Жүсіп Баласағұн "Құтты білік"

1 слайд
ЖҮСІП ХАС ХАЖЫБ БАЛАСАҒҰН “ ҚҰТАДҒУ БІЛІГ” (ҚҰТТЫ БІЛІК)

1 слайд

2 слайд
Мақсаты: Білімділік: Ж.Баласағұнның өмірі мен шығармашылығы, “Құтты білік” дастанының негізгі тақырыбы, идеясы, мемлекеттік, адмның кемелдену жолдарының қағидалары жайында түсіндіру; Тәрбиелік: білім алушыларды адамгершілікке, саналы білім алуға, имандылыққа, әділ, қанағатшыл болуға тәрбиелеу; Дамытушылық: сұрақтар, тапсырмалар, іхденістерге негізделген жұмыс түрлерін өз бетімен орындауға дағдыландыру, әдеби тілде сөйлеуге үйрету.

2 слайд

3 слайд

3 слайд

4 слайд
Ғылым салалары Философия әдебиеттану тарихастрономия тіл біліміастрология медицина математика

4 слайд

5 слайд

5 слайд

6 слайд
“ ҚҰТТЫ БІЛІК” ХИЖРА ЕСЕБІ БОЙЫНША 462 ЖЫЛЫ, ЯҒНИ ЖАҢАША ЖЫЛ САНАУ ЕСЕБІ БОЙЫНША 1070 ЖЫЛЫ ЖАЗҒАН. ДАСТАНДЫ ОН СЕГІЗ АЙДА ЖАЗЫП БІТІРГЕН. БҰЛ КІТАПТЫҢ КІРІСПЕСІНДЕ АҚЫН “БҰЛ КІТАПТЫ ЖАЗҒАН КІСІ БАЛАСАҒҰНДА ТУҒАН..., ОСЫ КІТАПТЫ ҚАШҚАРДА ЖАЗЫР БІТІРІП, ШЫҒЫСТЫҢ ӘМІРШІСІ ТАБҒАШ ҚАРА БОГРАХАНҒА ТАРТУ ЕТТІМ” ДЕЙДІ. ДАСТАН 6520 БӘЙІТТЕН ( ЕКІ ЖОЛДЫ ӨЛЕҢНЕН ТҰРАДЫ). 13040 ӨЛЕҢ ЖОЛЫ БАР. 85 ТАРАУҒА БӨЛІНІП БЕРІЛГЕН.

6 слайд

7 слайд
ҚҰТТЫ БІЛІК 1. Вене нұсқасы немесе Герат нұқсасы. 1439ж. Герат шаһарында көшірілген (Хасан Қара Сейіл) ұйғыр әрпімен; 2. Каир (Мысыр) нұсқасы. 1896 жылы неміс ғалымы Б.Мориц тапқан.(Араб әрпімен көшірілген); 3. Наманған нұсқасы. Оны 1913 жылы А.Валитова Өзбексанның Наманган шаһарынан тапқан. (Араб әрпімен көшірілген).

7 слайд

8 слайд
  Дастанның осы Вена нұсқасының тағдыры қызық. Бұл қолжазба әлде кімдер арқылы Гераттан Түркияға жеткізіледі. Ал, 1474 жылы «Құтты білік» қолжазбасын біреу сатып алып, Стамбулға әкетеді. Арада 300 жылдай уақыт өтіп, 1796 жылы Австрияның белгілі ғалымы Иосиф фон Хаммер– Пургшталь Стамбулда дипломатиялық жұмыста жүрген кезде біреуден осы қолжазбаны сатып алып, оны Венадағы корольдік кітапханаға сыйға тартады.

8 слайд

9 слайд
Каир нұсқасы араб әріпімен көшірілген. Оны Каирдағы бір кітапхананың сирек кездесетін қолжазбалар қорынан 1896 ж. неміс ғалымы Б.Мориц тапқан. Белгілі орыс ғалымы В.В.Радлов Петербург ғылым академиясының Азия музейі үшін Каир нұсқасының бір данасын көшіріп алады. Казір бұл қолжазба Ресей Ғылым академиясы шығыстану институтының бөлімшесінде сақтаулы тұр.

