Презентатция Шешендік сөздер 4 сынып

1 слайд
Шешендік сөздерШешендік сөздер

1 слайд

2 слайд
Шешендік сөздерШешендік сөздер 1.Ауыз екі түрде жеткендіктен аңызға айналып 1.Ауыз екі түрде жеткендіктен аңызға айналып кеткен.кеткен. 2.Айтыс,бата-тілек,насихат,нақыл сөздер түрінде 2.Айтыс,бата-тілек,насихат,нақыл сөздер түрінде айтылады.айтылады. 3.Екі адамның таласынан туады.3.Екі адамның таласынан туады. 4.Айтушылар,билер,шешендер.4.Айтушылар,билер,шешендер. 5.Халықтың бастан кешкен оқиғалары,ақыл-ойы,5.Халықтың бастан кешкен оқиғалары,ақыл-ойы, арман тілегі бейнеленеді,тіл байлығы байқалады.арман тілегі бейнеленеді,тіл байлығы байқалады. 6.Адамды жақсы мінездерге баулиды.6.Адамды жақсы мінездерге баулиды. 7.Тапқыр сөздер.7.Тапқыр сөздер.

2 слайд

3 слайд
Шешендік сөздерШешендік сөздер 1.Тайкелтірдің төрелігі.1.Тайкелтірдің төрелігі. 2.Байдалы бидің көңіл айтуы.2.Байдалы бидің көңіл айтуы. 3.Қазыбек би мен Бұқар жырау.3.Қазыбек би мен Бұқар жырау. 4.Ақтайлақ пен Қанай шешен.4.Ақтайлақ пен Қанай шешен. 5.Сырым мен Малайсары.5.Сырым мен Малайсары.

3 слайд

4 слайд
Шешендік –кісінің көркі.Шешендік –кісінің көркі. /Гораций//Гораций/ Шешеннің ең ұлы қасиеті-қажет нәрсені ғана айту Шешеннің ең ұлы қасиеті-қажет нәрсені ғана айту емес,сонымен бірге қажеті жоқ нәрсені айтпау.емес,сонымен бірге қажеті жоқ нәрсені айтпау. Шешеннің парызы-шындықты айту. Шешеннің парызы-шындықты айту. /Платон//Платон/ Шешендік батылдықты тілейді.Шешендік батылдықты тілейді. /П.С.Пороховщиков//П.С.Пороховщиков/ От сықылды жылы болсын жүзіңіз бен ісіңіз.От сықылды жылы болсын жүзіңіз бен ісіңіз. /Шәкәрім//Шәкәрім/

4 слайд

5 слайд
Төле би ӘлібекұлыТөле би Әлібекұлы Төле би Әлібекұлы Төле би Әлібекұлы (1663-1756)- қазақ (1663-1756)- қазақ халқының қоғам қайраткері,атақты шешен.халқының қоғам қайраткері,атақты шешен. Ұлы жүздің Төбе биі.Жастайынан үздік Ұлы жүздің Төбе биі.Жастайынан үздік оқып,арабша,парсыша тарихи кітаптарды,оқып,арабша,парсыша тарихи кітаптарды, аңыз,хисса тарихтарын ел арасынанаңыз,хисса тарихтарын ел арасынан тыңдап,өзінен бұрынғы өткен шешен билер тыңдап,өзінен бұрынғы өткен шешен билер мен хандар,бабалары Жанту,Жарылқамыс мен хандар,бабалары Жанту,Жарылқамыс билердің тапқыр,өнегелі,нақыл,шешен билердің тапқыр,өнегелі,нақыл,шешен сөздерін ойына түйіп өседі.15-20 жасында сөздерін ойына түйіп өседі.15-20 жасында билікке араласып,әділдігімен,шешендігімен билікке араласып,әділдігімен,шешендігімен елге танылады.«Жеті Жарғы» әдет заңын елге танылады.«Жеті Жарғы» әдет заңын шығарушылардың бірі болды.Орта жүздің шығарушылардың бірі болды.Орта жүздің аға биі Қазыбек Келдібекұлымен,кіші жүздің аға биі Қазыбек Келдібекұлымен,кіші жүздің аға биі Әйтеке Байбекұлымен бірге аға биі Әйтеке Байбекұлымен бірге әз Тәукенің басты кеңесшісі болды.әз Тәукенің басты кеңесшісі болды. Қабанбай батыр,Бөгенбай батыр,Жәнібек Қабанбай батыр,Бөгенбай батыр,Жәнібек батырмен бірыңғай халық майданын құрып,батырмен бірыңғай халық майданын құрып, азаттық күресін басқарды.Өзі билік еткен азаттық күресін басқарды.Өзі билік еткен Шымкент,Түркістан және Ташкент Шымкент,Түркістан және Ташкент қалаларында көпшілік пайдаланатын қалаларында көпшілік пайдаланатын ғимараттар салу ісіне белсене араласқан.ғимараттар салу ісіне белсене араласқан.

