Шешендік өнерді насихаттау жолдары

1 слайд
Шешендік өнерді насихаттау жолдары Дайындаған: № 16 жалпы білім беретін орта мектебінің 7 В сынып оқушысы Салижонов Шахрубек

2 слайд
Зерттеудің мақсаты: Сөз өнерінің өрісін кеңейту, және келешекке керек кемел істердің нақты бағыттарын айқындау. Міндетттері : • Сөз өнеріне баулу • Ойды нақты жеткізе білуге жағдай жасау • Шешен өнеріне деген қызығушылықты арттыру

3 слайд
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Шешендік өнер қазіргі кезеңде барлық оқу о р ындарында, оның ішінде мектеп бағдарламаларына толықтай енгізілуі қажет. Бұл бүгінгі өмірдің талабы. Болжам: Егер біз шешендік өнерді күнделікті өмірде жиі қолданатын болсақ, келер ұрпақтың білім-ғылымға деген құштарлығы, ынтасы арта түсер еді.

4 слайд
Шешендік өнерді ғылыми тілде риторика деп Шешендік өнерді ғылыми тілде риторика деп атайды. Риторика ғылымының негізін атайды. Риторика ғылымының негізін салушылар Протагор және Сократ, Платон салушылар Протагор және Сократ, Платон болған. Шешендік өнер ең алдымен Грецияда болған. Шешендік өнер ең алдымен Грецияда дамыған, оның астанасы- Афины.Солардың дамыған, оның астанасы- Афины.Солардың ішінде Лисий, Исакрат, Демосфен атақты ішінде Лисий, Исакрат, Демосфен атақты шешендер болған. Шешендік өнер Грециядан шешендер болған. Шешендік өнер Грециядан кейін Рим мемлекетінде дамыған, онда Красс, кейін Рим мемлекетінде дамыған, онда Красс, Анатия, Кортенция бастаған атақты шешен Анатия, Кортенция бастаған атақты шешен қолбасшылары болған. қолбасшылары болған.

5 слайд
Қазақтардың шешендік өнерінің Қазақтардың шешендік өнерінің алғашқы нұсқалары түркі алғашқы нұсқалары түркі халықтарының Орхон, Енисей халықтарының Орхон, Енисей ескерткіштері мен көне жазба ескерткіштері мен көне жазба мұраларынан табылған. Мұнда мұраларынан табылған. Мұнда Қорқыттың айтқан нақыл сөзі Қорқыттың айтқан нақыл сөзі жазылған. Көне жазба жазылған. Көне жазба мұраларында М.Қашқари, мұраларында М.Қашқари, Баласағұни А.Иүгники, С.Сарайи, Баласағұни А.Иүгники, С.Сарайи, Құтып, А.Хорезм айтқан даналық Құтып, А.Хорезм айтқан даналық сөздер табылған. сөздер табылған.

6 слайд
VIII ғасырда Сыр бойында өмір сүрген Қорқыт Ата – ежелгі түркілердің көрнекті ағартушысы, ойшылы, әрі ақын, сазгер, әрі күйші, тарихта ерекше рухани із қалдырған, халық даналығын жинаушы , шешен. Қорқыт ата

7 слайд
Цицерон Римнің ұлы шешен ділмары – Марк Тулий Цицерон (б.ғ. д. 10643) Цицеронның мәлімдеуінше, Римде сөз құдыретіне ие болған адамға тәңіріндей табынған. Олар “адамды даңққа бөлейтін екі қасиетті өнер бар: бірі — қолбасшылық, екіншісі — шешендік” деп білген.

8 слайд
Көне Грецияның шешендерінің бірі — Демосфен, (б.з.д. 384-322 жж.). Шешендік өнер Демосфен өмірінің мәні болды, ол оны аталмыш өнердің ұстазы етіп шығарды. Демосфен сөйлеу мен оның техникасын шегіне жеткізді. Ол өзінің болмысы арқылы Цицеронның “Ақын болып жаралу керек, шешендер жүре келе қалыптасады” деген аталы сөзін дәлелдеп шықты. Демосфен

