бет қарап 5-6 м қашықтықта тұрып допты жоғарыдан тура лақтырып, қайтадан қабылдап, ары қарай қарсыластарына көтеру 8-10 рет. Жаттығуды дұрыс орындауын қадағалап тұру қажет.

Допты жоғарыдан тура беру арқылы ойынға қосу дағдысын жетілдіру:
1. Жұппен допты жоғарыдан беру
2. жұппен допты секіріп беру
3. Спираль жаттығуын орындау 8-10 рет.
Допты беру әдістері
Допты дәл беру. Оқушылар бірінің артына бірі лек бойынша орналасады. Лектегі бірінші тұрған адам бір-бір допты ұстап тұрады. Мұғалімнің ысқырығы бойынща бірінші тұрған ойыншы допты басынан асырып екіншісіне береді де, кері айналады, екіншісі дәл осыны орындайды. Лектегі тұйықтаушыға жеткен кезде өз алдына бір рет көтеріп лақтырады да кері бұрылып соңғы тұрған ойыншыға допты басынан асырып береді.
Оқушыларды бір қатар сапқа тұрғызып оларды допты жоғарыдан соғып ойынға қосуды үйрету қарастырылады. Ережемен волейбол ойнау
Допты жоғарыдан соққан кезде денені түзу ұстау

Допты жоғарыдан бір жанынан ойынға қосу.

Волейболда допты берудің екі тәсілі болады.

1. Допты жоғарыдан беру.

Ол үшін волейболшының тұрысынан ойыншы бір аяғын екіншісінің жанына әкеліп доп бағытына сәйкес қозғалыс жасап, ілгері қарай бүгіліңкіреген күйде допты қолдарын жоғары көтеріп қарсы алады. Доп қолына тиісімен жазылып, серпіле бере оны тиісті жаққа бағыттап жібереді.

2. Допты төменнен беру.

Бұл жағдайда қол алда, алақандар біріктіріліп ұсталады. Қолдың қозғалысын қиындатпау үшін оны еркін ұстайды. Соққыны жұмсарту үшін, допты қабылдау кезінде екі шынтақты жақындатады, қолдың қарын (тоқпақ жілікті) көтеріп, бұрады.

Допты ойынға қосудың бірнеше түрі бар. Бірінші – жоғарыдан шабуылдап ойынға қосу. Допты шабуылдап ойынға қосқанда қарсы жақтың ойынын қиындатады. Әдетте, допты мұндай тәсілмен беруді меңгеру үшін иық-шынтақ буындарының қимылдық қабілеті мен күші жеткілікті болуы керек. Қарсыластарға допты қатты ұшырып беру үшін қолын сермегенде иық-шынтақ буындары бос қалады. Шабуылдың барлық әдістерін игеру – икемділік, күш, секірумен қатар, денені ауа кеңістігінде ұстай білу т.б. қасиеттерінің дағдылануына байланысты. Бұл құбылыс дененің үнемі қозғалыста болу қабілеттілігін арттыратын арнаулы жаттығуларды орындау нәтижесінде іске асырылады.

Екінші – бүйірден жоғарыдан шабуылдап беру. Бұл әдісте әрине қарсыластың ойындарын қиындата түседі. Бұған да допты жоғарыдан шабуылдап ойынға қосқан сияқты дағдылану керек.

Үшінші – допты астынан тура беру. Бұл әдіс допты жоғарыдан шабуылдап ойынға қосу сияқты емес, қарсыласына онша қауіп төндірмейді. Берілген бұл допты қарсыластар оңай қайтарады.

Төртінші – допты астынан жанамалап беру. Бұл допты да қайтарып беру үшін қарсыластарына қиыншылық тудырмайды. Міне, омындай әдістермен доп ойынға қосылады.

Допты төменнен тіке тура беру арқылы ойынға қосу.

Шынтақ буыннан бүгілген бір қолмен белдің деңгейінде допты алға ұстап тұрады,екінші қол сермеу үшін артқа қарай созылады.Допты алға сәл лақтыру арқылы допты ойынға қосады.

1. Допты ойынға қосу кезінде ойыншы торға бетін бағыттап тұрады.

2. Допты ойынға қосарда сызықты баспайды.

3. Сермеу кезінде түзу оң(сол) қолды артқа апарады.

4. Допты 40-50 см жоғары лақтырады.

5. Соққыны қарсы бағыттағы оң(сол) қолдың(қолдың буынын қатайтып ұстап) қимылымен алға-жоғары орындайды.

6. Доптың ұшу күші жоғалмау үшін соққыдан кейін қолын жоғары-алға қарай бағыттайды.

Осыдан кейін допты жоғарыдан ойынға қосу әдісін үйрену үшін білім алушыларды екі топқа бөліп, волейбол алаңының 3 м сызығының сыртына тұрғызып, тор арқылы келесі тапсырмалар беріледі:

допсыз қимылын (имитация) орындайды;

доппен орындайды.

Осы тапсырманың дескрипторлары:

Жаттығулар орындау кезіндегі қауіпсіздік ережелерін біледі және сақтайды;

Волейбол ойынындағы іс-әрекеттерін түсінеді;

Соққыны қарсы бағыттағы оң(сол) қолдың(қолдың буынын қатайтып ұстап) қимылымен алға-жоғары орындайды;

Допты ойынға қосарда сызықты баспайды.

