презентация 1960 1990 жылдардағы қазақ әдебиеті Хамза есенжанов

1 слайд
1960-1990 жылдардағы қазақ әдебиеті.Хамза Есенжанов Топ: 21БШ Орындаған:Алпысова.А.Х Тексерген: Бекенқызы.М

1 слайд

2 слайд
Жоспары: 1. 1960-1990 жылдардағы қазақ әдебиетіне жалпы шолу ( видеоматериал ретінде ) 2. Хамза Есенжанов шығармашылық жолы 3. “ Ақ Жайық” романы-жазушының басты шығармасы 4. Аудармалары

2 слайд

3 слайд

3 слайд

4 слайд
• Есенжанов Хамза Ихсанұлы (1908-1974) – жазушы, Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты. Батыс Қазақстан облысының Ақжайық ауданында туған. Алматы зоотехникалық-малдәрігерлік техникумын, Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтын, Ленинградтағы (қазіргі Санкт- Петербор) Мемлекеттік өнертану институтының аспирантурасын бітірген. 1932-1937 жылдары Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының жауапты хатшысы, КСРО Ғылым академиясының Қазақ филиалы әдебиет пен фольклор секторының меңгерушісі қызметтерін атқарды. 1937 жылдан Қазақ мемлекеттік филармониясының, кейін Қазақ опера және балет театрының директоры қызметін атқара жүріп, Қазақ педагогикалық институтында орыс әдебиеті тарихынан сабақ берді.

4 слайд

5 слайд
• 20-шы ғасырдың 30-шы жылдары республикалық басылымдарда қаламгердің «Өлеңтінің жағасында», «Қызыл құмақ», «Күшке ? күш» сияқты әңгімелері мен «Жер шарында» атты пьесасы жарияланды. 1938 жылы жалған саяси айып тағылып, 20 жылға жуық уақыт сталиндік қуғын-сүргіннің зардабын тартты. Елге оралған соң, 1956 жылдан өнімді шығармашылық еңбек жолын бастады. Жазушының басты шығармасы «Ақ Жайық» трилогиясы. Бұл үлкен еңбекте жазушы Батыс Қазақстан өңіріндегі революциялық қозғалысты, Кеңес өкіметінің қалай орнағанын суреттейді. Жазушының ұзақ жылдар бойғы еңбегі кезінде әдеби ортада лайықты бағасын алды.

5 слайд

6 слайд
“ Ақ жайық”

6 слайд

7 слайд
•   Хамза Есенжановтың “Ақ Жайық” роман трилогиясы шығармашылығының ішіндегі ең шоқтығы биік туындысы. Жалпы роман үш кітаптан құралған. Олар: Төңкеріс үстінде, Шыңдалу, Тар кезең. Шығарманың композициялық құрылымы мен сюжеттік желісі күрделі болғанмен, бір-біріне байланысып, бір жүйемен өрілген. Бас кейіпкер Хакімнің жандүниесіндегі күйзелісті тамыршыдай тап басып, тамаша бейнелеген. “… Сүйген жардан, тел өскен бауырдан. Бірге оқыған жолдастан айырылып, аз күнде өлік жандай қуқыл тартып кеткен Хакімнің тек өңі емес, іші де қуқыл, дене жансыз, кеуде бос қуыс, ой мұздай, көңілі суып қалған”.

7 слайд

8 слайд
• Кітаптың бірінші тарауы “ Реальное училищені бітіретін  Хакімнің қыс бойы араға күн салмай барып тұрған жері медициналық курстың  клубы мен Губернатор көшесінің  бойындағы биік басқышы бар жасыл  қиықты әдемі үй. Кеш болса да ол клубқа Мүкарамамен билеу үшін барады да, жасыл қиықты үйге қызды шығарып салады...” [6-7бет] деп басталады. Яғни шығарманың бастауы сол жігіт пен қыздың бір- біріне деген сүйіспеншілігімен басталады. Жазушының басты шығармасы — “Ақ Жайық” трилогиясы Батыс Қазақстандағы тұтас бір кезеңнің оқиғаларына арналған. Автор отарлық езгіден қиналған халық бостандығы мен бақыты үшін күрескен ерлердің жиынтық бейнелерін (Хакім, Әлібек, Әділбек, Мүнариа, Шолпан, Нұрым) жасаумен қатар, нақты тарихта болған адамдардың (Дмитриев, Әйтиев, Қаратаев, Белан, т.б.) өмір жолын шебер суреттеді. Бұл үлкен еңбекте жазушы Батыс Қазақстан өңіріндегі революциялық қозғалысты, Кеңес өкіметінің қалай орнағанын суреттейді. Жазушының ұзақ жылдар бойғы еңбегі кезінде әдеби ортада лайықты бағасын алды. М.Әуезов трилогияға мынандай баға беріпті: «Еуропа үлгісінде жазылған тұңғыш шығарма”. Олай дейтіні алғаш осындай жаңа сюжеттік желіде, Еуропа үлгісінде қалам тербеген жазушы.

8 слайд

9 слайд
• “ Ақ Жайықтың” бас кейіпкері  – үш кітапта бірдей көрінетін, жай  ғана бой көрсетіп қоймай бедерлі  бейнеленіп, мінсіз мүсінделген Хакім. Трилогия оқиғасы реальное училищеде  оқитын Хакімнің сүйген қызы Мүкараманы ойлап, онымен сүйіскен тәтті шақтарын еске алумен басталып, балаң бозбаладан күрестің от- жалынында шыңдалып, революционер дәрежесіне жеткен жігіттің сүйіктісі  Мүкараманың қан жұтқызған қазасына тап болған қайғылы оқиғамен, сонан  соң Бақытжан Қаратаевтың халық  алдында жалынды сөз сөйлеуімен аяқталады.

