Монополия ұғымын түсіндіреді.Олигополия ұғымын біледі.

1 слайд
Тақырыбы: Монополия ұғымын түсіндіреді. Олигополия ұғымын біледі. Модуль/пән атауы: КМ 01 ОН 7. Нарықтық экономиканың түрлері мен типтерін, негізгі экономикалық заңдылықтарын бағдарлау

2 слайд
ЭНЕРГИЗАТОР

3 слайд

4 слайд
«Монополия бағалары барлық жағдайда сатып алушылардан сығып алуға болатын немесе төлеуге келісетін ең жоғарғысы болып табылады » Адам Смит шотланд экономисі, философ «Тауар немесе нарықтық монополист ешқашан көшбасшы бола алмайды және болмайды да. Монополист ешқашан көшбасшы болмайды, өйткені тұтынушы таңдай алмайды» Питер Друкер «Өзімізді тым байыпты(серьезно) қабылдамайық. Біздің ешқайсымызда даналық монополиясы жоқ» Елизавета II Ұлыбритания патшайымы 1926-2022 жж

5 слайд

6 слайд
САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

7 слайд
Сабақтың мақсаты мен міндеттерін қалыптастыру:  Монополиялық және олигополистік құрылымдардың мінез-құлқын түсіндіретін негізгі теориялар мен модельдермен танысу.  Экономикадағы монополиялық және олигополистік құрылымдарды реттеу әдістерін қарастыру.  Нақты өмірдегі монополиялық және олигополистік нарықтардың мысалдарын қарастыру (мысалы, телекоммуникация секторы, фармацевтика индустриясы және т.б.).

8 слайд
Тақырыбы: Монополия ұғымын түсіндіреді. Олигополия ұғымын біледі. Жоспар: 1. Монополия ұғымы және оның түрлері мен белгілері 2. Олигополия және оның ерекшеліктері 2. Монополияға қарсы саясат.

9 слайд
Монополия (гр. monоs – жалғыз және poleo – сатамын) – бір тұлғаның немесе тұлғалар тобының, мемлекеттің белгілі бір затқа (мысалы, жерге), белгілі бір затты өндіруге немесе сатып алуға, белгілі бір тауарлармен сауда жасауға айрықша құқығы; салалық, ұлттық немесе әлемдік нарықта басым, үстем жағдайға ие кәсіпорын немесе кәсіпорындар тобы. Монополия - нарықта бір ғана фирма сатушы ретінде жұмыс істейтін бәсекелестіктің ең шеткі түрі, мұндай нарық – монополия, ал фирма - монополист деп аталады. Монополияға тән сипатты белгілер немесе оның шарттары: 1.«Фирма» және «сала» түсініктері түйіседі; 2.Сатып алушыларда тауарды таңдауда мүмкіндіктері болмайды; 3.Таза монополист өнім шығарудың барлық көлемін бақылай отырып, бағаны кез келген бағытта өзгертеді және басқара алады; 4.Монополист берілген тауарды өндіретін жалғыз фирма болғандықтан, оның өніміне деген сұраныс қисығы бір мезгілде нарықтың да сұраныс қисығы болып табылады және ұсынылған тауардың бағасын анықтайды; 5.Таза монополия бәсекелестіктен биік кедергілермен (тосқауылдармен) қорғалады.

10 слайд

11 слайд
Салаға кіруге қойылатын тосқауылдар - бұл салаға кіргісі келетін жаңа фирмалардың кіру жолдарына қойылатын кедергілер. Монополия жағдайында барлық кедергілер былайша екіге бөлінеді: 1.Табиғи (экономикалық) тосқауылдар  - басты ресурстарды бақылау. 2. Жасанды (заңды немесе құқықтық) тосқауылдар - патент, лицензия, тауарлық белгі, авторлық құқық. Патент Тауарлық белгі Лицензия Авторлық құқық

12 слайд
1. Жабық (жасанды) монополия - бәсекелестіктен заңды шектеулер көмегімен қорғалған монополияның бір түрі. 2.Табиғи (мемлекеттік) монополия - белгілі бір өнімнің көлемін бір фирманың өндіруі және оны екі немесе одан да көп фирмаларда өндіргеннен гөрі арзанға түсетін өндіріс саласы. 3. Ашық (кездейсоқ) монополия - берілген тауарды өндіретін тек қана бір фирма болып және оның бәсекелестіктен ешқандай арнайы (заңдық шектеулер көмегімен) қорғанышы жоқ болатын жағдай. Нарықты монополиялаудың негізгі себептеріне байланысты монополияның мынадай түрлері болады:

13 слайд
Олигополия - шешім қабылдау кезінде өздерінің бәсекелестерінің мүмкін болатын іс-қимылдарын есепке алатын, бір-бірімен өзара тығыз қарым-қатынаста әрекет ететін фирмалардың саны шектеулі және санаулы болып табылатын жетілмеген бәсеке жағдайындағы нарықтық құрылымның бір типі. Олигополия нарығы моделінің түрлері: 1. Табиғи олигополия - ұзақ мерзімдік ең төменгі орташа шығындармен барлық нарыққа өнімнің белгілі бір түрін бірнеше фирмалардың сатуымен ерекшеленетін олигополияның бір түрі. 2. Таза (стандартталған) олигополия - біртекті (стандартты) өнімді (мысалы, металл, шикі мұнай, т.б.) өндіруді жоспарлаған бірнеше ірі фирмалардың нарықта әрекет етуін сипаттайтын олигополия нарығының бір түрі. 3. Ерекшеленген (дифференциацияланған) олигополия - нарыққа әртүрлі (ерекшеленген) өнімдерді (мысалы, автомобиль, тұрмыстық техника, т.б.) бірнеше ірі фирмалардың шығарып сатуын сипаттайтын олигополия нарығының бір түрі.

