#1 слайд
Физикалық шамалар мен бірліктер

1 слайд

#2 слайд
Физикалық шамалар •Физикалық құбылыстарды бір-бірімен салыстыра сипаттау үшін айрықша терминдер қолданылады. Мысалы, шапқан аттың, ұшқан құстың және тасбақаның қозғалыстарын салыстыра сипаттау үшін үш түрлі физикалық термин қолданылады. Олардың бірі уақыт, екіншісі жүрген жолы, үшіншісі жылдамдық.

2 слайд

#3 слайд
Физикалық шамалар •Жоғарыда аталған терминдер: уақыт, жол және жылдамдық физикалық шамалар болып табылады. •Физикалық құбылыстардың қасиеттерін сандық тұрғыдан сипаттайтын айрықша терминдерді физикалық шамалар деп атайды.

3 слайд

#4 слайд
Өлшем бірліктер •Әрбір физикалық шаманың өлшем бірліктері (қысқаша бірліктері) болады. Физикалық шамаларды қолданғанда (жазғанда, айтқанда) олардың бірліктерін міндетті түрде атап отыру керек.

4 слайд

#5 слайд
Өлшем бірліктер •Физикалық шаманың мәні деп, оның өлшем бірлігі көрсетілген сандық мәнін айтады. •Мысалы, дене 10 секунд қозғалған болса, оның қозғалу уақытын t = 10 секунд (қысқаша 10 с) деп жазамыз. •Ал t = 10 деп бірліктің атауынсыз жазсақ, онда мағынасыздық пайда болады.

5 слайд

#6 слайд
Физикалық шамалар Физикалық шамалар Скаляр шамалар Векторлық шамалар

6 слайд

#7 слайд
Скаляр шамалар •Скаляр шама деп бағыт-бағдарға тәуелсіз, тек санмен ғана өрнектелетін шаманы айтады. •Мысалы: уақыт, аудан, көлем және дененің массасы скаляр шамалар болып табылады.

7 слайд

#8 слайд
Векторлық шамалар •Сан мәнімен де, бағытымен де анықталатын шамалар векторлар қатарына жатады.

8 слайд

#9 слайд
Вектор •Тузу бойындағы бағытталған кесіндіні вектор деп атайды. а және b бағытталған кесінділер векторлар болып табылады.

9 слайд

#10 слайд
Векторлық шамалар •Өйткені мұндай кесіндінің ұзындығы белгілі бір санмен өрнектеледі және бағыты да нақты көрсетіледі. •Мысалы: күш және жылдамдық векторлық шамалар.

10 слайд

#11 слайд
Векторлық шамалар •Векторлық шамалар мен скалярлық шамаларды бір- бірінен ажырату үшін оларды арнайы таңбалармен таңбалайды.

11 слайд

#12 слайд
Векторлық шамалар •Мысалы, АВ бағытталған кесіндіні (суретте) вектор ретінде (қысқаша ) деп, ал BD бағытталған кесіндіні (қысқаша ) деп белгілейді. Немесе оларды векторлар ретінде жартылай қарайтылған әріптермен жазады. •Мысалы, АВ (қысқаша а); BD (қысқаша b).

12 слайд

#13 слайд
Векторлық шамалар •Кесіндінің ұзындығын вектордың ұзындығы немесе вектордың модулі деп атайды. •Модульді белгілеу үшін векторлық белгінің екі жағына тік сызықтар түсіреді.

13 слайд

#14 слайд
Векторлық шамалар •Мысалы: АВ векторының модулі (қысқаша ) деп белгіленеді. •Сол сияқты BD векторының модулі (қысқаша ) деп белгіленеді. •Сонымен қатар модульдерді қарапайым түрде жазу үшін қарайтылмай жазылған әріптерді қолданады. Мысалы, АВ (қысқаша а),BD (қысқаша b) деп белгіленеді.

