1 слайд
Биогендік ұлпалардағы
микроэлементтер және
олардың алмасуы
Пән: Биологиялық химия клинико-биохимиялық
зерттеу әдістерімен
Топ: СТ-541.1 қ
Оқытушы: арнайы пәндер оқытушысы,в.ғ магистрі
Токтамысова С.К.
2 слайд
Сабақтың мақсаты:
Білім алушыларға жалпы биогендік
ұлпалардағы элементтермен
таныстыру және элементтердің
биологиялық маңызы туралы
ақпараттар беру.
3 слайд
Жоспар•
I. К іріспе
•
Т іршілікке қажетті элементтер
•
II. Негізгі бөлім
•
1. Химиялық элементтердің атқаратын
функциясы
•
2. s,-p,-d, элементтері
•
III .Қорытынды
•
Пайдаланылған әдебиеттер
4 слайд
Биогенді элементтер
•
Олар ағза жасушаларының
құрылысы мен тіршілігіне
қажет болатын элементтер.
5 слайд
Элементтерді тірі ағзалардағы орташа мөлшеріне қарай үш топқа бөледі :
1.Макроэлементтер (оттек, сутек, көміртек, азот, фосфор, күкірт,
кальциий, магний,
натрий және хлор); ағзадағы мөлшері 10% - дан жоғары болады.
2. Микроэлементтердің (йод, мыс, мышьяк, фтор, бром, стронций,
барий, кобальт)
ағзадағы мөлшері 10%-15%.
3. Ультрамикроэлементтер - сынап, алтын, уран, торий, радий және т.б.
Олардың ағзадағы мөлшері 15% - дан төмен.
Әр түрлі жасушалар мен ағзалардың түзілуі мен өмір сүруі үшін
қажетті элементтер
биогенді элементтер болып табылады .
6 слайд
Тіршілік үшін маңыздылығына қарай химиялық
элементтерді үш топқа бөледі:
1.Тіршілікке қажетті элементтер. Олар ағзада үнемі болады және
ферменттер,гормондар, дәрумендер құрамына кіреді :
H, O, Ca, N, K, P, Na, S, Mg, Cl, C,
I, Mn, Cu,Co, Fe, Zn, Mo, V.
Олардың жетіспеушілігі ағзаның қалыпты өмір сүруін бұзады.
2.Қосымша элементтер. Бұл элементтер жануар мен адам ағзасында
болады: Ga, Sb, Sr, Br, F, B, Be, Li, Si, Sn, Cs, Al, Ba, Cl, As, Rb, Pb, Ra,
Bi, Cd, Cr, Ni, Ti, Ag, Th, Hg, V, Se.
Олардың биологиялық маңызы осы уақытқа дейін толық зерттелмеген.
3.Өте аз элементтер. Адам және жануар ағзаларынан табылған, мөлшері
және биологиялық маңызы белгісіз.
Ағзада химиялық элементтер әр түрлі концентрленеді, яғни
микро-және макроэлементтер мүшелер мен ұлпаларда әркелкі таралады.
Микроэлементтердің көпшілігі бауырда, сүйекте және бұлшық етте.
7 слайд
Химиялық элементтердің атқаратын
функциясына қарай бөлінуі :
Электролиттік орта құрушы
элементтер - s-элементтері.
Органогенді- р-элементтері.
Ферменттер орталығына кіруші
микроэлементтер- d-элементтері.
8 слайд
S- элементтер і
IА және IIА топтарындағы
биологиялық элементтер ағзада көп
мөлшерде кездесіп, олар
макробиогендік элементтерге жатады.
Бұл элементтердің катиондары
ағзадағы жалпы металлдардың 90%
құрайды. Олар ағзаның электролиттік
жүйесін қалыптастырады.
9 слайд
S – элементтерінің
биологиялық маңызы•
Осмостық гомоестазды қамтамасыз ету.
•
Су алмасуды реттеу.
•
Жүйке импульстарын беру.
•
Бұлшықет жасушаларының қалыпты қозуын
қамтамасыз ету.
•
Бірқатар ферменттерді активтендіру
10 слайд
Бұл табиғатта таралуы
бойынша 9-шы орында тұрған
элемент, жер бетінде сутек
байланысқан күйде (су, мұнай,
тас көмір, т. б.). Сутегінің негізгі
қызметі– биологиялық
кеңістікті құру, органикалық
молекулалардық алуан
түрлілігін реттеу. Сутегі ақуыз,
көмірсулар, майлар ферменттер
құрамында болып, реттеу
функциясын атқарады. Сутектік
байланыстар арқылы ДНК
молекулалары ұрпақтап ұрпаққа
өтеді.