14 слайд
Олигополия нарығының негізгі ерекшеліктері: 1. Нарықта басым фирмалар болады, олардың саны  көп емес; 2. Олигополиялық фирмалардың нарықтық үлестері көп болады, сондықтан бағаға монополиялық билік жүргізе алады; 3. Осындай әрбір фирманың сұраныс қисығы төмен қарай бағытталған болады; 4. Олигополиялық нарықтың басты сипаты – фирмалар бір-бірімен тығыз байланыста және өзара тәуелділікте болады. Баға мен өнім көлемін анықтағанда әрбір фирма өзінің бәсекелестерінің ықтимал реакциясын ескеруге мә жбүр болады; 5. Салаға жаңа фирмалардың кіруіне айтарлықтай кедергілер қойылады. Олигополия әртүрлі тәсілдермен жіктеледі. Мысалы, өнімге, мінез-құлық үлгісіне, нарықтық күштің күшіне сәйкес. Өнеркәсіптегі кәсіпорындардың саны бойынша олигополия нарықта екіден төртке дейін жұмыс істейтін және бес және одан жоғары компанияларда бұлыңғыр болған кезде қатал болады.

15 слайд
Олигополияның көбінесе келесі түрлерін кездестіруге болады: 1. Дуополия . Нарықта белгілі бір өнімді немесе қызметті сататын екі компания бар деп болжайды. 2. Олигополия үстемдігі(доминант ). Бұл дегеніміз, нарық үлесінің 60% - дан астамы бір компанияға тиесілі, ал қалған бөлігін басқа шағын кәсіпорындар бөліседі. 3. Сараланған олигополия . Нарықта бірнеше компаниялар түрлері мен сорттарының әртүрлілігі жоқ өнімдерді сатады деп болжайды. Мұндай тауарларға газ, мұнай, цемент жатады. 4. Сараланбаған олигополия . Бұл дегеніміз, компаниялар нарықта әртүрлі сорттар мен типтегі тауарларды сатады. Мысалы, металдар, кәмпиттер, сусындар, автомобильдер. 

16 слайд
Монополияға қарсы заңдылық экономиканың тиімді жұмыс істеуі үшін іскерлік белсенділік пен бәсекелестікті шектейтін осындай әрекеттердің қанат жаюына жол бермеуге бағытталады. Монополияға (тресттерге) қарсы жасалған ең алғашқы заңдылықтар АҚШ-та орын алды. Олар негізгі үш заңдылықтан құралып, «үш кит» деген атауға ие болды: 1. Монополияға қарсы заңдар – фирмалардың қоғамға зардап шектіретін монополиялық билікті көбейтуіне қарсы бағытталған шаралар. Мұндай заңдылықтардың негізгі мақсаты – ірі фирмалардың бірігуіне, бәсекелестікті әлсіретуге, монополияны орнатуға, яғни олардың бірігуіне рұқсат бермеу арқылы құрылымдық салаларды реттеу. 2. Табиғи монополияларды мемлекет тарапынан реттеу (тікелей және жанама). 3. Мемлекеттік меншікті қалыптастыру, яғни жеке иеліктегі табиғи монополияны реттеудің орнына, мемлекет өзі монополияны иемденуші бола бастайды.

17 слайд
"Бәсекелестіктегі көшбасшы" іскерлік ойыны

18 слайд
"Бәсекелестіктегі көшбасшы" іскерлік ойыны I тур. Шығарылатын өнімді ұсыну А) Презентация(А3 форматта кескіндеу), (атауы, сауда белгісі, қаптамасы, яғни өндіруді жоспарлап отырған өнімді сызыңыз және оның мақсатын түсіндіріңіз) - 6 минут II тур. Тауарды жарнамалау А) тауарды нарыққа тарату жолдары (плакаттар, акциялар, стикерлер, сөрелер және т. б.) – 6 минут III тур. Тұтынушының көшбасшыны мойындауы - 8 минут Сұрақтарға жауап беру: 1)"бәсекелестік" ұғымын ашыңыз 2) бәсекелестіктің негізгі түрлеріне мыналар жатады? 3) жетілмеген бәсекелестікке мысалдар келтіріңіз 4) салыстыру кестесін толтырыңыз (топпен)

19 слайд
Салыстыру кестесін толтырыңыз (топпен) Нарық құрылымының аты: Сипаты Ерекшеліктері Фирма саны Өнімнің түрі Бағаны бақылау   Бұл салаға ену Бағалық емес бәсеке Осы нарықта сатылатын тауарлар ға мысалдар

20 слайд

21 слайд
РЕФЛЕКСИЯ Сіз бүгінгі күнді мейрамханада өткізгендігіңізді елестетуді сұраймын, ал қазір сіздер мейрамхана директорының бірнеше сұрақтарына жауап берулеріңізді сұраймын: - Мен бұдан тағыда көбірек жейтін едім.. - Маған бәрінен бұрын ұнады.. - Мен көп жеп қойдым... - Өтінемін... қосыңыз Өз жауаптарыңызды карточкаларға жазып ,түсініктеме беріп, жұмыс тақтасына орналастырыңыздар.

22 слайд
Үй тапсырмасы Келесі сұрақтарға жауаптарыңызды негіздеңіз: 1.Сіздің ойыңызша, аталған салалардың қайсысында монополия, олигополия, монополиялық бәсекелестік немесе таза бәсекелестік болуы мүмкін? А) ұшақтарды шығару; Б) винтажды шараптар өндірісі; В) көкөністерді өсіру; Г) шоколад өндірісі; Д) парф юмерия өндірісі. 2 . Монополияны ң формалары