Абай - қазақтың бас ақыны

1 слайд
Орындаған: Жатақбаева С.Р

2 слайд
Кіріспе Негізгі бөлім o Абайтану тарихы o Библиографиялық көрсеткіштер o Жинақтары o Мақалалар o Алаш зиялылары Қорытынды

3 слайд
Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы (1845-1904) — ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси қайраткер, либералды білімді исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор.

4 слайд
Абайтану тарихы 1889 жылы басталып, қазақ әдебиетінде 50-жылдары өpic алды. Бұл мөселені тұңғыш рет сөз етіп, өз алдына арнайы түрде зерттеу қажеттілігі ең алдымен Мұхтар Әуезовтің, сонымен бірге Сәбит Мұқанов, Қажым Жұмалиев, Есмағамбет Самұратұлы Ысмайылов, Митрофан Семенович Сильченко, Әбіш Мұсылманқұлұлы Жиреншин еңбектерінде көрініс тапты. 1965 жАкадемик Қ. Жұмалиевтің жетекшілігімен « Абай Құнанбаевтың әдеби мұрасының зерттелу жайы » деп аталатын кандидаттық диссертация қорғалып, ақын мұрасы туралы жазылған еңбектердің тұңғыш библиографиялық көрсеткіші «Абай Құнанбаев» деген атпен жарық көрді . 1994ж М. Мырзахметұлының « Абайтану тарихы » деген тақырыпта монографиялық ғылыми-зерттеу жұмысы жарияланды. 1993 ж бұрын назардан тыс қалған мақалалар мен зерттеулер арнайы топтастырылған жинақ «Абайды оқы, таңырқа» деген атпен оқырман қолына тиді. Абай тарихы жоғары оқу орындарында 1966 жылдан бастап арнайы курс ретінде бастады. Абайтану тарихы — бүгінде үдере дамып, өсу, өркендеу жолында қызу түрдегі пікірталас үстінде қалыптасқан Абайтанудың іргелі саласының біріне айналды. Абайтану жөніндегі ой-пікірлер арнайы түрде зерттеу нысанасына алынбаса да зерттеушілер тарапынан Абай мұрасының бір саласын зерттеу үстінде жанама түрде айтылса, екіншілері оған арнайы тоқталып пікір айтса, үшіншілері Абайтану саласының жалпы қалыптасу жолына орай қарастырса, соңғылары Абай мұрасының жариялану тарихына орай пікір қозғады. Ал Абайтанудың негізін салушы Әуезов болса Абайтану жөніндегі ой-пікірін елуінші жылдар ішінде Абайтанудан оқыған дәрістерінде сөз ете бастаған еді.

5 слайд

6 слайд
1998 ж. тақырыптық жүйеде жасалған «Абайтану».1946 . Н.Сәбитов, Тақырыптық жүйеге негізделген «Абай»; 1965 ж.Мырзахметов,Хронологиялық жүйеге негізделген; 1995 жылы «Абай Құнанбаев» деген атпен төрт рет дербес толық библиографиялық көрсеткіштер; Абайтанудың тақырыптық, кезеңдік мезгілдері анықталды:  Абайды танудың алғашқы кезеңінде Абай мұрасының Қазан төңкерісіне дейінгі жариялану, танылу, таралу жолдарын қамтумен бірге алғаш рет ақын мұрасын танып насихаттаушылар мен ол мұраның орыс тілінде танылу мәселесі қарастырылған;  Абай мұрасының жаңа заманда зерттелуі, яғни 1918–26 және 1926–40 ж. аралығында зерттеліп тану жолы негізінен таптық, партиялық принцип тұрғысынан қаралып, тұрпайы социол. дүниетанымның үстемдік етуі бұл кезеңде басым жатты;  Абайдың 100 жылдық мерекесіне орай 1940–45 ж. аралығында жазылған зерттеу еңбектері мен насихаттық тұрғыдан Әуезовтің «Абай» романы мен Абай оқу орындарында Абайтанудың арнайы курсы мен семинар сабақтарын өткізу және өзге де зерттеушілердің монографиялық еңбектері айғақтай түседі.

7 слайд
1909 ж. Санкт-Петербургте Абай өлеңдерінің жинағында ақынның жүз қырықтай өлеңі басылған (дайындап жинақтаған Кәкітай Ысқақұлы, Тұрағұл). 1916 ж. Орынбор «Абай термесі» атты кітап (Самат Әбішұлы бастырған). 1922 ж. Ташкентте, Қазанда басылған жинақтар бұрын жарияланған шығармаларды қамтиды. 1914 ж. Мәскеуде жарық көрген «Восточный сборник» атты кітапта Абайдың өмірі мен шығармалары туралы мағлұмат келтіріліп, бірнеше өлеңінің мазмұны орыс тілінде қара сөзбен берілген. 1933 ж. Мұхтар Омарханұлы Әуезов жинақ бастырған (мұнда Әуезов жазған ақынның өмірбаяны берілген).