5 слайд

6 слайд
Төле би атынан айтылатын толғау Төле би атынан айтылатын толғау үзінділер де аз емес.Сонын бірі:үзінділер де аз емес.Сонын бірі: Жаңбыр жаумаса жер жетім,Жаңбыр жаумаса жер жетім, Басшы болмаса ел жетім,Басшы болмаса ел жетім, Ұқпасқа айтқан сөз жетім...Ұқпасқа айтқан сөз жетім... Атың жақсы болса,Атың жақсы болса, Ер жігіттің пырағы.Ер жігіттің пырағы. Балаң жақсы болса,Балаң жақсы болса, Жан мен тәннің шырағы,Жан мен тәннің шырағы, Әйелің жақсы болса,Әйелің жақсы болса, Бірінші-иланың,Бірінші-иланың, Екінші-жиғаның,Екінші-жиғаның, Үшінші-ырысыңның тұрағы...Үшінші-ырысыңның тұрағы...

6 слайд

7 слайд
Қазыбек би КелдібекұлыҚазыбек би Келдібекұлы Қазыбек би КелдібекұлыҚазыбек би Келдібекұлы (1667-1763)-он (1667-1763)-он жетінші ғасырдың аяғы мен он сегізінші жетінші ғасырдың аяғы мен он сегізінші ғасырдың алғашқы жартысында өмір ғасырдың алғашқы жартысында өмір сүрген қазақтың атақты биі.сүрген қазақтың атақты биі. Орта жүзді билеген.Тәуке,Семеке,Орта жүзді билеген.Тәуке,Семеке, Әбілмәмбет,Абылай хандардың тұсында Әбілмәмбет,Абылай хандардың тұсында мемлекет басқару ісіне белсене мемлекет басқару ісіне белсене араласып,қазақ хандарының ішкі және араласып,қазақ хандарының ішкі және сыртқы саясатына едәуір ықпал жасап сыртқы саясатына едәуір ықпал жасап отырған.Жоңғар басқыншылығына қарсы отырған.Жоңғар басқыншылығына қарсы халық күресін ұйымдастырушылардың халық күресін ұйымдастырушылардың бірі. «Тәуке заңдарының жинағы» немесебірі. «Тәуке заңдарының жинағы» немесе «Жеті Жарғыны»жасауға қатысқан.Абылай «Жеті Жарғыны»жасауға қатысқан.Абылай жоңғарлардың қолына түскенде оған жоңғарлардың қолына түскенде оған белсене араласып,құтқарып алады.белсене араласып,құтқарып алады. Ресеймен достық қарым-қатынаста болудыРесеймен достық қарым-қатынаста болуды мақұлдап,Цин империясымен тығыз мақұлдап,Цин империясымен тығыз байланыста болуға қарсылық білдірген.байланыста болуға қарсылық білдірген. Қазыбек би ел арасында Қазыбек би ел арасында Қаз дауысты Қазыбек атанып кеткен.Қаз дауысты Қазыбек атанып кеткен.

7 слайд

8 слайд
Қазыбек бидің толғауы:Қазыбек бидің толғауы: Өркенім өссін десең,Өркенім өссін десең, Кекшіл болма-Кекшіл болма- кесапаты тиер еліңе.кесапаты тиер еліңе. Елім өссін десең,Елім өссін десең, Өршіл болма-Өршіл болма- өскеніңді өшірерсің.өскеніңді өшірерсің. Басына іс түскен пақырғаБасына іс түскен пақырға Қастық қылма-Қастық қылма- қайғысы көшер басыңа.қайғысы көшер басыңа. Жанашыры жоқ жарлыға Жанашыры жоқ жарлыға Жәрдемші бол асыға,Жәрдемші бол асыға, Қиын-қыстау күндерде Қиын-қыстау күндерде Өзі келер қасыңа.Өзі келер қасыңа. Бүгін сағы сынды деп,Бүгін сағы сынды деп, Жақыныңды басынба!Жақыныңды басынба!