9 слайд

10 слайд
Наманган нұсқасын 1913 жылы А.В.Валидов Өзбекстанның Наманган шаһарынан тапқан. «Құтты білік» дастанының араб әріпімен көшірілген ең толық саналатын осы нұсқасы Өзбекстан Республикасының Ғылым академиясының Әбу Райхан Әл- Бируни атындағы шығыстану институтында сақталып келеді.

10 слайд

11 слайд
«Құтты білік» дастаны жөнінде тұңғыш рет баспасөз бетінде хабар беріп, оның нұсқасының бір бөлігін 1823 жылы «Азия» журналында бастырып шығарған ғалым француз Жауберт Амадес болды. Бұл істі кейінірек венгр ғалымы Герман Вамбери қолға алды. Ол дастанның бірнеше тарауын транскрипциялап, неміс тіліне аударды, оған түсінік беретіндей сөздік жасады. Соның бәрін қосып, 1870 жылы «Құтты білікті» жеке кітап етіп шығарды.

11 слайд

12 слайд
“ Құтты білік” дастаны бірнеше тілдерге аударылған. Орыс тіліне толық поэтикалық тәржіма жасаған С.И.Иванов (1983). Өзбек ғалымы Каюм Каримов Наманган нұсқасын ұзақ зерттеп 1971 жылы өзбек әрпімен басып шығарған. 1986 жылы қазақ ғалымы Асқар Егеубаев өзбек тілі мен Ферғана, Мысыр қолжазба нұсқаларын салыстыра отырып қазақ тіліне аударма жасаған. 1984 жылы Пекин қаласында “Құтты білікті” ұйғыр тіліне аударып шығарған. Түркия ғалымдары 1942-1943 жылдары “Құтадғу білігтің” үш нұсқасын да Стамбулда үш томдық кітап етіп шығарды. Неміс тіліне тәржіма жасаған Венгер ғалымы Германи Вамбери.

12 слайд

13 слайд
Күнтуды (патша) Одғұрмыш (дәруіш)Өгдүлміш (уәзірдің баласы) Айтолды (уәзір) Күнтуды – әділдік бейнесі ретінде көрсетеді. Айтолды – бақ-дәулет;. Өгдүлміш – ақыл-парасат; Одғұмыш –қанағат-ынсап.

13 слайд

14 слайд
Дастанның басты идеясы төрт принципке негізделген. Біріншісі , мемлекетті дұрыс басқару үшін қара қылды қақ жаратындай әділ заңның болуы. Автор әділдіктің символдық бейнесі ретінде Күнтуды патшаны көрсетеді. Екіншісі, бақ-дәулет, яғни елге құт қонсын деген тілек. Бақ-дәулет мәселесі патшаның уәзірі Айтолды бейнесі арқылы жырға қосылған. Үшіншісі, ақыл-парасат. Ақыл-парасаттың қоғамдық- әлеуметтік рөлі уәзірдің баласы Өгдүлміш бейнесінде жырланады. Төртіншісі, қанағат-ынсап мәселесі. Бұл мәселе дастанда уәзірдің туысы, дәруіш Одғұрмыш бейнесі арқылы әңгіме болады. Баласағұнның «Құтадғу білігінде» өмір мәні пайымдалып, жалпыадамзаттық рухани байлықтар – мұрат , дін, этика, өнер және даналықтың мәні сараланған.

14 слайд

15 слайд
Жасымда ғылым бар деп ескермедім Пайдасын көре тұра тексермедім, Ер жеткен соң түспеді уысыма Қолымды мезгілінен кеш сермедім. Білік біліп, төрден орын аларсың, Білік білсең, күшті, берік адамсың. Біліксіз тіл, жүрек неге жарасын, Жанды судай біліктен кұш табасың.