Топтар тордан 3м сызық артындағы сапта орналасады. Екі топ ойыншылары кезекпен алты рет допты тура жоғарыдан ойынға қосады. Цифрлы шаршыға түсіруге және көп ұпай жинауға тырысады. Допты лақтыруда қате орындаған жағдайда қайта орындауға рұқсат берілмейді және ұпайлар есептелмейді. Ең көп ұпай жинаған топ жеңіске жетеді.

Осы тапсырманың дескрипторлары:

Жаттығулар орындау кезіндегі қауіпсіздік ережелерін біледі және сақтайды;

Волейбол ойынындағы іс-әрекеттерін түсінеді;

Ойын кезіндегі төрелік ету ережелерін түсінеді.

Волейбол ойыны- әл дегеннен ойын допты ойынға қосудан басталады. Шабуыл есебіне жататын мұның әдістік орындалуы мынадай: допты ойынға қосу кезегі келген волейболшы шабуыл жасайтын алаңның шетіндегі орында тұрып, бір қолмен допты жоғары көтеріп, екінші алаңға қарай соғады.Орындалу жағынан бұл екпінді, кезделген, қалықтаған болып бөлінеді. Екпінмен соғудың мақсаты- қарсы жақтың допты қабылдауын қиындатып, қателестіріп өз командасына ұпай әперу. Қөзделген соққының мақсаты- допты қарсы жақтың әлсіз ойыншысына немесе нашар қорғалған тұсқа саңылау тауып жіберу, қалықтап ұшу кезінде доп айналып ұшпайды және жолының кез келген бөлігінде өзінің бағытын өзгертіп жібере алады.

III Бөлім. Допты қабылдау жаттығулары:

Шеңбер бойы жүріп, допты жоғары лақтырып, оны астынан қабылдау.

Допты жоғары лақтыру, оны оңға-солға бұрылып, астынан қабылдау.

Оңға – солға секіру.

Шеңбер бойы жүруде допты жоғары лақтырып, биікке беру.

Шеңбер бойы жүруде допты жоғары лақтырып, оңға-солға бұрылып, биікке беру. Допты беруде оңға-солға секіру.

Допты жоғары және төменнен екі қолмен қабылдауды меңгерту.

1. Оқушылар бір-біріне бетпе-бет қарап арақашықтық 6-7 м, допты жоғары лақтырып, қайтадан қабылдап, ары қарай қарсыласына көтеріп беру.
2. Бір оқушы допты жоғары көтеріп, қарама-қарсы құрбысына береді. Құрбысы допты қолын көтеріп қабылдап, қайта береді. Арақашықтық 7-8м. Допты қарсыласының қолына дәл беру керек.
3. Оқушы допты еденге ұрып құрбысына береді, құрбысы допты жоғарыдан қабылдап, ұстап қайта береді.

Допты төменнен қабылдауды меңгерту
4. Ойыншының екі қолмен төменнен допты қабылдау тұрысын үйрету. Қол түзу тізені бүге сол немесе оң аяқты жарты қадам алға.
5. Бір оқушы құрбысының қолына береді, ол допты төменнен екі қолмен қабылдап, қайта береді.Допты дұрыс қабылдауын  қадағалау.
6. Арақашықтық 8-10 м. оқушылар қарама-қарсы тұрып, бірінші номерлі оқушылар допты жоғарыдан қабылдап, екінші номерлі оқушылар допты төменнен қабылдау.

Допты ойынға қосу

Ойыншылар допты ойынға қосудың бірнеше түрін игереді. Бірінші – жоғарыдан шабуылдап ойынға қосу. Допты шабуылдап ойынға қосқанда қарсы жақтың ойынын қиындатады. Әдетте, допты мұндай тәсілмен беруді меңгеру үшін иық-шынтақ буындарының қимылдық қабілеті мен күші жеткілікті болуы керек. Қарсыластарға допты қатты ұшырып беру үшін қолын сермегенде иық-шынтақ буындары бос қалады. Шабуылдың барлық әдістерін игеру – икемділік, күш, секірумен қатар, денені ауа кеңістігінде ұстай білу т.б. қасиеттерінің дағдылануына байланысты. Бұл құбылыс дененің үнемі қозғалыста болу қабілеттілігін арттыратын арнаулы жаттығуларды орындау нәтижесінде іске асырылады.

Екінші – бүйірден жоғарыдан шабуылдап беру. Бұл әдісте әрине қарсыластың ойындарын қиындата түседі. Бұған да допты жоғарыдан шабуылдап ойынға қосқан сияқты дағдылану керек.

Үшінші – допты астынан тура беру. Бұл әдіс допты жоғарыдан шабуылдап ойынға қосу сияқты емес, қарсыласына онша қауіп төндірмейді. Берілген бұл допты қарсыластар оңай қайтарады.

Төртінші – допты астынан жанамалап беру. Бұл допты да қайтарып беру үшін қарсыластарына қиыншылық тудырмайды. Міне, омындай әдістермен доп ойынға қосылады.