9 слайд
Шешендік өнер 5 кезеңге бөлінеді:Шешендік өнер 5 кезеңге бөлінеді:  1.Майқы би мен Аяз биден басталады.12-13 ғасыр.1.Майқы би мен Аяз биден басталады.12-13 ғасыр.  2. Асан Қайғы мен Жиреншенің кезеңі.14-16 ғасыр.2. Асан Қайғы мен Жиреншенің кезеңі.14-16 ғасыр. Осы екі дәуірдің шешендерін «Ел құрасқан Осы екі дәуірдің шешендерін «Ел құрасқан шешендер» деп атайды.шешендер» деп атайды.  3.17-18 ғасыр «Ел қорғасқан шешендер» Төле би, 3.17-18 ғасыр «Ел қорғасқан шешендер» Төле би, Әйтеке, Қазыбек бидің уақытын атайды.Әйтеке, Қазыбек бидің уақытын атайды.  4.18 ғасыр Хан сұлтандарға қарсы шешен Байдалы, 4.18 ғасыр Хан сұлтандарға қарсы шешен Байдалы, Әз Жәнібек, Тіленші би, Шалқар би, Тарақты Тұяқ.Әз Жәнібек, Тіленші би, Шалқар би, Тарақты Тұяқ.  5.19 ғасыр би, болыстарға қарсы шешен Махамбет, 5.19 ғасыр би, болыстарға қарсы шешен Махамбет, Бала би, Тұрысбол, Сырым батыр шешендіктері.Бала би, Тұрысбол, Сырым батыр шешендіктері.

10 слайд
Шешендік сөздердің үш түрін анықтайды: Шешендік сөздердің үш түрін анықтайды: шешендік арнау, шешендік толғау және шешендік арнау, шешендік толғау және шешендік дау.шешендік дау.  Шешендік арнауға жататындар:1.Бата, 2.Сын Шешендік арнауға жататындар:1.Бата, 2.Сын сөздер, 3.Көңіл айту 4.Жұбату. 5.Естірту, сөздер, 3.Көңіл айту 4.Жұбату. 5.Естірту, 6.Сыңсу, 7.Әзіл оспақ, 8.Сәлем сөз6.Сыңсу, 7.Әзіл оспақ, 8.Сәлем сөз  Шешендік толғауға жататындар:Шешендік толғауға жататындар:  1.Нақыл сөздер 2.Мақалдар 3.Жаңылтпаштар 1.Нақыл сөздер 2.Мақалдар 3.Жаңылтпаштар 4.Мысалдар 5.Жұмбақтар 6.Жарапазан 4.Мысалдар 5.Жұмбақтар 6.Жарапазан 7.Қанатты сөздер7.Қанатты сөздер  Шешендік дауға жататындар:Шешендік дауға жататындар:  1.Ердің құны 2. Жер дауы. 3 Жесір дауы 4.Ар-1.Ердің құны 2. Жер дауы. 3 Жесір дауы 4.Ар- намыс дауы. 5. Отбасы дауы. 6 Халықтың ар-намыс дауы. 5. Отбасы дауы. 6 Халықтың ар- намыс дауы.намыс дауы.

11 слайд
Шешендік өнерді зерттеп, окулық жазған Шешендік өнерді зерттеп, окулық жазған Г.З.Апресян қазіргі шешендікті мазмүнына қарай Г.З.Апресян қазіргі шешендікті мазмүнына қарай былайша бөледі:былайша бөледі: 1) Әлеуметтік-саяси мәндегі шешендік 1) Әлеуметтік-саяси мәндегі шешендік (баяндамалар, саяси сөздер, дипломаттық сөздер, (баяндамалар, саяси сөздер, дипломаттық сөздер, әскери-патриоттық сөздер, үгітші сөздері)әскери-патриоттық сөздер, үгітші сөздері) 2) Академиялық шешендік (дәрістер, ғылыми 2) Академиялық шешендік (дәрістер, ғылыми баяндамалар)баяндамалар) 3) Сотта айтылатын шешендік (айыптаушының, 3) Сотта айтылатын шешендік (айыптаушының, қорғаушының сөздері)қорғаушының сөздері) 4)  Әлеуметтік тұрмыста қолданылатын шешендік 4)  Әлеуметтік тұрмыста қолданылатын шешендік (мерейтойда айтылатын мақтау сөздер, құттықтау (мерейтойда айтылатын мақтау сөздер, құттықтау сөздері)сөздері) 5) Діни қызметте қолданылатын шешендік (діни 5) Діни қызметте қолданылатын шешендік (діни уағыздары).уағыздары).

