Саңырауқұлақ өсімдік ауруларының қоздырығышы

1 слайд
Тақырыбы:Саңырауқұлақтар-өсімдік ауруларының қоздырғыштары Б і л і м бе ру ш і : а . - ш . ғ . к . , а ғ а о қ ы ту ш ы Н ұ р ы мов а Р ау ш а н Д ү й с е н қ ы з ы Б і л і м а л у ш ы : М ү с і р ә л і А руж а н Е р қ а с ы м қ ы з ы О қ у то б ы : А Г Р 1 9 - 1 М а м а н д ы ғ ы : 6 В 0 8 1 7 1 “ А г р о н ом и я ” Қорқыт ата атындағы Қызылорда Университеті. Инженерлі Технологиялық Институты. “Аграрлық технологиялар” кафедрасы Қызылорда,2021 жыл

1 слайд

2 слайд
 Өсімдік арулары  Өсімдік ауруларының түрлері  Жұқпалы немесе инфекциялық аурулар  Саңырауқұлақтарға жалпы сипаттама  Саңырауқұлақ аурулары  Қорытынды  Пайдаланылған әдебиеттер Жоспары

2 слайд

3 слайд
Өсімдік ауруы – өте күрделі динамикалық құбылыс. Патологиялық үдеріс қоздырғыш ж ə не сыртқы ортаға байланысты өтеді. Ауруға шалдыққан өсімдік клеткалары мен ұлпаларының физиологиялық үдерісі қалыптан ауытқып, құрылымдары өзгеріп алынатын өнім төмендейді. Сонымен ауру бір қалыпты өтетін жағдай емес, керісінше, оның алғашқы басталуы, дамуы ж ə не аяқталуы бар үдемелі үдеріс.

3 слайд

4 слайд
Барлық аурулар инфекциялық (жұқпалы) ж ə не инфекциялық емес (жұқпайтын) болып екі категорияға бөлінеді. Инфекциялық аурулар фитопатогенді микроорганизмдер – саңырауқұлақтар (микоздар), бактериялар (бактериоздар), актиномицеттері (актиномикоздар), вирустар (вироздар), микоплазма организмдері (микоплазмоздар), жоғары сатыдағы гүлді паразиттер (сперматофитоздар), қыналар (таллофитоздар), нематодалар (нематодоздар) ж ə не қарапайымдар ə серінен туады . Инфекциялық емес (жұқпайтын) аурулар сыртқы ортаның қолайсыз жағдайлары – қоректік заттардың жетіспеуі немесе мөлшерден артық болуы, суық ж ə не ыстық ауа райы, топырақ пен ауа ылғалының мөлшері, ион с ə улелері, пестицидтер ə сері, механикалық жарақаттану ж ə не т.б. жағдайлардан пайда болады

4 слайд

5 слайд
Жұқпалы немесе инфекциялық аурулар бір өсімдіктен басқаларына жұғып таралады. Инфекциялық ауруларды қоздырушылар саңырауқұлақтар, бактериялар, вирустар, микоплазма организмдері ж ə не т.б. Аталған қоздырғыштардың өсімдікте ауру туғызу қабілетін патогенділік, ал қоздырғыштарды фитопатогендер деп атайды. Фитопатогендер өмір сүруіне қажетті органикалық заттарды белгілі өсімдіктен алуға бейімделген гетеротрофтар. Бұл құбылысты паразитизм (тоғышарлық) дейді. Патогенді қоректік затпен қамтитын өсімдік, паразиттің ие-өсімдігі болып табылады ПАРАЗИТ ӨСІП ДАМУЫ ҮШІН ИЕ-ӨСІМДІКТЕГІ ОРГАНИКАЛЫҚ ЗАТТАРМЕН ҚОРЕКТЕНІП, ОҒАН ҮЛКЕН ЗИЯН КЕЛТІРЕДІ: 1.Қор жиналатын мүшелердің (тұқым, жеміс, ағаш) көбінесе саңырауқұлақ, кейде бактериялар ж ə не т.б. ə серінен шіруі. 2. Фитопатогендер ə серінен өскіннің дамуы саябырлап, тежелуі немесе шіруі. 3. Тамыр шірігі ауруларында өсімдіктің суды сору қабілеті төмендеп, оның солып жойылуы. 4. Жапырақ бетіндегі дақтар, өңездер, бөртпелер, некроздар ə серінен фотосинтез белсенділігі төмендеп, өнім шығымының кемуі. 5. Ксилема түтігінің саңырауқұлақ, бактерия токсиндерімен тығындалып, өсімдіктің жоғарғы бөлігіне су мен ерітіндідегі заттардың көтерілмеуінен оның солуы. 6. Паразит ə серінен өсімдік ұлпаларының зат алмасу үдерісінің бұзылуы.