Допты беру және қабылдау.

Қарсыластардың берген добын қағып алып, өзара ойнап қарсыластарына шабуыл ұйымдастырады. Енді осы қарсылас жағынан ұшып келген допты қабылдаудың екі түрі бар. Біріншіден – екі қолмен допты астынан қағып алады. Өз әріптестеріне береді, ал өз кезегінде шабуыл ұйымдастырады. Доп қисынсыз ұшып келген жағдайда, онда бір қолмен де қағып алуға болады.

Қорғаныс әдістері

Қорғаныс кезіндегі алаңдағы, яғни доп түсетін орынды біліп тұру – ойыншының ерекше қасиеттері болып табылады. Доп төмен қарай және тез берілсе, ондай жағдайды тез бағдарлау, тез қозғалып допқа ұмтылып құлай түсіп, болмаса айналып барып қабылдау – жеңіс бастамасы болып табылады. Демек, доп үнемі бақылауда болады. Бұл әдістерді үйренуде акробатикалық жаттығулардың пайдасы осындайда керек. Сөйтіп, арнаулы дайындық жаттығулары сабақ барысында волейбол айла – тәсілдерін үйренуде негізгі рөл атқарады. Алаңның қарсы бетінде 6 ойыншы қорғаныс жүйесінде алға қарай бұрыш жасап, қарсыластарының шабуылын қайтаруға дайын тұрады. Қарсы беттегі нөмері 6, 3, 4, 2 алаңдарында орналасқан ойыншылар допты өзара біріне-бірі беріп, тордың үстінен шабуыл жасайды. Яғни, шабуылшы допты бар күшімен қарсыластарына қарай ұрады. Осы кезде қарсыластар тобы тосқауыл қояды. Осы сәтте, 6-нөмірдегі ойыншы 2-нөмірдегі шабуылшының орнын қорғауға барады.

Жалпы дамыту жаттығулары

Гимнастикалық жүру мен жүгіру жаттығулары:

Алдымен спорт залды жеңіл жүгіріспен айналып жүгірту. Аяқтың ұшымен, өкшемен және табанның сырт жақ қырымен жүру және жүгіру, Аяқтың ұшынан басып жүру; аяқтың ұшымен жүгіру; еңкейіп және бұғып жүру, тізені жоғары көтеріп жүру, жүрелеп, жартылай жүрелеп жүру, бір жақа бүйірге, алға және артқа қарай адымдап жүру, артқа қарай теріс қарап жүру, қолмен аяқтың ұшынан ұстап отырып, төмен еңкейіп, аяқты тура ұстап жүру.

Жалпы дамыту жаттығулары:

Жалпы дамыту жаттығуларымен шұғылдану арқылы бұлшық ет күшін артырып,буындарды нығайтуға,сүйек байланыс аппаратының қозмалылығы мен икемділігін жақсартуға болады.

Ер бала үшін:

Дененің түрлі бөліктері мен буындардың бұлшық етін дамытуға арналған жаттығулар:

1-2 – денені еңкейтудің нұсқалары;

3-6 – аяқтың бұлшық еттерін дамытуға арналған жаттығулардың нұсқалары.

Бұлшық етті нығайтуға арналған арнайы жаттығулар:

1-2 – құрсақ пресі бұлшық еттері үшін;

3-6 – арқа мен сан бұлшық еттері үшін

Қолың және иық белдеулігінің бұлшық еттерін нығайтуға арналған арнайы жаттығулар:

1-3 – етпеттен жатып « сығымдалуды» орындаудың нұсқаулары:

3- шалқалап жатып « сығымдалуды» орындаудың нұсқалары:

4- етпеттеп « сығымдалу»

5 - жатқан күйде тартылу.

Аяқтың - А, Б.

Қарынның - В, Г.

Жонарқаның және аяқтың артқы жақтарының бұлшық еттерін нығайтатын жаттығулар - Д, Е.

Қыз бала:

Аяқ қимылдарының эстетикалық негізін қалыптастыруға ықпал ететін арнайы жаттығулар.

Жүру кезіндегі - А

Жартылай тізе бүгу - Б, В

Қол – аяқпен қосынды сермеу қимылдарын жасау кезіндегі - Г,Д

Аяқ қимылдарының эстетикалық негізін қалыптастыруға ықпал ететін арнайы жаттығулар:

А, Б,В – отырған күйде

Г- жатқан қалыпта

Денемен қозғалудың эстетикалық негіздерін жасауға ықпал ететін арнайы дайындық жаттығулары:

Тізерлеу қалпында – А,Б,В

Өкшені тірей отыру жағдайында денемен толқынды қозғалыстар жасау – Г, Д, Е

Икемдік қимылдарының эстетикалық негіздері қалыптасуына ықпал ететін арнайы көмекші жаттығулар.