11 слайд
Литий•
Литий карбонаты . Литий-бұл микроэлемент.Ол тірі
ағзалардың тұрақты құрам бөлігі.Литий кейбір ферменттер
активлігіне әсер ете отырып,бас ми қатпарлары
жасушаларында Na-K иондық теңділігін
реттейді.Құрамында литий ионы бар дәрі дәрмектер жүйке
ауруларына қолданылады.
•
Медициналық емдеу жұмысында, сілтілік металдардың
басқа да тұздары жиірек және кеңінен қолданылады.
Мысалы, калий перманганаты мен натрий тетрабораты
антисептік ретінде, калий гидротартраты (шарап қышқылды
калий) мен натрий сульфаты ішті айдайтын дәрі-дәрмектер
ретінде қолданылады
•
Медицинада литий иондарының организмдердегі атқаратын
жұмысы мен орны жайлы айтарлықтай мәлімет жинақтары.
Айталық, литийдің кейбір қосылыстары психикалық
ауруларды емдеуге қолданылады
12 слайд
Натрий•
Натрий-клетка сыртындағы ең
басты ион.
•
Қан сары суындағы осмотикалық
қысым натрий хлоридінің есебінен
керекті деңгейде тұрады.
Организмдердегі осы екі ионның
өзара байланысы, клеткалық
изотондығын қалыпты етуге көп
әсерін тигізеді. Мысалы,
организмде натрий хлориді
жетіспеген жағдайда жүйке ет
жұмыстары бұзылады.
13 слайд
•
Медициналық емдеу жұмысында, сілтілік
металдардың басқа да тұздары жиірек және кеңінен
қолданылады. Мысалы, калий перманганаты мен
натрий тетрабораты антисептік ретінде, калий
гидротартраты (шарап қышқылды калий) мен натрий
сульфаты ішті айдайтын дәрі-дәрмектер ретінде
қолданылады.
14 слайд
Натрий бромиді, және калий бромиді . олар
тыныштандырушы, жайландырушы препарат ретінде
қолданылады, өйткені олар бас қабатындағы мидың қозуы
мен тежелуі арасындағы қатынастың бұзуымен реттеп,
қалыпқа келтіреді. Натрий иодиді, және калий иодиді
қалқынша безі ауырған кезде қолданылады. Калий иодиді
тыныс жүйесі қабынғанда және көз аурулары кезінде де
пайдаланылады. •
Натрий хлориді, . Нарий
хлоридінің қан құрамындағы
концентрациясы 0,5%, бұл
мөлшер қандағы осмостық
қысымның тұрақтылығын
қамтамасыз етеді. Натрий
хлоридін концентрациясына
байланысты изотондық 0,9%
және гипертонолиялық -3%,
5% 10% ерітінділерге бөледі.
Натрий хлоридінің изотонды
ерітіндісін адам көп сұйықты
жоғалтқанда, тері астына көк
тамырға және клизма арқылы
енгізеді. Сол сияқты, бұл
ерітінді әртүрлі дәрі-
дәрмектерді ерітіп, даярлау
үшін де қолданылады. Ал
гипертонологиялық ерітінді
қабынған кезде дененің
сыртынан сулап, қысып таңу
үшін қолданылады . Натрий гидрокарбонаты (ас
содасы), еріген кезде гидролиз
нәтижесінде, сілтілік ерітінді береді
және осыған орай ол медицина жиі
қолданылады. Асқазан сөліндегі
қышқылдық жоғарылаған кезде оны
ішеді және оның ішек-ішкі құрылым
ауруларын емдеуге қажет дәрі-дәрмек
құрамына қосады.
15 слайд
ІІА топтың элементтері және олардың
маңызды қосылыстары
Екінші топтың басты топшасына - берилий, магний,
кальций, стронций, радий элементтері енеді.; ; ; ; ; ; Ra Ba Sr Ca Mg Be
16 слайд
•
ІІ А топтағы элемент қосылыстарының
медицинада қолданылуы. Магний оксиді
қышқылдық жоғарылаған кезде
қолданылады. Қышқылмен уланған кезде,
ішті айдайтын дәрі ретінде магний оксидін
жұмсайды.
17 слайд
• Кальций гидроксиді Са (ОН)
2 (сөндірілген ізбес)
дезинфекциялаушы зат ретінде пайдалы. Оның судағы
қаныққан ерітіндісі ізбесті су қабынуға қарсы ішке де,
сыртқа да, және іш өткенде байланыстырушы ретінде,
дезинфекциялауға жұмсалады. Оны сыртқы денеге
қолданғанда, мысалы күйіп қалғанда, ізбесті суға май
қосады, ол кейбір тері ауруларына майлы қоспа (мазь)
түрінде жағады.
