#1 слайд
Тақырыбы: Дауысты және дауыссыз дыбыстар

1 слайд

#2 слайд
 Тілдердіңбарлығындада дыбыстардыдауыстыларжәне ⎼ дауыссыздардепекітопқабөлу . ертеденкележатқандағды Дыбыстардыдауыстыларжәне дауыссыздардептоптастырудың тілбілімінеұзақтарихы , болғанымен бұлайша топтастыруғанегізболатынбасты белгілерәлідеболсажете . айқындалмайкеледі Бұлмәселе жайындажалпығабірдейортақ көзқарастыңжоқтығыдаосыдан . болыпотыр

2 слайд

#3 слайд
 Әртүрлітілдердегідыбыстардыдауыстыларжәне дауыссыздартоптастыруғанегізболатынжалпылама , ортақбелгіретінде әдеттеолардыңбуынқұрауқызметі . , аталады Буынқұраутұрғысынаналғанда дауыстылар , , буынжасайалатыннегізгіұйытқы бастытұлғаретінде , алдауыссыздарөздігіненбуынжасайалмайтын дауыстылардыңжетегіндегікөмекшіэлементтерретінде . , , ғанақаралады Кейбіртілдерде мысалы готтентот , тіліндежәненемістілініңкейбірдиалектілерінде дауыстыдыбыстансоңкелгенсонор дыбысөзалдына . , дербесбуынқұрайалады Алайда дауыссыздыңдауысты , дыбыспентіркескенде дауыссыздыңбуынғаұйытқы - . боларлықтайжағдайыбірде біртілдекездеспейді Дауыстыдыбыспенбарабарсонордыбыстарыбуын ( , ) құрайалатынтілдердіңөзінеде мысалы чехтілінде сонордыбысдауыстыдыбыспентіркескендедифтонг , . жасайалмайдыда дауыссыздыбысқызметіндеқалады

3 слайд

#4 слайд
 Дыбыстардыдауыстыларжәнедауыссыздардеп , топтастырғанда олардыңакустикалықжақтарымен . физиологиялықжақтарыдаескеалынады  , Акустикалықтұрғыданқарағанда дауыстылармен - ( ) дауыссыздардыбір бірінеажыратумузыкальдыүн тон . , менсалдырғанегізделеді Дауыстылардаүнбасымда . дауыстылардасалдырбасым Бұлреттемынажағдайда : ескеруқажет салдырдыңэлементтерідауыстыларда ; , мүлдемжоқдеугеболмайды алкейбірдауыссыздарда , ( ) . атапайтқанда ұяңдардамузыкальдыүн тон бар Сонор дыбыстардыдауыстылардыңнемеседауыссыздардың қатарынатікелейтеліпқоюдақиынмәселеболып . , саналады Акустикалықтұрғыданалыпқарағанда сонор , , , дыбыстарды әсіресел рдыбыстарын дауыстылардың , қатарынаемес дауыссыздардыңқатарынажатқызуға . жеткіліктінегізжоқ екеніайтылыпжүр Бұлай : болатындығы сонордыбыстардасалдырғақарағандаүн ( ) . тон басым Алсонордыбыстароқулықтарменжеке , еңбектердедауыстылардыңемес дауыссыздардың , қатарындақарағанда тілдердіңбасымкөпшілігінде . олардыңбуынқұрайалмайтындығыескеріледі 

4 слайд

#5 слайд
Физиологиялық тұрғыдан алып қарағанда, дауыстыларды айту үстінде фонациялық ауа (сөйлеп тұрғанда шыққан ауа) : 1) кедергіге ұшырамай, тосқауылсыз еркін шығады; 2) дыбыстау мүшелеріне күш түспей, оның қалпы жайдары болады; 3) фонациялық ауа баяу (лепсіз) шығады. Ал дауыссыздардың артикуляциясы мұнан басқаша болады. Дауыссыздарды айтқанда, фонациялық ауа: 1) кедергіге ұшырап, тосқауылмен айтылады; 2) тосқауылдан өту кезінде дыбыстау мүшелеріне күш түседі; 3) фонациялық ауаның шығу қарқыны күштірек болады.

