ғылыми жоба: "Ерлік ұрпаққа мұра"

1 слайд
Ерл ік ұрпаққа мұра “Біржан Исадилов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі” КММ 11 сынып оқушысы Орынбеков Темирлан

2 слайд
 Ұлы Отан соғысы жеңіспен аяқталғанына 73 жылдай уақыт өтті.  Семей өңірінің Кенжебай ауылынан Ұлы Отан соғысының қан майданында ерлікпен шайқасып қаза тапқан боздақтар еліне аман оралып бейбіт еңбекке қатысқан ардагерлердің аттары, жеке құжаттары, олардың ұрпақтарының естеліктері, әдеби шығармалардан үзінділер белгілі жазушы Ә.Нұршайықовтың хаты, боздақтардың ұрпақтарының Батыс Европадан әкелген құжаттары жинақталған.  Ғылыми жоба “Кенжебай ауылының боздақтары” , “Семейліктер Ұлы Отан соғысы майданында”, “Ерлік мәнгі жасайды” , “Семей өнірі еңбек майданында” деген бөлімдерден тұрады.  Оқырмандарға, туған жерін сүйетін қауымға, жас буынға арналған

3 слайд
Семейліктер Ұлы Отан соғысы майданында  Адамзат тарихында ең қанқұйылы жойқын соғыс болып табылатын Ұлы Отан соғысының аяқталғанына биыл 70 жыл толады. Бұл барша совет халқы үшін аса қатал сын болған еді.  Отан соғысының шежіресіне семейлік жауынгерлер аса зор үлес қосты. Олар жаумен ерлікпен шайқасып жатқан Қызыл Армияның алғы шебінде болды. Соғыстың алғашқы күндерінен - ақ мыңдаған семейліктер армия қатарына шақырылып, майданның алғы шебіне жіберілді. Семейліктер өз территориясында екі атқыштар дивизиясы жасақталғандығын мақтаныш сезіммен айта алады. Бұл дивизиялар құрамының 70% тен астамы қазақтар болды.  Ерлік пен батылдығы үшін 44 семейлік жауынгерге Совет Одағының батыры атағы берілді, 11 адам 3 дәрежелі Даңқ орденімен наградталған.  Ұлы Отан соғысы жылдарында облыстық әскери комиссариат әскери қызметке 106 267 адамды шақырды, бұдан 44.984 адам өз өмірін Отанының бостандығы, ар намысы үшін құрбан етті.

4 слайд
2002жыл 22маусым

5 слайд
ЕРЛІК МӘҢГІ ЖАСАЙДЫ Семей өңірінің Ертіс жағалауында орналасқан Кенжебай ауылынан Ұлы Отан соғысының майдандарында 76 адам аттанды. Олардың 33 жауынгері қан майданда қаза тапқан. Ұлы Отан соғысы майдандарында қаза тапқан Кенжебай ауылы боздақтарының тізімі.

6 слайд
Ұлы Отан соғысы майдандарында қаза тапқан Кенжебай ауылы боздақтарының тізімі.  1.Ахметов Молдахмет  21.Смағулов Қалибек  2.Абдильдин Мукаш 22.Смыков Нұрқан  3.Балдосов Мәкіш 23.Шыныбеков Ниязбек  4.Байбатыров Нәсіпқали 24.Үлкентауов Рымтай  5.Исәділов Біржан 25.Қусайнов Бекторғай  6.Исаханов Қаби 26.Қашанов Толекбек  7.Таңбаев Гәббас 27.Мусаханов Ануар  8.Қайшатаев Мұхтар 28.Толебаев Жапаргүл  9.Қайшатаев Қамза 29Жолдыбаев Әбділда  10.Оспанов Ғазиз 30.Ыбыраев Таутан  11.Тусупов Ибрайым 31.Қабышев Жақсыбай  12.Тусупов Ильяш  13.Мукушев Қайнолла  14.Турсунбеков Омарбек  15.Омаров Сулейман  16.Жартыбасов Рахман  17.Муқышев Зейнолла  18.Мусин Төлеубек  19.Үйткенов Мұқан  20.Смағулов Карім

7 слайд
Кенежебай ауылынан кеткен Таңбаев Габбас 1922 жылы Семей обылысының Абыралы ауданында дүниеге келген. 1931 аштық жылдарында жанұясы Кенжебай ауылына көшіп келген. 1941 жылы 3 желтоқсанда Семей мұғалімдер даярлау училещесінің 2 курсында оқып жүрген жерінен қызыл әскер қатарына шақырылып, Алматы қаласында әскери дайындықтан өтіп, 1942 жылдың тамыз айында 100ші дербес атқыштар дивизиясының құрамында майданға аттанған.