5 слайд

6 слайд
Қазіргі кезде табиғатта саңырауқұлақтардың жүз мыңға жуық түрлері белгілі. Олардың ішінде он мыңға жақын түрі ауру қоздырғыштары. Саңырауқұлақтар гетеретрофты организмдер. Көптеген өсімдіктер саңырауқұлақтың бір түрімен залалдануы мүмкін, ал ə рбір паразитті саңырауқұлақ өсімдіктің ə р түрін залалдайды. Кейбір саңырауқұлақтар өмірінің б ə рін тек тірі өсімдікте өткізеді. Оларды облигатты паразиттер деп атайды. Басқалары өмірінің бір бөлігін тірі өсімдікте, ал қалғанын өлі органикалық қалдықтарда өткізеді

6 слайд

7 слайд
Табиғатта саңырауқұлақтар органикалық заттарды ыдыратып, заттардың табиғатта алмасуына қатысады. Кейбір саңырауқұлақтар дамуы кезінде адамға пайдалы антибиотиктер сияқты заттарды синтездейді, нан пісіруде, сыра өнерк ə сібінде қолданылатын түрлері де бар. Сонымен қатар көптеген саңырауқұлақтар өсімдік ауруларын қоздырып, өнімнің сапасы мен шығымын төмендетіп, қоймадағы өнімді бұзып, халық шаруашылығына үлкен зиян келтіреді.

7 слайд

8 слайд
Саңырауқұлақтарға сипаттама Саңырауқұлақ денесі жіпшумақ (мицелий) деп аталады. Жіпшумақ өте жіңішке жіпшелерден тұрады. Жіпшелер бір ж ə не көп клеткалы болады . Бір клеткалы жіпшумақ пердесіз, ал көп клеткалы жіпшумақ перделі болады. Кейбір төменгі сатыдағы саңырауқұлақтың денесі цитоплазманың бір бөлігі – плазмодийдан тұрады. Саңырауқұлақ жіпшумағының құрылысына байланысты төменгі ж ə не жоғарғы болып екі сатыға бөлінеді. Төменгі сатыдағы саңырауқұлақтың вегетативті денесі плазмодий ж ə не бір клеткалы жіпшумақ, ал жоғарғы сатыдағы саңырауқұлақтарда – көп клеткалы жіпшумақ. Плазмодий ж ə не зооспорадан басқа саңырауқұлақ клеткаларының тығыз қабықшасы болады. Ол бір, екі, үш қабатты болуы мүмкін. Оның құрамы көмірсулар, майлар, хитин ж ə не басқа да азотты құрылымдардан тұрады. Вегетативтік көбеюде жіпшелерге қатты қабықша өзіне т ə н сыртқы пішін беріп, клетка ішіндегі заттарды сыртқы ортаның ықпалынан сақтайды. Клетка мен субстрат ж ə не клетка мен сыртқы ортаның арасындағы зат алмасу клетка қабықшасы арқылы өтеді. Қабықшасының сыртқы қабатында түрлі пигменттер болады. Олар клеткаға ə ртүрлі түс береді.

8 слайд

9 слайд

9 слайд

10 слайд
Саңырауқұлақтар өсімдіктің белгілі бір мүшесіне (органға) немесе ұлпасына бейімделуі мүмкін. Соған байланысты қоздырғыштар өсімдікке органотрофты (мүшеге) ж ə не гистотрофты (ұлпаға) бейімделеді. Мысалы, тамырқұлақ ағаштың тек тамырын залалдайды. Fusarium туысына жататын саңырауқұлақтар көбінесе өсімдік түтіктерін залалдап, солу ауруын қоздырады. Ауру қоздырғыштардың бейімделуі эволюциялық үдеріс. Ол өсімдіктердің эволюциясымен тығыз байланысты.

10 слайд

11 слайд
Саңырауқұлақ аурулары Пероноспороз . Өсімдіктің барлық жер үсті бөліктері ауруға шалдығады. Жапырақ шеті төмен қарай ширатылып, алақаны ашық-жасыл түске еніп, қалыңдап сынғыш келеді. Жапырақтың астыңғы жағында, кейде үстінде мол сұр-күлгін өңез пайда болады. Ауру жапырақтар бірте-бірте қурайды. Ауру қоздырғышы – Peronospora schachtii Fckl., саңырауқұлағы (104-сурет). Қоздырғыштың бір клеткалы жіпшумағы өсімдік клетка аралығымен тарайды. Конидиялары жұмыртқа немесе эллипс т ə різді. Олардың конидия тасушыға тіркелген жері с ə л үшкірленіп, бүршіктелген. Дихотомиялық бұтақталған конидия тасушылар леп саңлауынан жеке немесе шоқтанып шығады.