5 слайд

#6 слайд
 Дауыстылармендауыссыздарартикуляциялық жақтарынанажыратудыңжалпыламаорта белгісінБодуэндеКуртэнеайқындаған . : болатын Ол белгілімындай дауыссызжасалу кезіндеқысымдыбыстауаппаратыныңбірғана . мүшесінетүседі Алдауыстыдыбыстың жасалу кезіндеқысымбірмүшегеемесбүкілдыбыстау , . аппаратынажайылып жалпыламаболады , Сөйтіп дауыссыздар локальдынемесебір , мүшеліартикулияцияменсипаттаса дауыстыларлокольдыемесартикулияциямен . сипатталады  - Дауыстылармендауыссыздардыбір біріне ⎼ ажыратуданегізгеалынатынбастыбелгілер , . міне осылар

6 слайд

#7 слайд
Дауыссыз дыбыстар ( І Дауыстың үнмен салдырдың қатысынақарай 1. Қатаң Қ, к, х, ц, п, ф, т, с, ш, щ, ч. 2. Ұяң Б, в, г, ғ, д, ж, з. 3. Үнді Мұрын жолды: м, н ң. Ауыз жолды: л, р, й, у. ІІ Жасалу орнына қарай 1.Ерін 2.Ерін мен тіс 3.Тіс 4.Тіл ұшы 5.Тіл алды 6.Тіл ортасы 7.Тіл арты 8.Көмей П, б, м, у. Ф, в. Т, с, з, д, ц. Н, л, ч. Ж, ш, щ, р, й. К, г. Қ, ғ, ң, х. һ ІІІ Айтылу жолына қарай 1.Шұғыл 2.Ызың 3.Діріл Б, п, д, т, г, к, қ, ц, ч. В, з, с, ж, ф, ш, щ, ғ, һ, х. р

7 слайд

#8 слайд
 . Дауыссыздыбыстар Қандайбіртілде , , болсын дауыстыдыбыстарғақарағанда . дауыссыздыбыстаркөп Дауыстылармен , салыстырғанда дауыссыздардың классификациясыжасауакустикалықжақтан , да артикулияциялықжақтандакөптеген . жайлардыесепкеалудықажететеді  Дауыссыздардыңкейбіреулерідауыстың , қатысуыменжасалса қайсыбіреулері . , дауыстыңқатысуынсызжасалды Осығанорай : дауыссыздарекітопқабөлінеді оныңбіріқатаң , , дауыссыздар екіншісіұяң дауыссыздар қатаң дауыссыздардепдауыстыңқатысыныз , жасалғандауыссыздардыайтамызда ұяң дауыссыздардепдауыстыңқатысуымен . жасалғандауыссыздардыайтамыз

8 слайд

#9 слайд
 Егердауыссыздардыайтқандадауысшымылдығы , , жиырылыпқысылмасажәнедауыстың қатысыболмаса . : ондақатаңдыбыстаржасалады Мысалы , , , , қ к т п сжәне . . , тб Егердауыссыздардыайтқанда дауысшымылдығыүн , шығарарлыққалыптаболса ондаұяңдыбыстар : жасалынадымысалы , , , , ғ г д б з . . жәнетб  Қатаңдауыссыздарменұяңдауыссыздартүрлі тілдердедауыстыңқатысунемесеқатыспауыжағынан , - . - ажыратыладыда өзаражұп жұбыменайтылады Тіл , , тілдеқатаңдауыссыздардыңұяңсыңарлары керісінше . : , ұяңқатаңдауыссыздардыңсыңарларыбар Мысалы кг , , , . . фптд сз фвжәнетбДауыссыздаржұмсақтаңдайдың қалпынақарайауызжолдыжәнемұрынжолдыболып . екігебөлінеді Ауызжолына мысалы , б д . . жәнетб Мұрынжолына , м н . . тб

