Батыс Қазақстан инновациялық-технологиялық университеті

«Қоғамдық пәндер және дене мәдениеті» кафедрасы

ӨЗІНДІК ЖҰМЫС

Тақырыбы:Волейбол ойынының тарихы және адам ағзасына әсері

Орындаған: «Дене шынықтыру және спорт» білім беру бағдарламасының 3 курс студенті Жумабекова А.Х

Жетекші: PhD қауымдастырылған профессор Мендигалиева А.С

Орал,2023

Жоспар:

1.Кіріспе

2.Волейболдың даму тарихы

3.Волейболдың елімізде пайда болуы

4.Волейболдың Қазақстандағы дамуы

5.Батыс Қазақстандағы волейболдың дамуы

6..Волейболға қалай келдім?

7..Волейбол ойынының адам ағзасына әсері

8.. Қорытынды

1. Кіріспе

Волейбол ойынының қозғалысы адам баласына аса пайдалы табиғи қозғалыс пен дене мүшелерінің қимылынан жүгіру, жүру, секіру, лақтыру т.б. жаттығулардан тұрады. Бұл ойынды он жасар баладан бастап қай жаста болмасын ойнай береді. Сондықтан да, волейбол дене тәрбиесі пәні жаттығуларының бірі ретінде ең тиімді де ағзаға пайдалысы болып табылады. Ойын барысында нақты қозғалыс нәтижесінде ең бастысы адамның кординациясы қалыптасады. Қандай жаттығу болмасын, қозғалыс барысында нақтылы орындалады. Айталық, щабуылдау кезінде допты қарсыласының алаңға дәл түсіру, болмаса допты әріптесіне дәл бере білу, допты қарсыласының алаңына алдап тастау т.б. Демек адамның барлық қабілет-қасиетін қалыптастыратын ойынның бір түрі. [1.2]

2.Волейболдың даму тарихы

Волейбол (volley — «қалқып ұру», ball — «доп»)- ойын спорты. 1995 жылы әлемдік спорт шеберлері волейболдың 100 жылдық мерейтойын тойлады. Бұл ойынның ресми күні 1895 жыл деп есептелінеді. АҚШ-тың Массачусетс штатындағы белгілі Гелиокс колледжінде дене шынықтыру пәнінен сабақ берген американдық азамат Уильям Дж. 1897 жылы волейболдың 10 шартын ұсынған. Оның басты қағидалары төмендегідей:

Алаңның ауқымы белгіленуі тиіс.

Алаң аумағы: 25х50 фут (7,6х15,1 м).

Себеттің көлемі 2х27 фут (0,61х8,2 м).

Биіктігі: 6,5 фут (198 см).

Доп резіңке теріден жасалуы керек. Оның салмағы — 340 г

1-сурет. Ойын барысындағы «Тосқауыл» әдісі

Уильям Дж. Морган бұл ойынды «МИНТОНЕТ» деп атаған екен. Негізінен волейболдың тарихы он тоғызыншы ғасырдан бастау алады. Кейбір ақпараттарға сүйенсек, Еуропа, Орталық және Оңтүстік Америка халықтары осы тектес ойынды мыңдаған жыл бұрын ермекке айналдырған көрінеді. Ежелгі Рим жылнамаларында да б.э. д III ғасырда волейбол сынды фаустбол ойын түрі ұйымдастырылып тұрған. Олар әр командада 3-6 ойыншыдан бөлініп, допты аласа қабырғадан лақтыруға тырысқан. Фаустбол ойыны әсіресе, Еуропа халықтарына кеңінен танылған. Ойын 15 минуттан 2 таймға

