Жүгері аурулары

1 слайд
Қорқыт ата атындағы Қызылорда Университеті Инженерлік Технологиялық Институты “ Аграрлық технологиялар”кафедрасы Тақырыбы: Жүгері аурулары Білім берушінің аты-жөні: а.-ш.ғ к ,аға оқытушы: Нұрымова Раушан Дүйсенқызы Білім алушының аты-жөні:Мүсірәлі Аружан Ерқасымқызы Мамандығы: 6В08171 “Агрономия” Оқу тобы: АГР 19-1 Қызылорда 2021 жыл

1 слайд

2 слайд
Мақсаты Жүгері дақылымен толықтай танысу.Жүгері дақылының ауруларына жеке-жеке сипаттама беру.Олармен күресу шараларына тоқталу.

2 слайд

3 слайд
Жоспары 1.Жүгері дақылы 2.Жүгері дақылының құрылысы мен қызметі 3.Жүгері собығының аурулары 4.Жүгеріні зақымдайтын саңырауқұлақ аурулары 5.Жүгері бактериозы 6.Қорытынды 7.Пайдаланылған әдебиеттер

3 слайд

4 слайд
Жүгері дақылы Жүгері  ( лат.   Zea mays ) —  астық тұқымдасына  жататын бір жылдық дақылдардың бірі. Еуропалықтар  Оңтүстік Американы  ашқан кезде «маис» деп аталатын, осы күнгі жүгері дақылдарын кездестірген. Оның алғашқы өкілін Еуропаға  Христофор Колумб  әкелген. Бұл данасын Х.Колумб испан короліне сыйға тартады. Ал біздің жүгерінің алғаш орныққан жері  Молдавия  болған. Дала ауылына кең таралуына оның мол өнім, көк балаусаны аса көп беруі де себепші болды. Бір жылдық астық тұқымдас жылылықты сүйетін өсімдік. Дара жынысты, бір үйлі өсімдік. Жүгері 12-140 С-та қаулап өседі. Аталық гүлшоғыры – собық. Тамыр жүйесі – шашақ, қосалқы тамырлары болады. В,Е дәрімендері, техникалық май, линолеум, желім, жасанды жібек алынады.  Азот ,  фосфор  тыңайтқыштары қажет.

4 слайд

5 слайд
Жоспары

5 слайд

6 слайд
Құрылысы Жүгері бір үйлі, дара жынысты (аталық гүл шоғыры сұлтаннан, аналық гүл шоғыры-собықтан тұрады), жел арқылы айқас тозаңданатын дақыл тұқымдас бір жылдық мәдени өсімдік.          Сабағы жуан буынды және буынаралықтарынан жіктелген. Сабағының биіктігі ботаникалық тобына, сортына, топырақтың құнарлығына және ауа райының жағдайына қарай 0,5 метрден 5 метрге дейін ауытқып отырады. Тропикалық аудандарда кейбір сорттарының ұзындықтары 8 метрге дейін жетеді. Сабақты\ң төменгі бөлігінде өгей бұтақтары болады. Олардан собықтар пайда болмайды. Жапырақтары ұзын, жалпақ ирек жиекті, сабақты орай өсетін қынапты болып келеді. Әрбір сабақтағы жапырақ санында сорттың, биологиялық ерекшеліктеріне қарай әртүрті санды болып келеді.         

6 слайд

7 слайд
Тамыр жүйесі Жүгерінің тамыр жүйесі жақсы жетілген шашақты тамырға жатады. Ол 1-1,5 метр тереңдікке дейін бойлап, 100-170 см-ге дейін жан-жаққа горизонтальды жайлап өсе алады. Сабақтың төменгі буындарының тіреуіш тамырлар өсіп, жетіп жүгерінің ауыр салмақты денесін қисайтпай тік ұстап тұрады. Бұл жүгері өсімдігінің тамыры жүйесінің тән ерекшелігіне жатады.          Сондықтан да жүгері өсімдігінің тамыр жүйесі өте жақсы дамып, топырақтағы суды, пайдалы заттарды мейлінше көп сорып, өнімнің артуына қолайлы жағдай туғызады.

7 слайд

8 слайд
Жүгері собығының аурулары Собықтың ақ жарығы (жұқпайтын ауру). Сүттену кезеңінің соңы мен балауызданып қата бастаған д ə ндерде жарық пайда болып, ішкі бөлігі – эндоспермі көрінеді. Кейде сыртқы көрінісі бүтін болғанымен, тұқым қабықшасының жарылғанын байқауға болады. Жүгерінің д ə н түзу кезеңінде ылғалдың бірқалыпты берілмеуі – аурудың негізгі себебі болып табылады. Сондықтан жоғары агротехниканы сақтап, уақытылы суару қажет.