Аяқ ұшын созу, денені аяққа қарай бүгу - А

Аяқты алға және тараптарға сермеу және олардың түрлері – Б, В, а, б

Жатқан күйі денені бастапқы қалыптан көтеру - В, а

Денені бүгіулі тізеге бас тигенге дейін көтеру- Г, а

Етпетінен жатқан қалыпта білектерге таянып, бас бүгілулі тізеге тигенше денені бүгу – г, б

Тізеде тұру бастапқы қалыбынан өкшеге тіреліп отыру және денені аяққа қарай еңкейтіп,қолдарды алға, алысқа созу – Г, е, г

Волейбол сабағын өткізу алдындағы қауіпсіздік талаптары:

Оқушылар төмендегілерді орындауы тиіс:

Киініп – шешінетін бөлмеде шешініп, спорттық киімдерін кию;

Өзге шұғылданушылар үшін қауіп тудыратын заттарды өзінен шешіп, алып қою ( сағат, сағатбаулары, шығыршық және т.б )

Спорттық киімнің қалтасынан үшкір және басқазаттарды алып қою;

Мұғалімнің пәрмені бойынша сапқа тұру.

Допты командалас серігіне беру жаттығулары.

Допты командалас серігіне беру – техникалық әдіс, оның көмегімен допты ойынға кіргізеді және сонымен қатар қарсыласының өзара қимылын қиындатуға тырысады. Бастапқы кезде допты беру допты ойынға кіргізуге әкелетін. Көптеген авторлардың пікірі бойынша ол біртіндеп  командамен қолданылатын маңызды емес шабуыл жасайтын әдіске айналды және жарыстың  нәтижесіне айрықша әсер етеді. Доп беру ойын қимылының тізбесіндегі бірінші звено болып есептелінеді. Доп беру қанша нәтижелі болса, доп беру құқығын және осымен бастама алған команда үшін ойын барысында оң нәтиже танытады.  Іс-әрекет доп беруден басталады. Бірдей деңгейлі екі команда кездескен кезде олардың жеңіске жетуі  немесе жеңілуі доп беруге байланысты болады. Доп беруді орындау кезінде ойыншы ең бірінші тура оң ұпайларды алуға және допты орынды емес бағытта қолдану әдісі кезінде тактикалық нәтижеге жетуге тырысуы қажет. Ойланып жасалған, нақты доп беру қарсыласының әдістерін қиындатады, оның шабуылдық қимылын бұзады. Кейбір кезде допты дұрыс беру командаға ұпай әкеледі. Бұл доп берудің нақтылығымен, күшімен  және әртүрлілігімен ерекшелінеді.  Доп беру шабуыл жасайтын соққылар сияқты стандартты болмауы керек, өйткені қарсыласы бұл әдіске жылдам бейімделіп алады. Ойыншы қарсыласын қорқытып, доп беру түрлерімен оған психологиялық қысым көрсетуі мүмкін. Осыған байланысты доп беретін ойыншы допты әртүрлі әдістермен беру шеберлігіне ие болуы қажет, әсіресе ең болмаса бар күшімен және нақты беретін екі әдісті білуі тиіс. Бір ойыншыдай жарысқа қатысатын команда жеңіс ұпайларын алу үшін  мүмкіндік туғызатын доптың

траекториясын өзгертумен жоспарланған және алыс қашықтыққа арналған кез келген доп берулерді қолдана алады.

Беру тәсілдері жоғары қарай беру, төмендетіп беру – бұл секіріп беріледі, яғни жоғарғы тура және жоғарғы қырынан доп берулер. Ойыншының жеке ерекшеліктеріне байланысты осы доп берулердің түрлері таңдап алынады. Доп беру ережеде көрсетілген талаптарға сәйкес жүргізіледі, атап айтқанда ойыншы артқы оң сызықтың алаңында тұрады, допты лақтырады және бір қолының соққысымен допты қарсыласына бағыттайды.(б)

Ойыншыға кез келген доп берулерді орындау кезінде төмендегі ережелерді сақтауы керек:

1) тұрақты жағдайда қабылдау;

2)допты бір қалыпты лақтыру;

3) қолмен, аяқпен және денемен жұмыс істеген кезде бәрі бірдей қимылдауы керек;

4) допты мұқият қадағалау  және допты нақты лақтыруға тырысу керек.

Лақтыруға қажетті бағытталған қарсы жағымен орналасқан доптың басқа бөлігі бойынша лақтыру қажет.

Допты кез келген әдіспен беру кезінде соққыны қолдың алақанымен жасайды, осы ретте қолдың буыны білек буынында ширыққан. Допты лақтыру кезінде қол түзу болуы керек. Допты лақтырғаннан кейін қол сол бағытта алға қозғалыс жасайды. Допты жоғары лақтыру көбінесе бір қолмен орындалады.

Бір қолмен допты лақтырған кезде допты лақтыратын қол алдын ала тура қалыпты алуы керек, сонда ғана доп беру неғұрлым нақтырақ болады, бірақ сондай күшті болмайды.

Допты лақтыру жоғары тік жүргізіледі. Доптың жоғары ұшуы және ойыншының денесінен оның ара қашықтығы доп беру әдісіне байланысты болады.

Доп берудің және оны қолданудың алуан түрлілігі. Кейбір авторлар соққыларды орындау әдістері бойынша және беруде допты айналдыру мынадай түрлерге бөлінеді деп ойлайды.(8)

Соққыны орындау әдісі бойынша.