9 слайд

#10 слайд
 Артикуляциялықжолынақарай салдырдауыссыздаршұғыл дауыссыздаржәнеызың . дауыссыздарболыпекігебөлінеді , Шұғылдауыссыздардыайтқанда - дыбыстаумүшелерібірбіріне , жабысадыда бірденкілт , ажырасыпкетеді осының , нәтижесіндеауаүзіліп шұғыл . шығады Шұғылдауыссыздар : мыналар , , , , , , . п б т д к г қ

10 слайд

#11 слайд
 Ызыңдауыссыздар дыбыстау , мүшелерініңжымдасуынанемес , текөзаражуысуынан соның , нәтижесінде ауаныңсүзіліп . шығуынанжасалады Ызың дауыссыздаркейдефрикатив . дауыссыздардептеаталадыОлар : мыналар в , , , , , , , , . ф ғ с ш х з ж һ  Дірілдауыссыздыбыстау , мүшесініңдірілдепшығуы ол . мынаур

11 слайд

#12 слайд
 Дауыссыздарартикуляциялықорнына : қараймынадайтоптарғабөлінеді 1) Еріннемесе : лабиальдауыссыздар , , , . б п м у 2) : Ерінментіс , . ф в 3) : Тіс , , т с , , . з д ц 4) : Тілұшы , н , . л ч 5) : Тілалды , , ж ш , , . щ р й 6) : Тілортасы , к . г 7) : Тіларты , , , қ ғ ң . х 8) : Көмей һ

12 слайд

#13 слайд
 . Дауыстыдыбыстар Дауыстыларғатән акустикалықерекшелік оларда музыкальды . тонныңболуы Әрбірдауыстыдыбыстаырғаағы жағынантүрлішеболыпкелетінтонныңбелгілі . бірмөлшеріболады Бұлардыңбәрінің жиынтығындауыстыңәуенінемесесапасы . жасалады Дауыстылардағытонжұтқыншақ , үстіндегіқуыстыңтоныболыптабыладыда ол етенетоннемеседауыстыныңформантасыдеп . аталады  - Дауыстылардыңжасалуының анатомия физиологиялық жалпыжағдайының : ерекшелігімынада сөйлеуканалындасалдыр тудырарлықтайелеулікедергініңболмауы . жәнеауаағысыныңбаяуөтуі

13 слайд

#14 слайд
 - Тілтілдедауыстыдыбыстар саны , - жағынанда сапасыжағынандатүрлі . түрліболыпкеледі Кейбіртілдерде , дауыстылардыңсаныкөпте . : қайсыбіреулеріндеаз Мысалы қазақ тіліндетоғызжалаңдауыстыдыбыс ( ) монофтонг болса ( , , , , , , , , ) а е ы і ә о ы ұ ү орыстіліндеалтыдауысты дыбыс ( , , , а э и , , ) ы о у . бар  Дауыстыларсөйлеумүшелерінің негізгіүштүрінің қатысыменқалпына , , 1) қарап атапайтқанда тілдің қатысына 2) , 3) қарай ерінніңқатысынақарай Жақтыңқатысынақарайболыпүшке . бөлінеді

14 слайд

#15 слайд
Дауыстыдыбыстар Тілдіңқатысына қарай Жақтың қатысына қарай Ерінніңқатысына қарай жуан , , , , а о ы ұ . у жіңішке , , , , , ә ө ү і е . и ашық , , , , . а ә о ө е қысаң , , , , ұ ү у ы , , . ы і и еріндік , , , , . о ө ұ ү у езулік , , , , а ә е ы , . і и

15 слайд

#16 слайд
Орындаған: НОБ-11-01 тобының оқушысы: Канатбаева Эльмира : Орындаған КанатбаеваЭльмира Назар аударғандарыңыз ға ! көпрахмет

16 слайд