18 слайд
•
Магний сульфаты MgSO
4 7H
2 O (ащы немесе ағылшын
тұзы) ішті өткізіп, айдаушы ретінде пайдаланылады. Оның
бұл қасиеті ішек қарындағы судың сіңіп, даруын тоқтатуға
байланысты. Бұл тұз тудыратын осмостық қысым
салдарынан, ішек ішінде қамалып қалған су, тезекпен бірге
сыртқа шығуға асығады. Сондай-ақ, магний сульфатын
сіреспе, бұлшық еттің ретсіз жиырылуын (хорей) және
басқа тырысқақ ауруды емдеу үшін қолданады. Қан қысымы
артқан кезде оны көк тамырға енді, ал өт айдаушы ретінде
ұлтабар ішегіне енгізеді.
19 слайд
• Кальций сульфатын 2СаSO
4 ∙
Н
2 О (күйдірілгенгипс,
алебастр) табиғи гипсты СаSO
4
∙ 2 Н
2 О 150 о
-180 о
қыздыру
арқылы алады. Оны суға
малып араластырғанда, тез
қатайып, қайтадан кристалды
гипске айналады. Осы кезде
кристалдар өсіп үлгерместен,
бірімен бірі өрім өсіп, қалып
пішімін қабылдайды. Осы
негізде, онымен сынған жерге
қорғаушы қатты зат жасайды.
20 слайд
• Барий сульфаты ВаSO
4 . Бұл тез
рентген сәулесін өзіне күшті
сіңіре алатындықтан, оны
асқазан – ішек жолдарын
зерттеген кезде барий ботқасы
түрінде пайдаланады. Ол
асқазан – ішектегі суда да,
ондағы қышқылды сөлде де
ерімейді және олармен
әрекеттеспейді, міне осы
қасиеті арқасында әзірше
рентген зерттеуінде жұмсалуда.
21 слайд
• Кальций карбонаты. СаСО
3 суда да мүлдем
ерімейді, ол ішке тек кальций препараты ретінде
ғана қолданылып қоймай, ол қышқылды
нейтралдаушы және адсорбсиялаушы зат ретінде
де керек.
22 слайд
• Калций хлориден CaCl
2 ашуды
басу, кеңірдек тамырларының
демікпесін, өкпе құрты ауруын
(туберкулез) емдеуге
жұмсалады. Ол қабынуға,
аллергияға және ісікке қарсы
емдік ретінде пайдаланады.Бұл
оның жіңішке қан тамыршалар
қабырғасының өткізгіш
сіңіргіштігін төмендетуімен
байланысты.
23 слайд
Р – элементтерінің биологиялық маңызы•
Осмостық қысымды қалыпты деңгейде ұстап
тұруға қатысу.
•
Кейбір ферменттерді активтендіру.
•
Асқазан сөлінің құрамдас бөлігі (хлорсутек
қышқылы).
24 слайд
d - элементтері I-VIII топтарының қосымша
топшаларының элементтері жатады.
Барлық d - элементтер нағыз
металдар,олар тотығу - тотықсыздану
реакцияларында тотықсыздандырғыш
қызметін атқарады.
25 слайд
Қорытынды
•
Қорыта келгенде ағза үшін биогенді S элементтерінің
маңызы зор. Олардың қалыпты күйде болуы ағзаның
өсіп жетілу процестерін қамтамасыз етеді. Олар
ағзада зат алмасу, тыныс алу, ас қорыту тотыту-
тотықсыздану, қан айналу, бүйрек, бауыр, жүрек
қызметінің дұрыс жүруіне, мидың қызметіне
қатысады. Биогенді элементтер ағзаға
физиологиялық ықпал жүргізеді. Олар ағзада
өздерінің қажетті мөлшерінен төмен не жоғары болса
ағзада потологиялық құбылыстарды тұғызады.
26 слайд
Бек іту сұрақтары:
•
1. Элементтерді тірі ағзалардағы орташа
мөлшеріне қарай қандай топтарға
бөлінеді?
•
2. IА және IIА топтарындағы биологиялық
элементтері және олардың маңызды
қосылыстары
•
3. s , p , d- элементтерінің биологиялық
маңызы
27 слайд
Пайдаланылған
әдебиеттер1. Тюкавкина Н.А. Биоорганическая химия:2004
2. Патсаев Ә.К. Сейтімбетов Т.С. Шитыбаев С.А.
Дәуренбеков Қ.Н. Биоорганикалық химия,2005
3. Бірімжанов Б.А. «Жалпы химия» – Алматы: 2002
4. Қанжігітов Е. , Гуламкадиров К., Жануарлар
биохимиясы,Оқу әдебиеті, Астана 2013
Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз