ЗАТ ЕСІМ

Каниева Гулден Умиртаевна

Лауазымы: қазақ тілі мен әдебиет пәндерінің мұғалімі

Санаты: екінші

ҚР Қарағанды облысы, Қарағанды қаласы №87 НОМ

Заттың атын білдіріп Кім? Не? сұрақтарына жауап береді.

Имя существительное — часть речи, которая обозначает предмет и отвечает на вопросы кто? что?

Зат есім түрлері (Виды существительных):

құрамына қарай:

• Дара (простое – один корень)

Мысалы: дала, бас, қалам.

• Күрделі (сложное – несколько корней)

Мысалы: мекенжай, балабақша.

тұлғасына қарай:

• Негізгі (непроизводное – нет суффикса)

Мысалы: мектеп, мысық.

• Туынды (производное – есть суффикс)

Мысалы: әнші, аспаз.

мағынасына қарай:

• Жалпы (нарицательное)

Мысалы: теледидар, үстел.

• Жалқы (собственное)

Мысалы: Алматы, Татьяна, Қазақстан.

• Деректі (конкретное)

Мысалы: үй, өзен, сиыр.

• Дерексіз (абстрактное)

Мысалы: ақыл, ой, күн.

• Жанды (одушевленное)

Мысалы: оқушы, мұғалім, адам.

• Жансыз (неодушевленное)

Мысалы: кілем, тақта, қарындаш.

Зат есім тудыратын жұрнақтар

1) зат есімнен зат есім тудыратын жұрнақтар:

• -шы, -ші: етік-ші, балық-шы, аң-шы т.б.

• -лық, -лік, -дық, -дік, -тық, -тік: жақсы-лық, дос-тық, шын-дық т.б.

• -ша, -ше: бөлім-ше, кітап-ша, маңдай-ша т.б.

• -шық, -шік: ойын-шық, үй-шік т.б.

• -хана, -стан, -кеш: дәрі-хана, кітап-хана, Қазақ-стан, арба-кеш т.б.

2) етістіктен зат есім тудыратын жұрнақтар:

• -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе: бөл-ме, тоқы-ма, кес-пе т.б.

• -ым, -ім, -м: бөл-ім, біл-ім, тоқта-м т.б.

• -қы, -кі, -ғы, -гі: шап-қы, бұр-ғы, сүз-гі, ашыт-қы т.б.

• -ыс, -іс, -с: жең-іс, айт-ыс, тала-с т.б.

• -ық, -ік, -қ, -к: қаз-ық, көр-ік, сұра-қ, тіле-к т.б.

• -ыш, -іш, -ш: қуан-ыш, өкін-іш, қызған-ыш т.б.

• -уыш, -уіш: тырна-уыш, еле-уіш, түйре-уіш т.б.