1. Допты жоғарғы жақтан соғу ( жоғарғы түзу).

2. Допты төменнен беру ( төменгі түзу соққы).

3. Теннистік түрде беру.

4. Оң иықпен берілген соққы.

Допты беру кезіндегі дене қимылының сипаты  және оның жағдайы бойынша торларға қатысты келесі доп берулерді көруге болады:

1. Төменгі тура доп беру.

2. Допты төменгі қырынан беру.

3. Жоғарғы тура доп беру.

4. Допты жоғарғы қырынан беру.

А Төменнен беру орындау техникасы бойынша аса жеңіл болып саналатынымен доп ұшуының үлкен траекториясының және азғантай жылдамдығы түрінде қабылдау мақсатында қиын емес. Осы доп берулердің қиындатылған нұсқалары кей кезде метеорологиялық жағдайларды ұтымды пайдалану үшін қолданылады.

Допты жоғары тура беру. Аяғы аздап бүгілген ойыншы торға алдымен қарап тұрады. Бірақ бір аяғы аздап алға қарай қойылған.Доп кеуде деңгейінде тұрған қолда орналасқан. Бүгілген шынтақпен соққы беретін қол жоғары көтеріледі, шынтақ басқа жаққа қарайды.

Доп айрықша жоғары ұшу позициясына жетеді, ойыншының соққы беретін қолы алға қараған дене қозғалысымен допты аса жоғары нүктеге лақтырады Соққыдан кейінгі жағдай: ойыншының дене бітімі алға еңкейген, қолы алға қарай еркін қозғалады.

Доп берудің осы әдісі көптеген авторлардың айтуы бойынша оны ерекше нақтылықпен орындау мүмкіндігін береді. Ол доптың жылдам ұшуын пайдалану үшін ауқымды мүмкіндік туғызады. (9)

Секіріп берілген доп. Бұл беру екпінмен секіруден кейін орындалады. Жүгіру торға перпендикуляр, тура орындалады. Ол негізі ең кем дегенде екі қадамнан тұрады. Бірінші қадам ойыншыны допқа жақындатады, екінші қадам соққы үшін, ол жылдам, шексіз және өте ауқымды. Бұл қадам ойыншыны секіруге әкеледі. Бірінші қадамды орындау кезінде спортшы созылған екі қолын қатты жұлқу арқылы артқа қарай апарады; екінші қадам кезінде қолдарын ілгері жібереді. Секіру кезінде допты лақтыратын қол ілгері жоғары қарай қимылын жалғастырады; Әбден тік ілгері созылған соққы бермейтін қол дененің ауадағы тепе теңдігін қамтамасыз етеді. Кейін допты лақтыру іске асырылады. Допты осылай лақтыру көбінесе шеберлер командасында қолданылады.(2)

Допты жоғары қырынан беру. Ойыншы торға қырынан тұр. Аяқтары иық деңгейінде және сәл бүгілген. Аятарының табандары алаңның оң сызығына паралелді орналасқан. Доп ұстаған қол шынтаққа еңкейіңкі және оны бел деңгейінде немесе төменірек ұстап тұр. Дене аздап ілгері қарай орналасқан. Допты метрден жоғары лақтырумен дене допты лақтыратын қолға қарай еңкейеді, осыған байланысты аяқтары бүгіледі. Қол тура қалыппен төменгі жаққа еркін түседі. Кері жүйелі қозғалыспен, яғни аяқтың, дененің бүгілуімен және қолдың тура соққысымен  допты лақтыру тік қалыпта жүзеге асырылады. Соңғы соққымен доп беруші доп ұшып бара жатқан жаққа қарайды.

Допты лақтыру биіктігі ақырындауы мүмкін, бұл дененің ілгері қарай еңкейуінің алдын ала орындалуын талап етеді. Допты лақтыру екі қолдың қимылымен жүзеге асырылады, яғни барлық қимылдар айрықша жылдам орындалуы қажет.

Допты жоғары қалыпта беру қиын болып саналады және жақсы физикалық дайындықты және ұзақ жетілдіруді талап етеді. (4)

(7) Допты айналдыру арқылы допты беру айрықша қызығушылық тудырады. Лақтырған кезде доптың айналуы доғаны, кері айналуды сипаттайды. Доптың ұшуының осы траекториясы қарсыласының допты қабылдануына қиындық тудырады. 

Доптың айналуы тік, горизанталды және көлбеу остері бойынша орындалады. Көлденең ос бойынша айналу доптың ұшу траекториясын қысқартады, яғни оның тор арқылы ауысуынан кейін допты төмен қысқан болады.

Тік осі бойынша айналдыру допты айналу бағытына байланысты допты ұшу кезінде оң немесе сол жаққа ауытқытады.

Көлбеу осі бойынша айналдыру көлденең және тік остері жөнінде айналдыру мүмкіндіктерін біріктіреді. Доптың ауада ұшу кезінде айналуын болдыру үшін қолдың буынын допты лақтыру кезінде біршама өзгерту керек.

