#1 слайд
№17 Тақырып: 30- жылдардағы қазақ әдебиеті •Мұхтар Әуезов •Сәбит Мұқанов •Саттар Ерубаев

1 слайд

#2 слайд

2 слайд

#3 слайд
Қазақты әлемге танытқан Абай. Абайды әлемге танытқан Мұхтар Әуезов.

3 слайд

#4 слайд
Мұхтар Әуезов 7 жылы 28 қыркүйекте Семей облысы Шыңғыс болысындағы Аяққараған мекенінде (Бөрілі қыстауының маңында) көшпелі қазақ Омархан Әуезовтың отбасында Мұхтар есімді ұл дүниеге келді. Мұхтардың бабасы Бердіқожа шешен және сауатты кісі еді, ол ата-бабаларының салт-дәстүрлерін сақтаған, қызыл тілдің хас шебері болған адам. Шежірешілер мен шежірелер Әуезовтар әулетінің Қожа Ахмед Йассауидің туған шөбересі Шейх Бақшайым қожамен туысқандық сабақтастығын растайды, ол XIII гасырда Таяу Шығыста тұрған. Балалық шағының алғашқы әсерлері Шыңғыстаудың далаларымси және тауларымен байланысты болды. Әжесі Дінәсіл өз немересін Абайдың киіз үйіне апарды деген айғақ сақталған, сонда атақты ақын әкелік мейіріммен бала Мұхтардың басынан сипап, ақ батасын береді. Атасы Әуез (1830-1917) Абай өлеңдерінің қолжазбалық кітабы бойынша алты жасар Мұхтар мен ағайын және құрдасы Ахметті араб әліпбиіне үйретеді. ¥стаз-молдаларға еліктеген атасы шәкірттерін таңертеңнен күн батқанға дейін ұстаған, содан кейін күні бойы оқығандарын (жаттағандарын) кешкі астың алдында атасы мен әкесіне жатқа айтып беруді талап еткен.

4 слайд

#5 слайд
Мұхтар Әуезов ата-анасынан ерте айырылды: әкесі Омархан 1909 жылы, анасы Нұржамал 1912 жылы дүние салды. Кішкентай Мұхтар немере ағасы Қасымбектің қолында тәрбиеленеді, медреседе бір жыл оқығаннан кейін 1907 жылы Қасымбек оны Семейдегі 5-кластық қалалық орыс училищесіне Шыңғыс болысының земстволық станциясына оқуға орналастырады. Орыс мектептері аудармашы-тілмаштарды, әкімшілік аппараттық кішірім қызметкерлерін даярлайтын еді. 1912-1913 оқу жылында Мұхтар оқытушылар семинариясының бірінші класын (сыныбын) наградамен аяқтайды да, ал оқуын Семей оқытушылар семинариясында 1919 жылы тәмамдайды (бітіреді).3 маусым 1961 жыл — дәрігерлік тексеруден өтуге Мәскеуге аттанды. .1961 жылы 27 маусымда операция кезінде жүрегі соғуын мәңгілікке тоқтатты. 

5 слайд

#6 слайд
•1921 ж. қараша айында Қазақ АКСР-і Орталық атқару комитетінің (ОАК) төралқа мүшелігіне сайланып, онда кадр мәселесімен айналысады. Сол жылы «Қорғансыздың күні» әңгімесі «Қызыл Қазақстан» журналының №3 – 4 сандарында жарияланды. 1922 ж. күзде Ташкенттегі Орта Азия университетіне тыңдаушы болып оқуға түседі әрі «Шолпан» және «Сана» журналдарына жұмысқа орналасады. Осы басылымдарда «Қыр суреттері», «Қыр әңгімелері», «Үйлену», «Оқыған азамат», «Кім кінәлі», «Заман еркесі» («Сөніп-жану») әңгімелері жарияланады. 1923 ж. маусым айында Ленинград (қазіргі Санкт- Петербург) мемлекеттік университетінің қоғамдық ғылымдар факультетінің тіл- әдебиет бөліміне оқуға ауысады. 1924 – 25 ж. Семейдегі мұғалімдер техникумына оқытушылыққа қалдырылды. Сонда жүріп «Таң» журналын шығарады. Онда «Кінәмшіл бойжеткен», «Қаралы сұлу», «Ескілік көлеңкесінде», «Жуандық» әңгімелері жарияланды. 1925 ж. Ленинградқа қайтып барып, оқуын жалғастырады. 1926 ж. жаз айында Семейге арнайы ғылыми экспедиция ұйымдастырып, оның материалдары негізінде жазылған «Әдебиет тарихы» монографиясы 1927 ж. кітап болып шығады. 1927 ж. жазда Жетісу өңіріне сапармен келіп, Ілияс Жансүгіровпен бірге болашақ шығармаларына материал жинайды. Ленинградқа қайтып оралысымен, осы материалдар негізінде «Қараш- Қараш оқиғасы» повесін, «Қилы заман» романын, «Хан Кене» пьесасын жазады.