созылған. Десе де, волейболдың ресми күні 1895 жыл деп белгіленді. Оны алғаш ойлап тапқан- У. Дж. Морган.Арада бір жыл өткен соң, яғни 1896 жылы «минтонет» ойыны Спрингфилде ( АҚШ, Массачусетс штаты) Христиан Жастар Одағының конференциясында назарға ұсынылды. Аталмыш одақ волейболдың бастамашылары бола білді.Кейіннен тас қамалдан емес, арнайы тордан допты лақтыру мүмкіндігі пайда болған кезде профессор Альфред Хальстед «минтонетті» «волейбол» атауымен алмастыру қажет деп мәлімдеме жасады. 1897 жылы Христиан жастары қауымдастығы волейболдың ресми шарттарын айқындап, арнайы анықтама ретінде шағын кітапша басып шығарды.1900 жылы волейбол танымалдығы жағынан АҚШ-тың шеңберінен шығып, әлемнің өзге елдеріне таныла бастады. Ойынға алғашында Канада, кейін Үндістан және Азия елдерін қызығушылық танытқан. 1905 жылы Куба, 1906 жылы Қытай, 1908 жылы Жапонияда волейбол құрамалары құрылды. 1913 жылы 16 ерлер командасымен Азия ойындары өтті. Оған Қытай мен Филиппин қатысты.1913 жылы Манилда Қиыр Шығыс елдерінің ойын бағдарламаларына волейбол енгізілді. І-дүниежүзілік соғысқа дейін американдық әскерилер волейболды уақытты тиімді өткізудің бір әдісі ретінде ойнаған.1921 жылы Қиыр Шығыста өткен чемпионат Азия мен Жапонияда ерлер командалары арасында өткен алғашқы жоғары дәрежеде көрсетілді.Ал, 1922 жылы Канада мен АҚШ-та Христиан Жастар Қауымдастығы жетекшілерінің қолдауымен волейболдан алғашқы ойын өткізілді.Осы жылы Чехословакияда ерлер құрамасы арасында ұлттық чемпионат ұйымдастырылды. 1929 жылы Орталық Америкадағы олимпиадалық ұлттық комитет ерлер волейбол құрамасын Кубада өтетін олимпиадалық аймақтық ойындар тізіміне қосты. Осы жылы АҚШ пен Польшада алғашқы ұлттық чемпионат өтті.Сонымен қатар біріншілік ойындары Еуропада, нақтырақ айтсақ, Англия, АҚШ, Франция мен Польша командалары өзара бәсекелесті.Бірте-бірте волейбол халықаралық дәрежеге жетті. 1922 жылы АҚШ-та волейболды олимпиада ойындарына қосу туралы ұсыныс жасалды.1932 жылы әйелдерден құралған волейбол командасы Сальвадорда өткен аймақтық олимпиада жарысында өнер көрсетті. [4.7]

3. Волейболдың елімізде пайда болуы.

Қазақстанда алғашқы жарыс 1926 жылы Қызылордада ұйымдастырылды. Қазақстан волейболы 20 ғасырдың 60-жылдары жақсы дамыды. Ол спорт шебері, КСРО-ның еңбек сіңірген жаттықтырушысы Октябрь Жарылғаповтың есіміне тікелей байланысты. Оның құрған «Буревестник» ерлер командасы 1969 жылы КСРО-ның, 1970 – 71 жылы Еуропа чемпиондарының кубогін жеңіп алды. Қазақстанда тәрбиеленген Валерий Кравченко, Олег Антропов, Надежда Смолеева 1968 жылы Мексикада өткен 19-Олимпиялық ойындардың, 1969 жылы Жәнібек Саурамбаев Еуропаның чемпионы атанды. Мұндай табысқа 1988 жылы Сеулдегі 26-Олимпиялық ойындарда Ольга Кривошеева, Елена Чебукина, Татьяна Меньшовалар жетті. Алматының АДК әйелдер волейбол командасы 1984 жылы КСРО-ның чемпионы атанды. Волейболшылардың халықаралық одағы 1924 жылы құрылған; 1992 жылдан осы одаққа Қазақстан Республикасының Волейбол федерациясы мүше. [3.5]

4.Волейболдың Қазақстандағы дамуы

Қазақстанда алғашқы жарыс 1926 жылы Қызылордада ұйымдастырылды. Қазақстан волейболы 20 ғасырдың 60-жылдары жақсы дамыған. Ол спорт шебері, КСРО-ның еңбек сіңірген жаттықтырушысы Октябрь Жарылғаповтың есіміне тікелей байланысты. Оның құрған «Буревестник» ерлер командасы 1969 жылы КСРО-ның, 1970 – 71 жылы Еуропа чемпиондарының кубогін жеңіп алды. Қазақстанда тәрбиеленген Валерий Кравченко, Олег Антропов, Надежда Смолеева 1968 жылы Мексикада өткен 19-Олимпиялық ойындардың, 1969 жылы Жәнібек Саурамбаев Еуропаның чемпионы атанды. Мұндай табысқа 1988 жылы Сеулдегі 26-Олимпиялық ойындарда Ольга Кривошеева, Елена Чебукина, Татьяна Меньшовалар жетті. Алматының АДК әйелдер волейбол командасы 1984 жылы КСРО-ның чемпионы атанды. Волейболшылардың халықаралық одағы 1924 жылы құрылған; 1992 жылдан осы одаққа Қазақстан Республикасының Волейбол федерациясы мүше.

2-сурет. Спорт саңлағы,әйгілі волейболшы Жәнібек Сауранбаев.