14 слайд

#15 слайд
Өлшем бірліктер •Векторлық физикалық шамалардың да, скалярлық шамалардың да белгілі бір өлшем бірліктері болады. •Қазіргі Халықаралық бірліктер жүйесі өлшем бірліктердің тарихи дамуының нәтижесі болып табылады.

15 слайд

#16 слайд
Өлшем бірліктер •1960 жылы енгізілген Бірліктердің халықаралық жүйесіне «өлшемдердің метрлік жүйесі» негіз ретінде қабылданды. •Өлшеулердің барлық салаларын қамтитын Халықаралық бірліктер жүйесі қысқаша ЅІ (фран. тілінде Systeme International) деп белгіленеді.

16 слайд

#17 слайд
Өлшем бірліктер •Халықаралық бірліктер жүйесін жеті негізгі бірлік құрайды: 1.ұзындық бірлігі – метр (м), 2.масса бірлігі – килограмм (кг), 3.уақыт бірлігі – секунд (с), 4.ток күшінің бірлігі - ампер (А), 5.термодинамикалық температураның бірлігі – кельвин (К), 6.жарық күшінің бірлігі – кандела (кд), 7.заттың мөлшері – моль (моль).

17 слайд

#18 слайд
Өлшем бірліктер

18 слайд

#19 слайд
Өлшем бірліктер Атауы Халықаралық белгілеуі Қазақша белгіденуі Өлшемі метр m м ұзындық килограм kg кг масса секунд s с уақыт ампер A А ток күші келвин K К термодинамикалы қ температура моль mol моль зат мөлшері кандела cd кд жарық жылдамдығы

19 слайд

#20 слайд
Туынды бірліктер • Басқа бірліктер бұлардан шыққан туынды бірліктер болып табылады. • Мысалы, аудан бірлігіне – квадрат метр (м 2 ); көлем бірлігіне – куб метр (м 3 ) алынады. • Халыкаралык бірліктер жүйесінің негізіне метрлік жүйелері сияқты, санаудың «ондық принципінің» алынуы оның ең басты артықшылығы болып табылады. • Расында да, «ондық принцип» бойынша барлық еселенетін немесе бөлінетін бірліктер негізгі бірліктерді 10 санына көбейту немесе белу арқылы алынады.

20 слайд

#21 слайд
Еселік бірліктер •Осыған байланысты тіркес сөздердің ондық жүйесі жасалған. •Мысалы, кило тіркесі мыңды білдіретін болғандықтан: –1 километр (км) =1000 метр (м); –1 килограмм (кг) = 1000 грамм (г); –1 киловольт (кВ) = 1000 вольт (В) деп жазамыз.

21 слайд

#22 слайд
Үлестік бірліктер •Сол сияқты милли тіркемесі мың бөліктің бір бөлігін білдіреді: –1 миллиграмм – 1 грамның мыңнан бір бөлігі; –1 миллиметр – 1 метрдің мыңнан бір бөлігі; –1 миллилитр – литрдің мыңнан бір бөлігі, т.с.с.

22 слайд

#23 слайд
Еселік префикстер Көбейткіші Атауы Белгіленуі Енгізілген жылы 10 1 дека да 1795 10 2 гекто г 1795 10 3 кило к 1795 10 6 мега М 1873 10 9 гига Г 1960 10 12 тера Т 1960 10 15 пета П 1975 10 18 экса Э 1975 10 21 зетта З 1991 10 24 иотта (йотта) И 1991 10 27 ронна 2022 10 30 кветта 2022

23 слайд

#24 слайд
Үлестік префикстер Көбейткіші Атауы Белгіленуі Енгізілген жылы 10 −1 деци д 1795 10 −2 санти с 1795 10 −3 милли м 1795 10 −6 микро мк 1873 10 −9 нано н 1960 10 −12 пико п 1960 10 −15 фемто ф 1964 10 −18 атто а 1964 10 −21 зепто з 1991 10 −24 иокто и 1991 10 −27 ронто 2022 10 −30 квекто 2022

24 слайд