9 слайд

10 слайд
• Шығармада Хакімнің  Мүкарамаға деген сезімін тағы  мына детальдан аңғаруға болады: “  Мойның соза забельдің үстіне  шығып, терезеге үңілгенде Хакімнің  көзіне бұрыштағы үлкен айнаның  ішіндегі Мүкарама түсті. Қыз  білегіне маңдайын сүйеп еңкейіп  қалған, басы жарға тіреліп, жүзі  көрінбейді. Бұл қалай? Хакім терезеге  жүзін тақай түсті. Жылар отырған  болуы керек, екі иіні жоғары  көтеріліп селк- селк етеді, айнадан  ап-анық көрініп тұр... Тағы бір  рет баппен қағып тыңдай қалып  еді, ішкі есіктің ақырын ғана  сықырлағаның есітті. Қызыдың жүрісі... Жүрегі лып-лып ете қалды. “Құшақтар сүйіп алсам” деп ойлады ол сабырсыздана түсіп. Бірақ есік те ашылып кетті де: - Сізге кім керек еді?- деді кемпір мүлде бейтаныс, бірінші рет көріп тұрғандай. – Әби, мен... Мүкарамаға жолығатын шаруам бар еді,-деп Хакім кіруге ыңғайланды. – Мүкарама үйде жоқ, - деді де кемпір қатал пішінмен жалма-жан есікті жаба бастады.. .” осы шағын үзіндіден кемпір қанша Хакімді қуса да Мүкраманың жылап отырған халін көріп кете алмады. Ең болмаса оны жұбатқысы келді. Кемпірден қанша сұранса да оған рұқсат берілмеді.

10 слайд

11 слайд
• Әртүрлі әлеуметтік топтардың  тартысын шебер суреттеген жазушы әр кейіпкердің жан дүниесін жарқыратып ашумен қатар олардың іс-әрекетіне  оқушыны сендіре біледі. Бір ғана мысал. Етегін жел ғана желпіген, тәні де, жаны да таза ауыл қызы Зағипаның ақтардың әскері зорлап, абыройы ашылғаннан кейін ашынып, у ішіп өлуі де, жаратылысынан қатыгез Абылаевтың жауыздық іс-әрекеттері де олардың бітім-болмысына сай сенімді суреттелген.

11 слайд

12 слайд
• Адам  – табиғат ананың перзенті. Көркем шығармада адам мен табиғатты  тығыз бірлікте суреттеу жазушы шеберлігіне  сын. Хамза Есенжанов бұл тұста да сүрінбейді. Мәселен, трилогияның бірінші кітабындағы: “Күн сәске түс. Ыстыққа арқасын қыздырып, шөп арасынан өрмелеп, бидайықтың басын да бота тірсек сарыала шегіртке бебеу қаға шырылдап тұр”, деп басталатын, оған жалғас Хакімнің көзімен берілетін табиғат көріністері автор қаламының тамады.

12 слайд

13 слайд
• Халық қозғалысында түрлі топтардың күреске шығатыны анық. «Ақ Жайық» романында жалшы, балықшы, егінші, орыс, қазақ шаруалары  сол ұлы кезеңнің шындығына сай  теңдік жорығынан өз орнын алған  сияқты. • Қарсы тараптан бейнеленген генегалдар мен атамандар толық танытады. • Қорыта келе, шығарманың тілі аса ауыр емес, бір оқығанда ұғыныңқы, тілі жеңіл. Оқу барысында  бір сюжеттен екінші сюжеттің туындауы бір тұтас композициялық құрылымға  алып келеді. Кейіпкерлерінің бір-бірімен  диалог арқылы сөйлесуі оқырманға бірден түсінікті болып келеді. Бір жігіттің махаббаты баяндалса да, халықтың сол кездегі қиын тіршілігі шығармада негізгі орын алған.

13 слайд

14 слайд
Аудармалары және шығармалары

14 слайд

15 слайд
• Жазушы өмірінің соңғы жылдары «Қарт қазақ», «Жайын ілерде», «Жар», т.б. әңгіме, очерк, әдеби-сын мақалалар жазды. 1978-1981 жылдары жазушының 6 томдық шығармалар жинағы жарық көрді. • Жазушы көркем аударма саласында да өнімді еңбек етіп, М.Шолоховтың «Тынық Дон» романының 1-ші және 4-ші кітаптарын, И.Тургеневтің «Рудин», И. Шуховтың «Өшпенділік» романдарын, А.Пушкиннің «Дубровский» повесін, т.б. шығармаларды қазақ тіліне аударды. Сонымен қатар бастауыш, орта мектептер үшін оқулықтар жазды. Ақын Сағат Әбдуғалиевтің «Хамза Есенжанов» атты өлеңінде зұлмат жылдардың құрбаны болған қаламгердің тартқан азабы, көрген қиындығы, сатқындардың құнсыз тірлігі баяндалған. Орал қаласындағы облыстық балалар мен жасөспірімдер кітапханасына қаламгердің есімі берілген.

15 слайд

16 слайд
Х.Есенжановтың шығармалары

16 слайд

17 слайд
Назараңыз үшін рахмет!!

17 слайд