XX ғасырдың 60-70-жылдарында Алаш жұртының айбынын асырған спорт саңлағының бірі әрі бірегейі, әйгілі волейболшы Жәнібек Сауран­баев екенін білгеніміз жөн. Қа­зақ волейболының негізін қа­лаушы, атақты спортшы, айтулы бапкер Октябрь Жарылғаповтың төл шәкірті Жәнібек Нығметұлы 1963 жылы доп ойындарына ден қойған қазақ жастарынан бірін­ші болып КСРО жастар құрама­сына қабылданды. 1964 жылы Сауранбаев Кеңес Одағының ұлт­тық құрамасының белді ойын­шы­ларының қатарынан орын тепті. Ойлап қараңыз, ата-бабасы волейбол добын ұстап көрмеген қазақтың қараторы жігіті сол тұс­тағы әлемдегі ең алып держа­ваның бас құрамасының дәнекері (связующий) болды. Дәнекер – шабуылшы немесе қорғаушы емес. Дәнекер – команданың тіні, өзегі, алаңдағы өзге бес ойын­шы­ның арасын жалғап, үйлестіруші ақыл­маны. КСРО құрамасы Жәні­бек жарқырай көзге түскен тұста Жер шарындағы ең күшті құра­маның бірі, нақтылай айтсақ, Олим­пиаданың екі мәрте жеңім­пазы болатын. Сауранбаев сол сұрапыл құраманың алаңдағы ең басты дирижері еді.[6.3]

5.Батыс Қазақстандағы волейболдың дамуы

"Грация-КZ" - "А" жоғары лигасында өнер көрсететін Орал қаласының әйелдер волейбол клубы. Клуб Батыс Қазақстан облысының әкімі К.К. Жақыповтың бастамасымен, 2000 жылы Джон Морроу (КПО б.в.) және Клаудио Секки (IGS Sicim) қолдауымен құрылды. Балалар мен жасөспірімдер волейболын қолдау бойынша волейбол клубын құру идеясы Батыс Қазақстан облысы волейбол федерациясының тұңғыш президенті В.А. Кондратенкоға және облыстық дене шынықтыру және спорт басқармасының бастығы Ш. А. Өтемісовке тиесілі. [8]

6..Волейболға қалай келдім?

Волейбол ойынымен 5 сыныптан бері айналысып келемін. Бұл спорт түрін таңдауыма ағам себепкер болды.Себебі,ағам жастайынан спорттың барлық түрімен айналысып,республикалық жүлделерге ие болған спорт шебері.Менің де сондай жетістіктерге жеткенімді қалап спортқа баулыды.

2015 жылы Петропавл қаласында өткен Республикалық турнирде Маңғыстау облысының намысын қорғап құрамамен бірге жүлделі ІІ орынға ие болдық.

2016 жылы Теміртау қаласында өткен Республикалық жарыста еліміздің түкпір түкпірінен жиналған 16 команданың ішінде суырылып алға шығып үздік 5тіктің қатарынан орын алдық.

2017 жылы Мұнайлы аудандық №4 орта мектебінің директоры,ұлағатты ұстаз Таңатар Көпжасаровты еске алуына байланысты ұйымдастырылған аудандық жарыста жүлделі І орын.

2017 жылы аудан аралық «Шұбар доп» лигасының 2 кезеңінде «Үздік шабуылшы»

2018 жылы Маңғыстау облысында өткен 2006-2007 жылғы жасөспірімдер арасындағы облыстық турнирде командаға жетекшілік еткенім үшін «Үздік көшбасшы» марапаты.

2019 жылы мектеп аралық 2003-2004 жылғы қыздар арасындағы командалардан «Үздік шабуылшы» марапаты.

7.Волейбол ойынының адам ағзасына әсері

Енді осы ойынның адам организміне әсері туралы қысқаша тоқталайық. Ойын тактикасының қарапайымдылығы және доп үшін тікелей тартыстың

жоқтығы волейболмен көпшіліктің жаппай айналысуына жол ашады. Ал волейболшылардың организміне түсетін салмақ мөлшері орташа деңгейде. Денеге аса күшті әсер ететін қимыл-жүгіру мұнда аз қолданылады.