6 слайд

#7 слайд
•1928 ж. Орта Азия мемлекеттік университетінің аспирантурасына қабылданды әрі Қазақ ағарту институтында сабақ берді. Алаш қозғалысының көсемдерімен бірге 1930 ж. 16 қыркүйекте тұтқындалып, 1932 ж. сәуір айында үш жылға шартты түрде бас бостандығынан айырылды. Дегенмен маусым айында түрмеден босатылып, Қазақ педагогика институтының (ҚазПИ-дің) аға оқытушысы болып қызмет істейді. Осы жылдары театр, драматургия, мәдениет пен өнер, әдебиет, фольклор тарихы, орыс әдебиетінің классиктері туралы мақалалары үзбей жарияланып тұрады. Әуезов сценарийі бойынша «Райхан» көркем фильмі (1940) түсіріледі. 1936 ж. Мәскеуде өткен қазақ әдебиеті мен өнерінің онкүндігіне қатысады. Осы жылдары «Абай» романын жазуға кірісіп, оны 1941 ж. бітіреді. «Абай» романының жарық көруі (1942) Қазақстанның мәдени өміріндегі ерекше оқиға болды. 1943 ж. «Абай» романын талқылау үлкен науқанға айналады. 1946 ж. романның екінші кітабын жазып бітіріп, ол 1947 ж. жарық көреді. 1950 ж. роман- эпопеяның «Ақын аға» аталатын үшінші кітабы жарық көреді.

7 слайд

#8 слайд

8 слайд

#9 слайд
•1943 жылдың қыркүйегінен бастап Қазақтың мемлекеттік университетінің (ҚазМУ-дің) қазақ әдебиеті кафедрасына профессор болып орналасып, өмірінің соңына дейін сонда дәріс оқыды. 2-дүниежүзілік соғыс жылдарында «Сын сағатта» (1941), «Намыс гвардиясы» (жазушы Әлжаппар Әбішевпен бірігіп, 1942), «Қынаптан қылыш» (1945) пьесалары мен «Абай» операсының либреттосын (1944), «Абай әндері» фильмінің сценарийін (1945) жазады. 1946 ж. Қазақстан Ғылым академиясы құрылғанда, оның толық мүшесі (академик, №1 куәлік) болып сайланады, филология ғылымдарының докторы, профессор атағы берілді. 1951 – 54 ж. Әуезов саяси-идеологиялық тұрғыдан тағы да қыспаққа алынып, 1953 ж. сәуір айында Мәскеуге жасырын аттанып кетуге мәжбүр болады.

9 слайд

#10 слайд
•Мәскеу мемлекеттік университетінде профессор болып орналасып, «КСРО халықтары әдебиетінің тарихы» деген арнайы курс бойынша дәріс берді. 1954 ж. Алматыға қайтып оралып, «Абай жолы» роман-эпопеясын түпкілікті аяқтады. 1955 ж. шет елге сапарға шығып, Герман демократиялық республикасы (ГДР) жазушыларының Берлинде өткен съезіне құрметті қонақ ретінде қатысты. Үндістанға 40 күндік сапармен барып қайтады. 1956 ж. КСРО мәдениет қайраткерлері өкілдерінің қатарында Чехословакияда болды. Жазушының 60 жасқа толу мерейтойы Алматыда, Мәскеуде салтанатпен атап өтіледі. Атом және сутек бомбасын сынауға қарсы халықаралық қозғалыстың Жапонияда өткен 3-конференциясына қатысады. 1958 ж. Ташкентте өткен Азия және Африка елдері жазушыларының 1-конференциясын ұйымдастырушылардың бірі болды.

10 слайд

#11 слайд
М.Әуезовтың шығармашылық тұлғасының қалыптасу жолында оның 20-30 - жылдардағы прозалық туындыларының ( әңгіме,повестері ) өзіндік маңызды орны бар.ол бұл шығармалардың үлкен прозаға барар жолдағы үйрену,жанр табиғатын игеру,алуан тақырыптарды меңгеру,шеберлік қалыптастыру мектебі міндетін атқарғанынан да көрінеді. 20- жылдары жазылған алғашқы әңгімелерінде ( “ Қорғансыздың күні”, “ Жетім” , “ Барымта” , “ Қыр суреттері”, “ Кім кінәлі”,”Ескілік көлеңкесінде”,т.б.) жазушы негізінен қазақ ауылындағы ескілікті әдет-салтты бейнелеп,әлеуметтік теңсіздік мәселелерін көтерген. Әңгімелердің кейіпкерлері – байлық пен озбырлықтан қуғын көрген,қарапайым,қорғансыз жандар – жетім қыз,жетім бала,тағдыры тәлкекке түскен бойжеткен ,кедей жігіті. 20-30 жылдардағы прозасы.