8 слайд

9 слайд
Әйтеке би БайбекұлыӘйтеке би Байбекұлы Әйтеке биӘйтеке би (шын аты Айтық) (шын аты Айтық) Байбекұлы (1689-1766) - қазақтың Байбекұлы (1689-1766) - қазақтың атақты шешен биі.Әбілқайыр ханға атақты шешен биі.Әбілқайыр ханға дейін кіші жүзді басқарған.Әйтеке би дейін кіші жүзді басқарған.Әйтеке би жас жағынан атақты Төле би мен жас жағынан атақты Төле би мен Қазыбек биден кіші.Бірақ өзініңҚазыбек биден кіші.Бірақ өзінің даналығымен ел билеп,өз даналығымен ел билеп,өз замандастарынан қалыспаған,замандастарынан қалыспаған, ешкімнің атақ-даңқына табынбаған.ешкімнің атақ-даңқына табынбаған. Оның даналық сөздері осы уақытқа Оның даналық сөздері осы уақытқа дейін халық аузында сақталған.дейін халық аузында сақталған. Тәуке хан дәуіріндегі қазақ Тәуке хан дәуіріндегі қазақ хандығының аса көрнекті билерінің хандығының аса көрнекті билерінің бірі ретінде «Жеті Жарғыны»шығаруға бірі ретінде «Жеті Жарғыны»шығаруға елеулі үлес қосқан.Ол бір орталыққа елеулі үлес қосқан.Ол бір орталыққа бағынған қазақ хандығын құруға бағынған қазақ хандығын құруға белсене атсалысты.белсене атсалысты.

9 слайд

10 слайд
Әйтеке бидің толғауы:Әйтеке бидің толғауы: Суалмайтын суат жоқ,Суалмайтын суат жоқ, Тартылмайтын бұлақ жоқ,Тартылмайтын бұлақ жоқ, Құйырығы суда тұрса да,Құйырығы суда тұрса да, Уақытысы жеткендеУақытысы жеткенде Қурамайтын құрақ жоқ.Қурамайтын құрақ жоқ. Дүние деген фәни бұл,Дүние деген фәни бұл, Баласы жоқта мият жоқ.Баласы жоқта мият жоқ. Бәрінен де қиын сол екен,Бәрінен де қиын сол екен, Артында жанған шырақ жоқ...Артында жанған шырақ жоқ...

10 слайд

11 слайд
Бұқар Жырау ҚалқаманұлыБұқар Жырау Қалқаманұлы ((1693,бұрынғыБаянауыл,Далба тауы 1693,бұрынғыБаянауыл,Далба тауы бойында 1787,сонда)-әйгілі жырау.Абылай бойында 1787,сонда)-әйгілі жырау.Абылай ханның ақылшы-биі,абыз.Жұрт оны ханның ақылшы-биі,абыз.Жұрт оны ““Көмекей әулие”деп атаған.Сөйлегенде Көмекей әулие”деп атаған.Сөйлегенде үнемі қара сөзбен емес,көмекейі бүлкілдеп,үнемі қара сөзбен емес,көмекейі бүлкілдеп, түйдек-түйдек жырмен сөйлейтін болған.түйдек-түйдек жырмен сөйлейтін болған. Көбіне Абылай ханның “сәуе айтшы”деген Көбіне Абылай ханның “сәуе айтшы”деген өтініш,тілегімен түсін болжап,онысы дәлме-өтініш,тілегімен түсін болжап,онысы дәлме- дәл келіп отырған.Әкесі Қалқаман-батыр дәл келіп отырған.Әкесі Қалқаман-батыр болған.Бұқар Жыраудың өзінен Ақдербіс, болған.Бұқар Жыраудың өзінен Ақдербіс, Жарылғап,Жанта есімді үш ұл тараған.Жарылғап,Жанта есімді үш ұл тараған. Бұқар Жырау өзінің ұзақ ғұмырында,талай-Бұқар Жырау өзінің ұзақ ғұмырында,талай- талай тарихи оқиғаларды басынан өткізген. талай тарихи оқиғаларды басынан өткізген. ““Ақтабан шұбырынды...”заманында Ақтабан шұбырынды...”заманында тәуелсіздік пен ел бірлігін сақтауда тәуелсіздік пен ел бірлігін сақтауда айрықша күш жұмсаған.Толғауларында сол айрықша күш жұмсаған.Толғауларында сол тұстағы көкейкесті мәселелерге жауап тұстағы көкейкесті мәселелерге жауап іздеп,соның жоқшы-жыршысы болған.Ол іздеп,соның жоқшы-жыршысы болған.Ол Абылай ханға үлкен үміт артып, оның ел Абылай ханға үлкен үміт артып, оның ел басқарудағы саясаты мен жорықтарын басқарудағы саясаты мен жорықтарын қолдаған.Абылайдың әдеби бейнесін қолдаған.Абылайдың әдеби бейнесін жасауға елеулі үлес қосқан.Жыраудың жасауға елеулі үлес қосқан.Жыраудың бізге жеткен мұрасын насихат толғау,арнау бізге жеткен мұрасын насихат толғау,арнау толғау,болжау толғау деп үш топқа бөлуге толғау,болжау толғау деп үш топқа бөлуге болады. болады.