8 слайд
1957 ж. «Ғылым» баспасынанАбай шығармаларының екі томдық толық жинағы жарық көрген, Әуезовтің басшылығымен және тікелей қатысуымен дайындалған 1940 жылдан бастап он бес рет жеке кітап болып басылды. 1945–60 жылдардың басында Абай шығармалары жеке жинақ болып өзбек (Ташкент), татар (Қазан), түрікмен (Ашғабад), қырғыз (Бішкек), моңғол (Ұланбатыр), қытай (Пекин), чех (Прага) тілдерінде басылып шықты. 1970 ж. украин (Киев), армян (Ереван), беларусь (Минск), молдаван (Кишинев) және латыш (Рига) тілінде жарық көрді. Сол жылы Мәскеуде «Прогресс» баспасында араб, ағылшын тілдерінде шығармаларының жинағы басылды. 1995 ж. «Абай» энциклопедиясы жарық көрді .

9 слайд
1903 ж. Санкт-Петербургте «Ресей. Біздің Отанымыздың географиялық баяны» атты көптомдық жинақтың 18-кітабында А. Сидельников мақаласында: « Абай — қазақ әдебиетіндегі жаңа бағыттың өкілі » деген баға берген. 1905 ж. Ә.Бөкейханов “Абай(Ибраһим) Құнанбаев” атты азанамасында: «...Абай асқан поэтикалық қуаттың иесі, қазақ халқының мақтанышы болды. Абай сияқты халықтың рухани творчествосын осыншама жоғары көтерген қазақ ақыны әлі кездескен жоқ» 1913 ж. Ахмет Байтұрсынұлы «Қазақ» газеті «Абай — қазақтың бас ақыны» атты мақаласы: « Одан асқан бұрынғы-соңғы заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ ». 1914 ж. Санкт-Петербургте шыққан «По киргизской степи» деген кітабында Дмитрий Львович «Татьяна хаты» ел ішінде әнге салып айтылып жүргенін ескертеді.

10 слайд
1918 ж. Ж.Аймауытов пен М.Әуезов («Екеу»деп қол қойған) «Абай»журналының №2 санында «Абайдың өнері һәм қызметі» атты мақаласы жарық көрді. 1914 ж. 23шілдеде М.Дулатұлы «Қазақ» газеті «Абай» атты мақаласы: «Әдебиетіміздің негізіне қаланған бірінші кірпіш – Абай сөзі, Абай аты боларға керек. Абайға шейін қазақта қолға алып оқырлық, шын мағынасында қазақ әдебиеті дерлік бір нәрсе болған жоқ еді. Бәлки, мұнан кейін Абайдан үздік артық ақындар, жазушылар шығар, бірақ ең жоғарғы,ең ардақты орын Абайдікі». 1923 ж. Ілияс Жансүгіров Ташкентте шыққан жинаққа сын пікір ретінде «Тілші» газетінде «Абай кітабы» атты мақала жазып, бір алуан қате басылған сөздерді қалай дұрыстап оқу керек екендігін нанымды дәлелдеді . 1995 ж . ұлы ақынның 150 жылдық мерейтойы барысында шет елдердің көптеген әдебиетшілері, қоғам қайраткерлері Абай шығармалары жайлы мақалалар, баяндамалар жасады. Парижде, Түркия қалаларында, Мәскеуде, Санкт-Петербургте, Киевте, Минскіде, Вильнюсте, Ташкентте, Бішкекте, Қазанда ұлы ақынға арналған салтанатты мәжілістер мен ғылыми конференциялар өткізілді. Абай шығармалары Түркияда, Пәкстанда, Иранда, Қытайда басылды, француз, ағылшын, неміс және басқа тілдерге аударылды .

11 слайд
Ж.Аймауытұлы «Абайдан соңғы ақындар» мақаласында ХХ ғасырдың баскезіндегі қазақ поэзиясындағы Абайдың ақындық дәстүрі сөз болып, кеңінен қарастырылады. Абайдан кейінгі ақындарды үш түрлі жікке бөледі: «1. Сезімге әсер берерлік суретті өлеңдер көбінесе Мағжан, Міржақып, кейде Сұлтанмахмұт һәм Ахмет Мәметовтікі... Бұлар –сыршыл (лирик) ақындар. 2. А.Байтұрсынов, С.Дөнентаев, Ш.Құдайбердиев, Б.Өтетілеуов өлеңдері сырты төгілген, сұлу, кестелі, анық, халықтың ұғымына, оқуына жеңіл, тәтті. Бұлардың өлеңдерінің сезім мен қиялға тәрбие әсері аз, ақылға азығы бар. Халықшыл(народник) ақындар. 3. Бұл жіктің ақыны ескі өлең, жыр-тақпақтарға еліктеп,желе жортақтатып, құбажоңдатып келетін Ғұмар Қарашев».

12 слайд
Қазақтың бас ақыны Хакім ақын Ақындар пайғамбары

13 слайд