11 слайд

#12 слайд

12 слайд

#13 слайд

13 слайд

#14 слайд
“Абай Жолы” роман- эпопеясы • “ Абай жолы” – М.Әуезовтың шығармашылық зор табысы,қазақ әдебиетінің мақтанышы,кезінде көпұлтты кеңес әдебиетінің ірі жетістігі саналған айтулы туынды. • М.Әуезов осынау ұлы туындысын жазуға жан-жақты ұзақ даярлықпен келді,көптеген жылдар бойы Абай өмірі мен шығармашылығын сарыла зерттеді,шығармаларын жариялады,ақын туралы очерк,мақалалар,көлемді зерттеу еңбектер жазды. • “ Абай жолы” роман- эпопеясы тақырыптық – идеялық жағынан өзара бірлік-бітімдегі төрт кітаптан тұрады. • М.Әуезов роман- эпопеяға ХІХ ғасырдың ІІ жартысы мен ХХ ғасырдың бас кезіндегі қазақ халқының әлеуметтік өмірінің шындығын арқау еткен.Романда көтерілген әлеуметтік- қоғамдық мәселелер көп те күрделі.Олар қазақ қоғамының қат-қабат саласын қамтиды.

14 слайд

#15 слайд
•Мұхтар Әуезовтің туғанына 100 жыл толуы ЮНЕСКО-ның шешімімен, дүниежүзілік деңгейде (1997) аталып өтті. «Абай жолы» – Мұхтар Әуезовтың әлемге әйгілі роман- эпопеясы. «Абай жолы» – қазақтың көркем прозасын классикалық деңгейіне көтеріп, әлем әдебиетіне көркемдік қуат әкелген үздік туынды. Әуезов өзінің роман- эпопеясында қазақ халқын, оның ұлттық дәстүрін барлық қырынан энциклопедиялық деңгейде жан-жақты ашып көрсетті. Әуезовтың «Абай жолы» роман-эпопеясы әлемдік деңгейде: «ХХ ғасырдағы ең үздік шығармалардың бірі» (Луи Арагон) деген жоғары баға алды. Сондай-ақ бұл роман-эпопея қазақ халқын, қала берді бүкіл түркі әлемін дүние жүзіне танытқан ұлы шығарма ретінде де танылды.

15 слайд

#16 слайд
Әуезов алғашқыда екі кітаптан тұратын «Абай» (1942, 1947), онан кейін мұның жалғасы болып табылатын «Абай жолы» (бұл да екі кітаптан тұратын; 1952, 1956) романын жазды. Осы төрт томнан тұратын «Абай жолында» қазақ қоғамының алуан түрлі топтары кең қамтылып, сан қырлы тұтас галерея жасалды. Онда қазақ халқының этнографиялық, діни, жалпы мәдени-танымдық дәстүрлері: жаз жайлауға көшу, құдалыққа бару мен той жасау, кісі өлімі мен аза тұту, ас беру, жұт, болыс сайлауы, дауға билік айту, аң аулау мен табиғат көріністері, т.б. бәрі бар. Роман-эпопеяның танымдық мәнімен бірге ұлттық әдебиет пен мәдениетті, ана тілін өркендетудегі рөлі зор болды. Алғашқы екі кітаптан тұратын «Абай» романы үшін жазушыға КСРО Мемлекеттік сыйлығы (1949) беріліп, төрт томдық «Абай жолы» роман-эпопеясы жарық көргеннен кейін ол Лениндік сыйлықтың лауреаты (1959) атанды. Эпопея дүние жүзі халықтарының бір жүз он алты тіліне аударылған. Ол екі жүз томдық «Әлем әдебиеті кітапханасы» топтамасында екі том болып басылды.