8 слайд
Дивизияның ерліктері туралы Әзілхан Нұршайықов,Танбаев Габбастың майдандас досы,”Автопортрет”деген кітабында былай деп жазған “Ұлы Отан соғысының сұрапыл күндерінде Алматыда жасақталған 100-ші атқыш бригадасы 1942-ші жылы 25 ноябрьде Калинин облысының Молодой Тут . Ғаббас Танбаев,Сенбек Молдабаев,Мәншук Маметова т.б жауынгерлер ерлік көрсетті.1945 жылы 25 қаңтарда Польшада Добжин қаласының жанында аға сержант Танбаев Ғаббас қаза тапты. Ғаббастың ата-анасына қаралы хабарды комондирі мойор Коморов былай деп жеткізді”...Ол соғыста өзін Отанын шексіз сүйетін ел тәуелсіздігі үшін жанын аямай күрескен ер жүрек жауынгер ретінде көрсетті.Көрсеткен “Ерлік үшін” медальімен,”3-ші дәрежелі Даңқ” орденімен соңғы шайқас үшін “Қызыл жұлдыз”орденімен марапатталды.Халық алдында,сіздердің алдарыңызда,сіздің ұлдарыңыз үшін жаудан өшімізді аламыз деп ант етеміз.” 31 қаңтар 1945 жыл Польша Добжин қаласы мойор Коморов. Таңбаев Ғаббас Польшаның Добжин қаласының маңында жерленген.

9 слайд
Қайшатаев Мұқтар

10 слайд
Қайшатаев Мұқтар  Ұлы Отан соғысы кезінде майдан газетінде Мұқтар Қайшатаев ерлігі туралы былай жазылған <<Семей облысы, Жанасемей ауданы ірі <<Социолистік>> колхозынның басшысы екінші Беларус майданыныдағы бір ұрыста 17 фаршисті құртып, 9-ын тұтқынға түсірді>>.  Сонымен қатар, Мұқтар атамыз өлең жазар өнері бар жауынгер, соғыста жүріп, госпитальда жаралы болып жатып, Қазақстанға еліне, жанұясына үнемі өлең мен хат жазып тұрған. Өлеңдерінің жинағы Алматыға жіберіліп хабарсыз кеткен. Бір хатында аяғынан жараланып, екі күн аязда қардың үстінде жатып азап көргенін, госпитальда жатқанын жаза келіп, туған-туыс, жұбайы мен балаларына былай деп өсиет жазған.  <<Еңбек етіп күн көріп отырыңдар.  Елге күлкі,сүйекке таңба салмай>>  Ер жүрек зиялы жауынгер Қайшатаев Мұқтардың елге аман қайту туралы арманы орындалмай Ұлы Отан соғысында 1945 жылы хабарсыз кеткен.

11 слайд
Исадилов Біржан

12 слайд
Исадилов Біржан  1924 жылы Дегелеңде туған. 1932 жылы, жаппай ұжымдастыру кезіндегі ашаршылық жылдарында, жанұясы Кенжнбай ауылына көшіп келген. Соғысқа дейін Кенжебай ауылында он жылдық мектептің 7-ші класын бітіріп, <<Социолистік>> колхозында комсомол ұйымының хатшысы қызметін атқарған. 1942 жылы қазан айында соғысқа алынып, бес рет жараланған. 1944 жылы қазанда Польшаның Седлец қаласындағы госпиталында жазған хатында көзі нашар көретінін аяғынан ауыр жараланған, денсаулығының нашарланғанын, осыдан аман қалса, елге қайтамын деген үміттемін деген екен. 1944жылы дивизия командирінен Кенжебайдағы ата-анасына хат келген. Ол хатта Исадилов Біржанның хабарсыз кеткені, ерлігі үшін <<Қызыл жұлдыз>> орденімен марапатталған туралы жазылған. 1945 жылы сәуір айында Польшаның Седлец қаласынан хабарсыз кеткен туралы қаралы қағаз келген. Ата – бабамыздың рухын асқақтату мақсатында мектебімізге Біржан Исадилов атамыздың аты берілді. Мен осы мектепте білім алыпжатқанымды мақтан тұтамын.

13 слайд
1.Польша мемлегетінен Седлец қаласындағы МЭП-144 әскери госпитальда қаза болғандарды тіркеу журналының бір бетінің көшірмесі. Журналда Исадилов Біржан 31 қазан 1944жылы ауыр жарақаттан қаитыс болғаны жазылған.