8 слайд

9 слайд
Фузариоз Фузариоз . Ауру қоздырғышы – Fusarium Link туысының саңырауқұлақтары. Паразиттің микроконидиялары түссіз, жұмыртқа т ə різді, бір немесе екі клеткалы, тез ыдырайтын тізбек құрады. 135 Макроконидиялары түссіз, біз немесе орақ т ə різді, ұштарына қарай жіңішкереді. Жіпшумақта кейде түсі қара, пішіні домалақ склероцийлар түзіледі. Егістікте өсімдік қалдықтарында саңырауқұлақтың перитецийлері пайда болады. Олардың қалталары цилиндр т ə різді, қалтаспоралары ұзынша, екі клеткалы. Собықтың жеке бөліктерінде жеңіл немесе тығыздалған қызғылт өңез түзіледі. Д ə ндердің түсі қоңырқай тартып, егін жинаған кезде оңай үгітіледі. Ауру қоры – өсімдік қалдықтары, ə сіресе собық орауыштарындағы жіпшумақ ж ə не склероцийлар. Залалданған д ə ндердің өну қабілеті жойылады. Аурудың қоздырғышы жүгерінің балауыздануынан бастап өсу кезеңінің соңына дейін егістікті залалдайды да қоймада үдеріс дамиды

9 слайд

10 слайд

10 слайд

11 слайд
Сұр шірік Сұр шірік . Ауру қоздырғышы – Botrytis cinerea Fr. саңырауқұлағы. Жіпшумағы түссіз немесе з ə йтүн-сұр түсті, конидия тасушылары қалың қабықты, тармақталған, ұшында қысқа, тісті өскіндері бар. Осы өскіндерде топталған, пішіні домалақ, түссіз, жиынтығы көкшіл-сұр конидиялар түзіліп, алғаш ақшыл-сұр, кейін қара склероцийлар пайда болады. Инфекция қоры – өсімдік қалдықтарындағы склероцийлар мен конидиялар. Мол ауа ж ə не топырақ ылғалы аурудың қарқынды дамуына ə серін тигізеді. Кесел белгісі собықтағы д ə ндер аралығымен таралған тығыз, сұр өңез түрінде білінеді

11 слайд

12 слайд

12 слайд

13 слайд
Зең Зең ауруын ə ртүрлі саңырауқұлақтар қоздырады. Ауру қоздырғышы – Penicillium Link саңырауқұлағы. Ұшы шашақталған конидия тасушыларда шар немесе эллипс т ə різді, тегіс, түссіз немесе боялған конидиялар тізбектеліп д ə н бетінде тығыз, түсі ақ, жасыл, сары, қызғылт үлпек түзеді. Ауру қоздырғышы – Aspergillus Micheli саңырауқұлағы. Конидия тасушылары шоқпар, цилиндр, алмұрт т ə різді, төбесіндегі туынды тармақтар шар құрып орналасқан. Конидиялары шар, эллипс т ə різді, қоңырлау немесе түссіз, тізбектеліп орналасады. Ауру қоздырғышы – Cladosporium Link саңырауқұлағы. Собықта түрлі-түсті өңез түзіледі. Д ə н бетіндегі үлпек жасылдау немесе з ə йтүн-қара түсті болады. Конидия тасушылары қарапайым, с ə л 136 тармақталған қоңыр немесе з ə йтүн түсті. Конидиялары бір клеткалы, сопақтау немесе цилиндр т ə різді, қоңырлау немесе з ə йтүн түсті, 1-4 перделі. Жоғарыда аталған саңырауқұлақтар жүгеріні қоймада залалдап, тұқымның сақталуы мен өнгіштігін төмендетеді. Сондықтан собықты қысқа мерзімде орауыш жапырақтарынан тазартып, қоймада дұрыс сақтауды ұйымдастыру қажет. Паразиттер негізінен жарық д ə ндерде кездесіп, олардың токсиндері ұрықпен өскіндерді уландырып, тұқымның көктеу энергиясын кемітеді. Жүгеріні жинау ж ə не қоймада сақтау кезеңдеріндегі жоғары ылғалдылық аурудың дамуына қолайлы жағдай туғызады.

13 слайд

14 слайд

14 слайд

15 слайд
Нигроспороз Ауру қоздырғышы – Nigrospora oryzae Petch. саңырауқұлағы (77-сурет). Сұрғылт жеңіл жіпшумақ д ə н қатарымен таралады. Бұрыс бұтақталған, қарапайым конидия тасушылардың жоғарғы бөлігінің с ə л ісінген ұшында жеке-жеке түзілген конидиялардың түсі алғаш түссіз болып, кейін қараяды. Конидия пішіні шар немесе эллипс т ə різді, қабығы қалың, диаметрі 12-15 мкм. Тыныштық кезеңінен өткен конидиялар өне бастайды. Бұл саңырауқұлақ өте ə лсіреген немесе жансызданған өсімдіктерді залалдайды. Бірқалыпты температура (20-25°С), жеткілікті ылғалдылық, төменгі агротехника, өсімдіктің механикалық зақымдалуы, егінді кеш егіп, кеш жинау ж ə не т.б. кеселдің дамуына қолайлы жағдай туғызады. Қоймада бұл ауру ə рі дамымайды. Инфекция қоры – ауру собықтар мен оның орауыштары, өзегі, жапырақ қынабы ж ə не т.б. Бұл ауру д ə ннің балауызданып пісе бастаған кезінде білініп собықтар, бүршіктер, кейде жапырақ қынабы, сабақ залалданады. Кесел собық өзегінің негізінен басталып, талшықтанып, ыдырап, қарайып, д ə ндер күңгірттенеді. Ауру қатты дамығанда собық өзегі ыдырап, талданады да д ə ндері сұрланып, жетілмей ұяшығында бос орналасады. Өзекке тіркелген жерінде д ə ндер саңырауқұлақ спораларынан тұратын қара-көк түсті тозаңды ұнтақпен жабылады. Залалданған сабақтар көгеріп немесе сұрланып, талшықтанып,.