16 слайд

#17 слайд

17 слайд

#18 слайд

18 слайд

#19 слайд
ЕЛЕУЛІ ШЫҒАРМАЛАРЫ Қараш-Қараш Абай жолы Еңлік-Кебек

19 слайд

#20 слайд
Жұбайлары •Райхан •Кәмила •Валентина

20 слайд

#21 слайд
Балалары •Мұғалима •Шоқан •Елдес •Ләйлә •Мұрат

21 слайд

#22 слайд

22 слайд

#23 слайд

23 слайд

#24 слайд

24 слайд

#25 слайд
Сәбит Мұқанов Қазақ әдебиетінің аса көрнекті Қазақ әдебиетінің аса көрнекті қайраткеріқайраткері

25 слайд

#26 слайд
Қазақ әдебиетінің аса Қазақ әдебиетінің аса көрнекті қайраткерікөрнекті қайраткері

26 слайд

#27 слайд
•Туған жері қазіргі Солтүстік Қазақстан облысының Преснов ауданы. Ол кездегі қазақ аулындағы жалғыз оқу – молда оқуы болған. Жас Сәбит осы молдадан оқып, арабша хат таниды.

27 слайд

#28 слайд
•Ел арасына көп тараған қисса- поэмаларды оқитындай сауаты ашылды. Әуелден өлең-жырға, ертегі-әңгімеге әуес бала там-тұмдап әдебиет үлгілерін тауып оқи бастайды. Ол кездегі қазақ кітаптарында шағатай немесе татар тілдері араласып келетін. Бұған себеп кітап бастыру ісі көбіне дін оқуына қанық молда немесе қазақ тіліне шорқақ, татар оқығандарының қолында болатын.

28 слайд

#29 слайд
•Білімді жетілдіру керектігін жете Білімді жетілдіру керектігін жете түсінген Сәбит Омбы қаласындағы түсінген Сәбит Омбы қаласындағы мұғалімдік оқуға түседі. 1922 жылы мұғалімдік оқуға түседі. 1922 жылы Орынбор қаласында жұмысшы Орынбор қаласында жұмысшы факультетінде оқиды. Осы кезде орысша факультетінде оқиды. Осы кезде орысша үйреніп, орыс әдебиетінің үлгілерімен үйреніп, орыс әдебиетінің үлгілерімен танысып, поэзияның үлкен дариясынан танысып, поэзияның үлкен дариясынан сусындайды, алуан түрлі жандарды, сусындайды, алуан түрлі жандарды, ғажайып бейнелерді ол сонан көреді. ғажайып бейнелерді ол сонан көреді.

29 слайд

#30 слайд
•Біліміне ақындық таланты ұштасқан Біліміне ақындық таланты ұштасқан С.Мұқанов бірнеше өлеңдерін С.Мұқанов бірнеше өлеңдерін шығарады, ал 1926 жылы рабфакты шығарады, ал 1926 жылы рабфакты бітіріп шыққан соң “Батырақ”, бітіріп шыққан соң “Батырақ”, “Октябрь өткелдері”, “Сұлушаш” “Октябрь өткелдері”, “Сұлушаш” поэмаларын жазады. Өлеңдері мен поэмаларын жазады. Өлеңдері мен поэмалары бірнеше кітап болып поэмалары бірнеше кітап болып басылады. басылады.

30 слайд

#31 слайд

31 слайд

#32 слайд
•1935 жылы С.Мұқанов жаңадан шыға бастаған “Қазақ әдебиеті” газетінің редакторы болып істеді. 1937 жылы Қазақстан Жазушылар одағының төрағасы қызметін атқарады. •Бұл кезеңдегі С.Мұқанов қаламынан шыққан ірі туындылар “Ботагөз” романы (1938, “жұмбақ жалау”), “Менің мектептерім” (1941), “Колхозды ауыл осындай” (1937) сияқты шығармалар.

32 слайд

#33 слайд
•1950 жылдары С.Мұқанов “Сырдария” 1950 жылдары С.Мұқанов “Сырдария” романын, “Шоқан Уәлиханов” пьесасын романын, “Шоқан Уәлиханов” пьесасын жазды. Кейін бұрынырақ жарияланған жазды. Кейін бұрынырақ жарияланған екі томдық “Өмір мектебі” кітабының екі томдық “Өмір мектебі” кітабының жалғасы ретінде “Есею жылдары” деген жалғасы ретінде “Есею жылдары” деген өмірбаяндық романын жазып шығарды.өмірбаяндық романын жазып шығарды. •С.Мұқанов – белгілі қоғам қайраткері. С.Мұқанов – белгілі қоғам қайраткері. 1947 жылдан 1963 жылға дейін Жоғарғы 1947 жылдан 1963 жылға дейін Жоғарғы Кеңестің депутаты болды. Кеңестің депутаты болды.

33 слайд

#34 слайд

34 слайд

#35 слайд
Поэзиясы • С.Мұқанов революция қарсаңында жалпы С.Мұқанов революция қарсаңында жалпы ад...

35 слайд