12 слайд
 Мектебімізде сыныптастар арасында және Мектебімізде сыныптастар арасында және сегізінші орыс жіне қазақ сыныптары сегізінші орыс жіне қазақ сыныптары арасында төменде берілген сұрақтар бойынша арасында төменде берілген сұрақтар бойынша сауалнама өткіздімсауалнама өткіздім (100 оқушы):(100 оқушы):  Қазақтың шешен адамдарын білесіз бе? Атап Қазақтың шешен адамдарын білесіз бе? Атап өтіңіз.өтіңіз.  Шешендік сөздерді жатқа білесіз бе? Айтып Шешендік сөздерді жатқа білесіз бе? Айтып беріңіз.беріңіз.  Шешендік өнердің қазіргі жастарға қажеті бар Шешендік өнердің қазіргі жастарға қажеті бар ма? Дәлелдеңіз.ма? Дәлелдеңіз.  Шешендік өнер арқылы дамитын қасиеттерді Шешендік өнер арқылы дамитын қасиеттерді білесіз бе? Атаңыз. білесіз бе? Атаңыз.

13 слайд

14 слайд
Сауалнаманың қорытындысы:Сауалнаманың қорытындысы:  Оқушылардың 79% тек атақты Төле би, Қазыбек би, Әйтеке билерді Оқушылардың 79% тек атақты Төле би, Қазыбек би, Әйтеке билерді атап өтсе, 21% оған қоса Сырым Датұлын, Жиренше шешенді тағы атап өтсе, 21% оған қоса Сырым Датұлын, Жиренше шешенді тағы басқаларын атады. басқаларын атады.

15 слайд
 Шешендік сөздерді жатқа білетін оқушылар да бар, Шешендік сөздерді жатқа білетін оқушылар да бар, бірақ олардың 9бірақ олардың 9 66 % тек мектеп бағдарламасында % тек мектеп бағдарламасында берілген шешендік сөздерді ғана айта білді. берілген шешендік сөздерді ғана айта білді.

16 слайд
 Шешендік өнер қазіргі жастарға Шешендік өнер қазіргі жастарға қажет – 98%, қажет емес – 2қажет – 98%, қажет емес – 2 %%

17 слайд
    Шешендік өнер арқылы адамның тапқырлығы дамиды – Шешендік өнер арқылы адамның тапқырлығы дамиды – 40% , адамгершілік қасиеттері - 30% , топ алдында өзін-өзі 40% , адамгершілік қасиеттері - 30% , топ алдында өзін-өзі ұстау мәнері түзеледі деп оқушылардың 20%, тіл ұстау мәнері түзеледі деп оқушылардың 20%, тіл тазалығы қалыптасады деп 10% дәлелдедітазалығы қалыптасады деп 10% дәлелдеді . .

18 слайд
Шешендіктану ғылымы қазіргі шешендіктегі Шешендіктану ғылымы қазіргі шешендіктегі сөйлеу түрлерін былайша жіктейді:сөйлеу түрлерін былайша жіктейді: монолог және пікір алмасу, монолог және пікір алмасу, ой-талқы, ой-талқы, пікірсайыс, пікірсайыс, ойбөліс, ойбөліс, сөзталас, сөзталас, айтыс тәрізді пікірталастың түрлері.айтыс тәрізді пікірталастың түрлері.

19 слайд
БіріншіденБіріншіден ,, барлық мектептер, жоғары оқу барлық мектептер, жоғары оқу орындары жанынан шешендік өнер мектебін орындары жанынан шешендік өнер мектебін ұйымдастыру керек. Бұл бір жағынан, қазақ тілін ұйымдастыру керек. Бұл бір жағынан, қазақ тілін меңгеру, екіншіден, қазақ салт-дәстүрімен жақын меңгеру, екіншіден, қазақ салт-дәстүрімен жақын болуы себін тигізеді. болуы себін тигізеді. Екіншіден, Екіншіден, заманауи негізде қазақтың дәстүрлі заманауи негізде қазақтың дәстүрлі шешендік өнерінің бағытын, үлгісін, өзіндік шешендік өнерінің бағытын, үлгісін, өзіндік ерекшелігін айқындау керек. ерекшелігін айқындау керек. Үшіншіден, Үшіншіден, сөзсайыс мәдениетін қалыптастыру сөзсайыс мәдениетін қалыптастыру мақсатында тұрақты түрде қарсыласушы мақсатында тұрақты түрде қарсыласушы тараптар, тұлғалар арасында телесаяси айтыс, тараптар, тұлғалар арасында телесаяси айтыс, дебат сайыстарын өткізіп, белсенділік дебат сайыстарын өткізіп, белсенділік танытқандарды марапаттап отыру қажет. танытқандарды марапаттап отыру қажет.

20 слайд