Жоспарланған доп беруді зерттей келе еңбегі сіңген спорт шебері  В.Качаров (1983г.) осы беру кезінде допты айналдырудың қажеті жоқ деген қорытындыға келді. Допқа қолы тиген беруші максималды кинетикалық энергияларды қамтумен үзікті лақтыру-дүмпуін жүргізе келе сол энергияны допқа бергісі келеді. Доп тура түскеннен кейін өзіне қажетті максималды күш алады және қарсыласының алаңына айналмай келіп түседі.  Аэродинамика заңы бойынша айналмай ұшатын дөңгелек дене (соның ішінде доп)  ауыр жылдамдық кезінде өзінің тұрақтылығын жояды және оқыс қимылдар шығара бастайды. Осындай допты қабылдау қиынға соғады. Атап айтқанда доп берудің жоспарланған нәтижесі осыған байлансты жасалған.

Доп берудің техникасын талдай келе С.Л.Фетисова қозғалатын міндеттерді шешудің үйлестіру қиындығы доптың ұшу бұрышы және белгіленген жылдамдығын берумен қорытындыланатынын айтты. Ойыншыға доп беруді табысты орындауы үшін қажетті:

1)Қолдың лақтыру алдындағы қозғалысының белгілі  кеңістік-уақыттық және динамикалық сипаттамаларымен;

2) Қолдың лақтыру алдындағы қозғалысының белгілі  кеңістік-уақыттық  сипаттамасымен;

3)Осы қозғалыстардың кеңістіктегі және уақыт кезеңіндегі келісімімен;

4)Қолдың допты лақтыратын байланысымен белгіленген динамикалық сипаттамалар.

Жоғары класты ойыншылар үшін тән «доп сезімі» және «қол сезімі» қамтуға ықпал жасайтын көрермендік және кинематикалық дифференциялды жетілдіруге қатысты жетекші қозғалыс сапаларын дамыту ұсынылады. (18)

Қорытынды
Қазақстандағы волейбол

Воллейбол ойыны қазақ жеріне 1929 жылдан бері белгілі. Бірақ сол кездегі ойын қазіргі бізге үйреншікті воллейболдан қатты ерекшеленетін, ойыншылар әйтеуір допты бір-біріне беріп, қарсыластың алаң бөлігіне жеткізсе болды, ойын мәресіне жететін. 1929 жылы қыркүйек айында республикалық дене тәрбиесінің ұйғарымы бойынша спорт ойындарынан жарыс өткізілген. Воллейбол да назардан тыс қалмады.Сол уақытта Бішкек пен Алматы қалаларының арасында жолдастық кездесулер ұйымдастырылып, еліміздегі воллейболдың дамуы жаңа қадам басты. Мұндай кездесулер мемлекеттің қолдауымен қатарынан бірнеше рет ұйымдастырылған. Қалааралық кездесулердің бірінде Шымкент пен Алматының командалары жарыс алаңына шығып, өнерлерін көрсетті. Нәтижесінде 15:17 және 15:6 есебімен біздің ОҚО воллейболшылары жеңіске жеткен. 1933 жылдың 30 қыркүйек пен 6 қазан аралығында елімізде 2 республикалық спартакиада ұйымдастырылып, бұл жарыстың бағдарламасына да воллейбол ойыны кірді. Бұл дүбірлі додада «СКИФ» чемпиондық тұғырдан көрінсе, алматылық «Авангард» екінші орынды қанағат тұтты. Қола медаль «Медик» командасының қоржынына салынды. 1954 жылдан бастап республикада ведомствоаралық жарыстар  өткізіліп, бұл додаларда «Б» ерікті спорт қоғамының командасы үздік өнер көрсетіп, қарсыластарын тізе бүктірген. Кейін келе бұл команда «А» класстағы топқа өткен. Осы команда 1963 жылы елімізде өткен 3 спартакиадаға қатысып, Әзірбайжан, Эстония, Беларуссия құрамаларын тізе бүктірсе, Украина тобынан жеңіліс тапты. Ақтық сында құрамамыз Ленинград құрамасын 3-1 есебімен жеңсе, грузин командасы мен мәскеулік воллейболшылардан жеңіліс тапты. Осы жолы командамыздың бағы жанбай, тек 5 орынды қанағат тұтты. 1969 жылы Алматының «Б» командасы еліміздің кәсіподақтарының біріншілігінде жеңімпаз атанды. Екі жылдан кейін біздің команда Еуропа кубогінде керемет ойын көрсетіп, чемпион атанды.Осы табыстардан кейін алматылық воллейболшылар Кравченко мен Антропов КСРО-ның құрама командасына қабылданып, Мехикодағы олимпиада ойындарынан алтын медальмен елге оралған. Біздің әйелдер құрамасында өнер көрсеткен Смолеева алтыннан алқа таққан.
Тәуелсіздік алған соң, воллейбол клубтары құрылып, ҚР чемпионаттары мен түрлі жарыстар ұйымдастырыла бастады. Бұған қоса, елімізде жыл сайын Президент жүлдесі үшін турнирлер өткізіліп келеді. Осы жарыстар воллейболшыларымыздың шеберліктерін шыңдауға үлес қосуда.