15 слайд

16 слайд

16 слайд

17 слайд
Білім — теңіз, түбі де, шегі де жоқ . Адам бойындағы ең тамаша нәрсе - білім мен ақыл. Әзіз тірлік - білімдіде.

17 слайд

18 слайд
Ақыл, білім, тіл жайында      Тәңірі адамдарды жаратты, үздік етті, Оған өнер, білім, ақыл, ой берді. Білім берді: адам бұл күндері шырқау биікке көтерілді. Ақыл берді: осының арқасында шешілмейтін түйін шешілді. Білімді - биік, ақылды - ұлық деп есепте Бұл екеуі таңдаулы құлдарын биікке шығарады. Білімсіз кісілердің барлығы - ауру, Ауруды емдемесе, адам тез өледі. Көрікті істердің барлығы да ақылменен істелген, Бектер бұл дүниеде біліммен ерекше. Ақыл мен білімнің тілмашы - тіл, Ердің мерейін көтеретін жүйрік тілді біл.

18 слайд

19 слайд
Білімді мен біліксізді салыстыруы жайлы      Біліксіздің тілін тыйған жөн болар, Білімдінің сөзін жиған жөн болар. Білімдінің нұрлы сөзі сарқылмас, Бастауы кең бұлақ көзі тартылмас. Білімділік – шым бүркеген бір теңіз, Бұрқырар су аяқ басып жүрсеңіз. Білімсіздің көңілі – құм, құнсыз шөл, Тойып бермес, күні-түні құйсын көл.

19 слайд

20 слайд
Сөз әдебі мен тыңдау әдебі туралы Сөз сөйлеуші жанын қинап тынады, Тыңдаған жан сергіп, семіріп шығады. Деген екен көңілі ашық, көрікті ер, Тіліңді тый, ақылыңа ерік бер. Көп тыңдаған ой саралар көп біліп, Көп сөйлеген басын берер көпіріп, Есті сөзден ғибраттанар құлағың, Көп мылжыңнан лайланар ой-бұлағың. Көңіліңдегі айтылмаған сөз алтын, Шықса, қола болар, нарқын жоғалтып.

20 слайд

21 слайд
Тілдің маңызы турасында мынандай ақыл сөздер кездеседі: «Тіл адамды көкке көтереді, сол арқылы ол бақытқа жетеді. Сондай-ақ адам өз тілінен жаза да тартады, басын да жояды. Тіл – арыстан, ол босаңда жатыр, сақ бол одан, ол алдамшы, басыңды алып түсуі де мүмкін. Мазаңды ала берсе, тіліңді кес. Сақтанып сөйлесең басың өзіңде қалар. Сақтық қылсаң тіліңе, бұзылмайды тісің де. Жақсы болғың келсе, жаман сөз айтпа. Көп сөйлеме, аз сөйле. Он мың сөздің түйінін он сөзбен шеш. Адам екі нәрсеге қарымайды: бірі – ізгі ісі, екіншісі – ізгі сөзі. Адам өледі, сөзі қалады, сөзімен бірге өзі қалады. Өлмей өмір сүре бергің келсе, жақсы іс пен дана сөз қалдыр. Адам көркі – сөз. Адамның сәні бетінде, беттің сәні көзінде. Ой көркі – ақыл, сөз көркі – нақыл» .

21 слайд

22 слайд
Жақсы әйел Ə йел алмақ болсаң, егер, қарарсың, Жіті бағып таңдаулысын аларсың! — Жібек мінез — қыз - келіншек шырыны, Біле білсең, ə йел көркі — қылығы! Ақылды, п ə к болса, асылға баларсың, Үш сипаттың б ə рін содан табарсың! Ақылды ə йел, ізде — іздесең сен егер, Есті болса, төрт құбылаң теңелер. Мұндай жанды кездестірсең, бекін де. Ей, батырым, тырыс, қолдан кетірме! http://old.muslim.kz/kk/media/299-qandai-aiel-a lu-kerektigi-turaly-jusip-balasagun.html

22 слайд