15 слайд

16 слайд

16 слайд

17 слайд
Диплодиоз Ауру қоздырғышы – Diplodia zeae Lev. саңырауқұлағы (78-сурет). Домалақ немесе с ə л басылған, қара-сұр түсті, диаметрі 350-500 мкм пикнидалар тығыз жіпшумақта немесе залалданған ұлпада түзіледі. Пикноспоралары сопақтау, тік немесе с ə л иілген 1-2 перделі, көлемі 13-33 х 3-7 мкм. Аурудың дамуына қолайлы жағдай 28-300 С температура ж ə не жоғары ауа ылғалдылығы, ə сіресе жауын-шашын. Инфекция қоры – пикнидалар қыстайтын өсімдік қалдықтары, тұқым, топырақ. Кесел өсімдік гүлдеген соң сүттену, балауыздану кезеңдерінде білінеді. Аурумен жүгерінің собығы, д ə ндері, сабағы, жапырақтары, тамырлары ж ə не өскіндері залалданады. Сабақтың төменгі буынаралықтарында ауру пайда болып, сынады. Залалданған бөліктер қоңырланып, пикнидалармен жабылады. Собықтың төменгі бөлігінен басталған ақ өңез оның орауышына түгел таралады. Қатты залалданған собықтар қыртыстанып жетілмейді.

17 слайд

18 слайд

18 слайд

19 слайд
Жүгері бактериозы Жүгері бактериозы. Ауру қоздырғышы – Erwinia stewartii Dye бактериясы. Қоздырғыш өсімдікке табиғи саңлаулар немесе жарақаттар арқылы енеді. Инкубациялық кезеңі жоғары температура (300 С) мен ылғалдылықта 4-6 күнге созылады. Инфекция қоры – залалданған тұқым мен шіріп үлгермеген өсімдік қалдықтары. Бактерия жүгерінің түтікті солуын қоздырады. Жас өсімдіктің жапырақтарында алғаш түсі ашық-жасыл, кейін сарғайған сызықша дақтар пайда болып, кебе келе бір-бірімен қосылып ұлғаяды. Кесел түтік арқылы сабаққа ж ə не жоғарғы жапырақтарға таралып, залалданған бөліктерден экссудат бөлінеді. Қатты залалданған өсімдіктержеткіліктіылғалдылықта да қурайды. Ауырған өсімдіктер ергежейлі болып, мезгілінен бұрын ақ шашақ шығарып, собықтары түзілмейді немесе түзілген собық д ə ндерінің жас бөлігі, кейде барлығы залалданады. Орауыш жапырақтарының ішкі жағынан бөлінген экссудат д ə ндерді залалдайды. Сонымен қатар бактерия өсімдік түтіктерін тығындап, тамыр арқылы келетін қоректік заттар мен су жоғарғы бөліктерге жетпей өсімдік солады. Бактериялар түтіктерді ыдыратып, жақын ұлпаларға еніп залалдап, кейде ойық жаралар түзеді

19 слайд

20 слайд

20 слайд

21 слайд
Қорытынды Жүгері ауруларының алдын алу үшін келесі әрекеттерді орындау керек: жүгерінің ерте пісетін түрін мұқият таңдау; тұқымдарды өңдеу; топыраққа калий-фосфор тыңайтқыштарын қосу; аурудың белгілерін білу; жұқтырған өсімдіктерді өрістен уақтылы тазарту; күзде өрісті терең қазу; Жүгері ауруларының қауіптілігі сонша ,ол барлық өнімнің 10-40 пайызға дейінгі бөлігін жойып жібере алады.Бұл жағдайды болдырмас үшін ,тиімді және адам өміріне қауіпсіз агротехникалық шаралар қолданылады. Егу алдында тұқымдар зарарсыздандырылып,алдын-ала өсіріліп алынады. Аумақта оптималды тығыздылық сақталады.

21 слайд

22 слайд
Пайдаланылған әдебиеттер Карбозова Р. Д. Фитопатология: Оқулық. / Р. Д. Карбозова, К. Н. Туленгутова – Алматы: ЖШС РПБК «Д ə уір», 2014. – 312 б . А.К.Оспанова Б 23 Микологиялық және фитопатологиялық анықтамалық сөздік – Павлодар, 2007 – 140 б.

22 слайд

23 слайд
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАҚМЕТ!!!

23 слайд