11 слайд

12 слайд
Бұқар өлеңдерін өмір,бірлік,ерлік және Бұқар өлеңдерін өмір,бірлік,ерлік және Абылай туралы деп бөлуге болады.Абылай туралы деп бөлуге болады. Өмір жайында былай дейді:Өмір жайында былай дейді: Жиырма деген жасыңызЖиырма деген жасыңыз Ағып жатқан бұлақтай.Ағып жатқан бұлақтай. Отыз деген жасыңызОтыз деген жасыңыз Жарға ойнаған лақтай.Жарға ойнаған лақтай. Қырық деген жасыңызҚырық деген жасыңыз Ерттеп қойған құр аттай.Ерттеп қойған құр аттай. Елу деген жасыңызЕлу деген жасыңыз О да бір көшкен ел екен,О да бір көшкен ел екен, Алпыс деген жасыңызАлпыс деген жасыңыз Қайғылы-мұңлы күн екен,Қайғылы-мұңлы күн екен, Сексен деген жасыңызСексен деген жасыңыз Қараңғы тұман түн екен,Қараңғы тұман түн екен, Тоқсан деген жасындаТоқсан деген жасында Ажалдан басқа жоқ екен.Ажалдан басқа жоқ екен.

12 слайд

13 слайд
Бұқар мұсылманша оқыған,сауатты болған.Бұқар мұсылманша оқыған,сауатты болған. Бізге жеткен жырлары 1200 жол шамасында.Бізге жеткен жырлары 1200 жол шамасында. Жырау өлеңдерінің бүгінге дейін жетуі-Мәшһур-Жырау өлеңдерінің бүгінге дейін жетуі-Мәшһур- Жүсіп Көпеев жазып қалдырған мұра.Бұқар Жүсіп Көпеев жазып қалдырған мұра.Бұқар жазбаларының бізге жетпегені де көп болуы жазбаларының бізге жетпегені де көп болуы керек.Бұған: “Бұл кісінің сөзін түгел жазамын керек.Бұған: “Бұл кісінің сөзін түгел жазамын деушіге Нұхтың өмірі,Аюбтың сабыры....деушіге Нұхтың өмірі,Аюбтың сабыры.... Аплатонның ақылы керек”-деген Мәшһүр сөзі Аплатонның ақылы керек”-деген Мәшһүр сөзі дәлел.дәлел.

13 слайд

14 слайд
Бұқар Жырау поэзиясы туралы ұлы Бұқар Жырау поэзиясы туралы ұлы жазушы М.Әуезов:жазушы М.Әуезов: “ “Жырау...заман сыншысы,сөйлесе шешілмеген Жырау...заман сыншысы,сөйлесе шешілмеген жұмбақ,түйіні шатасқан сөздерді ғана сөйлейді.жұмбақ,түйіні шатасқан сөздерді ғана сөйлейді. Өзі тұрған заманның белгілеріне қарап,келешек Өзі тұрған заманның белгілеріне қарап,келешек заман не айтатынын болжайды.Сөзінің бәрі заман не айтатынын болжайды.Сөзінің бәрі терең ой,терең мағынамен сөйлейді.Сыртқы түрі терең ой,терең мағынамен сөйлейді.Сыртқы түрі құбажондатқан толғау,салыстырған суреттермен құбажондатқан толғау,салыстырған суреттермен ұқсатқан нобай,жағалатқан белгімен келеді...ұқсатқан нобай,жағалатқан белгімен келеді... Не айтса да,көптің мұңы мен қамы,көптің жайы Не айтса да,көптің мұңы мен қамы,көптің жайы туралы:не көпке арнаған ақыл,өсиет есебінде туралы:не көпке арнаған ақыл,өсиет есебінде айтылады”-дейді.айтылады”-дейді.

14 слайд

15 слайд
Сырым ДатұлыСырым Датұлы (1712-1802)-халқымыздың атақты биі,(1712-1802)-халқымыздың атақты биі, айтулы батыры.1783-87 ж.Кіші жүз айтулы батыры.1783-87 ж.Кіші жүз шаруаларының хандық езгіге қарсы шаруаларының хандық езгіге қарсы көтерілісінің басшысы.Жастайынан ділмар,көтерілісінің басшысы.Жастайынан ділмар, шешендігімен көзге түскен.Сырым ат жалын шешендігімен көзге түскен.Сырым ат жалын тартып мінгеннен-ақ “бала би” атанады.тартып мінгеннен-ақ “бала би” атанады. 17-18 ғ.өмір сүр...

15 слайд