14 слайд
2. Польшада жерленген кенес әскерінің “ Естелік кітап ” көшірмесі

15 слайд
4. Қабірінің фото суреті №24 Бауырластар зираты

16 слайд
5. Польшаның Седлец қаласындағы Бауырластар зиратынын фотосуреті

17 слайд
Байбатыров Оразғали

18 слайд
Байбатыров Орзғали Байбатырұлы  1912ж. 5желтоқсанда Дегеңде туған. 1937ж. жаұясы Кенжебай ауылына көшіп келген. 1942 жылы соғысқа алынып, қатардағы жауынгерлер 1946ж. еліне аман-есен жеңіспен оралған. Өмір бойы Кенжебай ауылында тұрып, ауыл шаруашылығында еңбек еткен. 1957ж. “ Тың жерлерді игергені үшін ” медальмен, 1961ж. “ 1941-1945ж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін ” медальмен марапатталған.1997ж. 18-ші тамызда ауыр науқастан қайтыс болды. Кенжебай ауылының зиратында жерленген

19 слайд
Нүрекенов Байғали  1902жылы Дегеңде туған. 1941жылы соғысқа аттанып, 1944 жылы бір қолынан айырылып , елге аман-есен оралған, сатушы болып еңбек еткен. 1978жылы қайтыс болып Кенжебай ауылындағы зиратта жерленген.

20 слайд
Абдильдин Әрін

21 слайд
Абдильдин Әрін  1912 ж. Дегелеңде туған. 1942ж. соғысқа алынып, соғыстағы ерліктері үшін 1943ж. “ Қызыл Жұлдыз ” орденімен марапатталған. 1946ж. аман-есен елге оралған. 1957-1961жылдары “ 1941-1945ж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін ” медалімен марапатталған. Ауыл шаруашылығында шопан болып еңбек еткен. 1978жылы қайтыс болған. Кенжебай ауылының зиратында жерленген.

22 слайд
Кузетаев Смайл

23 слайд
Кузетаев Смайл  1887ж. Дегелең жерінде туған. ХХ ғасырдың басындағы барлық тарихи оқиғалардың куәгері. Қазақ төңкерісі, Азамат соғысы, екі үлкен аштықтан аман қалып, талмай еңбек еткен асыл азамат. 1941ж. соғыстың алғашқы күндерінде ұлғайған жасына қарамай еңбек армиясына алынып, осы өңірде военкоматтың малын баққан. 1955ж. қой өсірудегі жетістіктері үшін озат <<Еңбек Қызыл Ту>> орденімен марапатталған. 1958ж. қой өсірудегі рекортық көрсеткіштері үшін Москвадағы ВДНХ-дағы ауылшаруашылық көрмесіне Қазақстандық делегациямен бірге қатысқан. Халық шаруашылығына ерең еңбегі сіңген, ұл-қыз тәрбиелеп өсірген Кузитаев Смайл 1969ж. қаңтарда қайтыс болған. Бөкенші ауылының зиратында жерленген.

24 слайд
 Кешегі сұрапыл соғыс халқымыздың бейбіт өмірін тас-талқан етіп қана қоймай, қаншама боздақтарымыздың өмірін қыршынынан қиып, сан шаңырақтың қуаныш, бақытын ойран еткені мәлім. Бірақ, сол сұрапыл күндердің жүрегімізге салып кеткен жарасы жазылыр ма?  Қаншама қараша үйдің шаңырағы ортасына түсіп, қабырғасын күйретіп, ошағын ойран етіп, баланы әкеден, ананы арқасүйер азаматынан, ұл-қызынан айырған сол бір жылдара адамзат баласы айтып келе жатқалы да 70 жыл өті.  “ Аға ұрпақтың Ұлы Отан соғысының от жалынды жылдарындағы ерлік істері, соғыстан кейін қираған халық шаруашылығын қалпына келтіру жолындағы қажырлы еңбектері біз үшін өшпес өнеге, өлмес мұра. Сол шежіре –біз арқылы келер ұрпақтың жадында сіңірілетін баға жетпес игілік. ” Деп Нұрсылтан НАЗАРБАЕВ айтқан  Кешегі Ұлы Отан соғысында от - жалын кешкен майдангер аталар рухы ешқашанда ұмытылмайды.  Батырдың аты ешқашан өлмейді.

25 слайд
Ендігі тілек- елімізде соғыс деген суық сөз естілмесін, аспанымыз ашық өміріміз бейбіт болсын деймін.

26 слайд
 Назарларыңызғ а рахмет!