Дегенмен волейбол ойнау реакция жылдамдығын, ептілікті, төзімділікті калыптастыруға көмектеседі, тыныс жүрек-тамыр, бұлшық ет жүйелерін нығайтады, ой шаршауынан арылтады, жалпы алғанда организмге игі әсер етеді.Волейболдың адам денсаулығына пайдасы зор:денсаулықты жақсартады,өкпенің дұрыс тыныс алуына көмектеседі,бұлшық еттерді қатайтады,қимыл әрекетте тез ойлауға көмектеседі,ми қызметін реттеуге көмектеседі,мінез-құлықты реттеуге көмектеседі,топ мүшелерімен жақсы қарым қатынас орнатуға, психологиялық ахуал туғызуға көмектеседі. Волейбол адамды ұжымдық қимылға, жеке бас мүддесін команда мүддесіне бағындыра білуге, тәртіпті болуға, өзгелерге дер кезінде көмекке келуге үйретеді.Дәрігерлер мен дене шынықтыру, спорт мамандарының бір ауызды пікірінше, волейболдың емдеу-сауықтыру мүмкіндіктері орасан зор. Сондықтан осынау тамаша ойын әрбір мекеме, жоғары оқу орны, мектеп, демалыс орындарында берік орын алса, нұр үстіне нұр болар еді. Волейбол ойынының ереже-талабы мынадай айла тәсілдерден тұрады:ойыншылардың орын ауыстыруы, допты бір-біріне беруі, допты ойынға қосу, шабуыл соққысы және оған тосқауыл қоюы.Волейбол алаңының аумағы шағын болғанына қарамастан ойын кезінде ойыншы тек өз орнын ғана сақтап тұрмайды. Ойын кезінде қажетті жағдайға байланысты орын ауыстыра беруінің үлкен мәні бар. Орын ауыстыру дегеніміз — техникалық тәсілдер мен тактикалық іс-қимылдарды шебер орындап шығу мақсатында командадағы ойыншылардың бір-бірімен орын ауыстыруы. Волейболшының ең қолайлы бастапқы қалпы-екі қолын шынтақтан сәл ғана бүгіп, дененің салмағын екі аяққа тең түсіріп, кеудені аздап ілгері бейімдер тұру. Волейбол – спорттың кең тараған ойындардың бір түрі. Тіпті, су бойында, жағажайда да жарыстар өткізіледі.Волейбол ойынының қозғалысы адам баласына аса пайдалы табиғи қозғалыс пен дене мүшелерінің қимылынан жүгіру, жүру, секіру, лақтыру, т. б. жаттығулардан тұрады. Бұл ойынды он жасар баладан бастап қай жаста болмасын, бәрі ойнай береді. Сондықтан да, волейбол дене тәрбиесі пәні жаттығуларының бірі ретінде ең тиімді де ағзаға пайдалысы болып табылады. Волейбол ойыны адамның көңілін шаттандырып,іскерлікті арттырады. [2.5.7]

8.Қорытынды

Әр түрлі қимылдарды түрлі қарқында,бағытта,түрлі жылдамдықпен орындай отырып,адам ағза жүйесінде және ішкі қүрылыстарына жақсы әсер алады.Адам ойын үрдісі кезінде жоғары эмоциялды жүктеме және үлкен қуанышқа бөлініп,қанағат алады. Дене тәрбиесі жүйесінде волейбол ойынының маңызы зор. Балалар және үлкендер қажетті дағдыларды имене отырып,өз бетінше үнемі дене шынықтыруды жетілдіруге,ден саулықты сақтауға,көңіл күйін котеруге және ұзақ өмір сүруге мүмкіндік бар.

Адамнын денсаулығы бала күнінен қалыптасады .Денсаулықты қаншалықты сактап , шынықтырса , ол соншалықты мықты болады .Денi cay ұрпақ тәрбиелеп өсіру әрбiр ата - ананын мiндетi.Сондықтан , кез келген ата -

ана сәбидiн денсаулығына - дұрыс - өсіп дамуына , психикалық саулығына- ақыл - ойынын дұрыс жетiлуiне назар аударып , қадағалап отыру керек .

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1. Волейбол. Дене шынықтыру институттарына арналған оқулық. Подред. Ю. Н. Клещева, А. Г. Айропетянц. Мәскеу,

2. Аристов Ю. Г., i. а. жылдық жоғары дәрежелі волейболшыларды дайындау. Алматы, Мәскеу, 1980.

3. Биданов және тағы басқа, Елшиев және волейбол – дене тәрбиесі факультетінің басқа да бағдарламалары бар. Шымкент – 2000.

4. Волейбол добын ойынға қосу әдістемелік нұсқаулығы. Д.К.Камысбаева,Н.О.Байзаков,С.Ж.Кегенбаев. Алматы «Қазақ университеті» 2019

5. Спорт физиологиясы. А.Қыдырмолдина. Астана-2013

6. «Егемен Қазақстан» газеті. «Қазақ газеттері» ЖШС

7. Дене шынықтыру бағдарламалары. Алматы,2004

8. Википедия