11 слайд

12 слайд
Ақ ұнтақ . Ауру қоздырғышы – Erysiphe communis Grev. f. betae Poteb саңырауқұлағы. Оның жіпшумағы ұлпа бетіне аппрессорийлар мен гаусторийлар арқылы тіркеледі. Конидия тасушылары қарапайым қысқа, конидиялары сопақша, түссіз, көлемі 30-36 х 10- 15 мкм. Конидиялар конидия тасушылардан оңай үзіліп, ауа толқынымен алысқа таралады да, жаңа өсімдіктерді залалдайды. Саңырауқұлақ жеміс денелері шар т ə різді, қосымшалары қарапайым, ішінде 5-7 қалталары орналасып ə р қалтада 4-6 қалтаспорадан болады. Клейстотецийлер өсімдік қалдықтарында, тұқымда, тұқымдық қызылшаның басында қыстайды. Көктемде алғашқы залалдану қалтаспора арқылы жүреді. Құрғақ ж ə не ыстық ауа райы, ұзақ құрғақшылық пен өткінші жаңбыр аурудың дамуына қолайлы жағдай туғызады

12 слайд

13 слайд
Церкоспороз. Ауру қоздырғышы – Cercospora beticola Sacc. Саңырауқұлағы.Қоздырғыштың жіпшумағы өсімдіктің клетка аралығымен тарайды. Конидия тасушылары бұрышты, иілген, қысқа, ал конидиялары түссіз, ұзын ине т ə різді, 3-5 перделі, көлемі 30-36 х 3-5 мкм. Вегетация кезінде кесел конидиялар арқылы таралады. Аурудың дамуына 20-25о С температура ж ə не 70% ауа ылғалдылығы қажет.

13 слайд

14 слайд
Фомоз . Ауру қоздырғышы – Phoma betae Frank саңырауқұлағы (106-сурет). Шар т ə різді пикнидаларда шырышты массада бір клеткалы пикноспоралар түзіледі. Вегетация кезінде споралар жаңбыр тамшысы ж ə не желмен таралады. Саңырауқұлақ 25 º С температура мен 100% ауа ылғалдылығында қарқынды дамиды. Жіпшумақ өсімдік қалдықтарында, ал пикнидалар топырақта қыстайды.

14 слайд

15 слайд
Өсімдік аурулары , туындау себептеріне байланысты жұқпалы (түрлі бактерия , вирус , саңырауқұлақ , гематода , т.б. тудыратын) және жұқпайтын (қоректену тәртібінің бұзылуынан, ыстық-суықтан, өнеркәсіп қалдықтарының әсерінен, т.б.) аурулар топтарына бөлінеді. Жұқпайтын ауруларға қыстың үскірік аяздарынан жеміс ағаштарының діңі шытынап жарылуы, күздік егістер мен көпжылдық шөптесін өсімдіктердің үсікке ұрынуы, жаз айларының аптап ыстығы мен куаңшылығы, аңызақ желдер салдарынан астық дақылдарының масақтарында дән байлануы төмендеп, шөпектенуі, т.б. жатады. Өсімдіктердің жұқпалы ауруларын саңырауқұлақтар, бір клеткалы, таяқша тәріздес бактериялар, вирустар мен вироидтар қоздырады. Зиянды саңырауқұлақтардың, бактериялардың, кейде аяз салдарынан өсімдіктің кейбір бөлігі дұрыс өспей, шектен тыс ұлғайып ісікке, бұдырға айналып, өсімдік рагіне әкеліп соқтырады. Көпжылдық ағаштардың мех. немесе аяздан зақымданған діңдерінде, тамыры мен тамыр жемісінде, кейбір өсімдіктердің сабақтары мен гүл қауашақтарында, жапырақтарында бунақ денелілер жұмыртқаларын салып, сонда өсіп-көбейіп, зақымданған органды пішіні домалақтау келген ісіктерге айналдырып, оның дамуына себепші болады.

15 слайд

16 слайд
 Карбозова Р. Д. Фитопатология: Оқулық. / Р. Д. Карбозова, К. Н. Туленгутова – Алматы: ЖШС РПБК «Д ə уір», 2014. – 312 б. Пайдаланылған әдебиеттер

16 слайд

17 слайд

17 слайд