Қазақстанда алғашқы жарыс 1926 жылы Қызылордада ұйымдастырылды. Қазақстан волейболы 20 ғасырдың 60-жылдары жақсы дамыды. Ол спорт шебері, КСРО-ның еңбек сіңірген жаттықтырушысы Октябрь Жарылғаповтың есіміне тікелей байланысты. Оның құрған «Буревестник» ерлер командасы 1969 жылы КСРО-ның, 1970 – 71 жылы Еуропа чемпиондарының кубогін жеңіп алды. Қазақстанда тәрбиеленген Валерий Кравченко, Олег Антропов, Надежда Смолеева 1968 жылы Мексикада өткен 19-Олимпиялық ойындардың, 1969 жылы Жәнібек Саурамбаев Еуропаның чемпионы атанды. Мұндай табысқа 1988 жылы Сеулдегі 26-Олимпиялық ойындарда Ольга Кривошеева, Елена Чебукина, Татьяна Меньшовалар жетті. Алматының АДК әйелдер волейбол командасы 1984 жылы КСРО-ның чемпионы атанды. Волейболшылардың халықаралық одағы 1924 жылы құрылған; 1992 жылдан осы одаққа Қазақстан Республикасының Волейбол федерациясы мүше.

Сабина Абайқызы Алтынбекова (Ақтөбе, Қазақстан, 1996 жылдың 5 қарашасында туған) — қазақстандық волейболшы, Қазақстан Республикасы волейболдан әйелдер құрамасының мүшесі.

  Ақтөбеде дүниеге келген. Бес жастан бастап бимен айналысқан, ал 14 жастан бастап волейболмен айналысады. "Казхром" клубының атынан капитан ретінде өнер көрсеткен. 16 жастан бастап, "Алматиночка" (Алматы қ.) клубында ойнайды. 2014 жылы университетке түсті.

Сабина 17 жасында Қазақстанның волейболдан әйелдер құрамасының мүшесі атанды.

Тайбэйде өткен қыздар арасында волейболдан 17-ші Азия чемпионатында ең сұлу волейболшы атанды. Бойы - 182 см, салмағы 59 кг, аяқтарының ұзындығы 124 см. Тайван, Жапония және басқа да көптеген азиялық телеарналар Сабина туралы репортаждар түсірді, ал интернетте көптеген роликтер пайда болды. Азиялық жанкүйерлер Сабинаның келбеті жапондық аниме кейіпкерлеріне ұқсайды деп тапты. Интернетте Сабина Алтынбекованың көптеген әуесқой, оның ішінде «моэ» стилінде суреттері пайда болды.

Қосымшалар

Команда арасында сайыс. Төрешілік ету

Кез келген спорт ойынының барысын, оның тәрбиелік мәні мен эстетикалық жағын анықтайтын маңызды факторлардың бірі - төрешілік. Төрешіліктің тиімділігі мәселесінің маңыздылығы жоғары білікті төрешілер спортшылардың шеберліктерін шыңдау үшін қажетті жағдайларды жасауында. Ойыншыларды жақсарту қалыпты спорттық бәсекелестік жағдайында, егер төрешілердің сапасы ойынның заңдарына қайшы келмесе ғана мүмкін болады. Төреші - бұл жағымды тартымдылығы және волеболға деген құштарлығы бар графоманиак. Ол үкім шығарады. Бірақ бұл тартымдылық әрқашан дарындылықты көрсете бермейді.

Төрешінің қиын жұмысы үнемі ішкі жұмысты, адам ретінде жұмыс істеуді талап етеді. Бұл жұмыс өзін-өзі тәрбиелеу. Өзінің спорттық кәсібімен өз уақытына лайықты болғысы келетін адамды онсыз жасай алмайды. Заттардың қаншалықты қажет және талассыз екендігі туралы жалпы білім туралы айтпау керек. Үздік төрешілер алдағы матчқа дайындалуға ғана емес, диетаны сақтауға, физикалық және психикалық сауықтыруға, олардың жалпы денсаулығына қамқорлық жасауға тырысады. Оларға мамандықтары ұнайды.

Олар бұл күрделі спорттық кәсіпте бір талант жеткіліксіз екенін түсінеді.

Олар өздерінің төрешілер емес екендерін түсінеді, бірақ оларға айналады. Төрешілік - бұл айтылатын және жазылатын спорт шеберлігі. Әр уақытта оны жақсарту қажеттілігі үнемі өсіп отырады. Ол үшін ұтымды жұмыс пен білім, футболдағы және төрешілік техникадағы процестерді терең түсіну қажет. Кез келген адам, кез-келген мамандықтың өкілі оның жұмысы пайдалы болғанда және оған ұнайтын адамдарға риза болады. Ол алғыс білдіруге, лайықты айырмашылықтарға, оның қызметіне жоғары баға берудің көріністеріне бей-жай қарамайды. Бірақ, егер адам төреші болса, ол қандай жетістіктерге жеткенін ешқашан ұмыта алмайды. Ол жадтан өшірілмейтін, өмірде жадында қалатын жарыстарда жіберілген сәтсіздіктерді де, қателіктерді де еске алады. Төрешінің спорттық кәсібі - бұл үлкен тәуекелмен және физикалық және психологиялық сынақтармен байланысты кәсіп. Мұны үнемі өзгеріп отыратын және күрделене түсетін білікті төрешілер мен көмекшілер қажет ететін қазіргі заманғы волебол қажет. Бұл тек төрешілер мен көмекшілердің шеберлігі туралы ғана емес, сонымен бірге олардың қиын жағдайда волебол ойынын өткізуге психологиялық дайындығы. Дарындылық пен дарынның тұқым қуалайтын факторларын асыра бағаламаңыз. Табиғатпен дараланған адам, әрине, керемет жетістікке жетеді. Бірақ бағалауға таланты соншалықты айқын көрінбейтін адамдар кіреді, бірақ олар жақсы нәтижеге жету үшін көп жұмыс істейді. Алайда, төрешілердің көпшілігі, жасына және біліктілігіне қарамастан, өздерінің мүмкіндіктерін қайта бағалауға бейім. Өз мүмкіндіктерін дәл бағалау қабілеті төрешіден өзінің сот қызметін субъективті болжауды талап етеді.

Төреші немесе ассистент неғұрлым көп білім мен тәжірибе жинаса, соғұрлым ол олардың қаншалықты аз екенін сезінеді. Қанша жұмыс істеу керек және оны білу керек. Алайда, кейбіреулерге жинақталған жұмыс тәжірибесі келесі жарыс үшін жеткілікті және қарапайым мәселе болып көрінеді. Бұл кейде адамда өмір бойы сақталады. Жақсы төреші де, білікті көмекші де шықпайды, өйткені мотивация өзінің қабілеттерін еңбекқорлықпен ашуға деген шешімде көрінеді. Мақсатқа жету, еңбекқорлықты көрсету, барлық қиындықтарды жеңу және наным-сенімдердің табандылығын сақтау төрешінің басты кейіпкері болып қалуға тиіс. Кейде көпжылдық тәжірибеге сілтеме төрешінің өз қызметінің нәтижелерін (деңгейін) сыни тұрғыдан бағалауға, басқа төрешілердің тәжірибесін зерделеуге, қажетті сапаларды жақсартуға, волеболдағы және төрешілік техникасындағы өзгерістерді көргісі келмеуіне әкеледі. Мұндай инерцияны жеңусіз, шеберлікті өсіру мүмкін емес. Сенімділік ешқашан өзіне деген сеніммен, менмендікпен шатастырылмауы керек. Егер ақталған сенім білім мен тәжірибеге негізделген болса, онда менмендік бекершілікке және көбінесе надандыққа негізделген. Дат сияқты, өз позициясының эксклюзивті болуы моральдық тұрғыдан тәжірибесіз адамға зиян келтіреді, ережелерге, шешімдерге, заңға құрмет сезімін төмендетеді. Қоғамда этикалық емес мінез-құлықпен өз таланттарын жерге көміп тастайтын бейқам төрешілер де бар.  Егер адам өзіне волебол төрешісі болуды міндет етіп қойса, ол еркек те, әйел де бола алады, егер оның жоспарын іске асырудың белгілі бір шарттары орындалмаса, тек осы шешімнің қабылдануы сәттілікке кепілдік бермейді. Бұл жағдайда жас ерекшеліктерін ескеру және олардың жеке мүмкіндіктерін бағалау қажет. Алдымен мақсатты пысықтау керек, содан кейін осы мақсатқа жету үшін әрекет жасау керек.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Негізгі:

1. А. Г. Ариянц — Волейбол ФИС 1986

2. Ю. Н. Жещев — Волейбол ФИС 1986

3. С. Қасымбекова — Әдістемелік құрал, Волейбол, Алматы, “Атамұра”

4. М. Т. Тұрыскелди – Қимыл- қозғалыс ойындары

5. С. Қасымбекова, Д. Мырзамед. Дене тәрбиесі.

6. С. Тайжанов, С Қасымбекова,. Дене тәрбиесі Алматы Атамұра

7. Бағдарламалар дене тәрбиесі. Алматы 2004 ж

8. Л.В. Былова, И.М. Коротков.Қозғалыс ойындары, М. ФИС.1982

9. Железняк Ю.Д. 120 уроков по волейболу. М., 1965

10. Амалин М.Е. Тактика волейбола. М., 1962

11. Ивойлов А.В. Тактическая подготовка волейболистов. М., 1960

12. Ивойлов А.В., Ахрема А., Герман К.Б. Волейбол /тактика, техника, 13. тренировка/. Минск, 1992

14. Клещев Ю.И. Тактическая подготовка волейболистов. М., 1963

Чехов О.С. Основы волейбола. М., ФиС, 1989

15. Андрушишин И.Ф., К.В. Ильющенко Учебное пособие для физкультурных вузов Алматы, 1999.

16. Матвеев Л.П. Теирия и методика физического воспитания. — М:ФиС 1991

Қосымша:

17. Алиханов С.И. Исследования нападающих ударов в волейболе методом акселерации. Теория и практика физической культуры. М., №5, 1960

18. Голомозов В.А. Обоснование техники и тактики игры. Минск, 1962 3. Фурманов Д. Волейбол. М., ФиС., 1963